PEZHVAKEIRAN.COM ترور رزم‌آرا سیاسی‌ترین سپهبد تاریخ نوین ایران
 

ترور رزم‌آرا سیاسی‌ترین سپهبد تاریخ نوین ایران
همنشین بهار

 
 
 
خانم‌ها و آقایان محترم این بحث به ترور سپهبد رزم‌آرا اولین نخست‌وزیر نظامی از روزگار سردار سپه به بعد، می‌پردازد که گروه‌های سیاسی مختلف با وجود تفاوت‌هایشان، علیه او هم‌آواز شدند. ضرورت طرح این بحث آشنایی بهتر با کسانی است که بعد از ورود امثال مُحقق کَرکَی به ایران، به نام اسلام و تشیع، فتوای قتل می‌دادند و گاه با دستگاه جابر زمانه همآهنگ و همنوا می‌شدند. (در مورد مُحَقّق کَرَکی در پانویس توضیح داده‌ام).
... 
صادقانه بگویم گرچه در روش، هنگام به کارگرفتن شواهد کوشیده‌ام بی‌طرفی را رعایت کنم اما بی‌طرف نیستم، یعنی نمی‌توانم بی‌طرف باشم. یک دلیلش این است که من نیز فریفته‌ام، فریفته اندیشه‌ حاکم بر دوران خویش.
... 
«بندیتو کروچه» Benedetto Croce فیلسوف ایتالیایی و نویسنده کتاب «تاریخ به مثابه داستان آزادی» گفته‌است:
هر تاریخ واقعی، تاریخ معاصر است. Ogni vera storia è storia contemporanea
یعنی چه؟ یعنی فهمیدن ما با واقعیت کنونی همنشین می‌شود و از آن تاثیر می‌گیرد. ترور غبارآلود سپهبد رزم‌آرا نیز چنین است. بیش از ۷۰ سال از واقعه می‌گذرد اما اهمیت سیاسی و تاریخی آن کاسته نشده‌است. توجه داشته باشیم که شناخت وضع موجود از رهگذر شناخت زمان گذشته ممکن است. گذشته پیش‌درآمدِ اکنون است.
...
حاجعلی رزم‌آرا (۱۰ فروردین۱۲۸۰–۱۶ اسفند ۱۳۲۹)، رجل سیاسی و نظامی و نخست‌وزیر دوره پهلوی دوم بود. در خانواده‌ای نظامی در تهران به دنیا آمد و تحصیلات خود را در ایران و در مدرسه نظام مشیرالدوله (حسن پیرنیا) به پایان برد.
سپس به مدرسه نظامی سن-سیر Saint-Cyr Military Academy در فرانسه رفت و پس از بازگشت، مناصب مهمی را در ارتش عهده‌دار گردید. او در ۱۳۱۶ خورشیدی «اداره جغرافیایی ارتش» را بنیان نهاد. رزم‌آرا از ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۹ خورشیدی، سه‌بار ریاست «ستاد مشترک ارتش» را بر عهده داشت و در ۵ تیر همان سال به مقام نخست‌وزیری رسید. اما دولت او با مخالفت‌های گوناگون مواجه شد و سرانجام ۱۶ اسفند ۱۳۲۹ با گلوله خلیل طهماسبی عضو جمعیت فدائیان اسلام، جان باخت.
...
روایت تاریخ معاصر راه‌رفتن روی لبه تیغ است و برخی اگر روایتی برخلاف دیدگاه‌شان ارائه شود برنمی‌تابند. پیرامون واقعه مسجد سلطانی و قتل نخست‌وزیر، آراء مختلف را (حتی وقتی برایم پذیرفتنی نیست) آورده‌ام. اینکه نظر خودم چیست حرف آخر را اول می‌زنم. ترور رزم‌آرا زیر سر فدائیان اسلام بود نه دربار و امثال اسدالله عَلَم. شخص خلیل طهماسبی به او شلیک کرد نه فلان ستوان یا گروهبان محافظ رزم‌آرا. 
 
ضمناً این گزاره که رزم‌آرا درصدد بود جایگزین شاه شود، نه مستند است نه اثبات‌پذیر. اگر وی قصد داشت شاه را کنار بزند، این کار را زمانی انجام می‌داد که رئیس ستاد مشترک ارتش بود و ارتش را در اختیار داشت نه در دوره نخست‌وزیری که توان انجام این کار را نداشت. اینکه مَنِش و شخصیتِ نظامی اقتدارگرایانه رزم‌آرا، با پهلوی اول مقایسه می‌شد و شایع بود محمدرضاشاه از ناحیه او نگرانی‌هایی داشته که مبادا در همدستی با قدرت‌های خارجی دخیل در امور ایران، کودتایی علیه او به راه اندازد ــ سوء قصد رزم‌آرا علیه شاه و اینکه سودای سلطنت در سر داشته را اثبات نمی‌کند. بماند که فضای سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانی، اجازه عملی‌شدن چنان سودایی را به‌او نمی‌داد. رزم‌آرا با ملی‌شدن صنعت نفت که بیشتر مردم طالب آن بودند، مخالف بود و حضور اجتماعی و سیاسی تعیین‌کننده مردم ایران در عرصه کشور، همچنین فضای بین‌المللی، اجازه نمی‌داد (بر فرض که او می‌خواسته) به کودتا متوسل شود و طرح سرنگونی خاندان پهلوی را بریزد!
ترور رزم‌آرا را جمعیت فدائیان اسلام پیش بردند، هرچند در دربار و حتی جبهه ملی بودند کسانی (چون مظفر بقایی) که خبر حذف وی برایشان خوشایند بود.
در این داستان ابهام‌ و سؤال‌ کم نیست اما من به دنبال اثبات یک جواب نیستم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
رزم‌آرا، به تمام معنی نظامی بود
رزم‌آرا، سال ۱۲۸۰ خورشیدی در شب عید قربان متولد شد. از این جهت به او حاجعلی می‌گفتند. فردی به تمام معنی نظامی بود. پدر و جَدّش هم نظامی بودند و مادرش از خانواده‌های دیوانی، لشکرنویس و منسوب به قاجار. (لشکرنویس اشاره به منصبی از مناصب محاسباتی مالیه قدیم است).
همسر رزم‌آرا، «انورالملوک هدایت»، خواهر صادق هدایت بود.
...
پدربزرگ رزم‌آرا، مشهدی حسین، در قورخانه ناصرالدین شاه مقام و منصب داشت، و پدرش سرهنگ محمدخان، از افسران تحصیل کرده قزاقخانه، در فن توپخانه استاد بود. رزم‌آرا نیز پس از پایان تحصیلات ابتدایی و رسمی در مدرسه تازه تأسیس نظام در تهران وارد ارتش شد و در طول ۲۷ سال از درجه سروانی به سپهبدی رسید. با این که در جریان کودتای اسفند ۱۲۹۹ تنها افسری بود که در دروازه باغشاه به سوی قوای کودتاچی توپ شلیک نمود، به دلیل شایستگی نظامی، در ارتش رضاخان مدارج ترقی را طی کرد و در فرانسه دوره آموزشی دید.
• حضور رزم‌آرا در دستگاه رضاشاه و پهلوی دوم،
• کوچ‌دادن پُرتلفات عشایر ایران،
• هدایت عملیات نظامی در کردستان و آذربایجان و لرستان،
• درافتادن با مبارزین جنگل،
• عَلم‌کردن قرارداد گس – گلشائیان،
• مخالفت دکتر مصدق و امثال دکتر فاطمی، آیت‌الله کاشانی و فدائیان اسلام با وی،
• برخورد مستبدانه رزم‌آرا با اقلیت مجلس و تهدید رسمی آنها و تحقیر ملت ایران و بویژه این سخن لغو که مسجد را بر سر آیت‌الله کاشانی و مجلس را بر سر اقلیت خراب خواهد کرد و ایرانی‌ها عُرضه ندارند حتی یک آفتابه گِلی و به تعبیر او لولهنگ بسازند تا چه رسد به اینکه صنعت نفت را اداره کنند… [این موارد که اشاره شد] - به او صدمه زد و نیمه دیگرش را که شخصیتی پرجذبه، با دانش بسیار و سری نترس داشت پوشاند. حمایت گسترده‌ای که بریتانیا و آمریکا (به خاطر منافع خودشان) از نخست‌وزیری او کردند، از‌‌‌ همان آغاز این تصور را دامن زد که رزم‌آرا با یک برنامهٔ مشخص سر کار آمده‌است که اقدامات اصلاحی را جانشین هدف‌های مشروطه‌خواهانه کند، و مهم‌تر از این، مسأله نفت را به دلخواه بریتانیا به فرجام برساند. 
 
رزم‌آرا مثل امثال اسدالله علم، خانه‌زاد و بله‌قربان‌گو نبود، گاه از در مخالفت با ازمابهتران هم درمی‌آمد، سخنان رضاشاه را در حضور خودش با استدلال و متانت رد می‌کرد. افسری تحصیلکرده و پاک و با سواد بود و حتی اشرف پهلوی که با وی سر و سّر داشت و چه بسا بفرموده، به رزم‌آرا صمیمیت نشان می‌داد - اعتراف می‌کرد که او فسادناپذیر است…
رزم‌آرا با زبان‌های انگلیسی و فرانسه و روسی آشنایی داشت. در شمار اولین تحصیل‌کرده‌های ارتش ایران به‌شمار می‌رفت و درخشان‌ترین کارش در ارتش، تأسیس اداره جغرافیائی در سال ۱۳۱۶ بود.
او برای فراهم‌آوردن جغرافیای نظامی میهنش، وجب به وجب خاک ایران را درنوردید تا توانست مجموعه ۱۸ جلدی حاوی اطلاعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از استان‌های ایران فراهم آورد، که یادگاری است فراموش‌نشدنی. سپهبدی ۴۷ ساله، که در تاریخ ارتش ایران سابقه نداشت و تکرار هم نشد. قطب‌نمای رزم‌آرا، یادآور اوست.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ترور رزم‌آرا، حرف و حدیث بسیار دارد
در تاریخ معاصر ایران، حوادث پُر رمز و راز کم نیست. برای نمونه وقایع سالهای ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۹ در ارتباط با سپهبد رزم‌آرا و دوره‌ای که از ترور ناموفق شاه در دانشگاه تهران شروع و به ترور موفق رزم‌آرا در مسجد شاه تهران ختم شد، پُر از اما و اگر است.
تأمل در ترور او روایت‌های رسمی و کلیشه‌ای را به چالش می‌گیرد. رزم‌آرا نمادی از تعارضی است که در یک بُرهه تاریخ در اجتماع ما سر برآورد و داستان قتلش در اینکه چه کسی ماشه را چکانده، خلاصه نمی‌شود.
...
بعد از آنکه با اسدالله علم به مجلس ختم آیت‌الله میرزا محمد فیض قمى رفت و کنار حوض مسجد شاه گلوله خورد، روزنامه توفیق نوشت:
به علی گفت مادرش روزی - که بترس و به ختم فیض مرو
رفت و افتاد ناگهان لب حوض - بچه‌جان حرف مادرت بشنو
...
گرچه آیت‌الله سید صدر‌الدین صدرعاملی (پدر امام موسی صدر) هم، جزو فتوادهندگان قتل بود و تمام‌کُش‌کردن رزم‌آرا به حساب فدائیان اسلام و خلیل طهماسبی که جلو تر، محافظ شخصی مظفر بقایی (در مجله شاهد ارگان حزب زحمتکشان) بود، گذاشته شده، اما آن قصه سر دراز داشت.
 

جدا از وحدت و تضاد شاه با رزم‌آرا، همچنین فتنه‌‌های تیم سرلشکر حسن اَرفَع رئیس ستاد ارتش ایران در سال‌های ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۴ که به آموزه‌های فاشیسم و نازیسم گرایش داشت، غیر از نقش اسدالله علم، و چرخش اشرف پهلوی در اواخر عمر رزم‌آرا، (جدا از موارد فوق)، یکی از حلقه‌‌های مفقوده ترور او، دیدار بهرام شاهرخ با نواب صفوی دو روز پیش از واقعه مسجد سلطانی است. بهرام شاهرخ مأمور اینتلیجنس سرویس بریتانیا بود و همانند پدرش، ارباب کیخسرو شاهرخ، با اردشیر ریپورتر (جاسوس سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا در ایران) رابطه نزدیک داشت. بهرام شاهرخ در رادیو فارسی‌زبان آلمان هم، گویندگی می‌کرد و زمانی به رضاشاه فحش می‌داد.
 
بعدها در زمان رزم‌آرا، مدتی مدیر کل تبلیغات و رادیو شد که برکنارش کردند. او که بارها به دکتر مصدق و یارانش توپیده بود، با رزم‌آرا هم درافتاد و در یک برنامه زنده رادیویی تا توانست به وی بد و بیراه گفت.
بعداً جای پای بهرام شاهرخ در جمعیت فدائیان اسلام پیدا شد و دو روز پیش از ترور رزم‌آرا، با نواب صفوی و مُحبانش نشست داشت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پاپوش‌دوختن برای رزم‌آرا
رزم‌آرا، بو برده بود معروف‌شدن، آن هم در مقابل شاه خطرناک است و باید پیروزی‌ها را به اعلیحضرت نسبت دهد و دائم بگوید ما هیچکاره‌ایم همه چیز از رهبری داهیانه پادشاه است، اما با ندانم‌کاری و جاه‌طلبی، زمین و زمان را در موقعیت مخالفت با خود قرار داد و باعث شد اتحادی نانوشته میان تمامی گروه‌های سیاسی و درباریان و حتی شخص شاه علیه او شکل بگیرد. رقبایش در فضای دسیسه‌آلود و پُرتوطئه، پشت سرش صفحه گذاشتند و برایش پاپوش دوختند که:
• از طریق برادر زنش صادق هدایت، با خسرو روزبه و سرهنگ عزت‌الله سیامک از بنیانگذاران سازمان نظامی حزب توده، نشست و برخاست دارد،
• با ملامصطفی بارزانی هم سَر و سِر دارد،
• در لرستان، قاطع عمل نکرده‌است،
• اصلاً از کجا معلوم که ترور ناموفق شاه در حادثه دانشگاه، قتل هژیر و فرار سران حزب توده از زندان زیر سر او نباشد…
البته در کتب کودتاچیان مثل کمونیسم در ایران، سیر کمونیسم در ایران و اسنادی که بعد از ۲۸ مرداد سال ۳۲ در اختیار رژیم شاه بود، نشانی از اقدامات براندازانه رزم‌آرا دیده نشد وگرنه دلیلی نداشت علنی نکنند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
رزم‌آرا نخست‌وزیر می‌شود
در اوضاع و احوال پُرآشوب سال ۱۳۲۹ که هواداران مصدق و حزب توده مقابل هم صف‌آرایی می‌کردند و کشور به بُن‌بست سیاسی رسیده بود، با کنار رفتن «علی منصور»، سپهبد رزم‌آرا لباس نظامی از تن درآورد و نخست‌وزیر شد.
البته در مجلس شورای ملی، به وی گوشه می‌‌زدند که بوی استبداد رضاخانی می‌دهد و اعضای کابینه‌اش را هم آمریکا و انگلیس تعیئن می‌کنند. هنگام ورودش به مجلس یکی از نمایندگان هوادار مصدق، به عمد، با صدای بلند ایست خبردار داد. وقتی رزم‌آرا به همراه کابینه‌اش به مجلس رفت تا رأی اعتماد بگیرد، دکتر مصدق بر سر وی فریاد کشید و مجلس بهم ریخت. رزم‌آرا لوایح بسیاری به مجلس - مجلسی که ۳ بار استیضاحش کرده بود - داد اما هیچ‌کدام به تصویب نرسید. او که از مجلس رأی اعتماد گرفته بود، هشت‌ماه و یک هفته نخست‌وزیری را بعهده داشت. مخالفینش می‌گفتند نوکر بیگانه و وکیل مدافع شرکت نفت جنوب شده، اما وی تلاش می‌کرد کارهای نیکو هم بکند، راه ساخت. برای تأمین آب تهران دست‌به‌کار شد و مبارزه با فساد اداری را در دستور کار قرارداد، مردم را بیش از پیش با قانون مواجه کرد. افراد خوشنامی هم در کابینه‌اش بود. تنش با شوروی را پائین آورد،
با اینکه سفیر جدید دولت آمریکا در ایران Henry F. Grady (هنری گریدی) معروف به قصاب یونان، از شاه خواسته بود صرفاً تماشاگر باشد و نقش ارشاد آمریکایی‌ها را دریابد و سخنان وی به نوعی جانبداری از رزم‌آرا تعبیر شد، اما رزم‌آرا سر ژاندارمری با مستشاران آمریکایی درافتاد و حاضر نشد به خواست آمریکا در جنگ کُره، از ایران نیرو بفرستد.
او با امثال سرلشکر حسن ارفع هم روبرو بود. ارفع تیمی از نظامیان قدرتمند را زیر چتر حمایت خود داشت. کسانی چون سرتیپ حبیب‌الله دیهیمی، سرهنگ حسین منوچهری (بهرام آریانا)، سرلشکر حسن اخوی، سرلشکر فضل‌الله زاهدی، سرلشکر نادر باتمانقلیچ و شماری دیگر که بعد‌ها نقشی مهم در تحولات کشور برعهده گرفتند و در زمره مخالفان رزم‌آرا محسوب می‌شدند. 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مظفر بقایی با دربار و نواب صفوی، ارتباط داشت
همانطور که گفتم قتل رزم‌آرا حرف و حدیث بسیار دارد. حسن ارسنجانی، سعید فاطمی و سرهنگ مصور رحمانی و کسان دیگر گفته‌اند سلاحی که رزم‌آرا را با آن کشتند، در اختیار خلیل طهماسبی نبود. عباسقلی گلشائیان، که در دورهٔ رزم‌آرا استاندار فارس بود، معتقد است قاتل رزم‌آرا مستحفظین او بودند نه خلیل طهماسبی. «اسناد»ی که تاکنون برملا شده، ازجمله:
• سخنان رئیس شهربانی وقت سرتیپ محمد دفتری،
• گفتگوی همسر نواب صفوی که اشاره به یک گروهبان می‌کند که وی نیز به رزم‌آرا شلیک کرده،
• ادعای کسانیکه بعد از ترور، جسد رزم‌آرا را دیده و نشان از یک تیرانداز دیگر -به جز خلیل طهماسبی- می‌دهند،
• سخنان «نصرالله خازنی» (مدیر امور دفتر نخست وزیری) که می‌گوید روز واقعه «رفتن رزم‌آرا به مسجد شاه در برنامه او نبود و اسدالله علم آمد و ایشان را برد»،
• سخنان سید ضیاء طباطبایی در گفتگو با صدرالدین الهی و اینکه خلیل طهماسبی چپ دست بوده و گلوله‌ای که به پشت سر رزم‌آرا خورده، نمی‌تواند از او و اسلحه او باشد و... کلاف سر در گُمی را نشان می‌دهد.
شاه در کتاب «ماموریت برای وطنم» نوشت: «یکی از اعضای دستهٔ متعصب فدائیان که از مصدق پشتیبانی می‌کرد»، رزم‌آرا را به قتل رساند. مصدق بعد‌ها در پاسخ نوشت: «قاتل رزم‌آرا هر کس بود، رفع زحمت از اعلیحضرت کرد.»
...
اینکه شاه، قبلاً نسبت به قوام‌السلطنه نظر مساعد نداشته، بعدها با مصدق و علی امینی از در مخالفت درآمده و نگران قدرت‌گرفتن رزم‌آرا در ارتش بوده، پس ترور وی نیز زیر سر اوست! نتیجه‌گیری درستی نیست. 
اضافه کنم که ستوان یکم کریم خالق‌پناه کار‌شناس اداره فنی شهربانی و عباس فروتن کارمند شعبه اول اداره آگاهی، در گواهی کار‌شناسان فنی اسلحه‌شناسی که به تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۳۰ صادر شده به طور قطع گلوله‌های شلیک‌نشده را با گلوله‌ها و پوکه‌های به دست‌آمده در صحنه قتل، یکسان و متعلق به اسلحه خلیل طهماسبی دانسته‌اند. این نظر توسط سرهنگ دوم نامدار بهمن، کار‌شناس فنی ارتش هم مورد تایید قرار گرفته‌است. این موضوع در گزارش اداره آگاهی تهران دربارهٔ ترور «سپهبد رزم‌آرا» هم آمده‌است. 
...
مخالفیین رزم‌آرا پخش کرده بودند که وی-
• از برنامه ترور اعلیحضرت در بهمن ۱۳۲۷ آگاه بوده و می‌خواسته با حذف ایشان، زمام امور کشور را به دست گیرد،
• یک دفترچه با خط خودش از او پیدا شده که در آن نوشته در صدد بوده، نوروز ۱۳۳۰ دست به کودتا بزند اما شاه پیش‌دستی کرده‌است!
• چه بسا در تشکیلات فدائیان اسلام نیروهایی نفوذ کرده و از نقشه آنان اطلاع داشتند و در ماجرای قتل رزم‌آرا طوری عمل کردند که هم قال رزم‌آرا کنده شود و هم مسؤولیتش به گردن خلیل طهماسبی و فتوادهندگان قتل بیافتد...
...
جدا از کاشانی که با هر دو طرف (دربار و فدائیان اسلام) رابطه داشت، امثال مظفر بقایی در شاخ و برگ دادن به واقعه، و پیچیده‌کردن آن، نمی‌توانند بی‌نقش باشند. او حتی پای رزم‌آرا را به ترور محمد مسعود هم که توسط حزب توده (خسرو روزبه) صورت گرفت، کشانده‌است. انور خامه‌ای نیز.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
قتل رزم‌آرا، کار تصویب ملی‌کردن نفت را تسهیل کرد، اما سبب آن نبود
بعد از ترور رزم‌آرا، سهام شرکت نفت انگلیس چند درصد کاهش پیدا کرد و روزنامه‌های آن ایام حذف وی را به ماجرای نفت ربط دادند بخصوص که رزم‌آرا می‌خواست قرارداد گس-گلشاییان را به مجلس ببرد. دو هفته بعد از ترور رزم‌آرا محلس، لایحه ملی‌شدن نفت را تصویب کرد و کمتر از ۲ ماه بعد مصدق و جبهه ملی به قدرت رسیدند. نواب صفوی ادعا می‌کرد با فشار سیاسی که ناشی از صدای گلوله خلیل طهماسبی بود اکثریت مجلس سرجای خود نشست و لایحه ملی‌شدن صنعت نفت به تصویب رسید. آیت‌الله طالقانی هم ۱۴ اسفند سال ۵۷، بر سر قبر دکتر مصدق گفت: فدائیان اسلام یک اقدام انقلابی کردند (با قتل هژیر) و وکلای مردم را به مجلس فرستادند و با اقدام دوم انقلابی، رزم‌آرا را کشتند و نفت را ملی اعلام کردند.
...
واقعش قتل رزم‌آرا کار تصویب ملی‌کردن نفت را تسهیل کرد ولی به هیچ وجه سبب آن نبود. نمایندگان جبهه ملی سه ماه و نیم پیش از ترور وی، پیشنهاد ملی‌شدن نفت را در کمیسیون نفت مجلس مطرح ساختند و تلاش خود را بر پیشبرد این هدف متمرکز کردند. زمینهٔ اجتماعی و سیاسی این کار هم گسترش زیادی پیدا کرده بود و آرمان ملی‌شدن نفت عملا برگشت‌ناپذیر شده بود. ترور رزم‌آرا، معین‌عمل و کاتالیزور ملی‌شدن نفت ایران شد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
رزم‌آرا برو اگر نروی تو را می‌فرستیم می‌دانی چطور؟ با یک تَقّه
آیا راست است که سران جبهه ملی چاره را در آن دیدند تا برای حذف رزم‌آرا، از فدائیان اسلام کمک بگیرند؟ به روایت حاج مهدی عراقی در خاطراتش، مظفر بقایی، حسین مکی، سید محمود نریمان، عبدالقدیر آزاد، حائری‌زاده و... در منزل یکی از طرفداران فدائیان اسلام به نام «حاج محمود آقایی» آهن‌فروش معروف توی بازار جمع شده و حذف رزم‌آرا را با نواب صفوی در میان گذاشتند. در یکی از این جلسات که در منزل حاج ابوالقاسم رفیعی (یکی از اعضای فدائیان اسلام) برگزار شد، کاشانی تاکید می‌کند: «خار راه (ملی شدن صنعت نفت) رزم‌آرا است. اگر از صحنه خارج شود و از میان برود، به طور قطع نفت ملی می‌شود». اینکه آیا گزاره فوق واقعی است یا نه، بر من معلوم نیست. نمی‌‌توان هر شنیده‌ای را که در اثر گذشت زمان با تصورات و اوهام و خیالات زیادی آمیخته شده، به عنوان واقعیت یا به شکلی که دیگران آن را واقعیت تصور کنند، پذیرفت. پرسیدنی‌ست چطور چنین جلسه‌ای که نمایندگان سر‌شناس مخالف رزم‌آرا در آن شرکت داشتند می‌توانست از چشم ماموران ادارهٔ اطلاعات و آگاهی شهربانی و رکن دو ارتش، که فعالیت‌های مخالفان و اقدامات فدائیان اسلام را زیر نظر داشتند، پنهان بماند؟ چرا چنین ادعاهایی پس از آنکه نواب صفوی در خرداد ۱۳۳۰ از طرف دولت مصدق دستگیر و زندانی شد، مطرح نشد؟...
بعد از کودتای ۲۸ مرداد دولتیان از هیچ تلاشی برای درگیر قلمداد‌کردن مصدق و اطرافیان او در آدم‌کشی و تباهکاری خودداری نکردند. اگر گزارش یا مدرکی دربارهٔ چنین ملاقاتی موجود بود، پس از ۲۸ مرداد مورد بهره‌برداری قرار گرفته بود. 
...
فدائیان اسلام ۱۱ اسفند ۱۳۲۹ (۵ روز پیش از واقعه) در مسجد شاه اجتماع کردند و آنجا سید عبدالحسین واحدی گفت: «رزم‌آرا ! برو، برو اگر نروی تو را می‌فرستیم می‌دانی چطور؟! با یک تقه».
سرتیپ محمد دفتری رئیس شهربانی وقت گفته‌است ما در فداییان اسلام یک مامور نفوذی داشتیم که نامش «سید حائری نیا» بود. ۳ روز قبل از واقعه مسجد شاه، او اخباری مبنی بر زدن نخست وزیر داد اما متاسفانه رزم‌آرا توجه نکرد و گفت ما همه یک روز به دنیا می‌آییم و یک روز هم می‌رویم. 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آیت‌الله کاشانی مخالف سرسخت رزم‌آرا بود
آیا کاشانی آنگونه که نزدیکانش گفته‌اند از قتل رزم‌آرا بی‌اطلاع بوده و آن عکس معروف که پس از آزادی خلیل طهماسبی وی را به حضور پذیرفته و دست خودش را روی سر خلیل گذاشته به اصرار یکی از خبرنگاران گرفته شده و ناخواسته بوده‌است؟ او بعد از دستگیری خلیل طهماسبی طی اعلامیه‌ای نوشت: «قاتل رزم‌آرا باید آزاد شود، زیرا این اقدام او در راه خدمت به ملت ایران و برادران مسلمانش انجام شده‌ و در حقیقت حکم اعدام رزم‌آرا را ملت ایران صادر کرده‌است و خلیل طهماسبی مجری اراده ملت بوده‌است».
...
فدائیان اسلام پس از انتقال فعالیت‌هایشان از قم به تهران، به آیت‌الله کاشانی به عنوان رهبر سیاسی خود نگاه می‌کردند و از طرف دیگر، کاشانی ضمن حمایت از فعالیت‌های فدائیان اسلام مخالف سرسخت رزم‌آرا بود. نواب صفوی در بازجویی‌هایش تأکید نموده آیت‌الله کاشانی حذف رزم‌آرا را صراحتاً پیش روی فدائیان اسلام گذاشته‌است. 
در زندان از مواجهه حسن لشگری (یکی از کسانی که به منزل کاشانی رفت‌وآمد داشته) با نواب صفوی، معلوم می‌شود اسلحه‌ای که برای اینکار لازم بوده به دستور آیت‌الله تهیه شده‌است.
از متن بازجویی‌های خلیل طهماسبی هم برمی‌آید وی به دلیل اعتقادات شخصی، قبل از ترور رزم‌آرا، با کاشانی تماس گرفته و در مورد قتل نامبرده با وی صلاح و مصلحت کرده‌است. خود کاشانی هم در بازجویی‌هایش در خصوص قتل رزم‌آرا می‌گوید: چون مجتهد جامع‌الشرایط هستم و رزم‌آرا را مهدورالدم دانستم حکم قتل وی را صادر کردم.

می‌گویند کاشانی چند روز قبل از قتل رزم‌آرا در آخرین جلسه جبهه ملی سربسته به حاضرین گفته که به یاری خدای متعال در همین روزها دریچه امید گشوده خواهد شد. بعد هم که خبر واقعه را شنیده با خوشحالی الحمدلله گفته‌است. خلیل طهماسبی که آزاد شد بلافاصله به دیدار کاشانی رفت. دکتر مصدق البته، او را نپذیرفت. بعد‌ها در بازجویی‌ای که دی ماه ۱۳۳۴ از مصدق شد، ایشان گفت «روزی که خلیل طهماسبی را به منزل من فرستادند، می‌خواستند عکس بیندازند و من به هیچ وجه حاضر نشدم.»
پذیرفتن طهماسبی بلافاصله پس از آزادی توسط کاشانی قطعاً به دلیل علاقه کاشانی به وی و رضایت از عمل او بوده‌است. عکس‌های مربوط به آن جلسه موجود است و شادی آیت‌الله از آزادی قاتل رزم‌آرا در آن کاملاً مشهود. کاشانی بعدها در مصاحبه‌ با مجله «ایران ما»، رزم‌آرا را بیگانه‌پرستی خواند که «به جزای اعمال خود» رسید. 
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
رزم‌آرا در مقابل باند انگلیسی ارتش ایستاد
درست است که حامیان خارجی شاه از عناصر قوی‌تر در ساختار رژیم پهلوی استفاده ابزاری می‌کردند تا به اعلیحضرت یادآوری کنند بدون برخورداری از چتر حمایتی آنان تا چه میزان خطرات تهدیدش می‌کند. درست است که رزم‌آرا، نترس، باهوش و البته جاه‌طلب بود و دولت‌های غربی در فضای جنگ سرد خواستار روی کارآمدن دولتی مقتدر و با ثبات در ایران بودند که هم مشکل نفت را برایشان حل کند و هم جلوی خطر کمونیسم را بگیرد اما اینها دلیل نمی‌شود که وی گماشته بیگانگان بوده‌است. البته اشرف پهلوی که با رزم‌آرا (چه بسا به خواست شاه برای کنترل وی) رابطه صمیمی داشت، عمدتاً عناصر وابسته به انگلیس را گرد خود جمع می‌کرد. ارتباط رزم‌آرا با مظفر فیروز هم که از عناصر وابسته به لندن محسوب می‌شود، وی را در خط انگلیس نشان می‌دهد، اما می‌دانیم رزم‌آرا در مقابل باند انگلیسی ارتش (به سرکردگی سرلشکر حسن ارفع) ایستاد. 
برخی وی را متمایل به فرانسه دانسته‌اند که در تداوم حیات سیاسی‌اش به انگلیسی‌ها رو می‌کند، جماعتی دیگر وی را آمریکایی می‌خوانند. ابوالحسن ابتهاج در خاطرات خویش نوشته علا به دیدن کاشانی می‌رود. کاشانی می‌گوید پسره‌ای به اسم «دوئر» (وابسته سفارت آمريكا) نزد من آمده و با نهایت بیشرمی اظهار می‌کند ما تصمیم گرفته‌ایم رزم‌آرا را روی کار بیاوریم و شما باید از او پشتیبانی کنید. رزم‌آرا با امثال خسرو روزبه بویژه ایامی که از حزب توده فاصله داشت گرم می‌گرفت. آنقدر گرم که برخی ترور محمد مسعود را که اشرف پهلوی و دوستانش از او دلخون بودند… به نوعی تاثیرگزاری از رزم‌آرا تفسیر نموده‌اند.
رزم‌آرا برای حفظ خود و نیز مقابله با قدرت روبه‌رشد دکتر مصدق و جبهه ملی، با بازگذاشتن دست حزب توده برای برگزاری میتینگ دانشجویان در بهارستان (۳۰ آذر سال ۲۹) جلوگیری از پخش صدای آمریکا، لغو موافقت‌نامه میان ایران و کمپانی آمریکایی مشاورین ماوراء بحار، احضار افسران ایرانی که برای بازدید تأسیسات نظامی به آمریکا رفته بودند، و بخصوص با بستن پیمان بازرگانی با شوروی ۴ ماه قبل از مرگش، حزب توده و مقامات شوروی را هم سر کار گذاشت و خود را ضد آمریکایی جلوه داد.

ایوانف در کتاب تاریخ نوین ایران ترور وی به امپریالیست‌ها نسبت داده، چرا که بزعم وی رزم‌آرا متوجه اهمیت شوروی بوده‌است!
...
از دیدگاه جبهه ملی، رزم‌آرا عامل انگلیس بود که برای تأمین منافع این کشور و شرکت نفت انگلیس و ایران بر سر کار آمده بود تا لایحه گس- گلشایان که منافع انگلستان را تأمین می‌کرد به تصویب برساند. 
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اگر شما نظامی هستید من از شما نظامی ترم...
دکتر مصدق، همو که معلم اخلاق در سیاست بود، در تقابل با رزم‌آرا، زبان و کلام پُر تساهل و رفتار لیبرال دموکرات خود را ترک کرد و با گویشی از نوعی دیگر در مجلس شورا با اشاره به رزم‌آرا گفت: «خدا شاهد است اگر ما را بکشند پارچه پارچه [پاره‌پاره] بکنند زیر بار این جور اشخاص [رزم‌آرا] نمی‌رویم، به وحدانیت حق خون بپا می‌کنیم می‌زنیم و کشته می‌شویم. اگر شما نظامی هستید من از شما نظامی ترم. می‌کشم، همین‌جا شما را می‌کشم.»
درست است که این روزهای نخستین صدراعظمی از نظر سیاسی برای رزم‌آرا فرساینده و نا امیدکننده بود اما از نظر تاریخی برای جبهه ملی و شخص دکتر مصدق زیبا نبود. مصدق عزیز است اما حقیقت از او عزیزتر.
...
البته سخن مصدق، پیشینه‌ای هم داشته‌است که باید به آن توجه داشت، در نشست ۲۳ خرداد ۱۳۲۹ مجلس، وی در نطق پیش از دستور می‌گوید، کسانی می‌خواهند رزم‌آرا را بدون رأی تمایل مجلس، به نخست وزیری برگزینند و افزوده‌است: ما نمایندگان جبهه ملی که در این مجلسیم، با هرگونه دولتی که روی اصول دموکراسی و سنن پارلمانی تشکیل نشود مخالفیم و از هرگونه فداکاری در این مبارزه، ولو به قیمت جان ما تمام شود خودداری نداریم. وی در همان زمان، رزم‌آرا را متهم می‌کند که می‌خواهد یک دولت ارتشی برسرکار بیاورد و مخالفانش را از میان بردارد. مصدق پس از یادآوری یورش اوباش به مجلس در آبان ماه ۱۳۰۴ خورشیدی، ادامه می‌‌دهد: امروز هم آن مقدمات دارد تجدید می‌شود. رییس شهربانی جزو ارتش، رییس راه آهن جزو ارتش، معاون نخست وزیر جزو ارتش، سیم مستقل ریاست وزراء با ستاد ارتش مستقیما برقرار است! خدا شاهد است اگر ما را بکشند. پارچه پارچه بکنند، زیربار حکومت این جور اشخاص نمی‌رویم. به وحدانیت حق خون بپا می‌کنیم، خون می‌ریزیم و کشته می‌شویم. اگر شما نظامی هستید من از شما نظامی‌ترم. می‌کشم همین جا شما را می‌کشم. 
البته پنج روز بعد، مجلس با ۹۵ رای موافق و ۸ رای مخالف به نخست وزیری رزم‌آرا رای اعتماد داد. خونی هم ریخته نشد و مجلس و دولت به کشاکش‌های سیاسی خویش ادامه دادند. از آن پس، هرگاه مصدق در گفت وگوهای مجلس به رزم‌آرا اشاره می‌کرد، از ایشان جز با احترام نام نمی‌بُرد و وی را «جناب آقای سپهبد رزم‌آرا رییس دولت» می‌خواند.
یادآور شوم که در درک تاریخی هر روزگاری باید افق دید و ملاحظات و مسایل خود آن روزگار را در نظر گرفت نه آنچه از دیدگاهی امروزین ممکن است روا یا ناروا به نظر آید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نواب صفوی (سید مجتبی میرلوحی)
نواب صفوی (سید مجتبی میرلوحی) مسؤول اول جمعیت موسوم به فدائیان اسلام (که در ترور عبدالحسین هژیر، رزم‌آرا، حسین علاء، دکتر حسین فاطمی و... نقش داشت) - به ترور زنده یاد احمد کسروی هم اقدام کرد. با پولی که حاج شیخ محمدحسن طالقانی [نه آنچنان که دکتر عباس میلانی گفته‌اند- سیدمحمود طالقانی] به نواب صفوی داده بود، وی ۲۸ فروردین ۱۳۲۴ هفت تیری خرید و در خیابان حشمت‌الدوله تهران به انگیزه کشتن کسروی به او تیرانداخت. 
کسروی به شدت زخمی شد اما زنده ماند.
نواب را دستگیر کردند، ولی چندی بعد با دخالت آخوندها، آزاد شد.
...
۲۰ اسفند ۱۳۲۴ سید علی‌محمد امامی و سیدحسین امامی به همراه ۹ نفر دیگر از جمعیت نواب صفوی، کسروی را در کاخ دادگستری به همراه منشی‌اش سید محمدتقی حدادپور به طرز فجیعی به قتل رساندند. پیش‌تر‌ آیت‌الله خمینی در اعلامبه «بخوانید و به کار بندید»، با اشاره یه «حَکَمی‌زاده»، به اینگونه جنایات، گرا داده بود. در دادگاه نظامی، قاتلین کسروی (نویسنده ارجمند تاریخ مشروطیت)، تبرئه شدند! چرا؟ چون هم مراجع مذهبی ازجمله آیت‌الله قمی و کاشانی و...، پُشت‌شان بودند و هم حکومتیان می‌خواستند در برابر حزب توده از آن‌ها بهره‌برداری کنند. گویا حدود دو سال بعد از به خون غلطیدن کسروی، نواب صفوی درخواست دیدار با محمدرضا شاه را می‌کند که ابتدا مورد قبول واقع نمی‌شود اما با وساطت سیدحسن امامی امام جمعه تهران این دیدار صورت می‌گیرد. نواب در این دیدار از پادشاه درخواست عفو «...هاشمی» رئیس بانک مرکزی دولت پیشه‌وری و تبدیل حکم اعدام وی به زندان را می‌کند که با موافقت شاه مواجه می‌گردد.
...
پس از ملی شدن صنعت نفت و نخست‌وزیری دکتر مصدق، نواب صفوی در یک جزوه، به لزوم جداسازی کامل زن و مرد در محل کار، اجرای کامل حدود اسلامی و محدود‌سازی کتاب و موسیقی و سینما مگر با هدف ترویح شریعت، تأکید کرد. نامبرده در زمان دولت دکتر مصدق ایشان را هم به قتل تهدید نمود. نواب، کمی بعد از کودتای ۲۸ مرداد، به دعوت سید قطب از رهبران اخوان المسلمین به اردن و... رفت و در مسیر بازگشت به ایران در عراق طی مصاحبه‌ای کودتای ۲۸ مرداد را به اعلیحضرت همایونی تبریک گفت. وی پس از بازگشت به تهران، (۵ روز پس از کودتا) با صدور بیانیه‌ای سقوط دولت مصدق را «یاریِ خداوند» و کاری مردمی توصیف کرد که در روزنامه کیهان ۳ شهریور ۱۳۳۲ منتشر شد.
متن کامل آن بیانیه در دسترس است.
...
۲۵ آبان ۱۳۳۴ که جمعیت فدائیان اسلام در اعتراض به پیوستن ایران به پیمان بغداد، به حسین علاء نخست‌وزیر وقت گلوله زد، علاوه بر ضارب، نواب صفوی، خلیل طهماسبی و چند نفر دیگر هم گیرافتادند و در دی ماه همان سال محاکمه شدند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نامه‌ نواب صفوی قبل از اعدام
 
متن نامه‌ای که نواب صفوی قبل از اعدام به شاه نوشته‌ و تقاضای عفو کرده‌، از این قرار است:
وزارت جنگ
اداره دادرسی ارتش
هوالعزیز
بسم اله‌الرحمن الرحیم
پیشگاه اعلیحضرت همایونی
پس از عرض سلام
این بنده که احوال و روحیاتم شاید بر شخص شخیص‌تان پوشیده نیست، آنچه کرده‌ام اگرچه افراط و غلط بوده باشد بر اساس یک تعصب دینی و صداقت بوده و هیچگونه نظر سوئی نسبت به شخص اعلیحضرت نداشته و ندارم. به جز اجرای (حداقل) سه حکم اسلامی (جلوگیری از بی حجابی، موسیقی و مسکرات) که اینک هم از پیشگاه مُعظّم‌تان آنرا استدعا می‌کنم که بعد از آن مخلص صادقی باشم و مشمول مرحمت و عفوتان قرار گیرم و نسبت به قتل تیمسار رزم‌آرا، همانطوری که در تحقیقات و محاکمات بعرض رسیده و در مواجهات هم روشن شده آیت‌الله کاشانی و آقایان دکتر مصدق و حائری‌زاده و دکتر شایگان و حسین فاطمی و حسین مکی و [عبدالقدیر] آزاد و [محمود] نریمان و دکتر بقایی موثر بوده و مُبلغ و محرک امر بوده‌اند و تنها ارتباط به این بنده نداشته‌است. بقا و دوام اوامر عالی را برای اجرای احکام اسلام و سعادت کشور شیعه اسلامی از خدا می‌خواهم. بیاری خدای توانا
سیدمجتبی نواب صفوی ۲۶ دی ۱۳۲۴
...
در حضور اینجانبان سیدمجتبی نواب صفوی پس از فرجام‌خواهی شرح بالا را تقریر نمود و سید محمد واحدی نوشت و تقاضا کرد به شرف‌عرض اعلیحضرت همایون شاهنشاه برسد.
دادستان ارتش سرلشگر آزموده – سرتیپ کیهان‌خدیو ۲۶/۱۰/۳۴
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اوسّا خلیل نجار و ترور رزم‌آرا
۱۶ اسفند ۱۳۲۹ این خبر پیچید که خلیل طهماسبی (اوسّا خلیل نجار)، عضو جمعیت فدائیان اسلام، در حیاط مسجد شاه تهران، سپهبد حاج‌علی رزم‌آرا نخست‌وزیر وقت ایران را ترور کرده و مامورین وی را دستگیر نموده، به شهربانی برده‌اند. سه روز بعد، نواب صفوی اعلامیه داد که «ای پسر پهلوی، و ای وکلاء مجلس شورا و سنا، و ای وزیر تازه وارد، و ای وزراء باقیمانده پوسیده، شما و همکاران شما بدانید که چنانچه سراسر احکام اسلام را طبق کتاب فدائیان اسلام مو به مو اجراء ننموده، تاخیری کنید، خود را به سراشیب جهنم نزدیک نموده و به ریشه حیات خویش تیشه‌‌های محکم نواخته‌اید و اگر کوچکترین جسارتی به ساحت مقدس برادر رشید ما حضرت خلیل طهماسبی نموده و او را با کمال احترام و عذرخواهی آزاد ننمائید بحساب یک یک شما رسیده به انتقام جنایات سابق و حاضرتان بیاری خدای توانا، دودمانتان را بباد نیستی می‌دهیم».
...
 
خلیل طهماسبی، در بازجویی مقدماتی از او که یک روز پس از قتل رزم‌آرا انجام شد، گذشته از یادآوری توهین رزم‌آرا به ملت و سر و سِر او با حزب توده و... از وضع موجود زندگی و جامعه ابراز بیزاری کرد: از «رقاصی در کاباره‌ها و سینما‌ها»، از اینکه مردم «شکم کاردخورده خود را آلوده از شراب و کنیاک می‌کنند»، از اینکه «فاحشه‌ها را در کاباره‌ها لخت می‌رقصانند»، و از اینکه فکر نمی‌کنند که «اینجا مملکت اسلامی است» و...
دغدغهٔ اصلی جمعیت مزبور، در کارهایی که کردند مطرح‌کردن خود در حوزهٔ سیاسی و فراهم‌ساختن زمینه برای اجرای بقول خودشان، «احکام اسلام» بود. در دورۀ مصدق که تاکید بر ملت ایران بود آن‌ها از «ملت مسلمان ایران» در تقابل با «حکومت بیدادگر شهوت‌ران» دم می‌زدند. می‌دانستند که مصدق و نزدیکانش به هیچ وجه اهل همراهی در زمینه‌های مورد نظر آن‌ها نیستند. هیچ یک از اقدامات فدائیان اسلام حاکی از درک هدف‌ها و آرمان‌های ملی و توجه و علاقه به آن‌ها نبود. 
...
قرار بود دادگاه خلیل طهماسبی تشکیل گردد و نواب صفوی او را از تعیین وکیل منع کرد و گرفتن وکیل را مؤثر دانستن غیر خدا و شرک دانست. همان ایام آیت‌الله کاشانی با شرکت در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد قاتل رزم‌آرا باید آزاد شود، زیرا این اقدام او در راه خدمت به ملت ایران و برادران مسلمانش انجام شده‌ و در حقیقت حکم اعدام وی را ملت صادر کرده و خلیل طهماسبی اراده ملت ایران بوده‌است.
در پیامد این اوضاع، مجلس شورای ملی کاشانی رئیس آن بود، در دوره هفدهم (مرداد ۱۳۳۱) به درخواست آخوند خالکوبی کرده، شمس قنات آبادی (یکی از نزدیکان کاشانی) در ماده واحده‌ای خلیل طهماسبی را «قهرمان ملی» نامید! و چنین تصویب کرد:
چون خیانت حاج علی رزم‌آرا و حمایت او از اجانب بر ملت ایران ثابت است، بر فرض اینکه قاتل او استاد خلیل طهماسبی باشد از نظر ملت ایران بی‌گناه و تبرئه شناخته می‌شود.
تبصره - دولت موظف است زندگی و اعاشه آقای خلیل طهماسبی را از هر حیث تامین و رفاه وآسایش او را مادام العمر فراهم سازد.
شمس قنات آبادی. نادعلی کریمی. سید ضیاءالدین حاج‌سیدجوادی. کاظم حسیبی. سیدعلی شایگان. ناصرجلالی. سید محمدعلی انگجی. مظفر بقایی. علی زهری. حسین مکی. احمد زیرک‌زاده. ابوالحسن ملکی. اصغر پارسا. علی‌اصغر مدرس. خلیل فلسفی. احمد ناظرزاده کرمانی. سیدابوالحسن حائری‌زاده. محمدرضا اقبال. حسام‌الدین وکیل‌پور. احمد اخگر. سیدابراهیم میلانی. محمدابراهیم شاپوری. فخرالدین فرزانه. ابوالمکارم معتمددماوندی. ناصر ذوالفقاری. کریم سنجابی. سیدمحمود نریمان.
...

این لایحه به توشیح شاه رسید و خلیل از زندان آزاد شد و شگفتی برانگیخت. چون از یک طرف بعد از ترور به خانواده‌ رزم‌آرا نشان جاوید داده می‌شود و از سوی دیگر عملاً شاه می‌پذیرد که رزم‌آرا مهدورالدم بوده‌است! کسی نمی‌پرسید عفو فردی که (می‌گویید) قاتل نبوده و چه بسا قربانی دسیسه‌ بوده، چه معنا دارد؟!
القصه، خلیل طهماسبی (که وقت دستگیری خودش را عبدالله موحد رستگار معرفی کرد) با سلام و صلوات از زندان آزاد شد. او بعداً با «تهران مصور» مصاحبه کرد و چنین گفت:
«بنده از بزرگان مملکت شنیده بودم که رزم‌آرا می‌خواسته شاه را ترور کند و در حادثه دانشگاه هم او مقصر بوده‌است. ما نمی‌خواستیم پادشاه ایران بدست رزم‌آرا از بین برود.»
...
خلیل طهماسبی بعد تر، در پیامد حمله ناموفق به حسین علاء، ششم آذر ۱۳۳۴ دستگیر و در ۲۷ دی ۱۳۳۴ به همراه نواب صفوی، مظفر ذوالقدر و محمد واحدی اصل اعدام شد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 
نامه‌ خلیل طهماسبی قبل از اعدام
وزارت جنگ
اداره دادرسی ارتش
بسم اله‌الرحمن الرحیم
پیشگاه اعلیحضرت همایونی
این بنده که به پیشگاه ملوکانه عریضه می‌نگارم ناگریزم که عرض نمایم فردی هستم مسلمان از اهالی این مملکت و دارای اعتقاداتی پاک به مبادی مقدس اسلام و حقایق قرآنم و هر عملی انجام داده‌ام بر پایه این عقیده بوده‌است و حتی قتل تیمسار رزم‌آرا را کاملاً تطبیق با وظیفه دینی نمودم بدین معنی که چون جوانی مسلمان بودم و می‌بایستی با دستور اسلام در امور فردی و اجتماعی به مجتهدی مراجعه کنم، لذا برای قتل تیمسار رزم‌آرا به آیت‌الله کاشانی مراجعه و کسب اجازه نمودم و ایشان فرمودند (که برو و بُکش، ولی اسم مرا نیآور) من هم به اعتقاد اینکه ایشان یک مجتهد مُسَلّم هستند دستور ایشان را اجرا کردم. این بنده به تبعیت آن دستور، وظیفه شرعی خود را انجام دادم و یقین دارم اگر مسؤولیتی در قبال خدا و خلق باشد متوجه دستوردهنده‌ است و من مقصودی جز اجرای احکام اسلام و حفظ حدود الهی مخصوصاً (تجدید حجاب، منع مسکرات و حذف موسیقی از رادیو) نداشته‌ام که از عنایات ملوکانه امیدوارم که عملی گردد و من هم مشمول عواطف و عفو ملوکانه شوم.
خلیل طهماسبی ۲۶/۱۰/۳۴
...
در حضور اینجانبان، خلیل طهماسبی پس از فرجام‌خواهی شرح بالا را تقریر نمود و سید محمد واحدی نوشت و خلیل طهماسبی تقاضا کرد به شرف‌عرض اعلیحضرت همایون شاهنشاه برسد.
دادستان ارتش سرلشگر آزموده – سرتیپ کیهان‌خدیو ۲۶/۱۰/۳۴

پانویس
مُحَقّق کَرَکی
براى تشّخص قلمرو ارضى صفوى، در مقابل توسعه‌طلبى عثمانى، و مصون ساختن شهروندان از گرایش‌هاى سنّى، نزدیک به ۵ قرن پیش (پس از تاج گذارى شاه اسماعیل صفوى)، تشیع جای تسنن را در ایران گرفت. برای جا انداختن آیین جدید، شاهان صفوى علماى شیعه را از سرزمین هاى عرب زبان مانند عراق، بحرین و جبل عامل (لبنان امروزى)، براى ایفاى نقش به ایران دعوت کردند. در این میان به ویژه علماى جبل عامل به قدرت اجتماعى ـ اقتصادى بى سابقه اى دست یافتند و خودشان را در دل صاحبان تاج و تخت جا کردند. یکی از آنان مُحَقّق کَرَکی بود و صفویان به او لقب خاتم‏المجتهدین دادند. وی که آغازکننده مهاجرت بسیارى از عالمان و فقهاى جبل عامل به ایران بود، اصرار می‌ورزید فقیه، نائب عام امام زمان است. او بود که برای اولین بار به طور جدی نظریه حکومت و دولت را در فقه شیعه مطرح کرد. شاه طهماسب به وی گفته بود: «فرمانروا تو هستی و من یکی از کار گزاران تو می‌باشم». شاه طهماسب او را به عنوان نایب امام زمان صاحب حقیقی دولت خواند. مُحَقّق کَرَکی پس از مدتی اقامت در ایران به لبنان برگشت اما شاه طهماسب مجدداً با سلام و صلوات او را با حکمى تاریخى و پراهمیت به ایران دعوت کرد. مُحَقّق کَرَکی بيشتر از مجلسی و شيخ بهائی نفوذ داشت و او بود که در ایران نماز جمعه را باب کرد و جشن عمرکشون راه انداخت.
ـــــــــــــــــــــــــــ
قرارداد گس-گلشاییان
قرارداد گس-گلشاییان یا «قرارداد الحاقی»، قراردادی است که در تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۲۸ بین دولت ایران و نمایندگان شرکت نفت ایران و انگلیس به عنوان ضمیمه قرارداد ۱۹۳۳ امضا شد. بر اساس این قرارداد شرکت نفت تعدیلاتی در مبالغ پرداختی به ایران را می‌پذیرفت. نام قرارداد از نام دو تن از مذاکره کنندگان یعنی سِر نویل گَس (از مقامات شرکت) و عباسقلی گلشائیان (وزیر دارایی ایران) گرفته شده‌است. این قرارداد را مجلس شورای ملی نپذیرفت و به جای آن قانون ملی شدن صنعت نفت تصویب شد. 
ـــــــــــــــــــــــــــ
بخشی از گزارش اداره آگاهی تهران دربارهٔ ترور «سپهبد رزم‌آرا»
 
محترما به عرض می‌رساند ساعت ۱۱ و ربع روز ۱۶/۱۲/۲۹ اتومبیل جناب آقای رزم‌آرا نخست‌وزیر، جلو مسجد شاه واقع در ابتدای خیابان شرقی بوذرجمهری متوقف، شخص معظم‌له با جناب آقای علم وزیر کار از آن پیاده و از پله‌های جلو خان پایین آمده و پس از گذشتن از درب بزرگ، دالان را طی و از سمت راست به صحن مسجد وارد [شدند]. موقع رسیدن به جلو حوض بزرگ، ناگاه شخص کوتاه اندامی از طرف راست محوطه از میان جمعیت پشت سر پاسبانان با سرعت خود را پشت معظم‌له رسانیده و با اسلحه کمری که در دست داشته، بیدرنگ سر معظم‌له را از پشت سر هدف قرار و به ضرب ۳ گلوله مشارالیه را از پای درآورده که مأمورین مراقب (اللهیار جلیلوند - لطیف طاحونی - مصطفی پازوکی) اسلحه او را اخذ و مرتکب که قصد فرار را داشته به وسیله حیدری و محمد پاسبان مأمور محل دستگیر و به کلانتری بخش ۸ اعزام و در وارسی بدنی یک جلد قرآن مجید که روی جلد آن قطرات خون مشهود است با یک برگی که عبارات عربی و فارسی نوشته با یک قبضه کارد کشف و با خود او به این اداره اعزام و جسد مرحوم رزم‌آرا در بیمارستان سینا مورد معاینه پزشک قانونی واقع و پس از صدور جواز دفن به مسجد سپهسالار و از آنجا به آرامگاه خانوادگی فرستاده و به خاک سپردند. از مرتکب که طبق گواهی شهود، شخصاً به قتل مرحوم رزم‌آرا اقدام نموده بود با حضور آقای دادستان بازجویی شده، بدواً خود را «عبدالله رستگار نجار» و از جریان منکر ولی در جلسه دوم که با حضور آقای بازپرس شعبه ۱ و شخص دادستان وقت تهران بازجویی شده، صریحاً به ارتکاب قتل مرحوم رزم‌آرا اعتراف و در مورد انکار اولیه چنین اظهار داشت: علت عدم اظهارم برای آن است که رفقا و عائله‌ام گرفتار نشوند. من خلیل طهماسبی فرزند ابراهیم، شغل نجار، هستم.(...)...
(...) چون تشخیص دادم رزم‌آرا مردی خائن و وطن‌فروش است در صدد برآمدم تا شرش را کوتاه کنم تا امثال آنها نتوانند برای یک مشت ملت فقیر ایران گربه‌رقصانی کنند.(...)... من در خیابان لاله‌زار مردم را دسته به دسته می‌بینم که در پی اعمال زشت و رقاصی در کاباره‌ها و سینماها می‌روند و شکم کارد خورده خود را آلوده به شراب و کنیاک می‌کنند و زنان فاحشه را در کاباره‌ها لخت می‌رقصانند، فکر نمی‌کنند که اینجا مملکت اسلامی است. برخلاف قانون اساسی و قرآن قدم برمی‌دارند. با گفتن دروغ و گرفتن رشوه یا برای گرفتن یک درجه یا تحصیل مقام ریاست یک اداره و مدیر کلی، زن خود را به پیشگاه مافوق خود می‌برند و با چشم خود این همه خیانت‌ها را مرتکب می‌شوند و ناظر این هستند که مردم گرسنه و لخت، شبها در گوشه خیابانها با خوردن گرد و خاک اتومبیل یک مشت وطن‌فروش بیجا و بی‌دوا و بی‌غذا شب را صبح می‌کنند...(...) آیا شراب فروسی و یک رسومات یک کیلومتر در یک کیلومتر مسافت جزء کدام یک از تعالیم قرآن و قانون اساسی است که دولت مالیات آنها را گرفته و حقوق پاسبان و سرباز را از آن بدهد؟...
...
یک روز در صفاییه با چند نفری که هویت آنها را نمی‌دانم پنج ماه قبل تقریباً نشسته و مشغول صحبت در اطراف جنایاتی که هیئت حاکمه می‌نمایند شده. [به]یکی از اشخاص مزبور که برای اولین مرتبه آنها را دیده بودم گفتم اگر وسیله داشتم رزم‌آرا را به جهنم می‌فرستادم و خود را از نظارت این جنایت‌ها راحت می‌کردم و در همین گفتگو بودیم که آن چند نفر رفتند جز یک نفر که شخصی بلند بالا و سفید چهره و مو زرد بود به من گفت اگر تو، وسیله بخواهی من یک پارابلوم [Pistole Parabellum پیستول نیمه‌خودکار] دارم می‌فروشم گفتم چند؟ گفت یکصد و هشتاد تومان. من او را تا صد و بیست تومان حاضر کردم و او از من قول گرفت که هفته دیگر در همان سرزمین به او پول بدهم و او هم در عوص پارابلوم را بدهد. من چون دکانی پشت مسجد سپه‌سالار داشتم و با «تقی خرمی» شریک بودم، شرکت خود را به او واگذار و وجهی برای امرار معاش خود از او گرفته که از آن پول یکصد و بیست تومان دادم و اسلحه را گرفتم. مدت یک ماه این اسلحه با من بود. چند مرتبه درب منزل رزم‌آرا رفتم که او را هدف قرار دهم. موفق نشدم تا دیروز در مسجد سلطانی که شب آن روز به وسیله روزنامه اطلاعات مطلع شدم که در آنجا مجلس ترحیم است، حاضر شدم و رزم‌آرا را در آنجا دیدم. وقت را فرصت دانستم و جلو رفته با تشخیص خودم که با فکرم تطبیق کرده بود او را از پشت سر تیر زدم. سر او را هدف قرار دادم. چون شلوغ شد فرار کردم. مرا گرفتند و به کلانتری بردند. 
...
پس از رسیدن تحقیقات به اینجا اسلحه کمری که از خلیل طهماسبی به وسیله مأمورین مربوطه در مسجد شاه گرفته شده بود به او ارائه گردید. وی پس از ملاحظه دقیق و مراجعه مختصری به شماره‌های اسلحه مزبور اظهار کرد این اسلحه من است که با او رزم‌آرا را هدف قرار دادم...(...) 
از اسلحه مأخوذه از خلیل طهماسبی که با آن قتل صورت عمل به خود گرفته، ۳ تیر آن شلیک و ۴ عدد فشنگ سالم باقی مانده‌ و [گلوله‌های شلیک‌نشده، با گلوله‌ها و پوکه‌های به دست‌آمده در صحنه قتل، یکسان] است...
امضاء رییس شعبه اول بازپرسی ۸/۲/۳۰ 
 

منابع
• اوراق بازجویی خلیل طهماسبی مورخ ۱۷/۱۰/۱۳۳۴
• سال‌های بحرانی، خاطرات ناصر قشقایی
• نامه‌های منتشرنشدۀ حاجعلی رزم‌آرا به همسرش
• احسان عمادی، مستند رزم‌آرا، یک دوسیه مسکوت
• پرونده یک قتل با چند روایت، احسان عمادی
• اعدام انقلابی رزم‌آرا، داوود امینی
• اسرار قتل رزم‌‌آرا، محمد ترکمان
• ظهور و سقوط سپهبد رزم‌آرا، محمودرضا قدس
• ایران بین دو انقلاب، یرواند آبراهیمیان
• خاطرات سرتیپ شایان فر، وکیل مدافع نواب صفوی
• ایران: روایتی که ناگفته ماند، حمید احمدی
• کهنه سرباز، خاطرات سیاسی و نظامی، غلامرضا مصور رحمانی
• چه کسی حاجعلی را کشت؟ نگاهی به روایت‌های گوناگون از ترور رزم‌آرا، سیدنیما حسینی
• منوچهر رزم‌آرا، دربار پهلوی برادرم را کشت
• خاطرات جعفر شریف‌امامی
• جبهه ملی نقشی در ترور رزم‌آرا نداشت، فخرالدین عظیمی
• جمعیت فدائیان اسلام به روایت اسناد، احمد گل‌محمدی
• خاطرات شمس قنات‌آبادی
• مصاحبه دکتر حبیب لاجوردی با مظفر بقایی
• گذشته چراغ راه آینده است
• مجله خواندنیها ش ۳۹ و ۴۲ و ۴۴
• بازی قدرت، محمود طلوعی
• خاطرات حسن گرامی
• بحران دموکراسی در ایران، فخرالدین عظیمی
• خاطره قتل رزم‌ارا، حسین مکی
• گزارش قتل رزم‌آرا، کاوش در یک شبهه، مجله پانزده خرداد، دوره اول، بهار ۱۳۷۵
• فدائیان اسلام، تاریخ، عملکرد و اندیشه، سیدهادی خسروشاهی
• ‏دروغ پراکنی علیه شهید نواب صفوی و فدائیان اسلام‏، سیدهادی خسروشاهی
• رزم‌آرا می‌خواست بر ضد شاه کودتا کند، گفت‌وگو با حبیب‌الله مهرجو
• خاطرات مرتضی کاشانی
• بهرام مشیری، کشته‌شدن سپهبد رزم‌آرا
• از ترور شاه تا ترور سپهبد رزم‌آرا، ساسان ایمن آبادی 
• ادعای قتل رزم‌آرا توسط دربار دروغ است، مهدی عبد خدایی
• خاطرات مهدی عراقی، ناگفته‌‌ها
• نامه روزگار، نصرالله خازنی
• خاطرات و اسناد سپهبد حاجعلی رزم‌آرا. کامبیز رزم‌آرا، کاوه بیات
• سید ضیاء، مرد اول یا دوم کودتا- صدرالدین الهی
• سپهبد حاجعلی رزم‌آرا رازی ناگشوده، عبدالحسین آذرنگ
• مذاکرات مجلس شورای ملی، ۱۶ مرداد ۱۳۳۱
• حاجعلی فرمانده بی‌باک، امیر حسین دهقان
• ترورهای تاریخی ایران، از کاووس تا رزم‌آرا، اطلاعات هفتگی، ۲۵ اسفند ۱۳۲۹
• اسدالله علم دستور قتل رزم‌آرا را داد، ناصر امینی
• ترور رزم‌آرا، محمد امینی
• سوداگری با تاریخ، محمد امینی
Mary Ann Heiss, Empire and Nationhood: The United States, Great Britain, and Iranian Oil
M. Reza Ghods: The rise and fall of General Razmara
Mehdi Shamshiri: Five historical terrors - Opening the way for premiership of Mossadegh
Alí Riza Awsati, Iran in the Past Three Centuries
Zabih, Sepehr, Aspects of Terrorism in Iran
Yousof Mazandi, United Press, and Edwin Muller, Government by Assassination
Gholam Reza Afkhami: The life and times of the Shah

منبع:پژواک ایران


همنشین بهار

فهرست مطالب همنشین بهار در سایت پژواک ایران 

*رضاشاه؛ فقط در ستم و سرکوب، خلاصه نمی‌شود  [2023 Apr] 
*عهدنامهِ مودتِ ۱۹۵۵، بین ایران و ایالات متحده  [2023 Apr] 
*تاریخ همچون تانکی از روی سرِ ما می‌گذرد; فتوای آخوندها در زندان شاه سپاس سپاس اعلیحضرتا فتوای آخوندها در زندان شاه سپاس سپاس اعلیحضرتا [2023 Mar] 
*یادی از دکتر سیدجواد طباطبایی یکی از شارحین هگل در ایران  [2023 Mar] 
*نیو استارت New START پیمان جدید کاهش تسلیحات استراتژیک  [2023 Feb] 
*نشست مهم سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷  [2023 Feb] 
*۱۹ بهمن سال ۶۰، خانه زعفرانیه جان‌باختنِ موسی خیابانی و نقش جعفر مشتاق  [2023 Feb] 
*اولین و آخرین دیدار نویسندگان با آیت‌الله خمینی (۲۹ بهمن ۱۳۵۷)  [2023 Feb] 
*پیش‌زمینه‌های حضور مجاهدین در عراق / گذشته، سرزمین غریبی است  [2023 Jan] 
*گفت‌وگوی نمایندگان مسعود رجوی با سرویس استخبارات عراق (در دوره صدام)  [2023 Jan] 
*اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر آرمان مشترک تمام مردمان و ملت‌ها  [2023 Jan] 
*کنوانسیون چهارم ژنو / Fourth Geneva Convention  [2023 Jan] 
*راه طی نشده با نشیب و فراز بسیار  [2023 Jan] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی  [2022 Dec] 
*پیشه‌وَری و آنچه در آذربایجان گذشت برگ زرینی از رومانتیسم ایرانی  [2022 Dec] 
*نیکوس کازانتزاکیس همسفر تاریخ و همدم اساطیر  [2022 Dec] 
*قتلِ فروهرها، مختاری، پوینده و مجید شریف به روایت قاتلین  [2022 Dec] 
*اِن‌تَن‌گِل‌مِنت Entanglement (گره‌خوردگی و درهم‌تنیدگی)  [2022 Oct] 
* انقلاب گیسوان «زن، زندگی، آزادی» (ژن، ژیان، ئازادی)  [2022 Sep] 
*دالان زنگِزور Zangezur corridor  [2022 Sep] 
*طالقانی، آیه مدارا و شرح صدر  [2022 Sep] 
*گورباچف؛ پیشگام پایان جنگ سرد Горбачев - пионер конца холодной войны  [2022 Sep] 
*غبارزدایی از محمد بن زکریای رازی  [2022 Aug] 
*دو نامه قوام‌ السلطنه به پادشاه و پاسخ دربار به نخستین نامه وی  [2022 Aug] 
*متن کاملِ قانون اساسی مشروطه و متمم آن  [2022 Aug] 
*سایه، «پیر پرنیان اندیش» و ارغوانش  [2022 Aug] 
*مشروطه؛ بنیان‌هایِ ذهنی جامعهِ ما را تکان داد  [2022 Aug] 
*تلسکوپ جیمز وب تاریخ کیهان را بازنویسی خواهد کرد  [2022 Jul] 
*محکومیت حمید نوری و استاندارد یاماشیتا Command responsibility [2022 Jul] 
*از نورد استریم تا کربن خنثی  [2022 Apr] 
*روابط ایران و روسیه در گذر تاریخ  [2022 Apr] 
*رضا براهنی: شریعتی، دیدار در زندان  [2022 Apr] 
*فیلم قدرت سگ Power of the Dog  [2022 Mar] 
*عَلَمِ دولت نوروز به صحرا برخاست بهار می‌آید هر چند زمستانیان نخواهند [2022 Mar] 
*پرونده حمید نوری به نسل‌کشی ارتباطی ندارد  [2022 Mar] 
*پیمان مینسک و تراژدی در اوکراین  [2022 Mar] 
*بگير و ببند و کُشتار، در آغاز انقلاب   [2022 Feb] 
*نشست مهم سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷   [2022 Feb] 
*لو رفتن خانه زعفرانیه ۱۹ بهمن سال ۶۰ ناگهان موسی زنده شد و اسلحه کشید   [2022 Feb] 
* کارلوس در وین; گروگانگیری در اجلاس اوپک  [2022 Jan] 
*ترور حسنعلی منصور مبارزه با فراموشی یک وظیفه تاریخی است   [2022 Jan] 
*دکتر شاپور بختیار و روزِ « ر+ ۱»   [2022 Jan] 
*کنفرانس گوادلوپ؛ ژنرال هایزر، انقلاب ۵۷   [2022 Jan] 
*عراق؛ حزب بعث، و خُلق‌ و‌ خویِ صدام حسین  [2021 Dec] 
* سیروس نهاوندی، اسب تراوای ساواک   [2021 Dec] 
*۱۶ آذر سال ۳۲، ربطی به ورود نیکسون به ایران نداشت  [2021 Dec] 
* استخبارات صدام و بمباران مَحَلّه گیشا  [2021 Dec] 
*جبهه دموکراتیک ملی غبارزدایی از آینه‌ها [2021 Nov] 
* کاروانسرا سنگی و لباس شخصی‌های حکومتی غبارزدایی از آینه‌ها [2021 Nov] 
*جنگ جهانی اول؛ یکی از برجسته‌ترین رخدادهای تاریخ بشر  (۱۷) تاریخ جهان دادگاه جهان است [2021 Nov] 
*صفرخان، آن سرو بلند که ایستادگی برازنده‌اش بود  [2021 Nov] 
*...کورشِ تاریخی با توهّماتِ ما، از بُنیاد متفاوت است  [2021 Oct] 
*شجریان، شمایلِ فرهنگیِ موسیقیِ ایران   [2021 Oct] 
*پرونده احمد کسروی ننگ دادگستری ایران بود... غبارزدایی از آینه‌ها [2021 Oct] 
*غبارزدایی از آینه‌ها ژاله خون شد؛ هفده شهریور، آغازِ پایانِ رژیم شاه  [2021 Sep] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان - جمعه ۳۱ تیر سال ۶۷ ثبت امر واقع برای مبارزه با فراموشی  [2021 Jul] 
*نامه دکتر احمد دانش اولین جراح پیوند کلیه در ایران به آیت‌الله منتظری  [2021 Jul] 
*شاهنامه فردوسی تأملی عظیم است  [2021 Jun] 
*خطابهِ آلبر کامو برنده نوبل ادبیات در سال ۱۹۵۷  Albert Camus – Banquet speech  [2021 May] 
*صورتِ استنطاق میرزا رضا کرمانی؛ ضارب ناصرالدین شاه   [2021 May] 
* ترور رزم‌آرا سیاسی‌ترین سپهبد تاریخ نوین ایران   [2021 Apr] 
*دادگاه استکهلم / دادگاه نورنبرگ   [2021 Apr] 
*چین و ماچین و راه ابريشمیِ ديپلماسی  [2021 Apr] 
*غبارزدایی از آینه‌ها نشست تعیین‌کننده سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷  [2021 Feb] 
*فکر کردن به آنچه فکر نکردنی است تلگراف ویلیام سالیوان به وزارت امور خارجه   [2021 Feb] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۲۰)   [2021 Jan] 
*دکتر سیروس سهامی و رنج‌هایش +نامه دکتر علی شریعتی به ایشان   [2021 Jan] 
*تفنگ‌کِشی و برادرکُشی در روستای گاپیلون ۴ بهمن سال ۱۳۶۴   [2021 Jan] 
*شاه و پدرش؛ قدمهای بزرگی به نفع ایران برداشتند، اما...  [2021 Jan] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۹)  [2021 Jan] 
*شهسواران میدان علم (۱) نیوتن، ارسطوی دوران مدرن  [2021 Jan] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۸)   [2020 Dec] 
*ای همه هستی ز تو، آیا تو هم هستی؟   ?Eli, Eli, lema sabachthani  [2020 Dec] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۷)   [2020 Dec] 
*دفاعيات پرشور شکرالله پاک‌نژاد در دادگاه نظامی  [2020 Dec] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی   Yalda (Shab-e Cheleh) and Winter Solstice  [2020 Dec] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۶)   [2020 Dec] 
*اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر Universal Declaration of Human Rights [2020 Dec] 
* زنانی که شکست را شکست دادند (۱۵)   [2020 Dec] 
* زنانی که شکست را شکست دادند (۱۴)   [2020 Dec] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۳)  [2020 Nov] 
*شجریان، شمایلِ فرهنگیِ موسیقیِ ایران  [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۱)   [2020 Nov] 
*کورشِ تاریخی با توهّماتِ ما، از بُنیاد متفاوت است   [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۰)   [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۹)   [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۸)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۷)   [2020 Oct] 
*یادی از دکتر محمد مصدق رِندِ شریفِ هوشمند   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۶)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۵)  [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۴)   [2020 Oct] 
* زنانی که شکست را شکست دادند (۳)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۲)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱)   [2020 Sep] 
*طولانی‌ترین جنگ متعارف کلاسیک در قرن بیستم در جنگ ایران و عراق هر کسی کشک خود را می‌سابید  [2020 Sep] 
* نامه تاریخی دکتر مصطفی رحیمی به آیت‌الله خمینی  [2020 Sep] 
*فایل صوتی جعفر شریف امامی؛ شب قبل از ۱۷ شهریور ۵۷   [2020 Sep] 
*۱۲ نکته در مورد حکیم زَکَریای رازی   [2020 Sep] 
* رئیس‌علی دلواری؛ در هنگامهِ خطر، غیبش نمی‌زد  [2020 Aug] 
*سوم شهریور ۱۳۲۰- هجوم متفقین به ایران  [2020 Aug] 
* کودتای ۲۸ مرداد به روایت دکتر غلامحسین صدیقی   [2020 Aug] 
*نشست‌های دکتر شاپور بختیار با شورای امنیت ملی در سال ۵۷   [2020 Aug] 
*دکتر شاپور بختیار و روزِ « ر+ ۱»   [2020 Aug] 
*«بختیارِ» با اختیار، و نامه‌هایش به خمینی   [2020 Aug] 
*جنبش مشروطه یکی از برجسته ترین رویدادهای تاریخ ایران   [2020 Aug] 
* بگير و ببند و کُشتار، در آغاز انقلاب   [2020 Jul] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان - جمعه ۳۱ تیر سال ۶۷  ثبت امر واقع برای مبارزه با فراموشی  [2020 Jul] 
* آزمایش‌ میلگرم و زندان استانفورد   [2020 Jul] 
*صورت مذاکرات شورای انقلاب در مورد مراسم سالگرد درگذشت دکتر مصدق در احمدآباد ۱۴ اسفند سال ۵۷  [2020 Jul] 
*گفتگوی مسعود رجوی با دستگاه اطلاعاتی صدام   [2020 Jun] 
*اخلاق ماکیاولی و سیاست مروانی آیا تزویر و نادرستی، کوتاه‌ترین راه نیل به پیروزی است؟   [2020 Apr] 
*پرونده احمد کسروی، ننگ دادگستری ایران بود..  [2020 Mar] 
*مردی از تئاتر گفت‌و‌شنود با ناصر رحمانی‌نژاد   [2020 Mar] 
*عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر Algiers Agreement + متن کامل قرارداد   [2020 Mar] 
*داستان یهودیان بَنی‌قُریْظه غبارآلود است  [2020 Feb] 
*نشست تعیین‌کننده سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷   [2020 Feb] 
* کنفرانس یالتا Yalta Conference تقسیم جهان به مناطق نفوذ  [2020 Feb] 
*تاریخ، بایگانی اسناد مرده نیست یاد کنفدراسیون بخیر   [2020 Feb] 
*لو رفتن خانه زعفرانیه ۱۹ بهمن سال ۶۰ ناگهان موسی زنده شد و اسلحه کشید   [2020 Feb] 
*نشست‌های دکتر شاپور بختیار با شورای امنیت ملی در سال ۵۷  [2020 Feb] 
*دکتر شاپور بختیار و روزِ « ر+ ۱»   [2020 Jan] 
*معامله قرن و بازتعریف معنای بحران   [2020 Jan] 
*فکر کردن به آنچه فکر نکردنی است تلگراف ویلیام سالیوان به وزارت امور خارجه آمریکا   [2020 Jan] 
*جامعه ایران با بحرانی عمیق روبروست بیانیه ۵۸ نفر از فرهنگ‌ورزان ایران(۱۱ آبان ۱۳۵۶)  [2020 Jan] 
*شاه، اسناد دفتر راکفلر و خالی‌بندی ژنرال هایزر  [2020 Jan] 
*دفاعيات پرشور شکرالله پاک‌نژاد در دادگاه نظامی  [2019 Dec] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی  [2019 Dec] 
* تیرباران نیکلای چائوشسکو و همسرش انسان گرگ انسان است   [2019 Dec] 
* عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر Algiers Agreement + متن کامل قرارداد   [2019 Dec] 
*غبارزدایی از آینه‌ها محاکمه و اعدام شیخ فضل‌الله نوری   [2019 Dec] 
*عاقبت از ما غبار مانَد و بس  [2019 Nov] 
*گفت‌و‌شنود با خانم هایده ترابی - استوانه گِلی کورش واقعیت دارای حقیقت‌های گوناگونی  [2019 Oct] 
*دایره‌المعارف‌ها، شناسنامه‌های حقیقی یک ملت‌اند یادی از دکتر غلامحسین مصاحب  [2019 Oct] 
*گفت و شنود با باقر مومنی، میلیتانت سیاسی (1) مسأله تاریخ، تاریخ مسأله‌هاست   [2019 Oct] 
*دونالد ترامپ و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی آمریکا  America’s Foreign Policy Traditions  [2019 Sep] 
*یکبار دیگر، یازده سپتامبر  [2019 Sep] 
* داستان عاشورا، آلوده به خرافه و افسانه است  [2019 Sep] 
* بازجویی دکتر علی شریعتی در ساواک (۱) مکتوب چهل صفحه‌ای   [2019 Aug] 
* نشستِ آیت‌الله منتظری با قاتلین زندانیان سیاسی دوشنبه ۲۴ مرداد ۱۳۶۷   [2019 Aug] 
*جنبش مشروطه یکی از برجسته ترین رویدادهای تاریخ ایران  [2019 Aug] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان - جمعه ۳۱ تیر سال ۶۷   [2019 Jul] 
*چهل سؤال پیرامون قتل‌عام سال ۶۷   [2019 Jul] 
* در پسِ تابلویِ جیغ   [2019 Jul] 
* گرگها فرمانروایى مى‌کنند ــ دکتر جِکیل و آقای هاید  Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde  [2019 Jul] 
* معامله قرن و بازتعریف معنای بحران Deal of the Century  [2019 Jul] 
*سازمان ملل و معاهدهٔ منع شکنجه UNCAT   [2019 Jun] 
*داستان پَهپاد آمریکایی حقیقت نباید در بند این پرسش باشد که به نفع کیست   [2019 Jun] 
*تئوری ریسمان String Theory تارهای رقصندهٔ انرژی Dancing Filament of Energy  [2019 Jun] 
*خطابه دکتر مصدق در دیوان بین‌المللی دادگستری(دادگاه لاهه)  [2019 Jun] 
*نگاهی دوباره به یک استعفا  [2019 Jun] 
* دولتمردان عصر رضاشاه (۵) محمدعلی فروغی (ذُکاءالمُلک) سیاست‌ورز چندساحَتی  [2019 Jun] 
* دولتمردان عصر رضاشاه (۴) نصرت‌الله فیروز، و داستانِ حذف و قتل وی در سمنان  [2019 May] 
*دولتمردان عصر رضاشاه (۳) تیمورتاش، تواناترین چهره سیاسی دوران مدرن   [2019 May] 
* دولتمردان عصر رضاشاه (۲) علی‌اکبر داور نماد مدرنیته اداری در ایران   [2019 Apr] 
* عدالتخانه و ویرانگرانش گفت‌وشنود با ایرج مصداقی   [2019 Apr] 
*سیدحسن تقی‌زاده یک مرد فکور در هیئت یک مرد عمل   [2019 Mar] 
*عَلَمِ دولت نوروز به صحرا برخاست بهار می‌آید هر چند زمستانیان نخواهند   [2019 Mar] 
*پرونده احمد کسروی، ننگ دادگستری ایران بود   [2019 Mar] 
*تنظیم رابطه نظامهای استبدادی شاه و شیخ با وکلای مستقل  [2019 Feb] 
*عشق، شب‌چراغ زندگی‌ست «وَلـِنـْتـایـْنْ دِی» Valentine's Day   [2019 Feb] 
*«بختیارِ» با اختیار، و نامه‌هایش به خمینی   [2019 Feb] 
* نشست تعیین‌کننده سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷   [2019 Feb] 
* عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۲) قرارداد ۱۹۱۹   [2019 Feb] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۱) قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)   [2019 Jan] 
*گفت‌وشنود با مرجان براتی دختری با گوشواره مروارید   [2019 Jan] 
*«آمور میو» Amor mio کجاست عشق که سرود زندگی سر کند؟   [2019 Jan] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۰) پیمان آخال(آخال تِّکه) (1881) Treaty of Akhal  [2018 Dec] 
* نامه تهرانی(بازجوی ساواک) به آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله لاهوتی   [2018 Dec] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۹) Goldsmid Arbitration قرارداد(حَکَمیّتِ) گلدسمید  [2018 Dec] 
* ۶۰۰ ویدئو و مقاله... لحظه‌هایِ بودن Moments of Being  [2018 Dec] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (8) Treaty of Paris 1857 معاهده پاریس  [2018 Dec] 
*پای سخن «آذر بی‌بی»(آذر قشقایی) - به یاد بهمن   [2018 Nov] 
*لو رفتن خانه زعفرانیه ۱۹ بهمن سال ۶۰   [2018 Nov] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۷) Treaties of Erzurum قرارداد ارزنه‌الروم  [2018 Nov] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (66) جنگ جهانی اول یکی از برجسته‌ترین رخدادهای تاریخ بشر  [2018 Nov] 
* عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۶) قراردادِ نوامبر ۱۸۱۴ (عهدنامهٔ تهران)   [2018 Nov] 
*گفت‌و‌شنود با هدایت‌ متین ‌دفتری(۱) اگر حقوق رعایت نشود زندگی هم باطل است  [2018 Oct] 
*گفت‌و‌شنود با خانم هایده ترابی - استوانه گِلی کورش واقعیت دارای حقیقت‌های گوناگونی است   [2018 Oct] 
* مدیحهِ کورش، یا لعنت‌‌نامه برای نَبونَئیدوس   [2018 Oct] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۵) معاهده صلح ترکمانچای  [2018 Oct] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۴) عهدنامهٔ گلستان Гюлистанский договор  [2018 Oct] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۳) Anglo-Persian Treaty of 1812 عهدنامهٔ مُفَصّل   [2018 Oct] 
*دکتر علی شریعتی و مکتب فرانکفورت   [2018 Oct] 
*تاجگذاری «شاهنشاهِ اسلام‌پناه» در گذشته نباید زیست اما، به گذشته باید نگریست [2018 Oct] 
*گفت‌و‌شنود با هدایت‌ متین ‌دفتری(1) اگر حقوق رعایت نشود زندگی هم باطل است  [2018 Sep] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۲) Preliminary Anglo-Iranian Treaty قرارداد مُجمَل (عهدنامهٔ مقدماتی)  [2018 Sep] 
*داستان عاشورا، آلوده به خرافه و افسانه است   [2018 Sep] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱) Treaty of Finckenstein پیمان فینکنشتاین   [2018 Sep] 
*غبارزدایی از آینه‌ها فایل صوتی جعفر شریف امامی؛ شب قبل از ۱۷ شهریور ۵۷  [2018 Sep] 
*غبارزدایی از آینه‌ها - عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر Algiers Agreement + متن کامل قرارداد   [2018 Sep] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۴) بابوف و جنبش بابوفیسم Babeufism   [2018 Sep] 
*بیژن هیرمن‌پور و تاریخچه فدائیان   [2018 Sep] 
*عهدنامه مودّت بین ایران و ایالات متحده   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۳) داستانِ «پایان قرن» Fin de Siècle   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۲) قرنِ نوزدهم، یکی از پربارترینِ اعصار تاریخِ بشری   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۱) «سن ژوست» و «روبسپیر» را آئینه عبرت دان   [2018 Aug] 
*غبارزدایی از آینه‌ها / چهل سؤال پیرامون قتل‌عام سال ۶۷   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 54 دنیای واقعی تابلوی نقاشی نیست که هرجور بخواهیم رنگ‌آمیزی کنیم   [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 53 پیش‌زمینه تحولات ۱۸۳۰ اروپا؛ انقلاب کبیر فرانسه است  [2016 May] 
*اینترپل؛ و اخبار مهندسی‌شده   [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 52 فلسفه کانت؛ نظریه آلمانی انقلاب فرانسه است  [2016 May] 
*زد و بند «سایکس ـ پیکو» Sykes–Picot Agreement  [2016 May] 
* تاریخ؛ بایگانی اسناد مرده نیست. یاد کنفدراسیون بخیر  [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 51 شرط خارجی؛ به اعتبار مبنا، وارد عمل می‌شود  [2016 May] 
* غبارزدایی از آینه ها / «تُراب» مثل اسمش، خاکی بود  [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک(50) انقلاب کبیر فرانسه چارچوب سیاسى رژیم کهن را درهم شکست  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (49) با انقلاب آمریکا بردگی زیر سوال نرفت  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 48 باخ؛ «نه یک جویبار، بلکه یک دریا»  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 47 مرتجعین؛ «دانیل دِفو» را به غُل و زنجیر، کشیدند  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 46 هیچ‌کس حق ندارد با «اسپینوزا» حرف بزند   [2016 Apr] 
*گذشته پیش‌درآمد اکنون است What’s past is prologue   [2016 Apr] 
* گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی - قسمت آخر چهار تندیس یک دفتر   [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 45 «اولیور کرامول» را از قبر درآوردند و گردن زدند   [2016 Apr] 
*داستان مرد حصیری The Wicker Man  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 44 کلیساى مسیحی تجارت برده را نکوهش نمی‌کرد   [2016 Mar] 
* دکتر هاشم بنی‌طُرُفی به میهمانی خاک رفت  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 43 بودن یا نبودن؛ آیا مسئله به واقع این است؟   [2016 Mar] 
*اعتدال بهاری و؛ حس غریب نوروز   [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 42 جان ویکلیف را نبش قبر کردند و استخوان‌هایش را سوزاندند  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 41 با خدا و خرافات هر جنایتی توجیه می‌شود   [2016 Mar] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 40 رویارویی با ستمگران به قشریگری و جمود مشروعیت نمی‌دهد   [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 39 جنگهای صدساله؛ اروپا را به خاک و خون کشید   [2016 Mar] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی 22   [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 38 حق و عدالت را در برابر هیچ اراده‌ای نمی‌فروشیم  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 37 تاریخ یک علم است؛ و کرونولوژی، بخشی از آن  [2016 Feb] 
*اعتصاب فوریه ۱۹۴۱ در هلند February strike  [2016 Feb] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 36 جنگ‌های صلیبی؛ یکی از تأثیرگذارترین نبردهای تاریخ   [2016 Feb] 
*إذا الشّعْبُ يَوْمَاً أرَادَ الْحَيَاةَ ، روزی که مردم زندگی را برگزیدند  [2016 Feb] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 35 پاپ‌ و پادشاه باهم کنار می‌آیند   [2016 Feb] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی 21 کی خادم است کی خائن؟   [2016 Feb] 
*آشکار شدن امواج جاذبه؛ لحظه‌ای مهّم در تاریخ علم   [2016 Feb] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک (34) وایکینگ‌ها با ترس و رحم بیگانه بودند   [2016 Feb] 
*یکی بود یکی نبود میلیون میلیون گل رُز  [2016 Feb] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 33 نشیبی دراز است پیش فراز   [2016 Feb] 
*کنفرانس گوادلوپ؛ ژنرال هایزر، انقلاب ۵۷  [2016 Feb] 
*شنگول و منگول؛ و گرگ‌های پنجه فرو کرده در آرد   [2016 Feb] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 32  هر مورخّی تا حّد زیادی بخشی از زمان خود است  [2016 Feb] 
*تائو ته جینگ - کتاب طریقت  [2016 Jan] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک31 تاریخ؛ تحقّق زمان در زندگی اجتماعی است   [2016 Jan] 
*آسیاب‌های بادی ذهنِ تو The Windmills of Your Mind   [2016 Jan] 
*عباس رحیمی و قاعدهِ طلایی گفت‌وشنود با مختار شلالوند  [2016 Jan] 
*نماز مِیّت، برای «زنده»ای چون عباس که اکنون بیش از همیشه حضور دارد  [2016 Jan] 
* نامۀ چارلی چاپلین به دخترش؛ ساختگی و مَن‌ درآوردی است  [2016 Jan] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی 20 هفت حصار و حصار هشتم  [2016 Jan] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک(30) تاریخ بایگانی اسناد مرده نیست  [2016 Jan] 
*آواز در باران تا همیشه زنده می‏ماند Singin' in the Rain   [2016 Jan] 
*آلبر کامو و رُمان سقوط La Chute   [2016 Jan] 
*پیر بولز Pierre Boulez غزل خدا حافظی را خواند ما بر زمان می‌گذریم نه زمان بر ما   [2016 Jan] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی19 یک اشتباه؛ هزاران جسَد را بر زمین می‌ریزد   [2016 Jan] 
*اخلاق ماکیاولی و سیاست مروانی / آیا تزویر و نادرستی، کوتاه‌ترین راه نیل به پیروزی است؟   [2015 Dec] 
*ای همه هستی ز تو، آیا تو هم هستی؟   [2015 Dec] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 29 بُردنِ ارزشهای یک عصر به عصر دیگر؛ مغالطه‌ای راهزن است  [2015 Dec] 
*ادیت پیاف Edith Piaf گُنجِشَکَکِ اَشی مَشی   [2015 Dec] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی   [2015 Dec] 
*فرانک سیناترا؛ ماوراء صدا و خود صدا بود   [2015 Dec] 
*داستان یهودیان بنی‌قُریْظه غبارآلود است   [2015 Dec] 
*عباس رحیمی و رنج‌هایش  [2015 Dec] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی18 ؛ هر گونه تلاشی برای اجرای شریعت به خشونت می‌انجامد   [2015 Dec] 
*هانا آرنت، سبزینه پوش عاشق و بُرنا  [2015 Dec] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 28 پنج سال یا صد سال همچون پرکشیدن پرنده‌ای می‌گذرد  [2015 Dec] 
*چند قصهِ گلپایگانی - آخاله اُوغُور بخیر   [2015 Nov] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک27انسان با ابداع خط گام بزرگی در راه تمدن برداشت  [2015 Nov] 
*داعشِ سیاه و داعشِ سفیدBlack Daesh, white Daesh   [2015 Nov] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی17 هر لحظه به شکلی بُتِ عیّار بر آمد   [2015 Nov] 
*اصلِ عدمِ قطعیّت؛ خاصیت بنیادین و گریزناپذیرِ جهان Uncertainty Principle  [2015 Nov] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک26جنونِ قدرت آدمی را خُل و چِل می‌کند  [2015 Nov] 
*کُنسِرتو آرانخوئز Concierto de Aranjuez   [2015 Nov] 
*پوری سلطانی‌(همسر مرتضی کیوان) به میهمانی خاک رفت   [2015 Nov] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک25 فراز و نشیب امپراتوری روم   [2015 Nov] 
*گفت‌‌ وشنود با اسماعیل وفا یغمائی 16-واقعیّاتِ دردناک را نمی‌توان با خونریزیِ رژیم پوشاند   [2015 Nov] 
*آبشخور واقعه لیبرتی در دارالخلافه است  [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک24 ؛ وجود اسپارتاکوس به تعداد یارانش تکثیر شده بود   [2015 Oct] 
*بمباران محله گیشا و استخبارات عراق   [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک ۲۳ ؛ جاده ابریشم؛ بزرگ‌ترین شبکهٔ بازرگانی دنیا   [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک22 ؛ارشمیدس و داستان «اروکا»؛ یافتم یافتم   [2015 Oct] 
* آیا مسعود رجوی در فرانسه است؟ مگر مسعود رجوی زخمی شده‌‌ بود؟  [2015 Oct] 
*بخش دیگری از گفتگوی مسعود رجوی با حبوش «من در ابتدای انقلاب در شورای انقلاب بودم»  [2015 Oct] 
*سباستین کاستلیو؛ و سوختنِ «سِروِه‌تُس» در آتش   [2015 Oct] 
*مرضیه با خودش تعریف می‌شود گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی 15   [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک21 / قارقارِ غازها؛ کاپیتول را نجات داد   [2015 Oct] 
*توافق هسته‌ای؛ سکنجبین بود یا جام زهر؟   [2015 Oct] 
*آب در سیاره بهرام (مریخ)  [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک20/ سِلت‌ها (کِلت‌ها) The Celts   [2015 Sep] 
*کاوالریا روستیکانا Cavalleria rusticana   [2015 Sep] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۴)   [2015 Sep] 
*نامه مسعود رجوی به میخائیل سرگئیویچ گورباچُف   [2015 Sep] 
*وقتی که من بچه بودم؛ غم بود، اما کم بود   [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 19 قوم و خویش ما؛ هومو نالِدی Homo naledi   [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 18  «هومو نالِدی» Homo naledi  [2015 Sep] 
*ژاله خون شد؛ هفده شهریور، آغازِ پایانِ رژیم شاه  [2015 Sep] 
*چه خَبر و چه اَتَر؟ کتابِ «دیک چینی» و دخترش «لیز»Exceptional   [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 17   [2015 Sep] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۳)  زیبایی‌های آغاز انقلاب به کجا رفت؟  [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (16) جباّران سی گانه و انحطاط آتن Thirty Tyrants   [2015 Sep] 
*نشستِ عبرت‌ انگیزِ صدام حسین  [2015 Aug] 
*گردشِ ایام-برای هر چیز زمانی وجود دارد   [2015 Aug] 
*پاییز خودش نوعی بهار است ؛ به رهی دیدم برگ خزان...  [2015 Aug] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 15 فهم قانون به معنی درست بودن قانون نیست   [2015 Aug] 
*چَک و چونه مسعود رجوی با دستگاه اطلاعاتی صدام حسین   [2015 Aug] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۱۲- اشغال کویت و شورش کردهای عراق در سال ۱۹۹۰  [2015 Aug] 
*اوسا عَلَم این چه رنگ بود توک عَلَم ؟ خامنه‌ای در دانشگاه پاتریس لومومبا !   [2015 Aug] 
*آبجو؛ نه، ولی آب شلغم اوکی  [2015 Aug] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک14از بنیان‌گذاری رُم تا تمدن چاوین  [2015 Aug] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۱) دکان امام زمان   [2015 Aug] 
*یکبار دیگر قتلعام سال ۶۷ ؛ هرچه را که از آن چشم بپوشیم حمایت کرده‌ایم   [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک ۱۳ توت‌آنخ‌آمون Tutankhamun و عصر طلایی فرعون   [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 12 تمد‌ن‌ها می‌آیند و می‌روند؛ اما باورها می‌مانند   [2015 Jul] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان (جمعه ۳۱/۴/۱۳۶۷)  [2015 Jul] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۰)تنها «بُزِ اَخفَش» فردیّت ندارد  [2015 Jul] 
*در جنگ ایران و عراق هر کسی کشک خود را می‌سابید  [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک (11)  ابتداىِ عصر فلز؛ زمان کشف آن نيست... [2015 Jul] 
*نگذارید کسی به خواب رود !Nessun dorma   [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (10)   [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (9)   [2015 Jul] 
*هاريس الکسيو و تانگوی نِفلی   [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (8)   [2015 Jul] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۹)  نکته‌هایی که متضمن تشخیص هستند  [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (7)  اسطوره نماد مشخص روزگاران باستان  [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۶)  تمدن‌‌های کهن [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۵)  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۴) -دوران نوسنگی Neolithic انسان از مشکلات خودش بزرگتر است  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۳)  نیاکان ما؛ نئاندرتال و کرومانیون [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک ۲ World history from mammoth to Facebook  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۱)   [2015 Jun] 
*صبحانه در تیفانی و رفیق و مونس من «ماه‌رود»   [2015 Jun] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۸ هان، ای شرم، سرخی‌ات پیدا نیست  [2015 Jun] 
*منشور بزرگ آزادی‌ (مگنا کارتا) - Magna Carta  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۴) گراکوس بابوف و جنبش بابوفیسم Babeufism   [2015 Jun] 
*چه بر سر گل ها آمده‌است؟  ?Where Have All the Flowers Gone [2015 Jun] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۷  [2015 Jun] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۶ انقلاب ایدئولوژیک   [2015 May] 
*زنوبیا Zenobia و پالمیرا Palmyra  [2015 May] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی(۵) انقلاب ایدئولوژیک   [2015 May] 
*تاریخ ایران و مقاله نیویورک تایمز  چهره‌سازانِ این سرایِ درشت ــ رنگدان‌ها گرفته‌اند به کف [2015 May] 
*پیمان مولوتف ـ ریبن‌تروپ Molotov–Ribbentrop Pact  [2015 May] 
*یادی از بیژن جزنی، فرزانه سخت‌ رو؛ مارکسیسمِ اسلامی یا اسلامِ مارکسیستی   [2015 May] 
*امید راه رسیدن به حقیقت را هموار می‌کند یادی از مبارز دلاور هوشنگ ترگل  [2015 May] 
*بوریس آلکساندرویچ آلکساندروف   [2015 May] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی انقلاب ایدئولوژیک . قسمت چهارم   [2015 Apr] 
*نامه‌ی آلبرت آینشتاین به اریک گوتکیند   [2015 Apr] 
*«زمین، این «نقطهٔ آبی کمرنگ Pale Blue Dot  [2015 Apr] 
*رقص با دیکتاتورها Dancing with Dictators   [2015 Apr] 
*عزت إبراهیم الدوری و ویتو کورلئونه  [2015 Apr] 
*چغندر کلو ته توبره (چغندر بزرگ در ته توبره است)   [2015 Apr] 
*گونتر گراس و «آنچه باید گفته شود» Was gesagt werden muss   [2015 Apr] 
*تام کاتن و کیسینجر و جُرج شولتس، عزا گرفته‌اند   [2015 Apr] 
*فناوریِ هسته‌ای تنها عرصه تولید انرژیِ هسته‌ای نیست   [2015 Apr] 
*پرونده هسته‌ای و پروتکل الحاقی Protocol Additional   [2015 Apr] 
*چکیده سخنرانی نتانیاهو در کنگره آمریکا در مورد ایران   [2015 Apr] 
*واشنگتن‌پست و مذاکرات اتمی   [2015 Apr] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفایغمایی ؛ انقلاب ایدئولوژیک بخش سوم  [2015 Apr] 
*باراک اوباما:‌ داشتنِ چکش دلیل نمی‌شود که به هر مشکلی به دید میخ نگاه کنیم  سخنرانی‌ مهم باراک اوباما در وست پوینت  [2015 Mar] 
*جان بولتون و بمباران ایران To Stop Iran’s Bomb, Bomb Iran   [2015 Mar] 
*پُلاریزاسیونِ سیاسی و نشستن بینِ دو صندلی Fall between two stools   [2015 Mar] 
*سایه ماه بر آفتاب Solar Eclipse  [2015 Mar] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۲ انقلاب ایدئولوژیک  [2015 Mar] 
*ابوحامد محمد غزالی و حس غریب نوروز  [2015 Mar] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی / انقلاب ایدئولوژیک   [2015 Mar] 
*گوگل کروم و مشکل یوتیوب   [2015 Mar] 
*داستان بوته سوخته  der verbrannte dornbusch  [2015 Mar] 
*لحظه‌هایِ بودن ویرجینیا وولف   [2015 Mar] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است / داستانِ «پایان قرن» (۱۳)  داستانِ «پایان قرن» Fin de Siècle  [2015 Mar] 
*دروغ‌ها و دورنگی‌ها، روح مرا می‌سائید - گفت‌وشنود با رضا مولائی‌نژاد   [2015 Mar] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است ۱۲   [2015 Feb] 
*ثابت‌های فیزیک آدمی را به مکث وامی‌دارد  [2015 Feb] 
*همنشین بهار.وکیلِ مُستقل، دادبانِ آزادی‌ است گفت‌ و شنود با محمد رضا روحانی در باره کانون وکلا  [2015 Feb] 
*به هنگامِ فریبِ عالمگیر، گفتنِ حقیقت، کنُشی انقلابی است مناقشه اتمی و حرص و جوش نتانیاهو   [2015 Feb] 
*بهمن ۵۷ و افتادن ژنرال گاست در هَچَل  [2015 Feb] 
*الله قلی جهانگیری و واقعه کوه حاجی‌لو  [2015 Feb] 
*گفت ‌و ‌شنود با خانم میهنِ جزنی در مورد عشق   [2015 Feb] 
*درد و بلایِ «مَک کین» بخوره تو جونِ ابوبکر بغدادی   [2015 Jan] 
*بهمن قشقایی و قرآنِ مُهرکردهِ اسدالله عَلم  [2015 Jan] 
*عهدنامه «صلح» ترکمانچای  [2015 Jan] 
*بیانِ تنّفرآمیز Hate speech   [2015 Jan] 
*گاست و هایزر و گوادلوپ، عاقبت از ما غُبار مانَد   [2015 Jan] 
*«شارلی»، شیخ حارث النظاری و استبدادِ زیر پرده دین  [2015 Jan] 
*یادی از م. ا. به آذین، آن «دُنِ آرام» + وصیتنامه و صدای او   [2015 Jan] 
*دنباله‌ دارِ لاوجوی Comet Lovejoy C/2014 Q2  [2015 Jan] 
*ترور نمادین از زبان برمی‌خیزد / Charlie Hebdo attack   [2015 Jan] 
*هوشنگ عیسی بیگلو و مدعّیانِ صاحب‌اختیاریِ «مقاومت»  [2015 Jan] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (۱۱) «سن ژوست» و «روبسپیر» را آئینه عبرت دان   [2015 Jan] 
*هوشنگ عیسی بیگلو، آن «مرد آهسته»‌   [2015 Jan] 
*نشان‌دادنِ ضعف با خیانت یکی نیست داستان منافِ فلکی تبریزی   [2014 Dec] 
*تاریخ جهان، دادگاه جهان است (۱۰) ایده‌آلیسم آلمانی Deutscher Idealismus   [2014 Dec] 
*شب یلدا و انقلاب زمستانی Winter solstice   [2014 Dec] 
*دروغ «آیت‌الله العظمی» که خناق نیست  وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِّلْمُکَذِّبِینَ  [2014 Dec] 
*سازمان سیا CIA و شکنجه با آب Waterboarding   [2014 Dec] 
* تاریخ جهان، دادگاه جهان است (۹) رمانتیسم قیامی علیه هنجارهای عصر روشنگری  [2014 Dec] 
*اتاق بی سقفِ «فارل ویلیامز» Room without a roof  [2014 Dec] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است ۸ شورشِ فلاخَن La Fronde   [2014 Dec] 
*ایده جوچه 주체사상   [2014 Dec] 
*آندره ریو سلطان والتز André Rieu King Of The Waltz   [2014 Dec] 
*رساله یهودا Epistle of Jude  [2014 Dec] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (۷) انقلاب فرانسه Révolution française  انقلاب فرانسه ، طلوع باشکوه خورشید  [2014 Dec] 
*گفت و ‌شنود همنشین بهار با ایرج مصداقی در مورد «ابلاغیه چراغ خاموش» مسعود رجوی   [2014 Nov] 
*مجاهدین و رابینسون کروزوئه خراسانی  [2014 Nov] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۶)انقلاب آمریکا American Revolution   [2014 Nov] 
*مسعود رجوی و «پرچم»اش / از «جیم» تا «عین جیم»  [2014 Nov] 
*بارگشت دوباره ویلیام باتلر ییتس   [2014 Nov] 
*الله‌ قلی برای من دوست خوبی بود = گفتگو با ساسان سترگ دره شوری و حیدر جهانگیری  [2014 Nov] 
*تاریخِ جهان دادگاهِ جهان است (۵) انقلابِ صنعتی Industrial Revolution  [2014 Nov] 
*زیگونروایزن (آوای کولی)  [2014 Oct] 
*سخنرانی تروتسکی در مکزیک در مورد محاکمات مسکو   [2014 Oct] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است ۴ عصر روشنگری The Age of Enlightenment   [2014 Oct] 
*گفتگو با شادی Разговор со счастьем  [2014 Oct] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (۳) رنسانس Renaissance دوران گذار بین سده‌های میانه و دوران جدید   [2014 Oct] 
*داستان یهودیان بنی‌قُریْظه غبارآلود است   [2014 Oct] 
*گفت‌ و ‌شنود با دکتر کریم قصیم ۱ آزادیِ نظر را به بهایِ «احترامِ شخصی» نباید فروخت   [2014 Sep] 
*پاییز خودش نوعی بهار است   [2014 Sep] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۲) قرون وسطی فاصله میان دوران باستان و رنسانس  [2014 Sep] 
*رساله سه شیاد  De tribus impostoribus  [2014 Sep] 
*همنشین بهار.تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است دوران کلاسیک باستان Classical antiquity  [2014 Sep] 
*گروندریسه Grundrisse کشف حجاب می‌کند  [2014 Sep] 
*در دلِ هر «نفرین»ی «آفرین»ی‌‌ است  چکامه اندیشیدن به اسلام [2014 Sep] 
*ما برای چی زاده شدیم؟ همنشین بهار   [2014 Sep] 
*پیمان مولوتف ـ ریبن‌تروپ Molotov–Ribbentrop Pact  [2014 Aug] 
*کتاب الشفاء مشعلی فروزان در قرون وسطی  [2014 Aug] 
*تنها صداست که می ماند «من ماندگار نخواهم شد» «نیمای غزل» به میهمانی خاک رفت   [2014 Aug] 
*فراز و فرود علی زرکش در گفتگو با اسماعیل وفا یغمائی   [2014 Aug] 
*یوهانس کپلر Johannes Kepler طرحی نو در آسمان نجوم   [2013 Dec] 
*تیرباران چائوشسکو و همسرش  انسان گرگ انسان است [2013 Dec] 
*اسپانیا و «قطعیتِ حکم دادگاه»اش  اوسا عَلم این یکی را بِکش قلم  [2013 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (۳۲) ای چنگ ناله برکش و ای َدف خروش کن  [2013 Dec] 
*یکبار دیگر ماندلا  هر پدیده ای را باید از جوانب مختلف بررسی کنیم [2013 Dec] 
*سرنوشتم را با دست خویش می‌نویسم. یادی از نلسون ماندلا   [2013 Dec] 
*ایتوس، پاتوس، لوگوس/ Ethos , Pathos , Logos  [2013 Dec] 
*تاریخ همچون تانکی از روی سرِ ما می‌گذرد / خاطرات خانه زندگان (۳۱)  تاریخ همچون تانکی از روی سرِ ما می‌گذرد [2013 Dec] 
*غبارزدایی از آینه ها / بازجویی از سعید محسن  [2013 Nov] 
*Exit Strategy استراتژی خروج  [2013 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان(۳۰) هر چیز و هر امری در «شدن» خود است که «حقیقت» می‌‌‌‌‌یابد.   [2013 Nov] 
*بچه‌ها دارند می‌میرند؛ ای که دستت می‌رسد کاری بکن   [2013 Nov] 
*غبارزدایی از آینه‌ها. دفاعيات پرشور شکرالله پاک نژاد  [2013 Nov] 
*کلاه آبی‌ها Blue Beret United Nations peacekeeping   [2013 Nov] 
*غبارزدایی از آینه‌ها ترور محمد مسعود و بازجویی خسرو روزبه   [2013 Nov] 
*غبارزدایی از آینه ها / بازجویی محمد حنیف‌نژاد   [2013 Nov] 
*ای روشنی صبح به مشرق برگرد / ای ظلمتِ شب، با من بیچاره بساز- خاطرات خانه‌ زندگان ۲۹   [2013 Nov] 
*آسیمیلاسیون Assimilation   [2013 Nov] 
*اینجا «جلجتا» ست، جائی که مسیح را به صلیب کشیدند (خاطرات خانه زندگان ۲۸)  [2013 Oct] 
*سیاست‌زدگی واگیر دارد از هر طرف که رفتم جز وحشتم نیفزود [2013 Oct] 
*عهدنامه گلستان و کارچاق‌کن آن گور اوزلی  [2013 Oct] 
*جان رالز و «پسِ پردهِ بی‌خبری» The veil of ignorance  [2013 Oct] 
*هستم آنکه هستم / اِهیِه اَشِر اِهیِه / אהיה אשר אהיה  [2013 Oct] 
*بادها می‌وزند و برگها فرو می‌ریزند. خاطرات خانه زندگان (۲۷)   [2013 Oct] 
*Ad Hominem ماه منطق در مُحاق سفسطه  [2013 Oct] 
*به من بگو ستارگان و ‏آفتاب دروغند ولی نگو که عشق وجود ندارد.   [2013 Oct] 
*یادی از ژنرال جیاپ و نبرد دین‌بین‌فو Điện Biên Phủ  [2013 Oct] 
*Loaded language آب و تاب دادن به زبانِ زبان بسته  [2013 Oct] 
*اسطوره اشرف (متن پیام مسعود رجوی، ۲۷ شهریور ۱۳۹۲)  [2013 Sep] 
*گفت‌و‌شنود با آقای ناصر‌رحمانی‌نژاد/ واقعیت تا چه اندازه واقعی‌ست؟  [2013 Sep] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۵)   من اینجا ایستاده ام، بدون اینکه کار دیگری از من ساخته باشد.  [2013 Sep] 
*به رهی دیدم برگ خزان...
پاییز خودش نوعی بهار است  [2013 Sep] 

*لئون فوکو و «آونگ»ش Foucault pendulum  [2013 Sep] 
*کمون پاریس طلایه دار انقلاب اجتماعی درقرن نوزدهم  [2013 Sep] 
*شبیخون به مجاهدین و «مقراضِ تیزِ تناقض»   [2013 Sep] 
*ژاله خون شد. هفده شهریور، آغازِ پایانِ رژیم شاه  [2013 Sep] 
* R2P (اصل حمایت و حفاظت)  [2013 Sep] 
*در انتهای غم همیشه پنجره ای باز است. پنجره ای روشن  [2013 Sep] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۴) نامش بر برف نوشته بود. خورشید ذوبش کرد و آب آن را با خود برد.  [2013 Aug] 
*دکتر منوچهر هزارخانی و آقای ۹۹ درصد  [2013 Aug] 
*قطعنامه ۵۹۸، پذیرش آتش بس و عملیات فروغ جاویدان  [2013 Aug] 
*گذری به اسپانیا  [2013 Aug] 
*رؤيا خود نوعی زندگی است.   ایَا سروش سحرگاهان، تو روشنی را جاری کن  [2013 Jul] 
*تجربهِ رؤیاوَش وحی  رؤیا صدایِ وجدان ما است.  [2013 Jul] 
* فرقه، و سینه زدن زیر عَلمِ ارتجاع  [2013 Jul] 
*کُفرِ یک دوران، دینِ دورانِ بعد است.  [2013 Jul] 
*دود از کُنده بلند می‌شود.- هوشنگ عیسی بیگلو، آن «مرد آهسته»‌   [2013 Jul] 
*با چنین فرهنگی چگونه می‌شود ایران را آزاد کرد؟  [2013 Jul] 
*وقتی چیز غریبی می‌شنویم، نباید پیشاپیش آن را رّد کنیم.  [2013 Jul] 
*انسان موجودی خاطره گرا است   به یاد تقی روحانی، گوینده پیشکسوت رادیو ایران  [2013 Jun] 
*«شریعت» ، آخوندی و غیرآخوندی ندارد.  [2013 Jun] 
*طوطی جون می خوام برات قصه بگم - عباس رحیمی با غم ها و طوطی اش   [2013 Jun] 
*مسعود رجوی، «معّلم»ی که «مُبلّغ» شد  [2013 Jun] 
*جلیل شهناز، شهنواز تار ایران، به میهمانی خاک رفت.  [2013 Jun] 
*آیا «حسن روحانی» تغییر کرده است؟  [2013 Jun] 
*وحدتِ ظرف و مظروف، بی تضاد نیست  [2013 Jun] 
*کارمینا بورانا Carmina Burana - اسماعیل وفا یغمایی و سرود ای آزادی   [2013 Jun] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۳) بجز به حلقه عشاق روزگار مَبر- بجز به کوی خرابات آشیانه مکن [2013 May] 
*مادر معینی، چاووش شادی و امید دانی که کیست زنده؟ آنکو ز عشق زاید. [2013 May] 
*ما پروردگان سفره استبدادیم   [2013 May] 
*ما همه «خر ژان بوریدان» یم.  Buridan's Ass  [2013 May] 
*تب و تاب انتخابات، مسعود رجوی را هم گرفت.  [2013 May] 
*شب پره ها می آیند و می‌روند، آفتاب می‌ماند  [2013 May] 
*در باره نامه سرگشاده
صفحه روزگار، حرف حق را ضبط می‌کند  [2013 May] 

*میراث باستانی ایران در جای جای جهان  [2013 Apr] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۲)   چرا به جای آنکه اصلاً هیچ چیزی نباشد چیزی وجود دارد؟  [2013 Apr] 
*داستان زندگی «جیرولامو ساوو نارولا»   آیا مبارزه علیه ستمگران لزوماً حقانیت می‌آورد؟  [2013 Apr] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۱)  هیچ کس شراب نو را در مشک کهنه نمی‌ریزد. [2013 Apr] 
*سیک‌رِدنی داک‌لاد خوروشووا- گزارش محرمانه خروشچف  [2013 Mar] 
*امام محمد غزالی و حس غریب نوروز  [2013 Mar] 
*خاطرات خانه زندگان و گزارش Хрущевخروشچف  [2013 Mar] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت بیستم)  مردم غریبه نیستند، غریبه اجنبی است.  [2013 Mar] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت ۱۹)- تاریخ ایران با افسانه و شایعه همراه است.   [2013 Mar] 
*یک مُشت دَری وَری On Bullshit آستانه و پیشاهنگ کردار آدمی، گفتار اوست [2013 Feb] 
*ما همه از دَم، «پریود» یم.  [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (۱۸) هر تاریخ واقعی، تاریخ معاصر است [2013 Feb] 
*هر کسی در زندگیش «او»یی دارد  [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت هفدهم) زندان قزل قلعه با حوض و بید مجنونش [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت شانزدهم) زندگی فرا‌تر از سرکوبگرانش خواهد زیست. [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت پانزدهم) آیا نقش بند حوادث ورای چون و چراست؟ [2013 Jan] 
*کلام بی صدای برف Silent Snow  [2013 Jan] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت چهاردهم)
مشکل جامعه ایران با گرفتن قدرت سیاسی حل نخواهد شد  [2013 Jan] 

*شاه و سمپوزیوم لیزر Laser Symposium  [2013 Jan] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت سیزدهم)
«مراد برقی» و «سرکار استوار» در زندان قصر  [2013 Jan] 

*قتلعام کاتین The Katyn massacre  [2013 Jan] 
*خاطراتِ‌ خانه‌‌ زندگان (قسمت دوازدهم) کمون زندانیان سیاسی هم «شورای نگهبان» داشت. [2013 Jan] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت یازدهم) زندان قصر یکی از ارکان تاریخ معاصر ایران است [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت دهم) یک مثقال عمل، یک خروار تحلیل نیاز دارد. [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت نهم) اسلحه باید حرمت کتاب را حفظ کند [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت هشتم) تجارب شخصی هم بُعد اجتماعی و تاریخی دارد. [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت هفتم) فانتزی بخشی از واقعیّت است [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت ششم) کتاب حوادث همیشه از نیمه آن باز می‌شود. [2012 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت پنجم) کاش زندگی هم دنده عقب داشت.  [2012 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت چهارم) درخت آلو را نمی‌شه به شمشاد پیوند زد.   [2012 Nov] 
*‌خاطرات خانه زندگان (قسمت سوّم) الا یا خیمگی خیمه فروهِل...  [2012 Nov] 
*سخنرانی تاریخی یاسر عرفات در سازمان ملل (۱۳ نوامبر ۱۹۷۴) نگذارید شاخه زیتون از دستم بر زمین افتد. [2012 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت دوّم)  [2012 Nov] 
*زندان=‌زنده دان، خاطراتِ خانه زندگان (۱)  [2012 Nov] 
*احمد قابل، ظریف جلالی و «گروه والعصر»  [2012 Oct] 
*کورش و سنگ‌نگاره مرد بالدار پاسارگاد  [2012 Oct] 
*استوانهٔ کورش Cyrus Cylinder «مانترا»ی خیال‌انگیز (+ویدیو)  [2012 Oct] 
*گروندریسه Grundrisse کشف حجاب می‌کند(+ویدیو)  [2012 Oct] 
*اریک هابسبام و سنّت های ساختگی  [2012 Oct] 
*پراودا ПРАВДАدم از پراودا می‌زند. (+ویدیو)  [2012 Oct] 
*پیاز، وجودی است بی تناقض. به یاد «ویسلاوا شیمبورسکا»  [2012 Sep] 
*حُکمِ قتل زندانیان سیاسی، «قیر»ی که بر سر نظام ریخت  [2012 Sep] 
*کشتار سال ۶۷ و سخنان هَشَلهَف  [2012 Sep] 
*وقتی می‌میریم چه چیزی با ما خواهد مرد؟ به یاد کوهنورد پیر فرج الله شریفی گلپایگانی [2012 Sep] 
*من اینجا ایستاده ام و جز این کاری از من ساخته نیست.   [2012 Aug] 
*Standard Model of Particle Physics مُدِل استاندارد  [2012 Jul] 
*هر ادعّایی باید مُستند به مَدرک اثباتی باشد. (در مورد مقاله خانم عفت ماهباز)  [2012 Jul] 
*دکتر علی شریعتی و «آوف هه بونگ» Aufhebung + ویدئو  [2012 Jun] 
*حقِ‌‌ آزادی و «هی‌بی‌اِس‌کورپس» Habeas Corpus  [2012 Jun] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (+ویدیو) تقویم تاریخ [2012 Jun] 
*Gracias a la vida گراسیاس آلا ویدا (+ترجمه ترانه به ۱۲ زبان)  [2012 Jun] 
*ویولتاپارّرا، مرسدس سوسا، گراسیاس آلاویدا (+ویدیو)  [2012 Jun] 
*دولت ویشی، گشتاپو و دارزدن رودلف هیلفردینگ (ویدیو)  [2012 Jun] 
*پرویز شهریاری و طناب دور زمین (ویدیو)  [2012 Jun] 
*پوراژِن چستوا، شکست پذیری و شکست باوری (ویدیو)  [2012 May] 
*صَلِّ عَلَی مُحَمَّد ، «سیمون هرش» خوش آمد ! تقویم تاریخ، اردیبهشت ماه  [2012 May] 
* اَرِه و اوره و شمسی کوره (ویدیو)  [2012 May] 
*شاهین نجفی و «حقِ تمَسخر» The Right to Ridicule (+ ویدیو)  [2012 May] 
*ماه به دیدار زمین می‌آید. Supermoon (+ویدیو)  [2012 May] 
*«سرزمینِ گوجه‌ هایِ سبز» و اعدام چائوشسکو (+ویدیو)  [2012 Apr] 
*تقویم تاریخ و نیمه پنهان ماه (+ویدیو)  [2012 Apr] 
*پرویز ثابتی و «ابراز تاسف» در گیومه  [2012 Apr] 
*سیروس نهاوندی، اسبِ تراوایِ ساواک (+ویدیو)  [2012 Apr] 
*زندان قصر، دادگاه ژیان پناه و داستان تجاوز به زندانیان سیاسی  [2012 Apr] 
*با تاریکی نمیشه سراغ تاریکی رفت گزارشهای دروغ در مورد زندان [2012 Mar] 
*سفره ۷ سین Haft-Seen در هتل اموات ( ویدیو )  [2012 Mar] 
*Bertolt Brecht برتولت برشت و اپرای صَنار سه شاهی (ویدیو)  [2012 Mar] 
*خدا و قوری کیهانی Bertrand Russell Interview بخشی از گفتگوی راسل با CBC و BBC  [2012 Mar] 
*برتراند راسل و «قوری»اش Russell's teapot  [2012 Mar] 
*آیا نوترینو، به گَردِ نور می‌رسد؟  [2012 Feb] 
*پرویز ثابتی Parviz Sabeti نمونه کامل یک پلیس سیاسی (+ویدیو)  [2012 Feb] 
*از چه چیز واهمه داری؟ من شو خایف ؟ (+ویدیو )  [2012 Feb] 
*والنتین، پوشکین، یوگنی‌ آنه ‌گین Evgeny Onegin  [2012 Feb] 
*تقویم تاریخ، رویدادهای ماه بهمن (+ویدیو)  [2012 Jan] 
*جنگ‌افروزان، مُرتجعین را قِلقِلک می‌دهند. (وبالعکس)  [2012 Jan] 
*تقویم تاریخ، رویدادهای ماه دی (+ویدیو)  [2012 Jan] 
*سخنرانی استالین ۱۱ دسامبر ۱۹۳۷ Речь Сталина  [2011 Dec] 
*شورشِ نان در تهران  [2011 Dec] 
*تقویم تاریخ، رویدادهای ماه آذر (+ویدیو)  [2011 Dec] 
*Rafiq Tağı «رافق‌تقی» ‌و‌ قصّهِ‌ هولناکِ‌ ارتداد (+ویدیو)  [2011 Dec] 
*آنتی‌تزِ اشرف، در خودِ اشرف است.  [2011 Nov] 
*آوایِ کولی، زیگونروایزن و قتل‌عامِ سال ۶۷  [2011 Nov] 
*تقویم تاریخ: رویدادهای ماه آبان (+ویدیو)  [2011 Nov] 
*R2P و آخرین سخنرانیِ معمر قذافی (+ویدیو)  [2011 Oct] 
*نگاهی به ۳۰۰ سنگ قبر. نیستی، آبستن هستی است.(+ویدیو)  [2011 Oct] 
*امیرکبیر و «جِّنِ» جُدَری  [2011 Oct] 
*دستخط امیرکبیر، به یادِ استاد ایرج افشار آن مردِ آهسته (+ویدیو)  [2011 Oct] 
*نامه هایِ جَعلی یزدگرد ساسانی و عُمَربن خطّاب (+ویدیو)  [2011 Sep] 
*دکتر محمود حسابی و جعلیات اینترنتی (+ویدیو)  [2011 Sep] 
*عباس شهریاری جاسوس ۱۰۰۰ چهره ساواک (+ ویدیو)  [2011 Sep] 
*۱۱ سپتامبر و بن لادنِ پنتاگون (+ ویدیو)  [2011 Sep] 
*سرلشگر قرنی از کودتا تا ترور (+ ویدیو)  [2011 Sep] 
*رّد پای علمای اعلام بر سنگ قبر ستارخان  [2011 Aug] 
*ترور سپهبد رزم آرا در مسجد سلطانی  [2011 Aug] 
*آخوند مُحقّق کَرکی، عَلمدار تشّیع صفوی  [2011 Jul] 
*عملیات پنجه عقاب Operation Eagle Claw  [2011 Jul] 
*کلکم راع و کلکم مسئول؛ اسیرکُشی سال ۶۷ و سخنان آقای اردشیر امیرارجمند  [2011 Jun] 
*مقام صدیقی تنها راستگویی در قول و عمل نیست  [2011 Jun] 
*کمون پاریس ، تنها به پاریس مربوط نمی‌شود  [2011 Jun] 
*خوزه مارتی پیامبر استقلال و مبشر انقلاب در آمریکای لاتین (ویدئو)  [2011 May] 
*از Srebrenica سربرنیتسا تا بغداد  [2011 May] 
*منوچهر سخایی و آن «پرستو» که دشنه آجین شد.  [2011 Apr] 
*آوریل سیاه اشرف و نقش اشغالگران عراق  [2011 Apr] 
*ریزوم ، خاک و ُخل دارد  [2011 Apr] 
*امام محمد غزالی عزیز است اما نوروز از او عزیزتر  [2011 Mar] 
*سفره هفت سین در هتل اموات‌  (خدا نکند که خدا مرده باشد...) [2011 Mar] 
*کتاب سبز قذافی، تو زرد از آب درآمد   [2011 Feb] 
*وقت آن است که چشم فتنه کور شود ! (گرد و خاک در مجلس ایران)  [2011 Feb] 
*روز والنتین ، پالی‌آمِری polyamory و ، «عشق» ضربدری  [2011 Feb] 
*کويکی با یک تیر چند نشان می‌زند  [2011 Feb] 
*پرویز ثابتی، مقام امنیتی ابرو کمانی  [2011 Jan] 
*ستمگران از ما عبور نخواهند کرد. رنج محسن یلفانی «در یک خانواده ایرانی» [2011 Jan] 
*خودکشی دردی را دوا نمی‌کند. ( علیرضا پهلوی از کاخ سعدآباد تا بوستون)  [2011 Jan] 
*یک بار دیگر تقی شهرام  [2010 Dec] 
*« دین‌خو » بود اما، پرسش ‌‌ستیز و ستم ‌پذیر نبود.  [2010 Nov] 
*مُشک آن است که خود ببوید، نه آن‌که «هابرماس» بگوید  [2010 Oct] 
*«مُدل استانداردِ» فیزیک ذرّات ، قصه‌ای ناتمام  [2010 Oct] 
*گلهای صحرائی را همیشه رایحه ای دل انگیز است، یادی از روشنک (گوینده برنامه گلها)  [2010 Sep] 
*من به گوش تو سخن های نهان خواهم گفت... به یاد ستار لقایی [2010 Sep] 
*«طرح عظیمِ» استیفن هاوکینگ - خدا، وِل مُعطل است !  [2010 Sep] 
*مرگ، دوست انسان است و هرگاه رسید قدمش مبارک باد.  [2010 Sep] 
*سلام بر دکتر علی جوان
ليزر گازی، مي‌توانست سال ۱۹۳۰ اختراع شده باشد  [2010 Jul] 

*سال ۶۷ در عملیات فروغ جاویدان (مرصاد)، ۳۰۱ زندانی سیاسی به خاک افتادند  [2010 Jul] 
*آشکار‌سازی با پنهان‌سازی همراه است. (خطانامه تاج زاده و، اسیر کُشیِ سال ۶۷)   [2010 Jun] 
*«اشترن» و «ایرگون» در «دیر یاسین»  [2010 Jun] 
*نمی توان بر پرسش و نقد، دهنه زد. (آقای کروبی و قتلعام سال ۶۷)  [2010 May] 
*سرود زیبای «ای رقیب»
که‌س نه‌ڵێ کورد مردوه‌، کورد زیندوه‌  [2010 May] 

*انتشار اسناد قتلعام کاتین
چراغ حقيقت در طوفان کشمکش‌ ها نخواهد مُرد  [2010 May] 

*قرقیزستان و، پدیده «خستگی پنهان»  [2010 Apr] 
*شب، هاوانا می‌رقصد...
« کامیلو سینفوئگوس » یکی از معماران انقلاب کوبا  [2010 Apr] 

*دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا Wikipedia و حق مقدّس ویرایش   [2010 Mar] 
*گويای حکايتی‌ ست آن شمع خموش / خودکشی «منصور خاکسار»  [2010 Mar] 
*شعر «مارتین نیمولر»
وقتی مرا گرفتند، صدای احدی در نیآمد.  [2010 Mar] 

*دکتر جلال صمیمی، کاشف سرچشمه های پرتو گاما در هاله ی کهکشان در آن دیار که طوطی کم از ذغن باشد... [2010 Mar] 
*در بلوچستان بلوچی بود نامش دادشاه...   [2010 Mar] 
* آیا « عبدالمالک ریگی »، جا پای « دادشاه » می‌گذارد؟  [2010 Feb] 
*طفلِ جان و شیرِ شیطان به یاد «دکتر محمد رضا عاملی تهرانی»  [2010 Feb] 
*روز عشاق و، «عشق خرمگس» ! (ای عشق همه بهانه از توست...)  [2010 Feb] 
*این یک پیپ نیست، تصویری از یک پیپ است (یادی از زندان شاه و یدالله خسروشاهی ...) (یادی از زندان شاه و یدالله خسروشاهی نماینده تیپیکال طبقه کارگر ایران) [2010 Feb] 
*مهندس بازرگان و کتاب «سیر تحول قرآن» (با خدا و خرافات هر جنایت و فریبی ممکن است)  [2010 Feb] 
*از دار دنیا یک زن حلال داشتیم، آن را هم آقای خمینی حرام کرد!  [2010 Jan] 
*برف نو ، برف نو ، سلام، سلام  [2010 Jan] 
*«عالیجناب خاکستری» تاقچه بالا می‌گذارد!  اندر «شبه‌استعفا»ی روح‌الله حسینیان [2010 Jan] 
*در برابر زره‌پوش‌ها چگونه از خود دفاع کنیم ؟  [2010 Jan] 
*درگذشتِ آیت‌الله منتظری و گوشه کنایه‌های مقام معظم رهبری  [2009 Dec] 
*راستی کمان در کژی است. آیت‌الله منتظری، خون دو فروهر و «قاعده درأ»  [2009 Dec] 
*«تبَر به دستان در عراق» سر برخود تصمیم نمی‌گیرند.  [2009 Jul] 
*مسئلهِ مجاهدین به «غیرمجاهدین» هم مربوط است.   [2009 Mar] 
*صورتي‌ در زير دارد آنچه‌ در بالاستی، پیام نوروزیِ «شیمعون پرس»   [2009 Mar] 
*همه عمربرندارم سر از این خمار مستی
آیا خدا نیز، با «نرینه غاصب» کنار آمده است؟  [2009 Mar] 

*هرچه در ديگ است به چمچه مي آيد. کنفرانسِ «دوربانِ ۲» و، آقای اوباما  [2009 Mar] 
*آیت الله منتظری بی شیله پیله است، امّا... «اعدام نامه» و، آن «اسیرکُشیِ ظالمانه» جای تأمّل دارد.  [2009 Feb] 
*مسیح ِ باز مصلوب - یادی از الله قلی جهانگیری ، آن جان شیفته  [2009 Feb] 
*عاقبت، از ما غُبار مانَد، «گاست» و «هایزر» و «گوادلوپ»، آن «آلاچیقِ کنارِ دریا»  [2009 Feb] 
*«حاج محمد شانه‌چی» بخشی از تاریخ معاصر ایران بود.  [2009 Jan] 
*«مِه‌بانگ» BIG BANG و بزرگ‌ترین آزمایشِ علمیِ تاریخِ بشرّیت  [2008 Sep] 
* ما قربانيانی هستيم که جامه جلّاد پوشيده ايم. به یاد « محمود درویش »  [2008 Aug] 
*گاهی بايد کلمات در خدمتِ پوشاندن واقعّيات باشد. (داستانسرایی در مورد قتل‌عام سال ۶۷)  [2008 Aug] 
*سفره هفت‌سین در هتل اموات  [2008 Mar] 
*سرود «خمینی ای امام» به مجاهدین ربطی نداشت  [2008 Feb] 
*ادیت پیاف Edith Piaf ، گُنجِشَکَکِ اَشی مَشی  [2008 Feb] 
*دادگاه‌ پوئک و «نشست ژوئن ۲۰۰۱ در اشرف»  [2008 Feb] 
*سفره هفت سین در هتل اموات‌
خدا نکند که خدا مرده باشد...  [2007 Dec] 

*ابوذر...چی شده مادر؟ ...چرا می لنگی؟  [2007 Dec] 
*مسیح ِ باز مصلوب - [یادی از الله قلی جهانگیری ، آن جان شیفته]  [2007 Dec] 
*در کوچه باغ های عشق ، َبلا می باَرد. یادی از شکرالله پاک نژاد، شعور سياسي اجتماعي جنبش آزاديخواهي مردم ايران (بخش دوم)  [2007 Dec] 
*ای عشق چهره آبی ات پيدا نيست. یادی از شکرالله پاک نژاد ، شعور سياسي اجتماعي جنبش آزاديخواهي مردم ايران (بخش نخست)  [2007 Dec] 
*سیاست پدر و مادر ندارد  (جمهوری خواهان اسپانیا و ، غربِ دوچهرهِ کاسبکار) [2007 Nov] 
*تو قلب بیگانه را می شناسی ، زیرا که در سرزمین مصر بیگانه بوده ای
یادی از احمد غفارمنش  [2005 Mar] 

*شب ُسرودش را خواند، نوبت پنجره هاست / گفت و شنود با نويسنده کتاب « نه زیستن نه مرگ »  [2005 Mar]