دکتر جلال صمیمی، کاشف سرچشمه های پرتو گاما در هاله ی کهکشان
در آن دیار که طوطی کم از ذغن باشد...
همنشین بهار
نوشتن، گاه «مثل گشت و گذار در یک باغ بسیار بزرگ و مصفا است. آدم اول در حاشیۀ جویباری به راه میافتد، به این نیت که مثلاً تا آخرش برود و چشمه اش را پیدا کند، اما وسط های راه یک دفعۀ پروانۀ زیبایی توجه اش را جلب میکند و بعد برای آنکه آن را از نزدیک تر تماشا کند بی اختیار به دنبالش میپیچد لای درخت ها و دیگر رفت که رفت.»
او که در چند سال گذشته هزاران هزار رگبار یا بهمن گاما را رصد و، تحلیل کرده در بستر بیماری است.
آیا در آن دیار که طوطی کم از ذغن باشد، جز اهل دانش و فضل، کسی به عیادتش خواهد رفت و حالش را خواهد پرسید؟
دکتر صمیمی قبل از آنکه فیزیکدان بزرگی باشد، انسان بزرگی بود. به درک حضور دیگری و اعتقاد به انسان چند ساحتی، به دموکراتیسم و پافشاری بر آزادی و، باور به این که دیگران هم حقوقی دارند که باید رعایت شود، نائل شده بود و همین، تحمل دگراندیشان و دگرباشان را در ایشان بالا میبُرد.
آنروز سلاخان، ساطور بدستان و کسانی که شاید به دروغ میگفتند ما قصابان حزب اللهی هستیم ــ با کاردهای بزرگ و ساطور و با لباس قصابی، دور و بر دانشگاه میدویدند و با صدای بلند داد میزدند:
حزب فقط حزب الله... رهبر فقط روح الله...
آنان به استاد بزرگ فیزیک ایران هم رحم نکردند و او زخمی شد و زیر دست و پا افتاد.
آقای جلال گنجه ای حرف تازه نداشت. داشت؟
در مقاله عاقبت، از ما غُبار مانَد از دکتر صمیمی نوشتم و یادآور شدم در دنیا هیچ کس به پدیدۀ تبدیل انرژی به ماده همانند او از نزدیک نگاه نکردهاست.
کند و کاو در مورد فورانگرهای پرتو گاما (Gama Ray Burst) GRB را، که یکی از رازهای علم نجوم است، در ایران، دکتر جلال صمیمی باب کرد.
او که در دانشگاه شریف درس میداد و دربارۀ تبدیل گاما به زوج الکترون ـ پوزیترون کار نظری کرده، پس از بیست سال تحقیق درباره كهكشان راه شیری و آزمایش در مورد تابش اشعه گاما، موفق به كشف پنج چشمه گاما در مركز این كهكشان شد.
دکتر صمیمی پس از مطالعات و تحقیقات گسترده، آزمایشهای مكرر خود را در زمینه امولوسیون هسته ای nuclear emulsion انجام داد و سرانجام موفق به كشف چشمه های گاما شد.
یاد حسین جلیلی پروانه گنابآدی بخیر، که ۱۲ اردیبهشت سال ۶۱ در نبرد برای آزادی، در خون خود غلطید و به خاک افتاد. زمان شاه با او زندان بودم و در زندان از دکتر صمیمی و کارش در تابش های کیهانی صحبت کرده بودم که البته برایش هیچ گیرایی نداشت و اینگونه مباحث را دماغ درنمیآورد.
بعد از انقلاب دکتر جلال صمیمی به پیشنهاد من به سخنرانی استاد جلال گنجه ای در بیمارستان مصدق (مشهد) آمد.
حسین جلیلی پروانه، جعفر قربانی، عباس کیا، صمد بچه شیراز...،عابدین خسروانی، باقر صارمی، خسرو رحیمی، قاسم مهریزی، جعفر حسنی، محمود زهرایی، مجید نعیمی، جواد هاشمی، اسماعیل وفا، هادی کاملان، حیدر نیاکان، عبدالعلی معصومی، محمد قرایی، بتول اسدی، اسلام قلعه سری، بهجت صدوقی، اکرم...، صدیقه ولیخانی، شهناز وایقانی، رضا ماهوان، دکتر پرتوی، حسن مقصودی، حسین اورگنجی، جواد هاشمی، محمود غلامی و... خیلی های دیگر هم بودند.
سخنرانی که تمام شد دکتر صمیمی رو به من کرد و گفت:
«ناراحت نشی، ولی آقای جلال گنجه ای حرف تازه نداشت. داشت؟»
گفتم از آسمان و پرتوهای کیهانی؟ خندید و گفت نه بابا از زمین و اینکه چه باید کرد.
پاسخ دادم حرف آقای گنجه ای این بود که برخیزیم و قدمی پیش نهیم. او میگفت انحصارطلبی دیکتاتوری میآورد...
جواب داد: برخیزیم و قدمی پیش نهیم، ولی در کدام جاده؟ اگر من نوعی نخواستم آن جاده مورد نظر ایشان را برگزینم چی؟ طوق لعنت بر گردنم نمیافتد؟ آقای گنجه ای از انحصارطلبی گفت ولی باور کن انحصارطلبی امری خیلی پیچیدهاست. در علم هم گاه ما با انحصارطلبی ــ و کنارزدن هرکه با ما نیست، محکوم به فنا است ــ روبرو هستیم...
آنزمان نیز، من مجاهد نبودم و حسین که مخلص مبارزه برای آزادی میهنش بود ما را دید. با اشاره صدایم زد آنطرفتر و، به طعنه گفت:
«خدا وکیلی کشف توطئه های حزب چماق به دستان ارزشش بیشتر است یا کشف رازهای كهكشان راه شیری؟ » و با حالت مسخره، بلند بلند خندید.
او انسان عزیزی بود و من نخواستم طعنه اش را با طعنه پاسخ دهم. تنها سکوت کردم.
با نگاه، منتظر پاسخ بود. گفتم توطئه های حزب چماق به دستان که اظهر من الشمس است، نیاز به اکتشاف ندارد. حسین جان همه نمیتوانند و نباید میرزا کوچک خان باشند، گاه باید مثل استاد شما دکتر محمد تقی فاطمی، ریاضی و مکانیک استدلالی درس داد. گاه باید محمد مسعود بود...
انگار دکتر صمیمی بو برده بود، وقتی برگشتم گفت من میروم که دوستان ناراحت نشوند. ولی دوباره میگویم انحصارطلبی امری پیچیدهاست.
رصد پرتوهای گاما، کمتر از حج و نماز نیست.
برای اینکه پرتو گاما را از میان پرتوهای دیگر تشخیص دهیم یعنی اینکه آنها را از هم جدا کنیم مثل این است که یک سوزن را از انبار کاه پیدا کنیم !
فوتونهای چابک و چالاک تابش گاما، بسیار پرانرژی هستند که در شرایط ویژه ای تولید میشوند. تلاش فیزیکدانها این است که منشأ آنها را سردرآورند و سراغ سرچشمهی تولیدشان، در کهکشان بگردند.
اگر یک بار الکتریکی در یک میدان مغناطیسی حرکت کند حتماً منحرف میشود، چرا؟ چون كهکشان ما از میدان مغناطیسی پر است ولی پرتو گاما ذرهای است بدون بار الكتریكی، یعنی در میدانهای مغناطیسی كهكشانها منحرف نخواهد شد .
اگر یک فوتون - كه بدون بار الكتریكی است - از جایی منشأ بگیرد در این میدان مغناطیسی، صاف راهش را ادامه میدهد و چپ و راست نخواهد زد!
پس این فوتون از جایی كه تولید شده اگر در مسیرش - كه مستقیم است – بهسمت زمین بیاید سمت و سویی که پرتو گاما نشان میدهد همان جهت منشأ آن است.
پیداکردن منشأ چنین اجرامی در کیهانشناسی و اخترفیزیک اهمیت بسیار دارد. رصد گسیل TeV (تریلیون الکترون ولت) پرتو گاما، خود یک حج و نماز زیبا است و با رصد روایات و احادیث کتب اربعه (تهذیب، استبصار، کافی، من لا یحضره الفقیه) و صحاح سّته (صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ابن داود، سنن ابن ماجه، سنن نسائی، جامع ترمذی)، در یک ردیف است. البته و صدالبته از این كلك خیال انگیز، مرتجعین سر درنمیآورند.
پروفسور محمد تقی فاطمی
دکتر محمد تقی فاطمی اولین متخصص مکانیک تحلیلی ایران، اصفهانی است. وی از دانشگاه فرانسه با نوشتن رساله تخصصی اش در بارهاستعمال گروه ها در هندسه فارغ التحصیل شد و پس از کسب درجه استادی ریاضیات از دانشسرای عالی پاریس به ایران بازگشت و، مشغول تدریس علوم ریاضی و مکانیک استدلالی در دانشسرای عالی تهران شد.
پروفسور فاطمی در تاسیس دانشکده علوم نقش بسیار داشت و سالها در این دانشکده به تدریس مشغول بود.
در سال ۱۳۴۸ به مشهد رفت و به تدریس و مدیریت گروه ریاضی دانشگاه فردوسی مشهد پرداخت و در اتاق کوچکش جنب دانشکده علوم زندگی ساده ای داشت. او پدر علوم ریاضی نوین ایران است.
امولسیون (emulsion)
امولسیون (emulsion) یا نامیزه، محلولی است که در آن قطرههای ریز یک مایع (مانند روغن) در مایعی دیگر (مانند آب) بدون آنکه باهم آمیزش کنند، پراکندهاست. امولسیون، مخلوطی از دو مایع غیر قابل امتزاج است كه یكی از این مایعات به صورت ذرات ریزی، در مایع دیگر معلق میباشد. مایع معلق شده را فاز داخلی یا فاز غیرپیوسته و مایع دیگر را فاز خارجی یا فاز پیوسته مینامند.
مقالاتی که دکتر جلال صميمی در تهيه آن مشارکت داشته است
" Effective Compton cross section in non-degenerate high-temperature media",
" An investigation on anisotropy of cosmic rays with a small air showers array",
“Another approach for finding core locations of extensive air shower”,
Study of EASs inclination due to geomagnetic field by ۵۰ TeV to ۵ PeV CORSIKA simulated events,
“Search for Gamma-Ray events in ALBORZ Observatory Data”
“Investigation of Geomagnetic field effect on azimuth distribution of EAS events”
“Investigation on atmosphere thickness by means of an EAS array”,
“Deployment of an array of water Cherenkov Detectors for Extensive Air Shower Experiments”
“Investigation of EGRET gamma-ray sources by an Extensive Air Shower experiment”
“Investigation of Moon shadow by an extensive air shower array”
“Investigation of Geomagnetic field on azimuth angle distribution of air showers”,
“A new method for finding core location of extensive air showers”,
“Measurement of velocity and energy muons in Tehran atmosphere”
“Air Shower detection by an array of Cherenkov detectors ”
“ Study of number of air shower secondary particles produced extremely high energy gamma rays”,
“Investigation of anisotropy on azimuth angle of cosmic rays and Geomagnetic field”
“LPM Effect on Muon Content of Air Showers”
“Extensive Air shower studies with small arrays”,
”study of High Energy Cosmic Rays with an Array of scintillators”,
“Making and temptation of a hodoscope for cosmic Rays detection”,
“study of Ultra High Energy Cosmic Rays with An Extensive Air shower Array”,
“Air shower Anisotropy study with a small Array of scintillation detectors”
http://ntrs.nasa.gov/search.jsp?N=4294865418
GX339-4 - A new black hole candidate
Author(s): Samimi, J.; Share, G. H.; Wood, K.; Yentis, D.; Meekins, J.; Evans, W. D.; Shulman, S.; Byram, E. T.; Chubb, T. A.; Friedman, H.
Abstract: HEAO-1 observations of aperiodic variability in the galactic X-ray source GX339-4 (4U 1658-48) on time scales of tens of milliseconds to a few seconds are reported. It is shown that the overallcharacteristics of GX339-4...
NASACenter:NASA (non Center Specific)
Publication Year: 1979
Addedto NTRS: 2004-11-03
Accession Number: 79A29923; Document ID: 19790045910
منبع:پژواک ایران