ِ باخت ِ نظام پاتریمونیال( پدرمیراثی) به خودش
نیره انصاری
«اکنون در ایران، چهار دهه حاکمیت جمهوری استبدادی اسلمی، همواره ملزم بوده است با کوشش برای بقای حیاتش یا به تعبیر هاشمی رفسنجانی ؛ «عبور از بحران». در یک جمع بندی کلن، فلسفه کلی حکومت برای این سیاست بقا را می توان به این صورت خلصه کرد: «اگر آپوزیسیون مقتدر و منسجمی وجود نداشته باشد، سقوطی در کار نخواهد بود!»
هیچ انقلابی شوروی را از پای نینداخت. بل، نظام کمونیستی هیچ آپوزیسیون منسجم و مقتدری را باقی نگذاشته بود. فشارهای کشورهای خارجی همیشه وجود داشت اما منتهی به دخالت نظامی نشد. تنها کودتایی هم که در روزهای پایانی انجام شد به سود حفظ ساختار بود که البته شکست خورد! در غیبت و نبود هرگونه آپوزیسیونی که قدرت انقلاب، کودتا یا براندازی داشته باشد، تنها می توان بیان داشت که شوروی کمونیستی به خودش باخت! رژیم پس از یک رکود وحشتناک اقتصادی فروپاشید، اما روز بحران که رسید آشکار گردید که پیش از این رکود، تمامی پیوندهای انسجام ملی و پایه های مشروعیت حکومت نابود شده است. در واقع، دیگر هیچ کس مایل به ادامه حیات رژیم وقت نبود! اکنون در ایران، چهار دهه حاکمیت جمهوری استبدادی اسلمی، همواره ملزم بوده است با کوشش برای بقای حیاتش یا به تعبیر هاشمی رفسنجانی ؛ «عبور از بحران».
در یک جمع بندی کلن، فلسفه کلی حکومت برای این سیاست بقا را می توان به این صورت خلصه کرد: «اگر آپوزیسیون مقتدر و منسجمی وجود نداشته باشد، سقوطی در کار نخواهد بود!» این رویکرد کلن با اکثر تجربه های تاریخی و حتی تحلیل های علمی می تواند همخوانی داشته باشد. برای سقوط یک نظام سیاسی حالت های متنوعی مثل انقلب یا کودتا را می توان متصور شد که غالبا وابسته به یک هسته منسجم و مقتدر از مخالفان هستند. بدین ترتیب، طی سالیان گذشته، اولویت شاخک های امنیتی نظام، پیشگیری از هرگونه سازمان یابی و یا ایجاد تشکیلت بوده است. ولو اینکه این تشکیلت، یک تشکل مردم نهاد (NGO ) در حوزه محیط زیست باشد. این رویه امنیتی، هزینه هرگونه فعالیت سازمان دهی شده و کوشش برای ایجاد هرگونه تشکیلت مستقل را به شدت بال برده است. از منظر جامعه شناسی سیاسی نیز، یکی از کارویژه ها و پیامدهای قطعی نظام های پاتریمونیال(حکومت پدرمیراثی) و نوپاتریمونیال( نظام های سلطانی)، نابودی کامل تمامی نیروهای آپوزیسیون است.
این وضعیت یک بار در زمان سقوط پهلوی اول رخ داد. و هنگامی که در شهریور(1320 ) کشور اشغال شد، و اشغال گران خارجی هیچ گزینه جایگزینی جز انتصاب دوباره ی پهلوی ها نیافتند! بدین ترتیب، می توان پذیرفت که ایده «نابودی تمام آپوزیسیون» چندان هم دور از واقعیت های تاریخی نیست، مشروط بر اینکه حالت «فروپاشی» را نادیده بگیریم. تازه ترین تحریم های نفتی که از آبان ماه امسال فعال خواهند شد را می توان یکی از بی سابقه ترین تحریم ها طی نیم قرن گذشته کشورمان بشمار آورد. وضعیتی که می تواند درآمدهای نفتی ما را تا سرحد صفر کاهش دهد. تنش های ناشی از این مساله از ماه ها پیش آغاز شده و این امر در بحران دلر آشکارا مشهود است.
تورم هم اکنون از مرز (30% )درصد عبور کرده و قیمت دلر نیز احتمال از مرز ۱۲هزار تومان عبور خواهد کرد. اجناس خارجی طی یک ماه گذشته گاه تا دو برابر افزایش قیمت را داشته و مشخص نیست دولت تا چه زمان ارز کافی برای واردات ضروری داشته باشد! این بحران بی سابقه از رکود، تورم و حتی قحطی، در شرایطی رخ می دهد که پایه های مشروعیت و محبوبیت نظام حتی در میان [برخی باورمندانش] به شدت سست شده اند. مردم کمترین احساس هم دلی با حکومت را دارند. فساد گسترده در کنار سرکوب و سنسور با گستردگی ادامه دارد. حتی دولت روحانی که قرار بود منتخب طبقه متوسط باشد، طی همان چند ماه آغاز فعالیت اش بسیار مایوس کننده عمل کرد و امیدهای طبقه متوسط را نیز به نومیدی کشاند. همه این ها یعنی توفان اقتصادی با بنایی برخورد خواهد کرد که هیچ پایه ای برای استحکام ندارد و به لرزه افتاده است.
در چنین شرایطی آیا سیاست کلن نظام تدبیر تازه ای برای «عبور از بحران» اندیشیده است؟ در پی اعتراضات چند روز گذشته در بازار تهران، دادستانی از دستگیری «سران محرک» خبر داده است. نماینده مردم خرمشهر هم اعتراضات مردم این شهر را فرصت طلبی «تعدادی اراذل و اوباش که دنبال حرکت های سیاسی هستند» خوانده است.فراتر از این احکام بسیار سنگین دانشجویانی که در اعتراضات دی ماه نقش داشتند صادر شده است تا همه شواهد نشانگر این امر باشد که؛ هیچ تغییری در سیاست کلسیک نظام ایجاد نشده و همچنان سرکوب منتقدان تنها برنامه منسجم و کلنی است که در دستور کار قرار دارد. شاید بهترین توصیف برای تداوم این سیاست سرکوب در مواجهه با «بحران فروپاشی» همان تعبیر ماندگار میرحسین موسوی است؛ حکومت همچنان «در خیابان با سایه ها» می جنگد، در حالی که صدای متلشی شدن ارکان سیستم از هم اکنون به گوش می رسد!
نیره انصاری، حقوق دان، نویسنده، پژوهشگر و کوشنده حقوق بشر
3،7،2018 میلادی برابر با 1397،4،12 خورشیدی
منبع:پژواک ایران