عراق؛ حزب بعث، و خُلق‌ و‌ خویِ صدام حسین
همنشین بهار

  این مقاله سال ۲۰۰۶؛ بعد از اعدام صدام نوشته شده‌است


1

عراق دارای پیشینه تاریخی بسیار کهن بوده و یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری را در خود پرورانده‌است. در جای جای آن، آثار تاریخی و باستانی دوره‌های گوناگون را از هزاران سال پیش از تولد مسیح تا پس از ظهور اسلام می‌توان دید.

عراق، سرزمین نینوا، بابلیون، نمرود و اوروک، نخستین شهر جهان است. در اینجا بود که سومری‌ها ۵۰۰۰ سال پیش نوشتن را اختراع کردند، اینجا بود که حماسه گیلگمش یک هزاره و نیم پیش از هومر به خط میخی نوشته شد. اینجا سرزمین عهد عتیق، برج‌های بابل و اور است، جایی که ابراهیم خلیل‌ زاده شد، بت‌ها را شکست، با نمرود درافتاد، در آتش رفت و اسماعیل‌اش را قربانی کرد.

 

2

عراق نیز همانند کشور ما رنگ و وارنگ بسیار دیده، و با تاخت و تازهای گوناگون روبرو بوده‌است. سومریان، اکدیان، ایلامیان، بابلیان، آشوری‌ها، کلدانی‌ها، مادها، پارس‌ها، یونانی‌ها، پارتیان، ساسانیان، امویان، عباسیان، ایلخانیان، جلائریان، آق قویونلو، قراقویونلو، ترک‌های عثمانی، انگلیسی‌ها، نیروهای ائتلاف....

 

3

در گذشته‌های دور، زبانِ مردم عراق عربی نبود، با یورش اعراب و به‌طور خاص امویان به سنن و فرهنگ مردم، زبان عربی نیز به عراق تحمیل شد. (زمان عبدالملک ابن مروان) 

در قرون وسطی، عراق کانون قدرتی بود که درست یا غلط امپراطوری اسلام نامیده می‌شود و بغداد (باغ داد؟)، پایتخت فرهنگی و سیاسی ناحیه‌ای که از مراکش تا شبه قاره هند، وسعت داشت… یورش مغول‌ها در قرن سیزدهم، به تدریج از نفوذ عراق کاست.

 

 4

سرزمین عراق تا اواخر سال ۱۶۴۰ میلادی، بخشی از کشور ایران به‌شمار می‌رفت و پس از شکست شاه اسماعیل صفوی از نیروهای عثمانی در چالدران، امپراتوری عثمانی آن را ضبط کرد. در این دوره، عراق کشوری یکپارچه نبود، بلکه از سه منطقه مستقل شامل بصره، بغداد و موصل تشکیل می‌شد.

در سال ۱۹۱۷، نیروهای انگلیسی پس از روبرو شدن با مقاومت‌های مردمی در جنوب، (بخصوص از سوی شیعیان) وارد بغداد شدند و به دنبال شکست دولت عثمانی در پایان جنگ جهانی اول، بریتانیا رسماً آقا بالاسر عراق شد.

 

 5

در عراق ایرانیان کم نبودند. رّد پای آن‌ها تا همین امروز در فرهنگ و هنر مردم عراق دیده می‌شود. بیشتر مراجع نامی و بانفوذ شیعیان از قبیل شیخ مرتضی انصاری، آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی و سید ابوالحسن اصفهانی هم در این کشور اقامت داشتند.

میرزای نائینی که تجربهٔ نهضت مشروطه خواهی ایران را پشت سر داشت و در مبارزه با ظلم و استبداد پیشگام بود ــ با جنبش آزادیخواهی مردم عراق هم آوائی می‌کرد.

ایرانیان از دیرباز، از جمله به خاطر نجف و کربلا و کاظمین و سامرا به عراق علاقه داشتند. روز و روزگاری نیز از عراق، «رادیو میهن‌پرستان»، سرود ای رفیقان، قهرمانان، جان را بدهید در راه وطن… پخش می‌شده، آخوند دعائی اعلامیه‌های آیت‌الله خمینی را می‌خوانده… که همراه با دیگر آیات عظام، حکیم و خوئی و سید محمد باقر صدر... ساکن نجف بود و درس ولایت فقیه و اخلاق اسلامی می‌داد.

 

 6

چرچیل و مامورّیت لورنس عربستان… در خلال جنگ اوّل جهانی به سفارش چرچیل وزیر مستعمرات بریتانیا، سرهنگ لورنس عربستان، به کمک امیرفیصل و امیر عبدالله فرزندان شریف حسین، یک شورش ضدعثمانی را رهبری کرد و باعث شکست عثمانی در جزیره‌العرب شد. امیر عبدالله پدربزرگ ملک حسین پادشاه اردن بود.

در خلال جنگ، لورنس وعده پادشاهی سوریه یا عراق را به فیصل داده بود، غافل از آنکه دو دولت فرانسه و انگلستان در قراردادهای نهان و سپس آشکار (توافق‌نامه سایکس و پیکو) مقرر داشته بودند که سوریه و لبنان سهم فرانسه، و عراق و اردن و فلسطین از انگلیس باشد و هر کس هم که به پادشاهی این کشورها می‌رسد باید مثل بچه آدم! از امثال چرچیل اطاعت کند.

 

7

در سال ۱۹۱۹ تمام خاک عراق به تصرف بریتانیا درآمد، از آنجایی که عراق صاحب منابع غنی نفت بود، انگلستان می‌خواست به هر صورت که شده عراق را قورت دهد، ولی چون با مقاومت‌های مردمی روبه رو شد، به سلطنت مشروطه و مجالس سنا و شورا تن داد، البته آلت دست‌هایش همه جا را زاغ سیاه می‌زدند و از همین رو مجالس وابسته، کارش را پیش می‌بردند و کلیه قراردادهای استعماری با انگلستان را به تصویب می‌رساندند. در سال ۱۹۳۲ دولت انگلستان تحت عنوان قرارداد دوستی با عراق، بدون کسب اجازه از جامعه ملل، (سازمان ملل متحد پیشین) زمام عراق را در اختیار گرفت.

طبق قرارداد مزبور، حق تعیین مستشاران دولت عراق، تربیت افراد ارتش عراق و نظارت بر روابط خارجی عراق، برعهده انگلستان قرار گرفت. پیش‌تر هم که مأموران انگلیسی از حق قضاوت کنسولی(کاپیتولاسیون) برخوردار بودند و دو پایگاه هوایی در منطقه حبّانیه و شعّیبه به انگلستان داده شده بود.

 

 8

 عراق تا زمان استقلال از بریتانیا در سال ۱۹۳۲ نقشی جزئی در منطقه داشت. در دوران ۳۷ ساله نظام سلطنتی، (از ۱۹۲۱ تا ۱۹۵۸)، پادشاهان عراق یعنی فیصل اول، ملک غازی و فیصل دوم، همه بدون استثناء، عروسک کوکی بریتانیا بودند و پارلمان هم فرمایشی بود. تنها یکی از نخست‌وزیران یعنی نوری سعید، چهارده بار نخست‌وزیر شد و از ابتدای سلطنت فیصل اول تا ۱۹۵۸، همه مجالس عراق را بازیچه خود ساخته بود.

 

9

در پی سقوط حکومت سلطنتی عراق در سال ۱۹۵۸ و کودتای خونین ۱۹۶۸، که حسن البکر و صدام حسین زمام امور کشور را به دست گرفتند، این کشور تحت فرمان حزب بعث به یکی از کانون‌های ملّی‌گرایی عرب بدل شد…

حزب بعث که عنوان رسمی آن حزب سوسیالیست‌های بعثی عرب است، جنبش مؤثر در جوامع عربی خاورمیانه، خصوصاً سوریه و عراق بود که از همان ابتدای تشکیل، اعلام نمود حزبی ملی‌گرا و سکولار است. در رأس تصمیم‌گیری‌های این حزب، آزادی مردم عرب از استعمار و اتخاذ مشی اقتصادی سوسیالیسم قرار داشت. (بعث یعنی رستاخیز)

 

10

با سقوط نظام سلطنتی، رژیم جدید در پاسخ به خواسته‌های مردم محروم و ستمدیده، دست به اصلاحاتی زد که ساختار کهن جامعه عراق را به سرعت درهم ریخت. اصلاحات ارضی، اصلاح قانون خانواده، مساوات زن و مرد در ارث و اجرای قوانین مدنی به جای قوانین شرعی در دستور کار قرار گرفت. بدین ترتیب بر قدرت و نفوذ طبقات اجتماعی دیرین و لایه‌های سنتی جامعه مانند روحانیت ضربه مهلکی وارد آمد و امثال آیه الله حکیم را به واکنش واداشت تا به تکفیر، و واشریعتا، متوسّل شود.

 

11

رواج ایدئولوژی‌های مدرن سکولار، به ویژه اندیشه‌های چپ، خطر مستقیمی بود که مرتجعین را به لرزه انداخت. مرجّعیت شیعه که اجتهاد (به معنی دقیق کلمه) و مسائل مستحدثه، فقط لق‌لق زبانش بود و با پیچیدگی‌های دشمن و دنیای جدید آشنائی نداشت و باور نمی‌کرد (حالا هم باور نمی‌کند) که قواعد بازی در جهان تغئیر یافته، و پیچیده‌تر از قواعد دوران هارون الرشید است ــ نتوانست گرد و غبار را از خود بزداید و پوسته‌شکنی کند، در واپس‌گرائی درجا زد و در مبارزه با رژیم چپ‌گرای عبدالکریم قاسم، با مرتجع‌ترین نیروهای دست راستی، هم‌پیاله شد.

 

12

نگاهی به تاریخ گذشته عراق حضور احزاب سازمان یافته را در این کشور تأیید می‌کند… بعد از سقوط نظام سلطنتی در آن کشور، حزب کمونیست رشد بی‌سابقه‌ای کرد و پُست‌های مهمی را در دولت و ارتش به دست گرفت. در اول ماه مه سال ۱۹۵۹ میلادی به مناسبت روز کارگر، حزب کمونیست عراق عظیم‌ترین تظاهرات سیاسی تاریخ کشور را در خیابان‌های بغداد به نمایش گذاشت.

از سال ۱۹۶۸ رژیم بعثی تلاش کرد تا عراقی قدرتمند و متحد ایجاد کند و ارزش‌ها و کنش‌های مخرّب پیشین یعنی استثمار، نابرابری اجتماعی، وفاداری‌های فرقه‌ای و فقدان روح مَدنی را از چشم بیاندازد.

تأکید ویژهٔ حزب بعث بر آموزش نظامی جوانان در راستای شعار «خلق انسان جدید» و دفاع از جمهوری در برابر نیروهای صهیونیستی، امپریالیسم، شوونیسم ضدعربی، راستگراها و فرصت طلب‌ها بود. هدف عمدهٔ حزب بعث از سال ۱۹۶۸، سوسیالیستی کردن اقتصاد بود و تا اواخر دههٔ ۱۹۸۰ موفق شد بخش‌های مهمی از اقتصاد ملّی از جمله بخش کشاورزی، بازرگانی، صنعت و نفت را دولتی کند. صدام می‌گفت: حکومت بعثی، تجلی کامل فرهنگ غالب در عراق است.

 

 13

صدام حسین فرزند یک چوپان فقیر بود، اما تحصیل کرد و دوش به دوش نیروهای ملّی علیه دشمنان میهنش مبارزه نمود. سه سال حبس کشید، در سال ۱۹۶۷ از زندان فرار کرد و یکبار هم پایش تیر خورد.

صدام با مقاومت، و نیز تکیه بر گروهی متشکل و وفادار، با کنار زدن رقبا و تصفیه‌های بعضاً بیرحمانه و خونین، با هراسافکنی و جّوسازی امن‌العام (مخابرات و پلیس مخفی)، با آشنائی به روحیه و روانشناسی مردم عراق، و البته با موقع‌شناسی و هوشیاری ــ کشمکش درون حزب را به سمت برکناری حسن‌البکر هدایت کرد و خودش را بالا کشید.

 

14

عراقِ صدام یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای خاورمیانه بود. صدام حضور غیردموکراتیک خودش را از نظر داخلی با توضیح اینکه بر قالب‌های فکری ــ ارزشی تاریخ عراق تکیه دارد، توجیه می‌کرد و از نظر خارجی با بهره‌گیری از رقابت ایدئولوژیک بین آمریکا و شوروی خود را تثبیت نمود.

البته از حق نباید گذشت که در این دوره سیاست‌های اقتصادی در کشور عراق که تنوع قومی و مذهبی زیادی داشت، در جهت کاهش اختلاف طبقاتی و بالا بردن سطح زندگی مردم بود. مدرسه‌ها و بیمارستان‌های زیادی در آن سال‌ها ساخته شد و پای تکنولوژی‌های جدید به عراق رسید. در سال ۱۹۷۲ نفت عراق ملی شد.

کشور پزشکی نسبتاً مدرنی داشت. عملیات جراحی پیشرفته همراه با آزمایش و تشخیص کامپیوتری و آزمایشگاه‌های مدرن، با موفقیت صورت می‌گرفت. پیوند اعضا، دیالیز کلیه و معالجه با اشعه لیزر نیز، باب شده بود. یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای خاورمیانه بود و این را دشمنان عراق نیز نمی‌توانند انکار کنند که در زمان او هر شهروند عراقی که به یکی از کشورهای عربی می‌رفت، از سوی اعراب با احترام زیادی روبرو می‌شد و یکی از دلائلش محبوبیت و جذبه صدام بود.

امثال جورج حبش و عرفات و فاروق قدومی… نیز به وی احترام زیادی می‌گذاشتند.

 

15

صدام خودش را هیچوقت از تا نمی‌انداخت. رئیس‌جمهور پیشین عراق جز یک بار که بعد از تهاجم آمریکا در جنگ کویت گفت: ملاحظات ما نسبت به واکنش قدرت‌های جهانی آن نبود که می‌پنداشتیم. به اشتباهاتش اشاره نمی‌کرد و خودش را هیچوقت از تا نمی‌انداخت و به جای توجه به توطئه امثال دونالد رامزفلد (وزیر دفاع کابینهٔ جرالد فورد و جرج واکر بوش)، که هیزم بیار معرکه بودند و می‌خواستند سر به تن هر دو ملت ایران و عراق نماند، وقت و بی‌وقت به افسرانش مدآل شجاعت می‌داد!

گاهی خودرا صلاح الدین ایوبی می‌پنداشت و از اینکه او را سردار قادسیه، چابک‌سوار عرب، آفتاب ملت، و رهبر حکیم توده‌های انقلابی خطاب کنند، گزیده نمی‌شد. و دیدیم که کبر و غرور کار دستش داد. وی در دوم آوریل سال ۱۹۹۰ به جنگ‌افروزان بهانه داد و گفت: «والله نصف اسرائیل را به آتش می‌کشم…»

افسوس که او نیز اهل مبالغه و خودبزرگ‌بینی و از سوی دیگر اهل کوچک‌شمردن دشمن بود. آمار تلفاتی که دستگاه تبلیغاتی‌اش در جنگ هشت‌ساله اعلام می‌کرد گاهی از صدمه دیدن یکی دو جیپ ارتشی و چند مجروح و یکی دو سربازی که جان‌شان را از دست داده بودند، تجاوز نمی‌کرد.

 

16

چه بسا برخی از سران حزب بعث جداسازی استان خوزستان و متصل‌ساختن آن به خاک عراق را وظیفه خود می‌پنداشتند. با کمال تاسف حزب بعث عراق، ساز عجم‌ستیزی می‌زد.

بعد از داستان کویت، «ژنرال حسین کامل مجید» داماد صدام (سالها پیش از فرارش به اردن) در یک سخنرانی برای افسران ارتش عراق (که روزنامه قادسیه درج کرد) با صراحت گفت: همیشه یک چشم‌تان باید به طرف مجوس‌ها و عجم‌های نابکار یعنی ایران باشد. فراموش نکنید که هر حکومتی با هر اسم و هر ادعایی که بعد از ملاها هم روی کار بیآید موضوع عوض نمی‌شود. آنان دشمنان ما بوده و خواهند بود.

رئیس‌جمهور پیشین عراق نیز یکبار ضمن اشاره به مسئله شط العرب گفت: اگر ممکن بود که تهران موطن رسالت از جانب پروردگارباشد خداوند قادر متعال یکی از پیامبران خود را از تهران انتخاب می‌کرد و بی درنگ اضافه نمود:  محدود‌ساختن ظهور پیامبران و رسولانی که احکام مذهب‌های آسمانی را تبلیغ می‌کردند تنها به همین سرزمین (موطن اعراب)، به هیچ عامل دیگری جز اصرار خداوندی نمی‌تواند توجیه شود. 

او آنگاه با صراحت بیشتری اضافه کرد:

 من میل ندارم توضیحات بیشتری بدهم. برای من کافی است بگویم آنچه در این مورد خاص گفته شد فقط می‌تواند بیانگر آن باشد که خداوند قادر متعال به درستی توجه داشت آن کسانی که شایستگی اجرای رسالت انسانی را در تمام مفاهیم آن دارند اعراب هستند… خداوند توجه خاص داشت که مبّلغ احکام الهی، کسی که به عنوان نماینده خداوند در روی زمین عمل می‌کند، باید یک عرب باشد. 

صدام آن گاه در تأیید نظرهای بالا و اینکه عرب برگزیده خاص خداوند و متمایز از کلیه نژادها و ملت‌ها است بیان داشت:

قرآن، کتاب خداوند به زبان عربی است. محمد پیامبر اسلام هم یک عرب است. وسیله ارتباط در عرش خدا به زبان عربی است و درس‌هایی که در قرآن داده شده‌است، حتی آن درس‌هایی که برای امور بشری چاره جویی‌هایی می‌کند، اساساً مشتق از رابطه‌های انسانی است که در سرزمین موطن اعراب وجود داشته‌است! اصلاً امامان شیعه هم عرب هستند… 

عجبا که در نامه نگاری به رفسنجانی بعد از تحویل اسرای جنگ، بازهم از این گاف‌ها که ادبیات اعراب جاهلی را تداعی می‌کرد، می‌داد و عملاً به طرف مقابل کمک می‌کرد تا برای خودشان حقانیت بتراشند و بر ادامه جنگ خانمانسوزی که به ویژه پس از فتح خرمشهر، مشروعیتش را از دست داده بود ــ سرپوش بگذارند.

 

 17

جنگ ایران و عراق یکی از فاجعه‌های تاریخ بشری و بعد از جنگ ویتنام، طولانی‌ترین جنگ تاریخ جهان قرن بیستم بوده‌است. زمینه‌سازی برای جنگ‌افروزی و فتنه جویی، از سوی مرتجعینی که بر دوش انقلاب پریده و تصور می‌کردند انقلاب هم خربزه است و می‌شود با وانت صادر کرد! بر هیچ پژوهشگری پوشیده نیست، بعلاوه اکنون بر همه روشن شده که به ویژه در ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر، آخوندها مقصّر بودند. اما همه اینها دلیل نمی‌شود که ما چشممان را بر حقائق دیگر ببندیم.

گویا در آغاز جنگ، فیدل کاسترو نامه‌ای برای صدام حسین می‌نویسد و هشدار می‌دهد که من دست مرموز ایالات متحده و شرکتهای چند ملیتی را در این جنگ می‌بینم. این برادرکشی جز به سود آنها نیست… تقاضا می‌کنم دست از این جنگ بردار…

کاسترو و دیگران بعدها هم کوشیدند به طرف مقابل نبز این هشدارها را بدهند، اما هر بار با بی محلی روبرو شده، و دَک می‌شدند…

 

18

نوع خرید برخی تسلیحات جدید توسط رژیم صدام حسین گویای آن بود که او زمینه تدارک برای اجرای حمله نظامی خود به ایران را، لااقل از این مقطع زمانی طرح‌ریزی می‌کند. 

به عنوان مثال، خرید دو هزار دستگاه تانک نفربر خاکی - آبی از برزیل در اوائل زمستان ۱۳۵۸ از نوع «ای - ای یازده» Brazilian EE11 از نقطه نظر نظامی، به منظور عملیات عبور دادن نیروهای نظامی از رودخانه (کارون به خاک ایران) بوده‌است.

 

19

گفته می‌شود امثال تیمسار اویسی با گزارش بلبشو، در ارتش ایران، زیر پای صدام نشستند و او را که بو برده بود آمریکا و غرب (و البته شرق آنروز نیز) خواهان شکست انقلاب ایران هستند - به طمع انداختند.

واقعش این بود که در طول ۱۴–۱۵ ماه بعد از انقلاب و تا مقطع حمله ارتش عراق به ایران، به‌طور متوسط در فاصله هر چهار پنج ماه یک فرمانده در مقام رئیس ستاد کل ارتش یا فرمانده یکی از نیروهای سه‌گانه به اشکال مختلف تعویض شدند یا ناگزیر کناره‌گیری کردند. بعد از ترور سرلشکر قره‌نی، در طول مدت هفده ماه، رؤسای ستاد کل ارتش یکی پس از دیگری استعفا دادند یا به نوعی حذف شدند.

این فرماندهان ستاد کل به ترتیب عبارت بودند از:

سرلشکر فربد، سرلشکر شادمهر، سرتیپ شاد و بالاخره سرتیپ فلاحی که پنجمین رئیس ستاد کل ارتش به هنگام شروع جنگ بود.

در نیروی هوایی، در طول چهارده ـ پانزده ماه بعد از انقلاب، تعویض بالاترین رده در موقعیت فرماندهی آن نیرو بدین ترتیب بود:

سپهبد مهدیون، سرتیپ ایمانیان، سرهنگ معین پور، سرلشکر باقری، و بالاخره سرهنگ فکوری پنجمین فرمانده نیروی هوایی به هنگام شروع جنگ.

در نیروی دریایی نیز این تغییرات در طول یک سال و نیم بدین ترتیب بوده‌است:

دریادار مدنی، دریادار علوی، دریادار طباطبایی و بالاخره ناخدا بهرام افضلی که چهارمین فرمانده نیروی دریایی به هنگام شروع جنگ بود و می‌دانیم بعداً اعدام شد.

از میان فرماندهان نیروی هوایی در آن دوره زمانی، یک نفر اعدام شد (سپهبد مهدیون)، سرلشکر باقری نیز چندین سال زندان بود. در نیروی دریایی، دریادار مدنی راه خروج از ایران را پیش گرفت و دریادار علوی چندین سال را در زندان گذرانید.

از ۱۳ تن بالاترین رده فرماندهان نیروهای مسلح ارتش ایران، ۸ نفر به اشکالی چون اعدام، زندان، تبعید، حذف شدند و دو نفر نیز در سانحه هوایی در دوران جنگ جان باختند. در طول یک سال‌و‌نیم بعد از انقلاب تا مقطع شروع جنگ، وضعیت در رده‌های پایین‌تر نیروهای مسلح ارتش به اشکالی چون پاکسازی، بازخرید، استعفا و بازنشستگی، حدود ۳۰تا ۳۵ درصد از افسران نیروی هوایی عمدتاً افسران ارشد به یکی از اشکال یادشده از نیروی هوایی خارج شدند. این وضعیت آماری عمدتاً از افسران ارشد در نیروی دریایی بین ۲۵ تا ۳۰ درصد بوده‌است. ریزش‌های پرسنلی در نیروی زمینی به مراتب بیش از آن دو نیروی دیگر بوده‌است. سرتیپ ظهیرنژاد فرمانده وقت نیروی زمینی، یک بار آمار چهارده هزار نفر از نظامیان که از نیروی زمینی بیرون رفته‌اند را ذکر کرده‌است.

 

20

در اول انقلاب، هرم فرماندهی ارتش(امرایش) سر بریده شد. بعد از آن هم بسیاری از افسران ارشد را برکنار کردند که شمار زیادی از آنان کاردان و در کار خویش خبره بودند. ۴۵ روز مانده به جنگ، ۱۹ افسر ارشد در میدان صبحگاه لشکر ۹۲ زرهی اهواز تیرباران شدند و جای آنها را کسانی گرفتند که گرچه برخی از آنها (همچون محمد جهان آرا) پاکباز و فداکار بودند اما تجربه و تخصص کافی نداشتند. اینگونه وقایع، صدام و کسانی را که زیر پایش می‌نشستند و او را به حمله به ایران تشویق می‌کردند، به طمع انداخت. گفته می‌شود هنگام حمله ارتش عراق به ایران، نیروهای مسلح ارتش ایران ۱۸۰ هزار نفر بودند. ظرفیت پرسنلی نیروهای مسلح ارتش ایران در مقطع شهریور ۱۳۲۰ و به هنگام اشغال ایران توسط نیروهای متفقین بالغ بر ۱۷۰ هزار پرسنل بوده‌است. اما هنگام حمله ارتش عراق به ایران، نیروهای مسلح ارتش ایران ۱۸۰ هزار نفر بودند، یادآوری کنم که قبل از انقلاب، ظرفیت پرسنلی نیروهای مسلح ارتش ایران بالغ بر ۴۷۰ هزار نفر بود.

 

21

وضعیت آمادگی واحدهای نیروی زمینی ارتش ایران بجز غرب کشور، به گونه‌ای بود که تا ۴۲ روز بعد از شروع جنگ نتوانستند خود را برای دفاع در مقابل ارتش عراق به جبهه جنوب ایران برسانند!

در این فاصله زمانی، نیروهای نظامی که در خرمشهر در مقابل دو لشکر عراق مقاومت کردند، مجموع ظرفیت‌شان کمتر از یک تیپ یعنی یک ششم ظرفیت واحدهای نظامی ارتش عراق در حمله به خرمشهر بود (شامل تکاوران نیروی دریایی، یک گردان پیاده، هنگ ژاندارمری و گروهی از دانشجویان دانشکده افسری)

بیشتر این افراد در جریان مقاومت ۳۴ روزه در دفاع از خرمشهر در برابر حمله ارتش عراق تکه‌تکه شدند و غریبانه جان باختند.

 

 22

مجهزترین لشکر زرهی ارتش ایران قبل از انقلاب (لشکر زرهی خوزستان) که نقش تدافعی در حمله احتمالی ارتش عراق به ایران در شمار مسئولیت‌های سازمانی آن لشکر بود، به هنگام حمله ارتش عراق به کشور از ۳۸۵ تانک سازمانی، فقط ۳۸ تانک آماده عملیات داشت!

بخشی از فرماندهان آن لشکر تا رده فرماندهان گردان و گروهان نیز در زندان بودند…

 

23

 گردباد جنگ که برخاست، شور و شادی جای خود را به رنج و اندوه داد.

تنها اصحاب حکومت، جماعت سالوس و ریا و چریانات زالو صفتی که همواره خون دیگران را می‌مکند و جنگ برایشان رحمت بود، در این برادرکشی شوم بار خود را بستند. اینان حتی پیش از فتح خرمشهر نیز، که جنگ عادلانه بود، خر خود را سوار می‌شدند و هی می‌کردند. چه جانهای پاک که فدا نشد و در آن هوای مه آلود، استبداد دینی چه راحت آزادی‌ها را به بند کشید…

جنگ هشت ساله ایران و عراق یکی از فاجعه‌های تاریخ بشری در قرن بیستم بود.

 

24

رژیم عراق در آخرین سال قبل از جنگ حدود ۳۸ میلیارد دلار ذخیره ارزی داشت، اما در پایان جنگ ۳۵ میلیارد بدهی خارجی بار آورد و در هر کوی و برزنش همانند کشور ما پرچم عزا برافراشته بود. تازه به دلیل مصیبت‌های جنگ در دام دسیسه‌های تازه جهانخواران افتاد و ماجرای کویت و حوادث پس از آن پیش آمد که پس لرزه‌هایش دامن مردم عراق را گرفت…

 

25

صدام نیز از شعب عراق (خلق عراق) کم نمی‌گفت، تلفن خاصی را بین خود و مردم نصب نموده بود و هرکس می‌توانست از این طریق با وی مکالمه و صحبت آزاد داشته باشد، حتی در آغاز دومین تهاجم آمریکا بین تمامی مردم سلاح پخش کرد و بر اعتمادش به آنها مُهر زد.

واقعاً اراده نیک داشت اما افسوس که حسن نیت تنها، کاری از پیش نمی‌برد کما اینکه نبرد. ای کاش پیشتر، نه فقط سر این بزنگاه، مردم، همه مردم در اداره کشور نقش داشتند و می‌توانستند قدرت حاکم را کنترل کنند.

ای کاش هر مخالفی را جاسوس و مزدور خطاب نمی‌کرد و به بیگانه و بیگانگان ربط نمی‌داد.

 

26

در جهانی که پیوسته پیچیده‌تر می‌شود تمرکز قدرت، می‌تواند به راحتی سر از استبداد رأی در بیآورد. اگر ابزار کنترل قدرت به معنی واقعی کلمه در اختیار مردم نباشد، هزار بار هم که از شورا، یا زیان‌های دیکتاتوری صحبت شود، فایده ندارد.

مگر بیش از دوقرن از اعلامیه استقلال آمریکا نمی‌گذرد؟ و مگر در ضرورت توازن و مهار قدرت

checks and balances به روشنی توضیح نداده؟ مگر بارها از لزوم کنترل قدرت صحبت نشده‌است؟ پس چرا در عمل جنگ‌افروزان حرف آخر را می‌زنند؟

آیا جز این است که اندیشه ضد آزادی و فرعونیت خود را در پس حق مطلق پنهان می‌کند؟

 

27

کمتر مستبدی است که در حرف، از لزوم همفکری و شورا صحبت نکند.

بارها و بارها از زبان آخوندهای حاکم بر میهن‌مان این کلام علی ابن ابیطالب را شنیده‌ایم که

 «وَمَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْیِهِ هَلَکَ، وَمَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَکَهَا فِی عُقُولِهَا،»

هر که به آرای دیگران بها ندهد، نابود می‌شود و هر که با مردم به مشورت پرداخت خود را با خرد آنان شریک ساخت.

چه بسا صدام حسین نیز روی شورا، و شاورهم فی الامر، و امرهم شوری بینهم تأکید داشته‌است، اما…

 

28

گرچه در تئوری، تصمیم‌گیری در حزب بعث بر اساس اجماع بود، اما در عمل همهٔ تصمیم‌های اصلی و مهّم به وسیله شخص صدام اتخاذ می‌شد و حرفش بُرو برگرد نداشت. بعد از دست اندازی به کویت، و واکنش آمریکا و غرب و آن بمباران‌های به راستی دهشتناک که مردم عراق را ماتم زده کرد، توسط یک خبرنگار خارجی از طارق عزیز سئوال شده بود (نقل به مضمون): 

آقای طارق عزیز، آخر مگر شما که یک دیپلمات زیده و هوشیار هستید، جهان امروز و معادلات بین‌المللی را نمی‌شناختید؟ گیریم کویت اصلاً در گذشته مال عراق بوده، در زمان عبدالکریم قاسم اینطور که شما می‌فرمائید استانی از عراق بوده…، بسیار خوب، آیا شما فکر نکردید ورود ارتش عراق به آنجا از سوی غرب با واکنش بسیار جدی روبرو خواهد شد؟ و…

طارق عزیز پس از یک مکث معنی دار و کمی طولانی کفت:

ما همان آغاز گفتیم. من همه چیز را گفتم، اما شما می‌دانید نظر سیدالرئیس برای همه ما محترم است…

 

 29

الله اکبر روی پرچم عراق، (پرچم پیشین)، خط خود صدام حسین است که کپی شده‌است.

دست‌هائی که در میدان پیروزی، شهر بغداد با شمشیر در یک نقطه یکدیگر را قطع می‌کنند، مجسّمه‌سازان عیناً از دست‌های او نقش زده‌اند،

تمام روزنامه‌های عراق بدون استثناء (بدون استثناء) خودشان را مجبور می‌دیدند که عکس صدام را در هر شماره (در هر شماره)، در صفحه اول چاپ کنند و خیابان‌ها نیز قدم به قدم پر از تصویر او بود…، و جز تعریف و تمجید از درایت سیدالرئیس حرف دیگری خریدار نداشت. در شرایطی که در کناره دجله، کاخ‌های پرزرق و برق بالا می‌رفت، زاغه‌نشین‌ها وسیع تر می‌شدند، اما…، 

اما وقتی عراق را با دیگر کشورهای عربی مقایسه می‌کنیم در می‌یابیم که در زمان صدام حسین به گرایشات لائیک بها می‌داند و خرافات مذهبی کمتر دامن زده می‌شد.

بعد از ماجرای کویت و لشکرکشی غرب و ختم موقت کینه‌های آمریکا، صدام طبق معمول سفرهای تبلیغاتی، به یکی از شهرهای مذهبی رفته بود، به شکرانه مثلاً سلامت سیدالرئیس و…، روحانیون به استقبالش آمده و درخواست بنای مساجد جدید کردند، صدام قبول نکرد و استدلالش این بود که در جامعه می‌بایست توازن به هم نخورد و عراق به مدرسه و کالج، بیشتر از مسجد نیاز دارد.

 

 30

تاریخ عراق در یک قرن گذشته نشان می‌دهد که اقلیت‌های قومی ومذهبی در کنار هم با آسایش و پذیرفتن عقاید همدیگر زندگی کرده‌اند. قریب هشتصد هزارمسیحی و… در عراق هیچگاه در گذشته مجبوربه رعایت دستورات اسلامی نبوده‌اند. در هیئت دولت، هم طارق عزیز مسیحی، هم سعدون حمادی (شیعی)، هم افرادی با تمایلات سنی و لائیک و دارای گرایشات چپ (به شرطی که ساز خودشان را نمی‌زدند) حضور داشتند. البته گفته شده بعثی‌ها برای پُست‌های حسّاس دولتی شیعیان را پس می‌زدند. که تا حدود زیادی واقعی است.

متأسفانه از همان زمان حسن البکر که به بهانه‌های بی‌پایه‌ای مثل نفوذی و جاسوس…، شیعیانی را که رگ و ریشه‌شان در گذشته‌های دور به ایران برمی‌گشت، ظالمانه از کشور به طرف مرزهای کشور ما پرتاب کردند (معاودین)، سیاست بسیار زشتی که صدام هم با شدت بیشتر اجرا کرد.

عملاً بسیاری از شیعیان درجه دو، بودند و چه بسا برای اجرای مراسم مذهبی دچار خودسانسوری می‌شدند.

 

31

شخص صدام حسین بر خلاف برخی رهبران عرب با همسرش در میان جمع ظاهر می‌شد که در کشوری با بافت قبیله‌ای و عشیره‌ای مثل عراق، اهمیت داشت. در عراق، زنان بدون واهمه بدون روسری یا چادر سر کارشان می‌رفتند و هیچ‌کس مزاحم آنان یا کسانی که متمایل به داشتن حجاب بودند ــ نمی‌شد. وقتی مرتجعین زمام امور را به دست گرفتند، هیج زنی با خیال راحت و بدور از اذیت و آزار مرتجعین نمی‌توانست در خیابان‌های عراق رفت وآمد کند و این فقط به خاطر چشم‌های دریده و نگاه‌های هیز برخی از اشغالگران نبود که به زنان عراقی به عنوان دستمال کاغذی و بستنی نگاه می‌کردند.

 

32

از یکی از کانال‌های تلویزیونی مرّتب موسیقی کلاسیک و فیلم‌های برتر سینمائی با زیرنویس عربی، پخش می‌شد. خود صدام هم در پاسخ خبرنگار فرانسوی که پرسید: شما در ساعات فراغت چکار می‌کنید؟ به موسیقی هم علاقه دارید؟ بی آنکه خودش را از تا بیاندازد بی‌توجه به لبخند پر معنای خبرنگار با ژستی مخصوص گفت:

سونات مهتاب از بتهوون و نیز چایکوفسکی گوش می‌کنم…

 

 33

زمان صدام جز پخش اذان و مواردی این چنین، به عمد تبلیغات مذهبی را دامن نمی‌زدند و روی احساسات ملّی مانور می‌دادند. البته در زمان عبدالکریم قاسم که مادرش شیعه بود، برای نخستین بار در تاریخ عراق، نیایش‌ها و شعارهای شیعیان از رادیو بغداد پخش شد.

در اواخر جنگ با ایران، صدام نیز غلظت شعارهای مذهبی را بالا برد. نامگذاری موشک‌هائی را که العباس و الحسین گذاشته بود، به رخ می‌کشید… و در نامه‌هایش از الله اکبر و آیات قرآن استفاده می‌کرد که دلائلش بماند…

پیش از ورود اشغالگران به عراق، به دستور صدام حسین ساختِ بزرگ‌ترین مسجد جهان در بغداد، مسجدی که به قول صدام از همه مساجد دنیا بزرگتر باشد و هیچ بنای مذهبی به پایش نرسد ــ در دستور کار قرار گرفت که با جنگ همزمان شد و ناتمام ماند. بزرگ‌ترین ساعت دنیا را هم برای یکی از میدان‌های شهر سفارش داده بود و نیز، هزاران هزار ساعت مچی که عکس خودش روی صفحه آن بود و قرار بود به عراقیان هدیه شود که وقت و بیوقت او را ببینند و حظ کنند.

 

33

صدام یکی از نامه‌هایش را که به تاریخ می۲۰۰۳ نوشته و مردم عراق را به ایستادگی در برابر آمریکا و انگلیس فرا خوانده‌است، با آیه ۶۹ سوره طه از قرآن شروع می‌کند:

 وَأَلْقِ مَا فِی یمِینِک تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا کیدُ سَاحِرٍ وَلَا یفْلِحُ السَّاحِرُ حَیثُ أَتَی

 که اشاره به عصای موسی، و ساحران فرعون دارد.

 آنچه را در دست راست داری بیفکن، تمام آنچه را ساخته‌اند می‌بلعد. آنچه ساخته‌اند تنها مکر ساحر است و ساحر هر جا رود رستگار نخواهد شد! 

 

34

صدام در نامه مزبور به عربستان و اردن و کویت می‌توپد و آنان را نوکران اجنبی می‌نامد و به سوریه هشدار می‌دهد که جانب مردم مبارز عراق را بگیرد، صدام تکنولوژی پیشرفته‌ای که نیروهای ائتلاف با آن در عراق کشتار می‌کردند، با جادو جنبل ساحران فرعون مقایسه می‌کرد!... که اوج خیال‌پردازی بود، وی قبلاً نیز با شبیه‌سازی ارتش آمریکا و سپاه ابرهه و داستان ابابیل، که در قرآن در آیه سه سوره فیل آمده، نتیجه می‌گرفت که دشمنان عراق مثل سپاه ابرهه که قصد تخریب مکه را داشتند اما قبل از رسیدن به مکه، تار و مار شدند ــ اسیر تیر بلا خواهند شد...

 

35

به لحاظ اقتصادی با اینکه دولت عراق سال‌ها بار جنگی بیهوده را به دوش مردمش انداخته بود و نسبت به ایران کشور کوچکی بود، اما تا حدود زیادی اوضاع روبه راه بود و صف‌های طولانی در برابر فروشگاه‌ها دیده نمی‌شد.

زمانی یک دینار عراقی برابر با ۳ دلار آمریکا بود و کارگران عرب که از سودان و اردن و سوریه و مصر… برای کار به آنجا می‌آمدند، بار خود را می‌بستند و از این بابت راضی بودند. البته نواحی فقیر نشین بغداد بسیار بسیار غم‌انگیز بود و این شهر تنها در خیابان قلسطین یا فردوس و منصور… که پل‌های زیبا و هتل‌های مدرن و فروشگاه‌های لوکس داشت، محدود نمی‌شد.

 

 36

مجسّمه خلیفه عباسی و بنیانگذار بغداد را با کارگذاشتن مواد منفجره، به‌طور کامل منهدم کردند.

عراق، عراقی که بعد از حمله آمریکا و متحدینش قرار بود محتوایش را از ترکیه و مدل غربی، ساختارش را از مدل لبنانی و عربی، و نامش را از جمهوری اسلامی به عاریت گیرد، آبستن حوادث تازه است.

دیدیم که مرتجعین همزمان با شروع محاکمه صدام در الخضیره، که سربازان آمریکائی پوستری را که یکی از آنها به تمثال رئیس‌جمهور پیشین عراق می‌شاشد، دور می‌گردانند تا مثلاً دّق دلشان را از برخورد قاطع صدام در دادگاه، سر مریدانش خالی کنند، مجسّمه ابوجعفر المنصور، خلیفه عباسی و بنیانگذار بغداد را با کارگذاشتن مواد منفجره، به‌طور کامل منهدم کردند.

مجسمه زیبائی که به وسیله خالد الرحال، از پیشگامان جنبش مجسمه‌سازی هنری عراق اواخر دهه هفتاد میلادی ساخته شد…

از غارت موزه‌ها و آثار باستانی و آرشیو رادیو ــ تلویزیون نیز در اوایل کار (که عراق را خلاء قدرت گرفته بود) باخبریم. تا مدتها بعد اگر کسی به عراق سفر می‌کرد (در کنار مقاومت درست بخشی از مبارزین عراقی که عرصه را بر اشغالگران تنگ کرده بودند) ــ حضور دم به دم روزافزون مرتجعین را هم که به قمه و تفنگ و «باد و بروت» مسلح بودند، در خیابان‌های عراق می‌دید.

این دسته که به راستی جانی، حرامی و دزد سر گردنه بودند در کاظمین و کربلا و نجف و بغداد و بصره و تکریت… وسط خیابان شلاق می‌زدند...

 

37

گاه گداری خود صدام هم‌، راهی جبهه‌ها می‌شد. و در جنگ ۸ ساله تا نزدیک شوش آمده بود.

ژنرال حسین کامل مجید، وقتی به اردن فرار کرده بود، فاش ساخت:

در منطقه شوش ــ دزفول هنگامی که نیروهای ایران در منطقه سپاه چهارم عراق پیشروی کردند، واحدهای پشتیبانی این سپاه رزمی نیز از بین رفت و چیزی نمانده بود که صدام و همراهان او که من هم جزو آن‌ها بودم، به اسارت نیروهای ایرانی درآیند.

در این لحظات رنگ از چهره صدام پریده و بسیار نگران بود. صدام به ما نگاه کرد و گفت:

از شما می‌خواهم در صورتی که اسیر شدیم، من و خودتان را بکشید.

در اوج بمباران‌های آمریکا، صدام که به قول مریدانش خیلی مَرد بود و دل شیر داشت، ناگهان به میان مردم کوچه و بازار می‌رفت و گاه سرزده راهی خانه‌های فقراء شده، با آنها هم‌سفره می‌شد. برخی می‌گفتند که همه این کارها نمایشی نیست و واقعاً دوستش داشتند.او گرچه در برابر امپریالیست‌ها و زورگوئی‌های دول غربی کوتاه نمی‌آمد و عّزت نفس نشان می‌داد، امّا عملاً (عین آخوندهای مرتجع) در دام خواسته‌های جهانخواران و امثال دونالد رامزفلد افتاد و به جنگی خانمانسوز برای مردم، و سرمایه‌ساز برای دشمنان بشریت، دامن زد و روزی که همراه ملک حسین پادشاه اردن اولین توپ جنگی را به سمت کشور ما، آتش کرد، به فراست نیافتاد که او نیز مثل طرف مقابل که بر طبل جنگ می‌کوبید، در تلّه افتاده و عَملِه شرکت‌های چند ملیّتی و دول امپریالیستی شده‌است و آنها هستند که در نهایت بهره این برادرکشی‌ها را می‌برند، در تنور چنین جنگی که شرکت‌های چند ملیتی، نان خود را می‌چسبانند، حرث و نسل مردم مظلوم بود که می‌سوخت.

بر اثر آن جنگ خانمانسوز، (که نقش حزب بعث و صدام در آغاز آن تردید بردار نیست)، اشک و آه، بر هر دو کشور سایه انداخت و گِردباد ویرانی برخاست… چه خانواده‌ها که پرپر نشد…

دوّمین باری که بی گدار به آب زد، غُدبازی بر سر جنگ کویت بود. کویت البته در اصل استانی از عراق به‌شمار می‌رفت، اما دیگر آن مَمه را لولو برده بود!

البته کویت و امارات متحده دبّه درآورده و تولید اضافی نفت را که به زیان عراق بود، در دستور کار خود قرار داده بودند. صدام آنان را تهدید کرد که عراق با این توطئه سالیانه ۱۴ میلیارد دلار می‌بازد و این قابل تحمل نیست.

چاه‌های نفتی که کویت و عراق در راستای مرز مشترکشان داشتند و نیز عدم دسترسی عراق به یک بندر برای بارگیری و از همه بالاتر ادعای همیشگی عراق که کویت از آن ما است، عراق را به لشکرکشی به سوی کویت واداشت که نتییجه اش را می‌دانیم…

 

 38

 پاسخ بازی‌های کویت و امارات که با اشارات آمریکا صورت می‌گرفت، لشکرکشی نبود. حالا همه می‌دانند که بر خلاف آنچه در مذاکرات طارق عزیز و جیمز بیکر، طرف آمریکایی عنوان نموده، آمریکا منتظر ورود ارتش عراق به کویت بود!! آیا صدام با ندانم کاری، عجم ستیزی و خودخواهی خودش، پیشاپیش خودش را اعدام نکرده بود؟

...

قبل از ورود ارتش عراق به کویت سفیر آمریکا «آوریل گلسپی» با صدام ملاقات می‌کند و بنا بر همه شواهدی که اکنون در اختیار پژوهشگران است، با اینکه در این ملاقات، صدام اوج هشیاری را به کار می‌گیرد تا آمریکا را به دشمنی با عراق نکشاند، اما سفیر آمریکا موفق می‌شود پی را کور کند و اینگونه به صدام القاء نماید که در صورت ورود او به کویت، آمریکا دخالتی نخواهد کرد! چرا؟

چون در سال ۱۹۸۲ ریگان دولت عراق را از لیست رسمی کشورهای تروریستی خود حذف کرده بود، و سال بعدش صدام حسین مهماندار دونالد رامسفلد در بغداد بود و موافقت کرد که با شرکت‌های آمریکائی راه بیاید، و همچنین در سال ۸۸–۱۹۸۷ انهدام سکوهای نفتی ایران در خلیج فارس بوسیله کشتی‌های جنگی آمریکا، به تغییر توازن قوا در جنگ به نفع عراق کمک کرده بود، و قطع نامه‌های سازمان ملل در محکوم‌کردن عراق به استقاده از بمب‌های شیمیائی را هم آمریکا وتو کرد…

(به دلائل فوق) صدام حسین هوا برش داشت، از خباثت دولت بوش پدر غافل شد و با طناب سفیر آمریکا در عراق و امثال رامزفلد، به ته چاه رفت.

 

 39

 الافاعی لا یولد الحمامه.

بعد از آتش‌بس و پایان جنگ با ایران، صدام نیز همانند برخی از دول غربی، (لابد به تقلید از فرانسه و آلمان و انگلیس)، به رفسنجانی امید بسته بود و در تبلیغات رادیو فارسی‌اش از اینکه گویا در حکومت ایران یک جناح عدالت طلب دموکرات در حال رشد است…، دم می‌زد.

 

 40

در یک‌کلام گرچه عراق صدام حسین خالی از سایه‌های یک خفقان پنهان نیود و بسیاری از عراقی‌ها کنترل رادیو ــ تلویزیون، مطبوعات و محدودیت استفاده از ساتالایت و اینترنت و… را سمبل روشن استبداد می‌دانستند، گرچه برخی از کردهای عراق که از آخوندها نیز دل خوشی نداشتند، دولت صدام را از خودشان نمی‌دانستند، گرچه روشنفکران در منگنه‌های نامرئی بودند و هیچ‌کس به دیکتاتوری چه پنهان و چه آشکار، صحّه نمی‌گذارد، اما همان حکومت با همه ایرادات جدّی که داشت به این شیخ و آن شیخ مرتجع و نابکار، بارها و بارها ارزش داشت.

کسانی که حمله و اشغال کشورشان را توجیه کردند و روضه دموکراسی خواندند و با بر جسد به خاک افتاده صدام حسین، هلهله کردند...

 

در همین رابطه:

طولانی‌ترین جنگ متعارف کلاسیک در قرن بیستم

http://hamneshinbahar.net/article.php?text_id=485 

 

 


░▒▓ همه نوشته‌ها و ویدئوها در آدرس زیر است: 

http://www.hamneshinbahar.net/article_all.php

...

همنشین بهار 

http://www.hamneshinbahar.net

 

منبع:پژواک ایران


همنشین بهار

فهرست مطالب همنشین بهار در سایت پژواک ایران 

*رضاشاه؛ فقط در ستم و سرکوب، خلاصه نمی‌شود  [2023 Apr] 
*عهدنامهِ مودتِ ۱۹۵۵، بین ایران و ایالات متحده  [2023 Apr] 
*تاریخ همچون تانکی از روی سرِ ما می‌گذرد; فتوای آخوندها در زندان شاه سپاس سپاس اعلیحضرتا فتوای آخوندها در زندان شاه سپاس سپاس اعلیحضرتا [2023 Mar] 
*یادی از دکتر سیدجواد طباطبایی یکی از شارحین هگل در ایران  [2023 Mar] 
*نیو استارت New START پیمان جدید کاهش تسلیحات استراتژیک  [2023 Feb] 
*نشست مهم سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷  [2023 Feb] 
*۱۹ بهمن سال ۶۰، خانه زعفرانیه جان‌باختنِ موسی خیابانی و نقش جعفر مشتاق  [2023 Feb] 
*اولین و آخرین دیدار نویسندگان با آیت‌الله خمینی (۲۹ بهمن ۱۳۵۷)  [2023 Feb] 
*پیش‌زمینه‌های حضور مجاهدین در عراق / گذشته، سرزمین غریبی است  [2023 Jan] 
*گفت‌وگوی نمایندگان مسعود رجوی با سرویس استخبارات عراق (در دوره صدام)  [2023 Jan] 
*اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر آرمان مشترک تمام مردمان و ملت‌ها  [2023 Jan] 
*کنوانسیون چهارم ژنو / Fourth Geneva Convention  [2023 Jan] 
*راه طی نشده با نشیب و فراز بسیار  [2023 Jan] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی  [2022 Dec] 
*پیشه‌وَری و آنچه در آذربایجان گذشت برگ زرینی از رومانتیسم ایرانی  [2022 Dec] 
*نیکوس کازانتزاکیس همسفر تاریخ و همدم اساطیر  [2022 Dec] 
*قتلِ فروهرها، مختاری، پوینده و مجید شریف به روایت قاتلین  [2022 Dec] 
*اِن‌تَن‌گِل‌مِنت Entanglement (گره‌خوردگی و درهم‌تنیدگی)  [2022 Oct] 
* انقلاب گیسوان «زن، زندگی، آزادی» (ژن، ژیان، ئازادی)  [2022 Sep] 
*دالان زنگِزور Zangezur corridor  [2022 Sep] 
*طالقانی، آیه مدارا و شرح صدر  [2022 Sep] 
*گورباچف؛ پیشگام پایان جنگ سرد Горбачев - пионер конца холодной войны  [2022 Sep] 
*غبارزدایی از محمد بن زکریای رازی  [2022 Aug] 
*دو نامه قوام‌ السلطنه به پادشاه و پاسخ دربار به نخستین نامه وی  [2022 Aug] 
*متن کاملِ قانون اساسی مشروطه و متمم آن  [2022 Aug] 
*سایه، «پیر پرنیان اندیش» و ارغوانش  [2022 Aug] 
*مشروطه؛ بنیان‌هایِ ذهنی جامعهِ ما را تکان داد  [2022 Aug] 
*تلسکوپ جیمز وب تاریخ کیهان را بازنویسی خواهد کرد  [2022 Jul] 
*محکومیت حمید نوری و استاندارد یاماشیتا Command responsibility [2022 Jul] 
*از نورد استریم تا کربن خنثی  [2022 Apr] 
*روابط ایران و روسیه در گذر تاریخ  [2022 Apr] 
*رضا براهنی: شریعتی، دیدار در زندان  [2022 Apr] 
*فیلم قدرت سگ Power of the Dog  [2022 Mar] 
*عَلَمِ دولت نوروز به صحرا برخاست بهار می‌آید هر چند زمستانیان نخواهند [2022 Mar] 
*پرونده حمید نوری به نسل‌کشی ارتباطی ندارد  [2022 Mar] 
*پیمان مینسک و تراژدی در اوکراین  [2022 Mar] 
*بگير و ببند و کُشتار، در آغاز انقلاب   [2022 Feb] 
*نشست مهم سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷   [2022 Feb] 
*لو رفتن خانه زعفرانیه ۱۹ بهمن سال ۶۰ ناگهان موسی زنده شد و اسلحه کشید   [2022 Feb] 
* کارلوس در وین; گروگانگیری در اجلاس اوپک  [2022 Jan] 
*ترور حسنعلی منصور مبارزه با فراموشی یک وظیفه تاریخی است   [2022 Jan] 
*دکتر شاپور بختیار و روزِ « ر+ ۱»   [2022 Jan] 
*کنفرانس گوادلوپ؛ ژنرال هایزر، انقلاب ۵۷   [2022 Jan] 
*عراق؛ حزب بعث، و خُلق‌ و‌ خویِ صدام حسین  [2021 Dec] 
* سیروس نهاوندی، اسب تراوای ساواک   [2021 Dec] 
*۱۶ آذر سال ۳۲، ربطی به ورود نیکسون به ایران نداشت  [2021 Dec] 
* استخبارات صدام و بمباران مَحَلّه گیشا  [2021 Dec] 
*جبهه دموکراتیک ملی غبارزدایی از آینه‌ها [2021 Nov] 
* کاروانسرا سنگی و لباس شخصی‌های حکومتی غبارزدایی از آینه‌ها [2021 Nov] 
*جنگ جهانی اول؛ یکی از برجسته‌ترین رخدادهای تاریخ بشر  (۱۷) تاریخ جهان دادگاه جهان است [2021 Nov] 
*صفرخان، آن سرو بلند که ایستادگی برازنده‌اش بود  [2021 Nov] 
*...کورشِ تاریخی با توهّماتِ ما، از بُنیاد متفاوت است  [2021 Oct] 
*شجریان، شمایلِ فرهنگیِ موسیقیِ ایران   [2021 Oct] 
*پرونده احمد کسروی ننگ دادگستری ایران بود... غبارزدایی از آینه‌ها [2021 Oct] 
*غبارزدایی از آینه‌ها ژاله خون شد؛ هفده شهریور، آغازِ پایانِ رژیم شاه  [2021 Sep] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان - جمعه ۳۱ تیر سال ۶۷ ثبت امر واقع برای مبارزه با فراموشی  [2021 Jul] 
*نامه دکتر احمد دانش اولین جراح پیوند کلیه در ایران به آیت‌الله منتظری  [2021 Jul] 
*شاهنامه فردوسی تأملی عظیم است  [2021 Jun] 
*خطابهِ آلبر کامو برنده نوبل ادبیات در سال ۱۹۵۷  Albert Camus – Banquet speech  [2021 May] 
*صورتِ استنطاق میرزا رضا کرمانی؛ ضارب ناصرالدین شاه   [2021 May] 
* ترور رزم‌آرا سیاسی‌ترین سپهبد تاریخ نوین ایران   [2021 Apr] 
*دادگاه استکهلم / دادگاه نورنبرگ   [2021 Apr] 
*چین و ماچین و راه ابريشمیِ ديپلماسی  [2021 Apr] 
*غبارزدایی از آینه‌ها نشست تعیین‌کننده سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷  [2021 Feb] 
*فکر کردن به آنچه فکر نکردنی است تلگراف ویلیام سالیوان به وزارت امور خارجه   [2021 Feb] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۲۰)   [2021 Jan] 
*دکتر سیروس سهامی و رنج‌هایش +نامه دکتر علی شریعتی به ایشان   [2021 Jan] 
*تفنگ‌کِشی و برادرکُشی در روستای گاپیلون ۴ بهمن سال ۱۳۶۴   [2021 Jan] 
*شاه و پدرش؛ قدمهای بزرگی به نفع ایران برداشتند، اما...  [2021 Jan] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۹)  [2021 Jan] 
*شهسواران میدان علم (۱) نیوتن، ارسطوی دوران مدرن  [2021 Jan] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۸)   [2020 Dec] 
*ای همه هستی ز تو، آیا تو هم هستی؟   ?Eli, Eli, lema sabachthani  [2020 Dec] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۷)   [2020 Dec] 
*دفاعيات پرشور شکرالله پاک‌نژاد در دادگاه نظامی  [2020 Dec] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی   Yalda (Shab-e Cheleh) and Winter Solstice  [2020 Dec] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۶)   [2020 Dec] 
*اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر Universal Declaration of Human Rights [2020 Dec] 
* زنانی که شکست را شکست دادند (۱۵)   [2020 Dec] 
* زنانی که شکست را شکست دادند (۱۴)   [2020 Dec] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۳)  [2020 Nov] 
*شجریان، شمایلِ فرهنگیِ موسیقیِ ایران  [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۱)   [2020 Nov] 
*کورشِ تاریخی با توهّماتِ ما، از بُنیاد متفاوت است   [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۰)   [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۹)   [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۸)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۷)   [2020 Oct] 
*یادی از دکتر محمد مصدق رِندِ شریفِ هوشمند   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۶)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۵)  [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۴)   [2020 Oct] 
* زنانی که شکست را شکست دادند (۳)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۲)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱)   [2020 Sep] 
*طولانی‌ترین جنگ متعارف کلاسیک در قرن بیستم در جنگ ایران و عراق هر کسی کشک خود را می‌سابید  [2020 Sep] 
* نامه تاریخی دکتر مصطفی رحیمی به آیت‌الله خمینی  [2020 Sep] 
*فایل صوتی جعفر شریف امامی؛ شب قبل از ۱۷ شهریور ۵۷   [2020 Sep] 
*۱۲ نکته در مورد حکیم زَکَریای رازی   [2020 Sep] 
* رئیس‌علی دلواری؛ در هنگامهِ خطر، غیبش نمی‌زد  [2020 Aug] 
*سوم شهریور ۱۳۲۰- هجوم متفقین به ایران  [2020 Aug] 
* کودتای ۲۸ مرداد به روایت دکتر غلامحسین صدیقی   [2020 Aug] 
*نشست‌های دکتر شاپور بختیار با شورای امنیت ملی در سال ۵۷   [2020 Aug] 
*دکتر شاپور بختیار و روزِ « ر+ ۱»   [2020 Aug] 
*«بختیارِ» با اختیار، و نامه‌هایش به خمینی   [2020 Aug] 
*جنبش مشروطه یکی از برجسته ترین رویدادهای تاریخ ایران   [2020 Aug] 
* بگير و ببند و کُشتار، در آغاز انقلاب   [2020 Jul] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان - جمعه ۳۱ تیر سال ۶۷  ثبت امر واقع برای مبارزه با فراموشی  [2020 Jul] 
* آزمایش‌ میلگرم و زندان استانفورد   [2020 Jul] 
*صورت مذاکرات شورای انقلاب در مورد مراسم سالگرد درگذشت دکتر مصدق در احمدآباد ۱۴ اسفند سال ۵۷  [2020 Jul] 
*گفتگوی مسعود رجوی با دستگاه اطلاعاتی صدام   [2020 Jun] 
*اخلاق ماکیاولی و سیاست مروانی آیا تزویر و نادرستی، کوتاه‌ترین راه نیل به پیروزی است؟   [2020 Apr] 
*پرونده احمد کسروی، ننگ دادگستری ایران بود..  [2020 Mar] 
*مردی از تئاتر گفت‌و‌شنود با ناصر رحمانی‌نژاد   [2020 Mar] 
*عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر Algiers Agreement + متن کامل قرارداد   [2020 Mar] 
*داستان یهودیان بَنی‌قُریْظه غبارآلود است  [2020 Feb] 
*نشست تعیین‌کننده سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷   [2020 Feb] 
* کنفرانس یالتا Yalta Conference تقسیم جهان به مناطق نفوذ  [2020 Feb] 
*تاریخ، بایگانی اسناد مرده نیست یاد کنفدراسیون بخیر   [2020 Feb] 
*لو رفتن خانه زعفرانیه ۱۹ بهمن سال ۶۰ ناگهان موسی زنده شد و اسلحه کشید   [2020 Feb] 
*نشست‌های دکتر شاپور بختیار با شورای امنیت ملی در سال ۵۷  [2020 Feb] 
*دکتر شاپور بختیار و روزِ « ر+ ۱»   [2020 Jan] 
*معامله قرن و بازتعریف معنای بحران   [2020 Jan] 
*فکر کردن به آنچه فکر نکردنی است تلگراف ویلیام سالیوان به وزارت امور خارجه آمریکا   [2020 Jan] 
*جامعه ایران با بحرانی عمیق روبروست بیانیه ۵۸ نفر از فرهنگ‌ورزان ایران(۱۱ آبان ۱۳۵۶)  [2020 Jan] 
*شاه، اسناد دفتر راکفلر و خالی‌بندی ژنرال هایزر  [2020 Jan] 
*دفاعيات پرشور شکرالله پاک‌نژاد در دادگاه نظامی  [2019 Dec] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی  [2019 Dec] 
* تیرباران نیکلای چائوشسکو و همسرش انسان گرگ انسان است   [2019 Dec] 
* عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر Algiers Agreement + متن کامل قرارداد   [2019 Dec] 
*غبارزدایی از آینه‌ها محاکمه و اعدام شیخ فضل‌الله نوری   [2019 Dec] 
*عاقبت از ما غبار مانَد و بس  [2019 Nov] 
*گفت‌و‌شنود با خانم هایده ترابی - استوانه گِلی کورش واقعیت دارای حقیقت‌های گوناگونی  [2019 Oct] 
*دایره‌المعارف‌ها، شناسنامه‌های حقیقی یک ملت‌اند یادی از دکتر غلامحسین مصاحب  [2019 Oct] 
*گفت و شنود با باقر مومنی، میلیتانت سیاسی (1) مسأله تاریخ، تاریخ مسأله‌هاست   [2019 Oct] 
*دونالد ترامپ و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی آمریکا  America’s Foreign Policy Traditions  [2019 Sep] 
*یکبار دیگر، یازده سپتامبر  [2019 Sep] 
* داستان عاشورا، آلوده به خرافه و افسانه است  [2019 Sep] 
* بازجویی دکتر علی شریعتی در ساواک (۱) مکتوب چهل صفحه‌ای   [2019 Aug] 
* نشستِ آیت‌الله منتظری با قاتلین زندانیان سیاسی دوشنبه ۲۴ مرداد ۱۳۶۷   [2019 Aug] 
*جنبش مشروطه یکی از برجسته ترین رویدادهای تاریخ ایران  [2019 Aug] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان - جمعه ۳۱ تیر سال ۶۷   [2019 Jul] 
*چهل سؤال پیرامون قتل‌عام سال ۶۷   [2019 Jul] 
* در پسِ تابلویِ جیغ   [2019 Jul] 
* گرگها فرمانروایى مى‌کنند ــ دکتر جِکیل و آقای هاید  Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde  [2019 Jul] 
* معامله قرن و بازتعریف معنای بحران Deal of the Century  [2019 Jul] 
*سازمان ملل و معاهدهٔ منع شکنجه UNCAT   [2019 Jun] 
*داستان پَهپاد آمریکایی حقیقت نباید در بند این پرسش باشد که به نفع کیست   [2019 Jun] 
*تئوری ریسمان String Theory تارهای رقصندهٔ انرژی Dancing Filament of Energy  [2019 Jun] 
*خطابه دکتر مصدق در دیوان بین‌المللی دادگستری(دادگاه لاهه)  [2019 Jun] 
*نگاهی دوباره به یک استعفا  [2019 Jun] 
* دولتمردان عصر رضاشاه (۵) محمدعلی فروغی (ذُکاءالمُلک) سیاست‌ورز چندساحَتی  [2019 Jun] 
* دولتمردان عصر رضاشاه (۴) نصرت‌الله فیروز، و داستانِ حذف و قتل وی در سمنان  [2019 May] 
*دولتمردان عصر رضاشاه (۳) تیمورتاش، تواناترین چهره سیاسی دوران مدرن   [2019 May] 
* دولتمردان عصر رضاشاه (۲) علی‌اکبر داور نماد مدرنیته اداری در ایران   [2019 Apr] 
* عدالتخانه و ویرانگرانش گفت‌وشنود با ایرج مصداقی   [2019 Apr] 
*سیدحسن تقی‌زاده یک مرد فکور در هیئت یک مرد عمل   [2019 Mar] 
*عَلَمِ دولت نوروز به صحرا برخاست بهار می‌آید هر چند زمستانیان نخواهند   [2019 Mar] 
*پرونده احمد کسروی، ننگ دادگستری ایران بود   [2019 Mar] 
*تنظیم رابطه نظامهای استبدادی شاه و شیخ با وکلای مستقل  [2019 Feb] 
*عشق، شب‌چراغ زندگی‌ست «وَلـِنـْتـایـْنْ دِی» Valentine's Day   [2019 Feb] 
*«بختیارِ» با اختیار، و نامه‌هایش به خمینی   [2019 Feb] 
* نشست تعیین‌کننده سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷   [2019 Feb] 
* عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۲) قرارداد ۱۹۱۹   [2019 Feb] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۱) قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)   [2019 Jan] 
*گفت‌وشنود با مرجان براتی دختری با گوشواره مروارید   [2019 Jan] 
*«آمور میو» Amor mio کجاست عشق که سرود زندگی سر کند؟   [2019 Jan] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۰) پیمان آخال(آخال تِّکه) (1881) Treaty of Akhal  [2018 Dec] 
* نامه تهرانی(بازجوی ساواک) به آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله لاهوتی   [2018 Dec] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۹) Goldsmid Arbitration قرارداد(حَکَمیّتِ) گلدسمید  [2018 Dec] 
* ۶۰۰ ویدئو و مقاله... لحظه‌هایِ بودن Moments of Being  [2018 Dec] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (8) Treaty of Paris 1857 معاهده پاریس  [2018 Dec] 
*پای سخن «آذر بی‌بی»(آذر قشقایی) - به یاد بهمن   [2018 Nov] 
*لو رفتن خانه زعفرانیه ۱۹ بهمن سال ۶۰   [2018 Nov] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۷) Treaties of Erzurum قرارداد ارزنه‌الروم  [2018 Nov] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (66) جنگ جهانی اول یکی از برجسته‌ترین رخدادهای تاریخ بشر  [2018 Nov] 
* عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۶) قراردادِ نوامبر ۱۸۱۴ (عهدنامهٔ تهران)   [2018 Nov] 
*گفت‌و‌شنود با هدایت‌ متین ‌دفتری(۱) اگر حقوق رعایت نشود زندگی هم باطل است  [2018 Oct] 
*گفت‌و‌شنود با خانم هایده ترابی - استوانه گِلی کورش واقعیت دارای حقیقت‌های گوناگونی است   [2018 Oct] 
* مدیحهِ کورش، یا لعنت‌‌نامه برای نَبونَئیدوس   [2018 Oct] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۵) معاهده صلح ترکمانچای  [2018 Oct] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۴) عهدنامهٔ گلستان Гюлистанский договор  [2018 Oct] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۳) Anglo-Persian Treaty of 1812 عهدنامهٔ مُفَصّل   [2018 Oct] 
*دکتر علی شریعتی و مکتب فرانکفورت   [2018 Oct] 
*تاجگذاری «شاهنشاهِ اسلام‌پناه» در گذشته نباید زیست اما، به گذشته باید نگریست [2018 Oct] 
*گفت‌و‌شنود با هدایت‌ متین ‌دفتری(1) اگر حقوق رعایت نشود زندگی هم باطل است  [2018 Sep] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۲) Preliminary Anglo-Iranian Treaty قرارداد مُجمَل (عهدنامهٔ مقدماتی)  [2018 Sep] 
*داستان عاشورا، آلوده به خرافه و افسانه است   [2018 Sep] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱) Treaty of Finckenstein پیمان فینکنشتاین   [2018 Sep] 
*غبارزدایی از آینه‌ها فایل صوتی جعفر شریف امامی؛ شب قبل از ۱۷ شهریور ۵۷  [2018 Sep] 
*غبارزدایی از آینه‌ها - عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر Algiers Agreement + متن کامل قرارداد   [2018 Sep] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۴) بابوف و جنبش بابوفیسم Babeufism   [2018 Sep] 
*بیژن هیرمن‌پور و تاریخچه فدائیان   [2018 Sep] 
*عهدنامه مودّت بین ایران و ایالات متحده   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۳) داستانِ «پایان قرن» Fin de Siècle   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۲) قرنِ نوزدهم، یکی از پربارترینِ اعصار تاریخِ بشری   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۱) «سن ژوست» و «روبسپیر» را آئینه عبرت دان   [2018 Aug] 
*غبارزدایی از آینه‌ها / چهل سؤال پیرامون قتل‌عام سال ۶۷   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 54 دنیای واقعی تابلوی نقاشی نیست که هرجور بخواهیم رنگ‌آمیزی کنیم   [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 53 پیش‌زمینه تحولات ۱۸۳۰ اروپا؛ انقلاب کبیر فرانسه است  [2016 May] 
*اینترپل؛ و اخبار مهندسی‌شده   [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 52 فلسفه کانت؛ نظریه آلمانی انقلاب فرانسه است  [2016 May] 
*زد و بند «سایکس ـ پیکو» Sykes–Picot Agreement  [2016 May] 
* تاریخ؛ بایگانی اسناد مرده نیست. یاد کنفدراسیون بخیر  [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 51 شرط خارجی؛ به اعتبار مبنا، وارد عمل می‌شود  [2016 May] 
* غبارزدایی از آینه ها / «تُراب» مثل اسمش، خاکی بود  [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک(50) انقلاب کبیر فرانسه چارچوب سیاسى رژیم کهن را درهم شکست  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (49) با انقلاب آمریکا بردگی زیر سوال نرفت  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 48 باخ؛ «نه یک جویبار، بلکه یک دریا»  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 47 مرتجعین؛ «دانیل دِفو» را به غُل و زنجیر، کشیدند  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 46 هیچ‌کس حق ندارد با «اسپینوزا» حرف بزند   [2016 Apr] 
*گذشته پیش‌درآمد اکنون است What’s past is prologue   [2016 Apr] 
* گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی - قسمت آخر چهار تندیس یک دفتر   [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 45 «اولیور کرامول» را از قبر درآوردند و گردن زدند   [2016 Apr] 
*داستان مرد حصیری The Wicker Man  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 44 کلیساى مسیحی تجارت برده را نکوهش نمی‌کرد   [2016 Mar] 
* دکتر هاشم بنی‌طُرُفی به میهمانی خاک رفت  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 43 بودن یا نبودن؛ آیا مسئله به واقع این است؟   [2016 Mar] 
*اعتدال بهاری و؛ حس غریب نوروز   [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 42 جان ویکلیف را نبش قبر کردند و استخوان‌هایش را سوزاندند  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 41 با خدا و خرافات هر جنایتی توجیه می‌شود   [2016 Mar] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 40 رویارویی با ستمگران به قشریگری و جمود مشروعیت نمی‌دهد   [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 39 جنگهای صدساله؛ اروپا را به خاک و خون کشید   [2016 Mar] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی 22   [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 38 حق و عدالت را در برابر هیچ اراده‌ای نمی‌فروشیم  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 37 تاریخ یک علم است؛ و کرونولوژی، بخشی از آن  [2016 Feb] 
*اعتصاب فوریه ۱۹۴۱ در هلند February strike  [2016 Feb] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 36 جنگ‌های صلیبی؛ یکی از تأثیرگذارترین نبردهای تاریخ   [2016 Feb] 
*إذا الشّعْبُ يَوْمَاً أرَادَ الْحَيَاةَ ، روزی که مردم زندگی را برگزیدند  [2016 Feb] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 35 پاپ‌ و پادشاه باهم کنار می‌آیند   [2016 Feb] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی 21 کی خادم است کی خائن؟   [2016 Feb] 
*آشکار شدن امواج جاذبه؛ لحظه‌ای مهّم در تاریخ علم   [2016 Feb] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک (34) وایکینگ‌ها با ترس و رحم بیگانه بودند   [2016 Feb] 
*یکی بود یکی نبود میلیون میلیون گل رُز  [2016 Feb] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 33 نشیبی دراز است پیش فراز   [2016 Feb] 
*کنفرانس گوادلوپ؛ ژنرال هایزر، انقلاب ۵۷  [2016 Feb] 
*شنگول و منگول؛ و گرگ‌های پنجه فرو کرده در آرد   [2016 Feb] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 32  هر مورخّی تا حّد زیادی بخشی از زمان خود است  [2016 Feb] 
*تائو ته جینگ - کتاب طریقت  [2016 Jan] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک31 تاریخ؛ تحقّق زمان در زندگی اجتماعی است   [2016 Jan] 
*آسیاب‌های بادی ذهنِ تو The Windmills of Your Mind   [2016 Jan] 
*عباس رحیمی و قاعدهِ طلایی گفت‌وشنود با مختار شلالوند  [2016 Jan] 
*نماز مِیّت، برای «زنده»ای چون عباس که اکنون بیش از همیشه حضور دارد  [2016 Jan] 
* نامۀ چارلی چاپلین به دخترش؛ ساختگی و مَن‌ درآوردی است  [2016 Jan] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی 20 هفت حصار و حصار هشتم  [2016 Jan] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک(30) تاریخ بایگانی اسناد مرده نیست  [2016 Jan] 
*آواز در باران تا همیشه زنده می‏ماند Singin' in the Rain   [2016 Jan] 
*آلبر کامو و رُمان سقوط La Chute   [2016 Jan] 
*پیر بولز Pierre Boulez غزل خدا حافظی را خواند ما بر زمان می‌گذریم نه زمان بر ما   [2016 Jan] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی19 یک اشتباه؛ هزاران جسَد را بر زمین می‌ریزد   [2016 Jan] 
*اخلاق ماکیاولی و سیاست مروانی / آیا تزویر و نادرستی، کوتاه‌ترین راه نیل به پیروزی است؟   [2015 Dec] 
*ای همه هستی ز تو، آیا تو هم هستی؟   [2015 Dec] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 29 بُردنِ ارزشهای یک عصر به عصر دیگر؛ مغالطه‌ای راهزن است  [2015 Dec] 
*ادیت پیاف Edith Piaf گُنجِشَکَکِ اَشی مَشی   [2015 Dec] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی   [2015 Dec] 
*فرانک سیناترا؛ ماوراء صدا و خود صدا بود   [2015 Dec] 
*داستان یهودیان بنی‌قُریْظه غبارآلود است   [2015 Dec] 
*عباس رحیمی و رنج‌هایش  [2015 Dec] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی18 ؛ هر گونه تلاشی برای اجرای شریعت به خشونت می‌انجامد   [2015 Dec] 
*هانا آرنت، سبزینه پوش عاشق و بُرنا  [2015 Dec] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 28 پنج سال یا صد سال همچون پرکشیدن پرنده‌ای می‌گذرد  [2015 Dec] 
*چند قصهِ گلپایگانی - آخاله اُوغُور بخیر   [2015 Nov] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک27انسان با ابداع خط گام بزرگی در راه تمدن برداشت  [2015 Nov] 
*داعشِ سیاه و داعشِ سفیدBlack Daesh, white Daesh   [2015 Nov] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی17 هر لحظه به شکلی بُتِ عیّار بر آمد   [2015 Nov] 
*اصلِ عدمِ قطعیّت؛ خاصیت بنیادین و گریزناپذیرِ جهان Uncertainty Principle  [2015 Nov] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک26جنونِ قدرت آدمی را خُل و چِل می‌کند  [2015 Nov] 
*کُنسِرتو آرانخوئز Concierto de Aranjuez   [2015 Nov] 
*پوری سلطانی‌(همسر مرتضی کیوان) به میهمانی خاک رفت   [2015 Nov] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک25 فراز و نشیب امپراتوری روم   [2015 Nov] 
*گفت‌‌ وشنود با اسماعیل وفا یغمائی 16-واقعیّاتِ دردناک را نمی‌توان با خونریزیِ رژیم پوشاند   [2015 Nov] 
*آبشخور واقعه لیبرتی در دارالخلافه است  [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک24 ؛ وجود اسپارتاکوس به تعداد یارانش تکثیر شده بود   [2015 Oct] 
*بمباران محله گیشا و استخبارات عراق   [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک ۲۳ ؛ جاده ابریشم؛ بزرگ‌ترین شبکهٔ بازرگانی دنیا   [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک22 ؛ارشمیدس و داستان «اروکا»؛ یافتم یافتم   [2015 Oct] 
* آیا مسعود رجوی در فرانسه است؟ مگر مسعود رجوی زخمی شده‌‌ بود؟  [2015 Oct] 
*بخش دیگری از گفتگوی مسعود رجوی با حبوش «من در ابتدای انقلاب در شورای انقلاب بودم»  [2015 Oct] 
*سباستین کاستلیو؛ و سوختنِ «سِروِه‌تُس» در آتش   [2015 Oct] 
*مرضیه با خودش تعریف می‌شود گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی 15   [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک21 / قارقارِ غازها؛ کاپیتول را نجات داد   [2015 Oct] 
*توافق هسته‌ای؛ سکنجبین بود یا جام زهر؟   [2015 Oct] 
*آب در سیاره بهرام (مریخ)  [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک20/ سِلت‌ها (کِلت‌ها) The Celts   [2015 Sep] 
*کاوالریا روستیکانا Cavalleria rusticana   [2015 Sep] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۴)   [2015 Sep] 
*نامه مسعود رجوی به میخائیل سرگئیویچ گورباچُف   [2015 Sep] 
*وقتی که من بچه بودم؛ غم بود، اما کم بود   [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 19 قوم و خویش ما؛ هومو نالِدی Homo naledi   [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 18  «هومو نالِدی» Homo naledi  [2015 Sep] 
*ژاله خون شد؛ هفده شهریور، آغازِ پایانِ رژیم شاه  [2015 Sep] 
*چه خَبر و چه اَتَر؟ کتابِ «دیک چینی» و دخترش «لیز»Exceptional   [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 17   [2015 Sep] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۳)  زیبایی‌های آغاز انقلاب به کجا رفت؟  [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (16) جباّران سی گانه و انحطاط آتن Thirty Tyrants   [2015 Sep] 
*نشستِ عبرت‌ انگیزِ صدام حسین  [2015 Aug] 
*گردشِ ایام-برای هر چیز زمانی وجود دارد   [2015 Aug] 
*پاییز خودش نوعی بهار است ؛ به رهی دیدم برگ خزان...  [2015 Aug] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 15 فهم قانون به معنی درست بودن قانون نیست   [2015 Aug] 
*چَک و چونه مسعود رجوی با دستگاه اطلاعاتی صدام حسین   [2015 Aug] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۱۲- اشغال کویت و شورش کردهای عراق در سال ۱۹۹۰  [2015 Aug] 
*اوسا عَلَم این چه رنگ بود توک عَلَم ؟ خامنه‌ای در دانشگاه پاتریس لومومبا !   [2015 Aug] 
*آبجو؛ نه، ولی آب شلغم اوکی  [2015 Aug] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک14از بنیان‌گذاری رُم تا تمدن چاوین  [2015 Aug] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۱) دکان امام زمان   [2015 Aug] 
*یکبار دیگر قتلعام سال ۶۷ ؛ هرچه را که از آن چشم بپوشیم حمایت کرده‌ایم   [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک ۱۳ توت‌آنخ‌آمون Tutankhamun و عصر طلایی فرعون   [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 12 تمد‌ن‌ها می‌آیند و می‌روند؛ اما باورها می‌مانند   [2015 Jul] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان (جمعه ۳۱/۴/۱۳۶۷)  [2015 Jul] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۰)تنها «بُزِ اَخفَش» فردیّت ندارد  [2015 Jul] 
*در جنگ ایران و عراق هر کسی کشک خود را می‌سابید  [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک (11)  ابتداىِ عصر فلز؛ زمان کشف آن نيست... [2015 Jul] 
*نگذارید کسی به خواب رود !Nessun dorma   [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (10)   [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (9)   [2015 Jul] 
*هاريس الکسيو و تانگوی نِفلی   [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (8)   [2015 Jul] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۹)  نکته‌هایی که متضمن تشخیص هستند  [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (7)  اسطوره نماد مشخص روزگاران باستان  [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۶)  تمدن‌‌های کهن [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۵)  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۴) -دوران نوسنگی Neolithic انسان از مشکلات خودش بزرگتر است  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۳)  نیاکان ما؛ نئاندرتال و کرومانیون [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک ۲ World history from mammoth to Facebook  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۱)   [2015 Jun] 
*صبحانه در تیفانی و رفیق و مونس من «ماه‌رود»   [2015 Jun] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۸ هان، ای شرم، سرخی‌ات پیدا نیست  [2015 Jun] 
*منشور بزرگ آزادی‌ (مگنا کارتا) - Magna Carta  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۴) گراکوس بابوف و جنبش بابوفیسم Babeufism   [2015 Jun] 
*چه بر سر گل ها آمده‌است؟  ?Where Have All the Flowers Gone [2015 Jun] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۷  [2015 Jun] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۶ انقلاب ایدئولوژیک   [2015 May] 
*زنوبیا Zenobia و پالمیرا Palmyra  [2015 May] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی(۵) انقلاب ایدئولوژیک   [2015 May] 
*تاریخ ایران و مقاله نیویورک تایمز  چهره‌سازانِ این سرایِ درشت ــ رنگدان‌ها گرفته‌اند به کف [2015 May] 
*پیمان مولوتف ـ ریبن‌تروپ Molotov–Ribbentrop Pact  [2015 May] 
*یادی از بیژن جزنی، فرزانه سخت‌ رو؛ مارکسیسمِ اسلامی یا اسلامِ مارکسیستی   [2015 May] 
*امید راه رسیدن به حقیقت را هموار می‌کند یادی از مبارز دلاور هوشنگ ترگل  [2015 May] 
*بوریس آلکساندرویچ آلکساندروف   [2015 May] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی انقلاب ایدئولوژیک . قسمت چهارم   [2015 Apr] 
*نامه‌ی آلبرت آینشتاین به اریک گوتکیند   [2015 Apr] 
*«زمین، این «نقطهٔ آبی کمرنگ Pale Blue Dot  [2015 Apr] 
*رقص با دیکتاتورها Dancing with Dictators   [2015 Apr] 
*عزت إبراهیم الدوری و ویتو کورلئونه  [2015 Apr] 
*چغندر کلو ته توبره (چغندر بزرگ در ته توبره است)   [2015 Apr] 
*گونتر گراس و «آنچه باید گفته شود» Was gesagt werden muss   [2015 Apr] 
*تام کاتن و کیسینجر و جُرج شولتس، عزا گرفته‌اند   [2015 Apr] 
*فناوریِ هسته‌ای تنها عرصه تولید انرژیِ هسته‌ای نیست   [2015 Apr] 
*پرونده هسته‌ای و پروتکل الحاقی Protocol Additional   [2015 Apr] 
*چکیده سخنرانی نتانیاهو در کنگره آمریکا در مورد ایران   [2015 Apr] 
*واشنگتن‌پست و مذاکرات اتمی   [2015 Apr] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفایغمایی ؛ انقلاب ایدئولوژیک بخش سوم  [2015 Apr] 
*باراک اوباما:‌ داشتنِ چکش دلیل نمی‌شود که به هر مشکلی به دید میخ نگاه کنیم  سخنرانی‌ مهم باراک اوباما در وست پوینت  [2015 Mar] 
*جان بولتون و بمباران ایران To Stop Iran’s Bomb, Bomb Iran   [2015 Mar] 
*پُلاریزاسیونِ سیاسی و نشستن بینِ دو صندلی Fall between two stools   [2015 Mar] 
*سایه ماه بر آفتاب Solar Eclipse  [2015 Mar] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۲ انقلاب ایدئولوژیک  [2015 Mar] 
*ابوحامد محمد غزالی و حس غریب نوروز  [2015 Mar] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی / انقلاب ایدئولوژیک   [2015 Mar] 
*گوگل کروم و مشکل یوتیوب   [2015 Mar] 
*داستان بوته سوخته  der verbrannte dornbusch  [2015 Mar] 
*لحظه‌هایِ بودن ویرجینیا وولف   [2015 Mar] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است / داستانِ «پایان قرن» (۱۳)  داستانِ «پایان قرن» Fin de Siècle  [2015 Mar] 
*دروغ‌ها و دورنگی‌ها، روح مرا می‌سائید - گفت‌وشنود با رضا مولائی‌نژاد   [2015 Mar] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است ۱۲   [2015 Feb] 
*ثابت‌های فیزیک آدمی را به مکث وامی‌دارد  [2015 Feb] 
*همنشین بهار.وکیلِ مُستقل، دادبانِ آزادی‌ است گفت‌ و شنود با محمد رضا روحانی در باره کانون وکلا  [2015 Feb] 
*به هنگامِ فریبِ عالمگیر، گفتنِ حقیقت، کنُشی انقلابی است مناقشه اتمی و حرص و جوش نتانیاهو   [2015 Feb] 
*بهمن ۵۷ و افتادن ژنرال گاست در هَچَل  [2015 Feb] 
*الله قلی جهانگیری و واقعه کوه حاجی‌لو  [2015 Feb] 
*گفت ‌و ‌شنود با خانم میهنِ جزنی در مورد عشق   [2015 Feb] 
*درد و بلایِ «مَک کین» بخوره تو جونِ ابوبکر بغدادی   [2015 Jan] 
*بهمن قشقایی و قرآنِ مُهرکردهِ اسدالله عَلم  [2015 Jan] 
*عهدنامه «صلح» ترکمانچای  [2015 Jan] 
*بیانِ تنّفرآمیز Hate speech   [2015 Jan] 
*گاست و هایزر و گوادلوپ، عاقبت از ما غُبار مانَد   [2015 Jan] 
*«شارلی»، شیخ حارث النظاری و استبدادِ زیر پرده دین  [2015 Jan] 
*یادی از م. ا. به آذین، آن «دُنِ آرام» + وصیتنامه و صدای او   [2015 Jan] 
*دنباله‌ دارِ لاوجوی Comet Lovejoy C/2014 Q2  [2015 Jan] 
*ترور نمادین از زبان برمی‌خیزد / Charlie Hebdo attack   [2015 Jan] 
*هوشنگ عیسی بیگلو و مدعّیانِ صاحب‌اختیاریِ «مقاومت»  [2015 Jan] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (۱۱) «سن ژوست» و «روبسپیر» را آئینه عبرت دان   [2015 Jan] 
*هوشنگ عیسی بیگلو، آن «مرد آهسته»‌   [2015 Jan] 
*نشان‌دادنِ ضعف با خیانت یکی نیست داستان منافِ فلکی تبریزی   [2014 Dec] 
*تاریخ جهان، دادگاه جهان است (۱۰) ایده‌آلیسم آلمانی Deutscher Idealismus   [2014 Dec] 
*شب یلدا و انقلاب زمستانی Winter solstice   [2014 Dec] 
*دروغ «آیت‌الله العظمی» که خناق نیست  وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِّلْمُکَذِّبِینَ  [2014 Dec] 
*سازمان سیا CIA و شکنجه با آب Waterboarding   [2014 Dec] 
* تاریخ جهان، دادگاه جهان است (۹) رمانتیسم قیامی علیه هنجارهای عصر روشنگری  [2014 Dec] 
*اتاق بی سقفِ «فارل ویلیامز» Room without a roof  [2014 Dec] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است ۸ شورشِ فلاخَن La Fronde   [2014 Dec] 
*ایده جوچه 주체사상   [2014 Dec] 
*آندره ریو سلطان والتز André Rieu King Of The Waltz   [2014 Dec] 
*رساله یهودا Epistle of Jude  [2014 Dec] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (۷) انقلاب فرانسه Révolution française  انقلاب فرانسه ، طلوع باشکوه خورشید  [2014 Dec] 
*گفت و ‌شنود همنشین بهار با ایرج مصداقی در مورد «ابلاغیه چراغ خاموش» مسعود رجوی   [2014 Nov] 
*مجاهدین و رابینسون کروزوئه خراسانی  [2014 Nov] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۶)انقلاب آمریکا American Revolution   [2014 Nov] 
*مسعود رجوی و «پرچم»اش / از «جیم» تا «عین جیم»  [2014 Nov] 
*بارگشت دوباره ویلیام باتلر ییتس   [2014 Nov] 
*الله‌ قلی برای من دوست خوبی بود = گفتگو با ساسان سترگ دره شوری و حیدر جهانگیری  [2014 Nov] 
*تاریخِ جهان دادگاهِ جهان است (۵) انقلابِ صنعتی Industrial Revolution  [2014 Nov] 
*زیگونروایزن (آوای کولی)  [2014 Oct] 
*سخنرانی تروتسکی در مکزیک در مورد محاکمات مسکو   [2014 Oct] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است ۴ عصر روشنگری The Age of Enlightenment   [2014 Oct] 
*گفتگو با شادی Разговор со счастьем  [2014 Oct] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (۳) رنسانس Renaissance دوران گذار بین سده‌های میانه و دوران جدید   [2014 Oct] 
*داستان یهودیان بنی‌قُریْظه غبارآلود است   [2014 Oct] 
*گفت‌ و ‌شنود با دکتر کریم قصیم ۱ آزادیِ نظر را به بهایِ «احترامِ شخصی» نباید فروخت   [2014 Sep] 
*پاییز خودش نوعی بهار است   [2014 Sep] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۲) قرون وسطی فاصله میان دوران باستان و رنسانس  [2014 Sep] 
*رساله سه شیاد  De tribus impostoribus  [2014 Sep] 
*همنشین بهار.تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است دوران کلاسیک باستان Classical antiquity  [2014 Sep] 
*گروندریسه Grundrisse کشف حجاب می‌کند  [2014 Sep] 
*در دلِ هر «نفرین»ی «آفرین»ی‌‌ است  چکامه اندیشیدن به اسلام [2014 Sep] 
*ما برای چی زاده شدیم؟ همنشین بهار   [2014 Sep] 
*پیمان مولوتف ـ ریبن‌تروپ Molotov–Ribbentrop Pact  [2014 Aug] 
*کتاب الشفاء مشعلی فروزان در قرون وسطی  [2014 Aug] 
*تنها صداست که می ماند «من ماندگار نخواهم شد» «نیمای غزل» به میهمانی خاک رفت   [2014 Aug] 
*فراز و فرود علی زرکش در گفتگو با اسماعیل وفا یغمائی   [2014 Aug] 
*یوهانس کپلر Johannes Kepler طرحی نو در آسمان نجوم   [2013 Dec] 
*تیرباران چائوشسکو و همسرش  انسان گرگ انسان است [2013 Dec] 
*اسپانیا و «قطعیتِ حکم دادگاه»اش  اوسا عَلم این یکی را بِکش قلم  [2013 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (۳۲) ای چنگ ناله برکش و ای َدف خروش کن  [2013 Dec] 
*یکبار دیگر ماندلا  هر پدیده ای را باید از جوانب مختلف بررسی کنیم [2013 Dec] 
*سرنوشتم را با دست خویش می‌نویسم. یادی از نلسون ماندلا   [2013 Dec] 
*ایتوس، پاتوس، لوگوس/ Ethos , Pathos , Logos  [2013 Dec] 
*تاریخ همچون تانکی از روی سرِ ما می‌گذرد / خاطرات خانه زندگان (۳۱)  تاریخ همچون تانکی از روی سرِ ما می‌گذرد [2013 Dec] 
*غبارزدایی از آینه ها / بازجویی از سعید محسن  [2013 Nov] 
*Exit Strategy استراتژی خروج  [2013 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان(۳۰) هر چیز و هر امری در «شدن» خود است که «حقیقت» می‌‌‌‌‌یابد.   [2013 Nov] 
*بچه‌ها دارند می‌میرند؛ ای که دستت می‌رسد کاری بکن   [2013 Nov] 
*غبارزدایی از آینه‌ها. دفاعيات پرشور شکرالله پاک نژاد  [2013 Nov] 
*کلاه آبی‌ها Blue Beret United Nations peacekeeping   [2013 Nov] 
*غبارزدایی از آینه‌ها ترور محمد مسعود و بازجویی خسرو روزبه   [2013 Nov] 
*غبارزدایی از آینه ها / بازجویی محمد حنیف‌نژاد   [2013 Nov] 
*ای روشنی صبح به مشرق برگرد / ای ظلمتِ شب، با من بیچاره بساز- خاطرات خانه‌ زندگان ۲۹   [2013 Nov] 
*آسیمیلاسیون Assimilation   [2013 Nov] 
*اینجا «جلجتا» ست، جائی که مسیح را به صلیب کشیدند (خاطرات خانه زندگان ۲۸)  [2013 Oct] 
*سیاست‌زدگی واگیر دارد از هر طرف که رفتم جز وحشتم نیفزود [2013 Oct] 
*عهدنامه گلستان و کارچاق‌کن آن گور اوزلی  [2013 Oct] 
*جان رالز و «پسِ پردهِ بی‌خبری» The veil of ignorance  [2013 Oct] 
*هستم آنکه هستم / اِهیِه اَشِر اِهیِه / אהיה אשר אהיה  [2013 Oct] 
*بادها می‌وزند و برگها فرو می‌ریزند. خاطرات خانه زندگان (۲۷)   [2013 Oct] 
*Ad Hominem ماه منطق در مُحاق سفسطه  [2013 Oct] 
*به من بگو ستارگان و ‏آفتاب دروغند ولی نگو که عشق وجود ندارد.   [2013 Oct] 
*یادی از ژنرال جیاپ و نبرد دین‌بین‌فو Điện Biên Phủ  [2013 Oct] 
*Loaded language آب و تاب دادن به زبانِ زبان بسته  [2013 Oct] 
*اسطوره اشرف (متن پیام مسعود رجوی، ۲۷ شهریور ۱۳۹۲)  [2013 Sep] 
*گفت‌و‌شنود با آقای ناصر‌رحمانی‌نژاد/ واقعیت تا چه اندازه واقعی‌ست؟  [2013 Sep] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۵)   من اینجا ایستاده ام، بدون اینکه کار دیگری از من ساخته باشد.  [2013 Sep] 
*به رهی دیدم برگ خزان...
پاییز خودش نوعی بهار است  [2013 Sep] 

*لئون فوکو و «آونگ»ش Foucault pendulum  [2013 Sep] 
*کمون پاریس طلایه دار انقلاب اجتماعی درقرن نوزدهم  [2013 Sep] 
*شبیخون به مجاهدین و «مقراضِ تیزِ تناقض»   [2013 Sep] 
*ژاله خون شد. هفده شهریور، آغازِ پایانِ رژیم شاه  [2013 Sep] 
* R2P (اصل حمایت و حفاظت)  [2013 Sep] 
*در انتهای غم همیشه پنجره ای باز است. پنجره ای روشن  [2013 Sep] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۴) نامش بر برف نوشته بود. خورشید ذوبش کرد و آب آن را با خود برد.  [2013 Aug] 
*دکتر منوچهر هزارخانی و آقای ۹۹ درصد  [2013 Aug] 
*قطعنامه ۵۹۸، پذیرش آتش بس و عملیات فروغ جاویدان  [2013 Aug] 
*گذری به اسپانیا  [2013 Aug] 
*رؤيا خود نوعی زندگی است.   ایَا سروش سحرگاهان، تو روشنی را جاری کن  [2013 Jul] 
*تجربهِ رؤیاوَش وحی  رؤیا صدایِ وجدان ما است.  [2013 Jul] 
* فرقه، و سینه زدن زیر عَلمِ ارتجاع  [2013 Jul] 
*کُفرِ یک دوران، دینِ دورانِ بعد است.  [2013 Jul] 
*دود از کُنده بلند می‌شود.- هوشنگ عیسی بیگلو، آن «مرد آهسته»‌   [2013 Jul] 
*با چنین فرهنگی چگونه می‌شود ایران را آزاد کرد؟  [2013 Jul] 
*وقتی چیز غریبی می‌شنویم، نباید پیشاپیش آن را رّد کنیم.  [2013 Jul] 
*انسان موجودی خاطره گرا است   به یاد تقی روحانی، گوینده پیشکسوت رادیو ایران  [2013 Jun] 
*«شریعت» ، آخوندی و غیرآخوندی ندارد.  [2013 Jun] 
*طوطی جون می خوام برات قصه بگم - عباس رحیمی با غم ها و طوطی اش   [2013 Jun] 
*مسعود رجوی، «معّلم»ی که «مُبلّغ» شد  [2013 Jun] 
*جلیل شهناز، شهنواز تار ایران، به میهمانی خاک رفت.  [2013 Jun] 
*آیا «حسن روحانی» تغییر کرده است؟  [2013 Jun] 
*وحدتِ ظرف و مظروف، بی تضاد نیست  [2013 Jun] 
*کارمینا بورانا Carmina Burana - اسماعیل وفا یغمایی و سرود ای آزادی   [2013 Jun] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۳) بجز به حلقه عشاق روزگار مَبر- بجز به کوی خرابات آشیانه مکن [2013 May] 
*مادر معینی، چاووش شادی و امید دانی که کیست زنده؟ آنکو ز عشق زاید. [2013 May] 
*ما پروردگان سفره استبدادیم   [2013 May] 
*ما همه «خر ژان بوریدان» یم.  Buridan's Ass  [2013 May] 
*تب و تاب انتخابات، مسعود رجوی را هم گرفت.  [2013 May] 
*شب پره ها می آیند و می‌روند، آفتاب می‌ماند  [2013 May] 
*در باره نامه سرگشاده
صفحه روزگار، حرف حق را ضبط می‌کند  [2013 May] 

*میراث باستانی ایران در جای جای جهان  [2013 Apr] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۲)   چرا به جای آنکه اصلاً هیچ چیزی نباشد چیزی وجود دارد؟  [2013 Apr] 
*داستان زندگی «جیرولامو ساوو نارولا»   آیا مبارزه علیه ستمگران لزوماً حقانیت می‌آورد؟  [2013 Apr] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۱)  هیچ کس شراب نو را در مشک کهنه نمی‌ریزد. [2013 Apr] 
*سیک‌رِدنی داک‌لاد خوروشووا- گزارش محرمانه خروشچف  [2013 Mar] 
*امام محمد غزالی و حس غریب نوروز  [2013 Mar] 
*خاطرات خانه زندگان و گزارش Хрущевخروشچف  [2013 Mar] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت بیستم)  مردم غریبه نیستند، غریبه اجنبی است.  [2013 Mar] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت ۱۹)- تاریخ ایران با افسانه و شایعه همراه است.   [2013 Mar] 
*یک مُشت دَری وَری On Bullshit آستانه و پیشاهنگ کردار آدمی، گفتار اوست [2013 Feb] 
*ما همه از دَم، «پریود» یم.  [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (۱۸) هر تاریخ واقعی، تاریخ معاصر است [2013 Feb] 
*هر کسی در زندگیش «او»یی دارد  [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت هفدهم) زندان قزل قلعه با حوض و بید مجنونش [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت شانزدهم) زندگی فرا‌تر از سرکوبگرانش خواهد زیست. [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت پانزدهم) آیا نقش بند حوادث ورای چون و چراست؟ [2013 Jan] 
*کلام بی صدای برف Silent Snow  [2013 Jan] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت چهاردهم)
مشکل جامعه ایران با گرفتن قدرت سیاسی حل نخواهد شد  [2013 Jan] 

*شاه و سمپوزیوم لیزر Laser Symposium  [2013 Jan] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت سیزدهم)
«مراد برقی» و «سرکار استوار» در زندان قصر  [2013 Jan] 

*قتلعام کاتین The Katyn massacre  [2013 Jan] 
*خاطراتِ‌ خانه‌‌ زندگان (قسمت دوازدهم) کمون زندانیان سیاسی هم «شورای نگهبان» داشت. [2013 Jan] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت یازدهم) زندان قصر یکی از ارکان تاریخ معاصر ایران است [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت دهم) یک مثقال عمل، یک خروار تحلیل نیاز دارد. [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت نهم) اسلحه باید حرمت کتاب را حفظ کند [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت هشتم) تجارب شخصی هم بُعد اجتماعی و تاریخی دارد. [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت هفتم) فانتزی بخشی از واقعیّت است [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت ششم) کتاب حوادث همیشه از نیمه آن باز می‌شود. [2012 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت پنجم) کاش زندگی هم دنده عقب داشت.  [2012 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت چهارم) درخت آلو را نمی‌شه به شمشاد پیوند زد.   [2012 Nov] 
*‌خاطرات خانه زندگان (قسمت سوّم) الا یا خیمگی خیمه فروهِل...  [2012 Nov] 
*سخنرانی تاریخی یاسر عرفات در سازمان ملل (۱۳ نوامبر ۱۹۷۴) نگذارید شاخه زیتون از دستم بر زمین افتد. [2012 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت دوّم)  [2012 Nov] 
*زندان=‌زنده دان، خاطراتِ خانه زندگان (۱)  [2012 Nov] 
*احمد قابل، ظریف جلالی و «گروه والعصر»  [2012 Oct] 
*کورش و سنگ‌نگاره مرد بالدار پاسارگاد  [2012 Oct] 
*استوانهٔ کورش Cyrus Cylinder «مانترا»ی خیال‌انگیز (+ویدیو)  [2012 Oct] 
*گروندریسه Grundrisse کشف حجاب می‌کند(+ویدیو)  [2012 Oct] 
*اریک هابسبام و سنّت های ساختگی  [2012 Oct] 
*پراودا ПРАВДАدم از پراودا می‌زند. (+ویدیو)  [2012 Oct] 
*پیاز، وجودی است بی تناقض. به یاد «ویسلاوا شیمبورسکا»  [2012 Sep] 
*حُکمِ قتل زندانیان سیاسی، «قیر»ی که بر سر نظام ریخت  [2012 Sep] 
*کشتار سال ۶۷ و سخنان هَشَلهَف  [2012 Sep] 
*وقتی می‌میریم چه چیزی با ما خواهد مرد؟ به یاد کوهنورد پیر فرج الله شریفی گلپایگانی [2012 Sep] 
*من اینجا ایستاده ام و جز این کاری از من ساخته نیست.   [2012 Aug] 
*Standard Model of Particle Physics مُدِل استاندارد  [2012 Jul] 
*هر ادعّایی باید مُستند به مَدرک اثباتی باشد. (در مورد مقاله خانم عفت ماهباز)  [2012 Jul] 
*دکتر علی شریعتی و «آوف هه بونگ» Aufhebung + ویدئو  [2012 Jun] 
*حقِ‌‌ آزادی و «هی‌بی‌اِس‌کورپس» Habeas Corpus  [2012 Jun] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (+ویدیو) تقویم تاریخ [2012 Jun] 
*Gracias a la vida گراسیاس آلا ویدا (+ترجمه ترانه به ۱۲ زبان)  [2012 Jun] 
*ویولتاپارّرا، مرسدس سوسا، گراسیاس آلاویدا (+ویدیو)  [2012 Jun] 
*دولت ویشی، گشتاپو و دارزدن رودلف هیلفردینگ (ویدیو)  [2012 Jun] 
*پرویز شهریاری و طناب دور زمین (ویدیو)  [2012 Jun] 
*پوراژِن چستوا، شکست پذیری و شکست باوری (ویدیو)  [2012 May] 
*صَلِّ عَلَی مُحَمَّد ، «سیمون هرش» خوش آمد ! تقویم تاریخ، اردیبهشت ماه  [2012 May] 
* اَرِه و اوره و شمسی کوره (ویدیو)  [2012 May] 
*شاهین نجفی و «حقِ تمَسخر» The Right to Ridicule (+ ویدیو)  [2012 May] 
*ماه به دیدار زمین می‌آید. Supermoon (+ویدیو)  [2012 May] 
*«سرزمینِ گوجه‌ هایِ سبز» و اعدام چائوشسکو (+ویدیو)  [2012 Apr] 
*تقویم تاریخ و نیمه پنهان ماه (+ویدیو)  [2012 Apr] 
*پرویز ثابتی و «ابراز تاسف» در گیومه  [2012 Apr] 
*سیروس نهاوندی، اسبِ تراوایِ ساواک (+ویدیو)  [2012 Apr] 
*زندان قصر، دادگاه ژیان پناه و داستان تجاوز به زندانیان سیاسی  [2012 Apr] 
*با تاریکی نمیشه سراغ تاریکی رفت گزارشهای دروغ در مورد زندان [2012 Mar] 
*سفره ۷ سین Haft-Seen در هتل اموات ( ویدیو )  [2012 Mar] 
*Bertolt Brecht برتولت برشت و اپرای صَنار سه شاهی (ویدیو)  [2012 Mar] 
*خدا و قوری کیهانی Bertrand Russell Interview بخشی از گفتگوی راسل با CBC و BBC  [2012 Mar] 
*برتراند راسل و «قوری»اش Russell's teapot  [2012 Mar] 
*آیا نوترینو، به گَردِ نور می‌رسد؟  [2012 Feb] 
*پرویز ثابتی Parviz Sabeti نمونه کامل یک پلیس سیاسی (+ویدیو)  [2012 Feb] 
*از چه چیز واهمه داری؟ من شو خایف ؟ (+ویدیو )  [2012 Feb] 
*والنتین، پوشکین، یوگنی‌ آنه ‌گین Evgeny Onegin  [2012 Feb] 
*تقویم تاریخ، رویدادهای ماه بهمن (+ویدیو)  [2012 Jan] 
*جنگ‌افروزان، مُرتجعین را قِلقِلک می‌دهند. (وبالعکس)  [2012 Jan] 
*تقویم تاریخ، رویدادهای ماه دی (+ویدیو)  [2012 Jan] 
*سخنرانی استالین ۱۱ دسامبر ۱۹۳۷ Речь Сталина  [2011 Dec] 
*شورشِ نان در تهران  [2011 Dec] 
*تقویم تاریخ، رویدادهای ماه آذر (+ویدیو)  [2011 Dec] 
*Rafiq Tağı «رافق‌تقی» ‌و‌ قصّهِ‌ هولناکِ‌ ارتداد (+ویدیو)  [2011 Dec] 
*آنتی‌تزِ اشرف، در خودِ اشرف است.  [2011 Nov] 
*آوایِ کولی، زیگونروایزن و قتل‌عامِ سال ۶۷  [2011 Nov] 
*تقویم تاریخ: رویدادهای ماه آبان (+ویدیو)  [2011 Nov] 
*R2P و آخرین سخنرانیِ معمر قذافی (+ویدیو)  [2011 Oct] 
*نگاهی به ۳۰۰ سنگ قبر. نیستی، آبستن هستی است.(+ویدیو)  [2011 Oct] 
*امیرکبیر و «جِّنِ» جُدَری  [2011 Oct] 
*دستخط امیرکبیر، به یادِ استاد ایرج افشار آن مردِ آهسته (+ویدیو)  [2011 Oct] 
*نامه هایِ جَعلی یزدگرد ساسانی و عُمَربن خطّاب (+ویدیو)  [2011 Sep] 
*دکتر محمود حسابی و جعلیات اینترنتی (+ویدیو)  [2011 Sep] 
*عباس شهریاری جاسوس ۱۰۰۰ چهره ساواک (+ ویدیو)  [2011 Sep] 
*۱۱ سپتامبر و بن لادنِ پنتاگون (+ ویدیو)  [2011 Sep] 
*سرلشگر قرنی از کودتا تا ترور (+ ویدیو)  [2011 Sep] 
*رّد پای علمای اعلام بر سنگ قبر ستارخان  [2011 Aug] 
*ترور سپهبد رزم آرا در مسجد سلطانی  [2011 Aug] 
*آخوند مُحقّق کَرکی، عَلمدار تشّیع صفوی  [2011 Jul] 
*عملیات پنجه عقاب Operation Eagle Claw  [2011 Jul] 
*کلکم راع و کلکم مسئول؛ اسیرکُشی سال ۶۷ و سخنان آقای اردشیر امیرارجمند  [2011 Jun] 
*مقام صدیقی تنها راستگویی در قول و عمل نیست  [2011 Jun] 
*کمون پاریس ، تنها به پاریس مربوط نمی‌شود  [2011 Jun] 
*خوزه مارتی پیامبر استقلال و مبشر انقلاب در آمریکای لاتین (ویدئو)  [2011 May] 
*از Srebrenica سربرنیتسا تا بغداد  [2011 May] 
*منوچهر سخایی و آن «پرستو» که دشنه آجین شد.  [2011 Apr] 
*آوریل سیاه اشرف و نقش اشغالگران عراق  [2011 Apr] 
*ریزوم ، خاک و ُخل دارد  [2011 Apr] 
*امام محمد غزالی عزیز است اما نوروز از او عزیزتر  [2011 Mar] 
*سفره هفت سین در هتل اموات‌  (خدا نکند که خدا مرده باشد...) [2011 Mar] 
*کتاب سبز قذافی، تو زرد از آب درآمد   [2011 Feb] 
*وقت آن است که چشم فتنه کور شود ! (گرد و خاک در مجلس ایران)  [2011 Feb] 
*روز والنتین ، پالی‌آمِری polyamory و ، «عشق» ضربدری  [2011 Feb] 
*کويکی با یک تیر چند نشان می‌زند  [2011 Feb] 
*پرویز ثابتی، مقام امنیتی ابرو کمانی  [2011 Jan] 
*ستمگران از ما عبور نخواهند کرد. رنج محسن یلفانی «در یک خانواده ایرانی» [2011 Jan] 
*خودکشی دردی را دوا نمی‌کند. ( علیرضا پهلوی از کاخ سعدآباد تا بوستون)  [2011 Jan] 
*یک بار دیگر تقی شهرام  [2010 Dec] 
*« دین‌خو » بود اما، پرسش ‌‌ستیز و ستم ‌پذیر نبود.  [2010 Nov] 
*مُشک آن است که خود ببوید، نه آن‌که «هابرماس» بگوید  [2010 Oct] 
*«مُدل استانداردِ» فیزیک ذرّات ، قصه‌ای ناتمام  [2010 Oct] 
*گلهای صحرائی را همیشه رایحه ای دل انگیز است، یادی از روشنک (گوینده برنامه گلها)  [2010 Sep] 
*من به گوش تو سخن های نهان خواهم گفت... به یاد ستار لقایی [2010 Sep] 
*«طرح عظیمِ» استیفن هاوکینگ - خدا، وِل مُعطل است !  [2010 Sep] 
*مرگ، دوست انسان است و هرگاه رسید قدمش مبارک باد.  [2010 Sep] 
*سلام بر دکتر علی جوان
ليزر گازی، مي‌توانست سال ۱۹۳۰ اختراع شده باشد  [2010 Jul] 

*سال ۶۷ در عملیات فروغ جاویدان (مرصاد)، ۳۰۱ زندانی سیاسی به خاک افتادند  [2010 Jul] 
*آشکار‌سازی با پنهان‌سازی همراه است. (خطانامه تاج زاده و، اسیر کُشیِ سال ۶۷)   [2010 Jun] 
*«اشترن» و «ایرگون» در «دیر یاسین»  [2010 Jun] 
*نمی توان بر پرسش و نقد، دهنه زد. (آقای کروبی و قتلعام سال ۶۷)  [2010 May] 
*سرود زیبای «ای رقیب»
که‌س نه‌ڵێ کورد مردوه‌، کورد زیندوه‌  [2010 May] 

*انتشار اسناد قتلعام کاتین
چراغ حقيقت در طوفان کشمکش‌ ها نخواهد مُرد  [2010 May] 

*قرقیزستان و، پدیده «خستگی پنهان»  [2010 Apr] 
*شب، هاوانا می‌رقصد...
« کامیلو سینفوئگوس » یکی از معماران انقلاب کوبا  [2010 Apr] 

*دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا Wikipedia و حق مقدّس ویرایش   [2010 Mar] 
*گويای حکايتی‌ ست آن شمع خموش / خودکشی «منصور خاکسار»  [2010 Mar] 
*شعر «مارتین نیمولر»
وقتی مرا گرفتند، صدای احدی در نیآمد.  [2010 Mar] 

*دکتر جلال صمیمی، کاشف سرچشمه های پرتو گاما در هاله ی کهکشان در آن دیار که طوطی کم از ذغن باشد... [2010 Mar] 
*در بلوچستان بلوچی بود نامش دادشاه...   [2010 Mar] 
* آیا « عبدالمالک ریگی »، جا پای « دادشاه » می‌گذارد؟  [2010 Feb] 
*طفلِ جان و شیرِ شیطان به یاد «دکتر محمد رضا عاملی تهرانی»  [2010 Feb] 
*روز عشاق و، «عشق خرمگس» ! (ای عشق همه بهانه از توست...)  [2010 Feb] 
*این یک پیپ نیست، تصویری از یک پیپ است (یادی از زندان شاه و یدالله خسروشاهی ...) (یادی از زندان شاه و یدالله خسروشاهی نماینده تیپیکال طبقه کارگر ایران) [2010 Feb] 
*مهندس بازرگان و کتاب «سیر تحول قرآن» (با خدا و خرافات هر جنایت و فریبی ممکن است)  [2010 Feb] 
*از دار دنیا یک زن حلال داشتیم، آن را هم آقای خمینی حرام کرد!  [2010 Jan] 
*برف نو ، برف نو ، سلام، سلام  [2010 Jan] 
*«عالیجناب خاکستری» تاقچه بالا می‌گذارد!  اندر «شبه‌استعفا»ی روح‌الله حسینیان [2010 Jan] 
*در برابر زره‌پوش‌ها چگونه از خود دفاع کنیم ؟  [2010 Jan] 
*درگذشتِ آیت‌الله منتظری و گوشه کنایه‌های مقام معظم رهبری  [2009 Dec] 
*راستی کمان در کژی است. آیت‌الله منتظری، خون دو فروهر و «قاعده درأ»  [2009 Dec] 
*«تبَر به دستان در عراق» سر برخود تصمیم نمی‌گیرند.  [2009 Jul] 
*مسئلهِ مجاهدین به «غیرمجاهدین» هم مربوط است.   [2009 Mar] 
*صورتي‌ در زير دارد آنچه‌ در بالاستی، پیام نوروزیِ «شیمعون پرس»   [2009 Mar] 
*همه عمربرندارم سر از این خمار مستی
آیا خدا نیز، با «نرینه غاصب» کنار آمده است؟  [2009 Mar] 

*هرچه در ديگ است به چمچه مي آيد. کنفرانسِ «دوربانِ ۲» و، آقای اوباما  [2009 Mar] 
*آیت الله منتظری بی شیله پیله است، امّا... «اعدام نامه» و، آن «اسیرکُشیِ ظالمانه» جای تأمّل دارد.  [2009 Feb] 
*مسیح ِ باز مصلوب - یادی از الله قلی جهانگیری ، آن جان شیفته  [2009 Feb] 
*عاقبت، از ما غُبار مانَد، «گاست» و «هایزر» و «گوادلوپ»، آن «آلاچیقِ کنارِ دریا»  [2009 Feb] 
*«حاج محمد شانه‌چی» بخشی از تاریخ معاصر ایران بود.  [2009 Jan] 
*«مِه‌بانگ» BIG BANG و بزرگ‌ترین آزمایشِ علمیِ تاریخِ بشرّیت  [2008 Sep] 
* ما قربانيانی هستيم که جامه جلّاد پوشيده ايم. به یاد « محمود درویش »  [2008 Aug] 
*گاهی بايد کلمات در خدمتِ پوشاندن واقعّيات باشد. (داستانسرایی در مورد قتل‌عام سال ۶۷)  [2008 Aug] 
*سفره هفت‌سین در هتل اموات  [2008 Mar] 
*سرود «خمینی ای امام» به مجاهدین ربطی نداشت  [2008 Feb] 
*ادیت پیاف Edith Piaf ، گُنجِشَکَکِ اَشی مَشی  [2008 Feb] 
*دادگاه‌ پوئک و «نشست ژوئن ۲۰۰۱ در اشرف»  [2008 Feb] 
*سفره هفت سین در هتل اموات‌
خدا نکند که خدا مرده باشد...  [2007 Dec] 

*ابوذر...چی شده مادر؟ ...چرا می لنگی؟  [2007 Dec] 
*مسیح ِ باز مصلوب - [یادی از الله قلی جهانگیری ، آن جان شیفته]  [2007 Dec] 
*در کوچه باغ های عشق ، َبلا می باَرد. یادی از شکرالله پاک نژاد، شعور سياسي اجتماعي جنبش آزاديخواهي مردم ايران (بخش دوم)  [2007 Dec] 
*ای عشق چهره آبی ات پيدا نيست. یادی از شکرالله پاک نژاد ، شعور سياسي اجتماعي جنبش آزاديخواهي مردم ايران (بخش نخست)  [2007 Dec] 
*سیاست پدر و مادر ندارد  (جمهوری خواهان اسپانیا و ، غربِ دوچهرهِ کاسبکار) [2007 Nov] 
*تو قلب بیگانه را می شناسی ، زیرا که در سرزمین مصر بیگانه بوده ای
یادی از احمد غفارمنش  [2005 Mar] 

*شب ُسرودش را خواند، نوبت پنجره هاست / گفت و شنود با نويسنده کتاب « نه زیستن نه مرگ »  [2005 Mar]