Nord Stream - Carbon neutrality
خانمها و آقایان محترم سلام بر شما. این بحث با اشاره به «سوختهای فسیلی» Fossil fuels که بیش از ۸۰ درصد انرژی مورد نیاز جهان را تشکیل میدهد، و سوختهایی که ردپای کربن تولید نمیکند، به خط لوله گاز «نورد استریم» Северный поток میپردازد. ضرورت طرح این بحث چیست؟ تراژدی اوکراین و رویدادهای پس از واقعه After The Event که گاه از خود واقعه، شگفتتر است.
▬ سوختهای فسیلی (زغالسنگ، نفت و گاز طبیعی) از جمله منابع طبیعی موجود در زمین هستند و از طریق معدنکاری و حفاری استخراج میشوند. سوخت فسیلی یک ماده حاوی هیدروکربن است که در زیر زمین از بقایای گیاهان و جانوران تشکیل میشود.
▬ نورد استریم (جریان شمالی)، طولانیترین خط لوله زیر دریا در جهان است، و گاز را از روسیه به اروپا (آلمان) میرساند. خط لولهای برای انتقال گاز طبیعی از کف دریای بالتیک است که از شهر ویبورگ Выборг در روسیه شروع میشود تا شهر گریفسوالد Greifswald در آلمان ادامه دارد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ذخایر سوختهای فسیلی محدودند
ذخایر سوختهای فسیلی محدودند اما با پیشرفت فناوری، برای مثال استخراج نفت از ماسههای نفتی و نفت «شِیل» (Shale)، میتوان حجم بیشتری از سوختهای فسیلی را استخراج کرد. شِیل (پَلمهسنگ)، نوعی سنگ رسوبی نفتزا است، که اغلب از قطعات شکستهٔ تشکیل شده و توسط رودخانهها به درون حوضه رسوبی حمل شده و تهنشین شدهاند. با توسعه فناوری، بهرهبرداری هرچه بیشتر از شیل نفتی و هیدراتهای متان Methane Clathrate (آمیزه جامدی از گاز طبیعی و آب)، در حال فراگیرشدن است. حدود ۷۰ درصد انرژی اروپا سوخت فسیلی است که بخش بزرگی از آن وارد میشود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اروپا برای تأمین گاز به روسیه متکی است
اروپا برای تأمین حدود ۴۰ درصد گاز طبیعی خود، به روسیه متکی است. در همین رابطه، میدان گازی شمال روسیه از طریق خطوط لوله از جمله یامال Yamal (که از بلاروس و لهستان به آلمان میرود)، همچنین نورد استریم Nord Stream و خطوط لوله اصلی که از خاک اوکراین عبور میکنند، گاز طبیعی را از روسیه به اروپا میرساند.
...
خط لوله گاز نورد استریم ۱، از زمان بهرهبرداری تاکنون سالانه ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز روسیه را به آلمان منتقل میکرده و سهم بزرگی در تأمین انرژی این کشور داشته و دارد. اگر از نورد استریم ۲ هم بهرهبرداری میشد، روسیه میتوانست صدور گاز خود به آلمان را، در مجموع، سالانه به ۱۱۰ میلیارد متر مکعب برساند. اما بعد از تجاوز به اوکراین، بهرهبرداری از خط لوله گاز نورد استریم ۲، در آلمان متوقف شد. پیشتر هم، دولت آمریکا تهدید کرده بود که در صورت ورود نخستین سرباز روس به اوکراین، اجازه بهرهبرداری از خط لوله نورد استریم ۲ را نخواهد داد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آمریکا، نگران از دستدادن بازار انرژی اروپا
آمریکا که نگران از دستدادن بازار انرژی اروپاست از اول با راهافتادن خط لوله با نورد استریم ۲ موافق نبود و کشتیهای مخصوص لولهگذاری در دریا را به تحریم در بازار آمریکا تهدید کرد و چندین ماه باعث توقف ساخت و ساز آن شد. خط لوله ۱۲۳۰ کیلومتری نورد استریم ۲، در مسیرش از آبهای سرزمینی چند کشور اروپایی از جمله سوئد، دانمارک، فنلاند و آلمان عبور میکند. از آمادهشدن خط لوله مزبور، زمامداران اوکراین هم استقبال نکردند. شاید به این دلیل که هر سال یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار درآمد ترانزیت خود را از انتقال گاز روسیه به اروپا از دست میدادند. صحبت از این بود که اوکراین با بحران اقتصادی سنگینی روبرو میشود. دولت آلمان در دوران آنگلا مرکل برای جلب موافقت اوکراین و آمریکا قول داد که منافع ترانزیت اوکراین تضمین میشود. اما آمریکا نه در دوران ترامپ و نه در دوران بایدن حاضر نشد چنین معاملهای را بپذیرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بازار انرژی اروپا و «جنگ گاز»
آیا روسیه در واکنش به تحریم نورد استریم ۲، صدور گاز به آلمان و اروپا را از طریق اوکراین و هم از طریق خط لوله نورد استریم ۱ قطع خواهد کرد؟ آیا مانع رسیدن حدود ۱۱۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در سال به آلمان خواهد شد؟
پرسش دیگر: آیا آمریکا بیم آن ندارد که با رسیدن گاز روسیه، اروپائیها دیگر حاضر نباشند گاز مایع Liquefied natural gas آنها را بخرند؟ بخصوص که بهای گاز مایع آمریکا که با کشتی به اروپا میرسد بسیار بالاتر از گازی است که روسیه میتواند از زیردریا و بینیاز از پرداخت حق ترانزیت به اوکراین و بلاروس و لهستان به آلمان برساند.
از آنجا که در بحران اوکراین، منافع ژئوپولیتیکی و اقتصادی آمریکا و روسیه درهم تنیدهاست و از دهه گذشته در حال رقابت بر سر فروش گاز به اروپا هستند. اختلافات دو کشور بر سر بازار انرژی اروپا، به «جنگ گاز» خواهد کشید. جنگی که پایانش را نمیتوان پیشبینی کرد بخصوص که مسیر ترانزیت گاز روسیه، اوکراین است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
چه کشورهایی میتوانند جایگزین گاز روسیه شوند؟
بعد از تراژدی اوکراین، بیشترین توجهها در اروپا، جایگزینکردن گاز روسیه، به گاز مایع دیگر کشورها معطوف است که باید با کشتی از سراسر جهان به اروپا آورده شود. بمانَد که کشورهای اروپایی حتی در حداکثر ظرفیت توانایی، جایگزینی فقط نیمی از واردات گاز خط لوله را با گاز مایع دارند. تازه آنها باید خط لولهها و پایانههای داخل اروپا را برای این منظور تغییر دهند.
حالا با توجه به این واقعیت که بر خلاف نفت خام، گاز را نمیتوان (حداقل در کوتاه مدت) از مسیری دیگر تأمین کرد، ببینیم چه کشورهایی میتوانند جایگزین گاز روسیه شوند؟ آمریکا، نروژ، هلند، قطر، الجزایر، لیبی، نیجریه، آذربایجان، ایران؟ کدام یک؟ منابع انرژی مدیترانه شرقی چطور؟...
آمریکا
آمریکا یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی و صادرکنندگان گاز مایع در جهان با اتکاء به شیوه «شکست هیدرولیکی» (فراکتورینگ) Hydraulic fracturing است. این روش، به دلایل زیستمحیطی، بسیار بحثبرانگیز است. آمریکا در هفتههای گذشته، صادرات گاز مایع خود به اروپا را افزایش داده، اما این موضوع بهطور مستقیم، چندان فایدهای برای آلمان ندارد چرا که آلمان، پایانهای برای واردات گاز طبیعی مایع ندارد.
...
نروژ
خط لوله انتقال گاز طبیعی لانگلد Langeled Pipeline، فاصله ۱۲۰۰ کیلومتری بستر صخرهای اقیانوس، از نروژ تا اروپا را طی میکند. نروژ درحال حاضر، حدود یکسوم از گاز مورد نیاز آلمان را تأمین میکند اما گفته میشود امکان افزایش واردات گاز از نروژ وجود ندارد.
...
هلند
هلند هم که ۱۰ درصد از گاز آلمان را تأمین میکند، تصریح کرده نمیتواند صادرات خود را افزایش دهد.
...
قطر
قطر یکی از بزرگترین صادرکنندگان گاز مایع و در کنار روسیه و ایران، دارای بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان است و سالانه حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا میفروشد. گفته میشود این کشور در سالهای آینده، میزان تولید گاز مایع خود را افزایش خواهد داد اما در حال حاضر بیشترین ظرفیت خود را تولید میکند.
...
الجزایر
الجزایر، اگرچه در سال ۲۰۲۱م بخش بزرگی از گاز طبیعی مایع این کشور را به مقصد بازارهای اروپایی صادر کرد و از آمادگی برای صدور گاز اضافی به اروپا خبر داد، اما به خاطر مسائل داخلی آن کشور، اروپا حداقل در کوتاهمدت، نمیتواند روی گاز الجزایر حساب باز کند. تنش بین الجزایر و همسایگان غربی آن - مراکش و اسپانیا - یکی دیگر از مسائل کلیدی است. الجزایر همچنان به روابط نزدیک خود با روسیه ادامه میدهد. علاوه بر همکاری در زمینههای انرژی و صنعت، روسیه بزرگترین تأمینکننده تسلیحات الجزایر است.
...
لیبی
افزایش صادرات انرژی لیبی به اروپا مستلزم غلبه بر چالشهای سیاسی، امنیتی و فنی است. بخش انرژی لیبی همچنان با اختلال و بلاتکلیفی روبروست...
از این گذشته، روسیه همچنان یک بازیگر مهم در لیبی است و در سالهای اخیر از ارتش آن کشور حمایت کردهاست، از همینرو، چشمانداز همکاری نزدیکتر لیبی و اروپا در زمینه انرژی ممکن است مورد استقبال روسیه و متحدان محلی آن قرار نگیرد.
...
نیجریه
نیجریه، از کشورهایی است که بیشترین ذخایر گازی در جهان را دارند. احداث یک خط لوله ۴۰۰۰ کیلومتری از غرب آفریقا به اروپا، دستکم در میانمدت میتواند به کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه کمک کند. این خط لوله اگر احداث شود میتواند تا ۳۰ میلیارد مترمکعب گاز را ابتدا به الجزایر، و سپس به اروپا منتقل کند. اما تنشهای سیاسی در این منطقه نیز، احداث این خط لوله را به تعویق انداختهاست.
...
آذربایجان
از اواخر سال ۲۰۲۰، آذربایجان، به اروپا گاز صادر میکند از طریق خط لوله ترانس آدریاتیک (که از آذربایجان آغاز شده و از یونان و آلبانی به ایتالیا میرسد).
گویا، قرار است صادرات گاز خود را ۱۱ درصد افزایش دهد. اما آذربایجان درگیر قراردادهای بلندمدتی است که سالها قبل به امضا رسیده و از طرف دیگر، تقاضای داخلی در این کشور طی ده سال گذشته، خیلی زیاد است.
...
ایران
ایران ۱۷ درصد از ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد و با اختلاف اندکی بعد از روسیه دومین دارنده منابع گاز طبیعی جهان است اما، با توجه به شرایط کنونی، گاز ایران نمیتواند جایگزین روسیه شود اما اگر (اگر) در درازمدت صرفهجویی صورت بگیرد و توسعه مخازن انجام شود و…، امکان صادرات گاز ایران به اروپا ممکن است اما این موضوع به مدیریت مصرف، توسعه انرژیهای تجدیدپذیر و پایداری تولید گاز، و سرمایهگذاری در مخازن جدید بستگی دارد. گفته میشود میدان گازی تازه کشف شده چالوس، توان رقابت با روسیه در بازار اروپا را دارد.
...
منابع انرژی مدیترانه شرقی
خط لوله مدیترانه شرقی EastMed pipeline که بسیار هم طولانی است و باید از آبهای عمیق بگذرد، اگر از حد حرف بیرون بیاید و عملیاتی شود، منابع انرژی مدیترانه شرقی را از طریق قبرس و کرت به سرزمین اصلی یونان متصل میکند. گرچه توافقنامه مربوط به آن را یونان و قبرس و اسرائیل امضا کردهاند اما، هزینه بسیار دارد و حالا حالاها هم عملی نمیشود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سوخت کربن خنثی Carbon-neutral fuel
کربنخنثی Carbon neutrality به دستیابی به انتشار صفر خالص net zero اشاره دارد و در زمینهٔ فرایندهای آزادسازی دیاکسید کربن در رابطه با حمل و نقل، تولید انرژی، کشاورزی و صنعت استفاده میشود. اصطلاح «صفر خالص» در مورد کربنزدایی و اقدامات آب و هوایی استفاده میشود.
کربن خنثی، گازهای گلخانهای تولید نمیکند و ردپای کربن ندارد. کمی بعد به گازهای مزبور که فضای گلخانهها را در اطراف زمین ایجاد میکنند اشاره میکنم. گازهای گلخانهای موجود در جّو زمین که بهطور طبیعی در آن وجود دارند شامل بخار آب، متان، دی نیتروژن مونوکسید(گاز خنده) N₂O، ازون و کربن دیاکسید است که در درجهٔ اول از مصرف نفت، ذغال سنگ و گاز تولید میشود.
البته دخالت انسان در طبیعت را هم باید اضافه کرد، چون با تولید گازهای مزبور میزان جذب اشعههای خورشید افزوده شده، در اثر مصرف سوختهای فسیلی در اتمسفر ذخیره میشوند و این ذخیره باعث میشود که انرژی در زمین حبس بشود و ایجاد گرمایی بکند که شبیه گرمای موجود در گلخانه است. در گلخانهها نور خورشید وارد محیط میشود اما به دلیل جداره شیشهای، بخشی از آن دوباره به درون آن برمیگردد و فضای داخل گلخانه از بیرون گرمتر میشود. تراکم گازهای گلخانهای در جّو هم، دیوارهای ایجاد میکند که نقش آن مانند شیشهٔ گلخانهها است. نقش گازهای گلخانهای در گرمترشدن کره زمین کم نیست.
...
همانطور که در آغاز اشاره شد، بیش از ۸۰ درصد انرژی مورد نیاز جهان را سوختهای فسیلی (نفت، گاز طبیعی و زغالسنگ) تشکیل میدهد. البته صحبت از فرایند گذار به منابع تجدیدپذیر هم شده که شاید چند دهه دیگر، با کاهش تولید آلایندهها به نتیجه برسد. با روآوردن به منابع خنثی کربنی (نور خورشید، باد، باران، جزر و مد و…) چه بسا، انتشار کربن صفر خالص، محقق شود. در این صورت آینده متفاوتی در چشمانداز است. البته شرایط کنونی به سادگی عوض نمیشود و ژئوپلیتیک سوختهای فسیلی به زودی از بین نخواهد رفت. گرچه بخش اعظم فرایند گذار به منابع تجدیدپذیر در پیش است اما زیرساختهای انرژیهای مزبور به مواد معدنی خاکی بسیار کمیاب بستگی دارد که به جز چین، کشورهای دیگر خیلی به آن دسترسی ندارند.
...
برگردیم به سوختهای فسیلی و نقش گاز
▬ برای نزدیک به ۲۰۰ سال، انرژی سوختهای فسیلی در نقطه ثقل ژئوپلیتیک قرار داشته و با توجه به طولانیبودن فرایند انتقال انرژی، این جایگاه را به راحتی از دست نخواهد داد. سال ۱۸۳۹ که انگلستان و چین (در جنگ اول تریاک) درگیر شدند، استقرار کشتیهای بخار زغالسنگ بریتانیا بود که دروازه چین را برای قدرتهای امپریالیستی گشود.
▬ بخش بزرگی از درگیریهای قرن بیستم، برای مدیریت و سلطه بر نفت صورت گرفت. در قرن بیست و یکم جنگ اصلی برای مدیریت گاز در جهان است...
پانویس
خط لوله یامال-اروپا
انتقال گاز طبیعی موسوم به یامال-اروپا Yamal–Europe pipeline از روسیه آغاز شده و پس از گذر از بلاروس، در لهستان پایان مییابد. ظرفیت انتقال گاز طبیعی این خط لوله روزانه معادل ۹۰ میلیون متر مکعب میباشد. طول این خط لوله، ۴۱۹۶ کیلومتر است.
ـــــــــــــــــــــــــــــ
شکست هیدرولیکی
شکست هیدرولیکی (هیدروفرکینگ) یک تکنیک تحریک چاه است که در آن صخرهها به وسیلهٔ مایع فشردهشده شکسته میشود. این فرایند شامل تزریق پُرفشار آب، حاوی ماسه و مواد سخت به حفرهٔ حفاری به منظور ایجاد ترَکهایی در آرایش صخرهها است که از طریق آن گاز طبیعی، نفت خام و آبنمک، آزادانهتر جریان یابند. وقتی فشار هیدرولیک از چاه برداشته شود، انفجارهای کنترل شدهای صورت میگیرد که باعث میشود در بدنه چاه ترَکهایِ کوچکی به وجود بیاید.
ـــــــــــــــــــــــــــــ
جنگ تریاک در چین
بین سالهای ۱۸۴۰ تا ۱۸۴۲م؛ انگلستان و چین؛ کارشان به رویارویی کشیده شد که به نخستین جنگ تریاک شهره گشت. این نبرد و همچنین جنگ دوم تریاک، نخستین مرحله نفوذ کشورهای اروپایی به چین به شمار میرود. پیش از وقوع جنگ، خرید چای از چین توسط انگلستان افزایش یافته بود و در مقابل انگلستان، کمتر کالایی داشت که مورد نیاز چین بوده و آنرا معاوضه نماید. در نتیجه با کاهش ذخیره نقره خود که آنرا با چای چین مبادله میکرد، روبرو شد و بریتانیاییهای حاکم در هند (که آنزمان مستعمره بریتانیا بود)، کشت خشخاش را در هند گسترش دادند و تصمیم گرفتند تا در مقابل دریافت چای، به چین تریاک بدهند! با افزایش شدید اعتیاد به تریاک در چین، صندوقها و انبارهای حاوی تریاک توقیف گردید و کلیه محمولههای تریاک به آتش کشیده شد. سال ۱۸۴۰؛ نیروی دریایی انگلیس به دهانه رود کانتون، لشکرکشی کرد و نخستین جنگ تریاک آغاز شد. با سقوط شانگهای و...، چین تسلیم و مجبور به امضای پیمانی با بریتانیا شد که طبق آن هنگ کنگ را پادشاهی بریتانیا ضبط کرد... پس از آن آمریکا، روسیه و فرانسه نیز خواستار امتیاز از چین شدند. سالها بعد (از ۱۸۵۶ تا ۱۸۶۰) جنگ دوم تریاک، یا اردوکشی آنگلو-فرانسویها به چین، پیش آمد. در پیامد دو جنگ تریاک در چین؛ علاوه بر بریتانیا، فرانسه، آمریکا و روسیه هم امتیازات زیادی از چین گرفتند.
░▒▓ همه نوشتهها و ویدئوها در آدرس زیر است:
...
همنشین بهار
منبع:پژواک ایران