رضاشاه، مردی که چهره‌ایران را دگرگون ساخت (۴)
کورش گلنام

چون مورد تیمورتاش مهم است و او در به قدرت رسیدن رضاشاه و چند سال نخست پس از آن به عنوان وزیر دربار نقش ویژه‌ای داشته است و برکنار شدن او پس از هفت سال، محاکمه و مرگ او بحث‌های زیادی به دنبال داشته و کسانی کوشش کرده‌اند که آن را تنها در اثر خشونت و دیکتاتوری رضاشاه نشان دهند، به آن می‌پردازم تا روشن شود انگیزه‌های دیگر و مهمی نیز در کار بوده است. یاد‌آور شوم که شگفت است که مسعود بهنود در کتاب «از سید ضیاء تا بختیار» درباره چگونگی مرگ تیمورتاش شرحی نداده و به یادِ «تزریق آمپول سم» و دکتر «علیم‌الدوله» نیفتاده است!

نیاز است کوتاه گفته شود که سه تن به ویژه در پیشبرد کارهایِ سودمند در ایران به رضاشاه یاریِ فراوان کردند: علی اکبر داور، عبدالحسین تیمورتاش (سردار معظم خراسانی پیشین) و فیروز میرزا نصرت‌الدوله بزرگترین فرزند عبدالحسین میرزا فرمانفرما، فئودال بزرگ آن دوره‌ی ‌ایران؛ فروغی هم در برنامه‌ریزی برای تنها سفر شاه در دوران پادشاهی به برون‌مرز، یعنی ترکیه، دیدن پیشرفت‌های آن کشور نسبت به‌ ایرانِ آن روزگار و تأثیر مثبت این سفر بر رضاشاه  نقش بسزایی داشته است. آن سه تن در چندین سال نخست پادشاهی رضاشاه مقام‌های بالای وزارت و وکالت داشتند. در این میان تیمورتاش (۱۳۱۲ ـ ۱۲۶۰) به سبب سخندان و سخنران بودن، تسلط به دو زبان روسی و فرانسوی و آشنایی در اندازه پیشبرد کار به زبان انگلیسی، و تربیت نظامی در روسیه نقش ویژه‌تر و مهم‌تری داشته است (او از سن ۱۷ سالگی برای تحصیل به روسیه رفته و مدت شش سال دوره نوجوانی و جوانی خود را در یکی از بهترین مدرسه‌های سواره‌نظام به نام «مدرسه سواره‌نظام نیکولای» گذراند. مدرسه‌ای که «فقط شاهزادگان و فرزندان اعیان و اشراف با اجازه امپراطور روسیه حق ورود به آن مدرسه و تحصیل را داشتند» (تیمورتاش، برگِ ۱۵، دکتر باقر عاقلی).

تیمورتاش پس از شش سال زندگی در میان لایه اجتماعی بلندپایگان روسی و آشنایی با بسیاری از آنان که در آینده مورد استفاده او قرار می‌گیرد، پیش از آغاز مشروطیت به ‌ایران باز می‌گردد. با توجه به زمینه مالی و دانش‌اندوزی با رتبه عالی، زباندانی و آشنایی به شیوه زندگی بزرگان، نظامیان و سیاستمداران، هوش، کاردانی و زیرکی و توانایی خود در سخن‌وری، به زودی جایگاه مهمی در ایران، در مجلس و نزد سردار سپه می‌یابد و در رسیدن رضاشاه به پادشاهی نیز یاور او بوده و مراسم تاجگذاری را نیز او به سبک دربارهای اروپایی سازماندهی می‌کند. رضاشاه با او دوستی نزدیک داشته و به او اعتمادی فراوان می‌یابد و او را وزیر دربار خود می‌کند. تیمورتاش در این پُست، چنان قدرتی به‌هم می‌زند که در همه کارِ دولت و مجلس نیز دخالت و آن‌گونه عمل می‌کند که رضایت شاه را داشته باشد. مقام او چنان است که  سیاستمداران و سفیرانِ به ویژه کشورهایِ غربی به دلیل زباندانی و مقام او، همه کانال‌های ارتباطی‌شان به او ختم می‌شود. شرح داستان زندگیِ او در این جا نمی‌گُنجد. این پایگاه بلند و قدرتِ فراوان در جامعه‌ای با زیرساخت‌هایِ فرهنگی ایران به نوبه خود «فسادآور» نیز هست (همان‌گونه که دیروز دیده شده و امروز نیز شوربختانه بیش از هر زمانِ دیگر به خوبی دیده و تجربه می‌شود.)

تیمورتاش، فروغی، رضاشاه

دکتر باقر عاقلی بررسی ارزنده، بی‌طرفانه و همه‌جانبه‌ای درباره زندگی تیمورتاش انجام داده است. وی در این کتاب مهم و تاریخی، دیدگاه‌های گوناگون درباره او، زندگی و کارهایش، همهِ جریانِ دو دادگاه و محاکمه و مرگ او را به تفصیل آورده‌ و در این بررسی نمایی از آن دوران را نیز به خوبی ترسیم می‌کند.

من در اینجا بخش‌هایی از مقدمه کتاب ایشان را بدون دست بردن در انشایِ آن می‌آورم:

«عبدالحسین تیمورتاش، از همان روزهای اول سلطنت رضاشاه مرد قدرتمندی شد. کلیه امور کشور از سیاست خارجی و سیاست داخلی توسط او رتق و فتق می‌شد. سمت او در حقیقت قائم مقامی ‌شاه بود در حالی که در پشت پرده معلمی ‌شاه را نیز بر عهده گرفته بود… تیمورتاش از به دست آوردن آن‌همه قدرت مغرور شد و تدریجا عوارض غرور دامن او را گرفت و دشمن‌هایی در گوشه و کنار برایش فراهم شد [ نقطه‌‌چین‌ها از من است و برای کوتاه شدنِ مطلب، جمله‌هایی نیامد.]

ولخرجی‌های او از بودجه دربار از یک طرف و اخذ وام‌های متعدد از بانک ملی و بانک پهلوی و بعضی از تجار از طرف دیگر در روحیه شاه اثر نامطلوب گذاشت. خوشگذرانی‌های مدوام و قمارهای کلان و استعمال مواد الکلی و افیون نیز مزید بر علت شد. مجالست با اشخاص ناباب نیز تا حدی شاه را از او دور کرد. عدم توفیق وی در مسئله نفت در آخرین سفرش به اروپا در سال ۱۳۱۰ و مطالب روزنامه‌های اروپایی در باره او و اشاره به لیاقت و درایتش فاصله او را با شاه بیشتر کرد و سرانجام شاه به‌ این استنباط رسید که تیمورتاش ممکن است پس از مرگ او سلطنت را به ولیعهد نسپارد. تحریکات آیرم رئیس شهربانی و سعایت‌های تقی‌زاده و فروغی موجب گردید شاه تصمیم بگیرد او را از صحنه روزگار محو کند و سرانجام کرد آنچه را که تصمیم گرفته بود. تیمورتاش برکنار شد، محاکمه‌اش کردند، محکومیت‌های جزائی و حقوقی سنگین پیدا کرد وبالاخره در زندان از بین رفت و طومار زندگیش پایان یافت» (برگ ۷، تیمورتاش، دکتر باقر عاقلی، چاپ سوم ۱۳۷۷).

در همین نوشته چند نکته مهم آمده است که با خواندنِ کتاب، نکته‌های دیگری نیز بر آن افزوده می‌شود و در نتیجه انگیزه‌هایِ کلی برخورد و برکناریِ و محاکمهِ تیمورتاش را می‌توان چنین بیان کرد:

ا ـ اعتماد فراوان رضاشاه به تیمورتاش و خشم فراوان او از آنچه آن را «خیانت» دید و نامید؛

در کتاب در بخشی از نوشته ابراهیم خواجه نوری در «بازیگران عصر طلایی» در باره سودجویی تیمورتاش از قدرت واعتماد رضاشاه به او چنین آمده است:

«… رفته رفته خود تیمورتاش در انظار مظهر قدرت شد و به‌این نکته هم جدا” تظاهر می‌کرد مثلا” در اوایل همیشه می‌گفت «حسب‌الامر» و با سحر این دو کلمه بود که مردم را به اطاعت وا می‌داشت ولی کم کم به مطاع بودن گفته‌های خود عادت کرد و مردم را آنقدر مطیع و رام دید دیگر گفتن «حسب‌الامر» را لازم ندید و تقریبا” تمام دستورهای شاه را از قول خود می‌داد. معروف است روزی شاه به وزیری بی‌مهر شد و به تیمورتاش گفت: «به‌این فلان فلان شده بگو دیگر نیاید» فردا تیمورتاش قبل از وقت اداری به آن وزارتخانه رفت و با ابهّت مخصوصی به سرکشی ادارات آن پرداخت در هر اداره‌ای بدون اشکال هزار عیب و نقص دید و ایراد گرفت تا بالاخره فریاد کرد «این وزیر بی عرضه لیاقت اداره‌ اینجا را ندارد از قول من به او بگویید دیگر نیاید…» (برگِ ۲۵۳، تیمورتاش).

۲ ـ گزارش‌های شب‌زنده‌داری‌ها، قماربازی‌ها ،خوشگذرانی‌ها و سودجویی‌هایِ حتا مالیِ تیمورتاش که رضاشاه به شدت با آن مخالف بود (که خواهد آمد)؛

۳ ـ وجود بدگویان و دیگرانی که چشم دیدن مقام و موقعیت او را نداشتند و از او نزد رضاشاه بدگویی می‌کردند؛

۴ ـ توطئه‌ی به ویژه انگلستان در سفر آخرِ تیمورتاش به اروپا با استقبال پر شور از او و بازتاب آن در رسانه‌های همگانی به شکلی که او را قدرت نخست ایران نشان دهند. عباس اسکندری از چهره‌های بنام آن دوران در این باره می‌نویسد:

«در اروپا از او تجلیل زیادی شد، در انگلستان به افتخار وزیر دربار ایران گاردن پارتی داده شد، در فرانسه رئیس جمهور به او شام شاهانه داد و نشان بزرگ لژیون دونور که فقط به سلاطین و رؤسای مملکت داده می‌شود به او اهدا کرد.

در سایر ممالک اروپا در جماهیر شوروی و ایتالیا و بعدا” در ترکیه به او احترام شایانی شد، اگر سابقا” قدری خود را گم کرده بود و هوایی در سرش افتاده بود به کلی از این تاریخ هوش خود را از دست داد.

وقتی به‌ ایران مراجعت کرد نیمه‌خدایی بود که با ارباب خود در باطن جدال می‌نمود» (برگ ۴۲۸، کتاب تیمورتاش، دکتر باقر عاقلی).

تیمورتاش که از جانب رضاشاه مأموریت دارد در مذاکره بر سر نفت با انگلستان تا آنجا که ممکن است از آنها امتیاز‌های بیشتری بگیرد، زمانی که در مذاکره با آنها به نتیجه نمی‌رسد با سوییس و فرانسه برای استخراج نفت و لوله‌کشی گاز سراسری و… در ایران به توافق‌هایی می‌رسد. انگلیسی‌ها که از سرسختی او  و توجه شاه به او آگاه هستند، تصمیم به نابودی او می‌گیرند و این برنامه را در همان روزها که او لندن بود به اجرا در می‌آورند:

«دستگاه‌های اطلاعاتی انگلستان نخست در صدد ایجاد اختلاف بین شاه و تیمورتاش بر آمدند یعنی می‌بایستی موجباتی فراهم سازند که شاه نسبت به او ظنین و بدگمان گردد. نخستین برنامه دستگاه اطلاعاتی انگستان بطور ناگهانی این بود که به مطبوعات انگلستان دستور داده شد که از این تاریخ به بعد عنوان تیمورتاش در مطبوعات انگلستان (والاحضرت اقدس) باشد و مطالبی در تأیید، دانایی، قدرت کار و لیاقت او در انجام امور نوشته شود. جراید انگلستان به مدح و ستایش تیمورتاش پرداختند و از پیشرفت‌های ایران در چند سال اخیر تجلیل نموده، همه را مدیون راهنمایی وتدابیر تیمورتاش دانستند و بالاخره روزنامه تایمز مقاله معروف خود را در باره تیمورتاش انتشار داد» (برگ ۲۶۲، تیمورتاش).

در مقاله نام برده است که ضربه نهایی زده شده و پس از اینکه تیمورتاش را مغز متفکر همه پیشرفت‌ها در ایران معرفی می‌کند از احتمال کناره‌گیری و حتا مرگ رضاشاه به دلیل کهولت و بیماری سخن رانده (در حالی که رضاشاه کاملا تندرست بوده) و با به میان آوردن این پرسش که با توجه به کودکی ولیعهد، که در آن هنگام ۱۳ ساله بوده، و قدرت‌طلبی و کارآیی و نفوذ کسی چون تیمورتاش، آیا امکان رسیدن ولیعهد به سلطنت می‌تواند وجود داشته باشد، تیر خود را به هدف می‌زند (کوتاه شده‌ای از نوشته برگ‌های ۲۶۲ و ۲۶۳ همان کتاب).

۵ ـ و سرانجام اشتباه بزرگ تیمورتاش از پنهان نمودن گزارش یک ملاقات خصوصی در خانه وزیرِ جنگ شورویِ پیشین از رضاشاه (او در بازگشت چند روزی را نیز در شوروی می‌گذراند) بدون اینکه آگاه باشد که مأموران انگلیس گزارش این ملاقات خصوصی را به رضاشاه رسانده‌اند. بخوانیم نوشته دکتر قاسم غنی در این باره را که در کتابِ «تیمورتاش» آمده:

«رضاشاه مرد پخته، متحمل، مدبر و دوراندیش عجیبی بود [قابل توجه مسعود بهنود] شنیدم در طی صحبت‌های او از روسیه بطور خیلی ساده و با ظواهر استعلام و استطلاع از تیمور می‌پرسد که قشون و قوای روسیه چطور است او جواب‌هایی می‌دهد خیلی ساده می‌گوید وزیر جنگ آنها کیست، می‌گوید ورشیلف، از خصوصیات او می‌پرسد که قشون و قوای روسیه چطور است او جواب‌هایی می‌دهد خیلی ساده می‌پرسد به تفصیل او را دیده‌ای تیمور عرض می‌کند بلی در مجالس پذیرایی که سایر وزراء بودند او را دیده و هم‌سخن شده است در حالی که رضاشاه به وسیله همان عمال بریتانیایی خبر داشت که تیمور با ورشیلف به طور خصوصی هم ملاقات کرده است… (پاراگراف آخر برگ ۲۶۸ و سطر نخست ۲۶۹، تیمورتاش).

همه ‌این مورد‌ها دست به دست هم می‌دهد و تصویری چون یک خائن به اعتماد و دوستی و زد و بند با بیگانگان علیه او در ذهن رضاشاه ‌ایجاد می‌کند. علی دشتی که با تیمورتاش دوستی داشته، در نوشته‌ای که در همین کتاب آمده نقل می‌کند که در دیداری که پس از بازداشت تیمورتاش با رضاشاه داشته و می‌خواسته به گونه‌ای سخن را به تیمورتاش بکشاند تا شاید راه چاره‌ای به جوید، شاه را در باره او بسیار خشمناک می‌بیند؛ وی می‌نویسد: «… با لهجه‌ای که نهایت خشم ایشان را نشان می‌داد سخن گفت. عین این عبارت هنوز در ذهنم نقش بسته است که «از اول خلقت، چنین آدم خائنی وجود نداشته است. دستور دادم او را توقیف کنند..» (برگ ۳۶۹، تیمورتاش). و چنین است که عبدالحسین تیمورتاش وزیر درباررضاشاه از آذرماه ۱۳۰۴، در روز سوم دی‌ماه ۱۳۱۱، پس از هفت سال از کار بر کنار شده، نخست در خانه خود زیر نظر پلیس قرار گرفته و در ۲۹ بهمن ماه همان سال به زندان برده می‌شود و پس از دو محاکمه «سرانجام در ۹ مهرماه ۱۳۱۲ در زندان قصر او را از بین می‌برند» (همان، برگ ۳۳۱).

با مقایسه خصوصیات رضاشاه و تیمورتاش، این بخش از نوشته را به پایان می‌برم:

«… رضاشاه و تیمورتاش هم جهات اشتراک داشتند و هم جهات افتراق. هر دو نظامی بودند و تابع دیسیپلین و انضباط شدید، نهایت تیمورتاش در عالیترین مدرسه نظامی روسیه تعلیمات علمی‌ و عملی دیده بود ولی رضا خان تحت نظر صاحب‌منصبان روسی در قزاقخانه‌های تهران تربیت یافته بود هر دو با هوش و خستگی‌ناپذیر بودند. پشتکار و جدیت در کارها در خون هر دو عجین شده بود هر دو قضایا را جلوتر از زمان می‌دیدند اما جهات افتراق آنها بیشتر بود. رضاشاه بغایت خسیس و صرفه‌جو بود ولی در عوض تیمورتاش بذال، ولخرج و در بعضی مواقع متلف. در زندگی تیمورتاش، زن، مشروب الکل و قمار نقش اساسی داشت بعکس شاه از هر سه بیزار بود. تیمور رفیق‌باز  و در مورد دوستان پاک‌باختگی داشت در حالی که رضاخان دوستان را فقط پلکان ترقی خود می‌دانست و در این مورد هیچگونه عاطفه‌ای نداشت شاید از همان ماه‌های اول سلطنت رضاشاه تشخیص داد که بعضی از صفات تیمورتاش مورد پسند ورضایت او نیست ولی در یک جمع‌بندی به این نتیجه رسید که فعلا” وجود او در کنارش لازم وضروری است مخصوصا” قاطعیت در کارها که فقط از تربیت نظامی سرچشمه می‌گیرد فوق‌العاده مورد رضایت شاه بود. مداخله دادن تیمورتاش در تمام کارها موجب شد غرور عجیبی در او به وجود آید و گاهی این غرور در انظار مردم نسبت به شاه اعمال می‌شد» (برگ ۳۳۳، تیمورتاش).

رضاشاه نیز چون همه انسان‌ها جنبه‌های مثبت و منفی داشته است ولی همه چیز نشان از تدبیر، تیزبینی، هوش، لیاقت و دلیری او داشته است و بی‌سبب او از سربازی ساده به سرداری سپه نمی‌رسد و این خلاف آن دیدگاه‌هایی را نشان می‌دهد که یک بند بر بی‌سوادی رضاشاه تاکید می‌کنند بی آن که توجه کنند که او مردی آب‌دیده، رزم‌دیده  و سرد و گرم چشیده در کوران رخدادها بود که فراوان روشنفکرانِ درس‌خوانده، در کار و برنامه‌ریزی و سماجت در اجرای آنها به گَردش هم نمی‌رسیدند. بی سبب نیست که ماکسیم گورکی نویسنده پرآوازه روسی که هرگز در دانشگاهی درس نخواند، میدان کار و کوشش و رنج‌هایش در دوران کودکی و جوانی خود را که با فقر، کارهای سخت و مشقت‌بار گذرانده «دانشکده‌های» خود می‌نامد.

رضاشاه نیز مردی ساختهِ‌ی «دانشکده‌های» خود بود که با هر انتقادی نیز که بر او داشته باشیم، خدمت‌های ارزنده‌ای به ‌ایران  نمود.

وضع ایران پیش از به قدرت رسیدن رضاشاه

پیش از این شمه‌ای درباره وضع ایران پیش از رسیدن رضاشاه به قدرت بیان شد. اگر تلویزیون «من و تو» یک کار خوب انجام داده باشد، آن می‌تواند فیلمی‌باشد که در باره رضاشاه تهیه نموده است که تا اندازه فراوانی منصفانه است گرچه همه رویدادها را نمی‌توانسته در بر داشته باشد. دیدن این فیلم جالب، بخش زیادی از هدف این نوشته را برآورده می‌کند. بنا بر این اگر خوانندگان گرامی‌این فیلم را ببینند، از دید من خود تصویر کوتاهی از دوران قاجار، وضعِ کار و پوشش مردم، فقر، بیماری، درهم‌ریختگی و از هم‌گسیختگی و به شکل کلی وضع نابسامان زندگیِ مردم را خواهند دید که خود بسیار گویاست و نیازی به تفسیر بیشتر ندارد.

همان گونه که در آغاز این نوشته اشاره شد، رضاشاه دمکرات نبود و هم به سببِ دیسیپلین نظامی که با آن رشد کرده و بزرگ شده بود، هم به سببِ بی اعتمادی به اهلِ سیاست و وابستگی‌هایی که بین آنان به بیگانگان دیده بود و هم خیل چاپلوسان ودست‌بوسان  نگاهی پُر شک و تردید به پیرامون خود داشته و در اجرای کارها خشونت نیز به کار برده است و برای حفظ پادشاهی خود نیز شماری از همراهان خود را قربانی نموده و اندک، اندک بر همه چیز از دولت و مجلس گرفته تا نشریه‌ها و اهل قلم و اندیشه نیز تسلط یافته است، ولی او فرزندِ زمانه‌ی خود نیز بوده است و در آن سوی دیگر کار و کوشش و  زندگیش، کارهایی بزرگ و ماندگار برای برون‌رفت ایران از درهم‌پاشیدگی، سستی، نا امنی، فقر، بی‌سوادی و پس‌افتادگی از دنیای متمدن آن روزگار و تسلط بیگانگانی چون انگلستان و روسیه بر ایران، انجام داده و به‌حق مردی است که چهره‌ایران را دگرگون نموده است!


پایان

منبع:پژواک ایران


کورش گلنام

فهرست مطالب کورش گلنام در سایت پژواک ایران 

*چرا پیشرفت نمی کنیم؟  نگاهی به مقاله منوچهر تقوی بیات [2019 Feb] 
*ورشکستگی چهل سال حکومت ولایی، بر آمدن نام و جایگاه بزرگِ و دست نیافتنیِ زنده یاد احمد کسروی  [2019 Feb] 
*ورشکستگی چهل سال حکومت ولایی، بر آمدن نام و جایگاه بزرگِ و دست نیافتنیِ زنده یاد احمد کسروی  [2019 Feb] 
* رسیدن به هدف، آسان نیست، ولی امید هست!  [2019 Feb] 
*یک و نیم سده پیشِ سوئد و ایران ‏امروز!‏   [2019 Jan] 
*در باره نامه افشاگرانه کارگر مبارز و آگاه اسماعیل بخشی و فشار بر او و خانواده اش  [2019 Jan] 
*هیچ امری ناممکن نیست!  [2018 Dec] 
*دندانهای تیز و برنده در پشت لبخند   [2018 Dec] 
*چرایی چهار دهه حکومت اسلامی   [2018 Nov] 
*هنوز هم مجال هست!   [2018 Nov] 
*سخنی با جوانان گروه فَرَشگَرد  [2018 Oct] 
*پشتیبانی از شورای مدیریت دوران گذار  [2018 Oct] 
*خود زنی  [2018 Oct] 
*حکومت اسلامی، حکومتی مافیایی است، نه جمهوری!   [2018 Sep] 
* ما و «دینخویی»  [2018 Aug] 
*در باره بیانیه های استمرار طلبان   [2018 Aug] 
*نیاز به یک شورایِ موقتِ رهبری/انتقالی  [2018 Aug] 
*سرنوشت ایران تنها در دست ایرانی ها است  [2018 Aug] 
*مردم ایران و آزادی مردم ایران روزهای سرنوشت سازی در پیش است  [2018 Jul] 
*اردشیر زاهدی، عضو تازه شورایِ مصلحتِ نظامِ مقدس!‏  [2018 Jun] 
*مبارزه منفی   [2018 Jun] 
*یک ترجیع بند نخ نما!‏   [2018 May] 
*رسوایی بزرگ برای حکومت اسلامی   [2018 May] 
*اسراییل، می تواند بهترین هم پیمان ایران در منطقه باشد  [2018 Apr] 
*برگی از تاریخ، هشتاد سال پس از زندانی شدن پنجاه و سه نفر  [2018 Mar] 
*مخالفان بیانیه همه پرسی، خود چه پیشنهادی دارند؟  [2018 Feb] 
*خواست همه پرسی از سوی مردم، هیچ همخوانی با همه پرسی روحانی ندارد!  [2018 Feb] 
*براندازی همیشه همراه با خشونت نیست  [2018 Feb] 
*در برون مرز، امیدی به یک اُپوزیسیونِ همآهنگ نیست!‏  [2018 Feb] 
*روحانی همچنان درتوهم و اجرای نمایش !  [2018 Feb] 
*خیزش سراسریِ مردم و شگردهایِ فرصت طلبان/هوشنگ امیر احمدی را بیشتر بشناسیم  [2018 Jan] 
* واقعا باید خون گریست!  [2018 Jan] 
* چرا مردم بنام رضا شاه شعار می دهند؟  [2018 Jan] 
*مردم جان‌فشانی می‌کنند ولی نیاز به سازماندهی درست دارند  [2018 Jan] 
*در تنگنا ها ست که آدم ها بهتر مَحَک می خورند در باره نوشته تازه عباس عبدی  [2018 Jan] 
*در قانون اساسی آینده ایران، دین رسمی نخواهیم داشت.  [2017 Dec] 
*قهرمانان مَسخ شده  [2017 Dec] 
*این دیگر دو رویی و نیرنگ نیست بلکه جنگی است علیه ‏بی گناهان  [2017 Nov] 
*باندِی بنامِ «بلِکینگِ گادِ» کتابی در باره یک گروه مائوئیستی دانمارکی (بخش سوم)  [2017 Nov] 
*باندِی بنامِ «بلِکینگِ گادِ»  [2017 Nov] 
*باندِی بنامِ «بلِکینگِ گادِ»(1) درباره کتابی در باره یک گروه مائوئیستی دانمارکی  [2017 Oct] 
*رضاشاه، مردی که چهره‌ایران را دگرگون ساخت (۴)   [2017 Sep] 
*رضاشاه، مردی که چهره‌ایران را دگرگون ساخت (۳)   [2017 Sep] 
*رضاشاه، مردی که چهره‌ی ‌ایران را دگرگون ساخت (۲)   [2017 Sep] 
*رضاشاه، مردی که چهره‌ایران را دگرگون ساخت (۱)   [2017 Sep] 
*یک مادر؛ بر گرفته از کتاب «پسران در تابوت های فلزی« (۱)  [2017 Aug] 
*دگرگونی در چهره اجتماعی/سیاسی سوئد بخش سوم و پایانی، حزب دِمُکرات های سوئد  [2017 Jul] 
*دگرگونی در چهره اجتماعی/سیاسی سوئد بخش دوم  [2017 Jul] 
*دگرگونی در چهره اجتماعی/سیاسی سوئد  [2017 Jul] 
*خامنه ای و «ترقه بازی»!   [2017 Jun] 
*ما ایرانیان و «حافظه تاریخی»  [2017 May] 
*گزینش ریاست جمهوری در حکومت اسلامی، یک نمایش ‏خسته کننده!‏   [2017 May] 
*نگارش فارسی و دردسرها (بخش دوم و پایانی)  نویسنده گان درست است یا نویسندگان؟ [2017 Apr] 
*نگارش فارسی و دردسرها نویسنده گان درست است یا نویسندگان؟ بخش نخست  [2017 Apr] 
*بازار شام گزینش ریاست جمهوری در ایران  [2017 Apr] 
*تابویی بنام فلسطین (بخش ششم)  [2017 Apr] 
*تابویی بنام فلسطین بخش پنجم  [2017 Mar] 
*تابویی بنام فلسطین بخش چهارم  [2017 Mar] 
*تابویی بنام فلسطین! بخش دوم  [2017 Feb] 
*تابویی بنام فلسطین!‏ بخش نخست   [2017 Jan] 
*نکته هایی در باره بر خورد با مرگ رفسنجانی   [2017 Jan] 
*خرید اسلحه از اسراییل تنها به ماجرای مک فارلین ‏خلاصه نمی شود  [2017 Jan] 
*پرسش هایی در باره "گفتگو با یک مامور امنیتی پیشین"‏   [2016 Dec] 
*در پشتیبانی از کار تاریخی احمد منتظری   [2016 Dec] 
*گردهمآیی در پاسارگاد و برخورد جناب محمد رضا ‏شالگونی  [2016 Nov] 
*سرگدشت شگفت انگیز یک نویسنده سوئد  [2016 Oct] 
*حزب چپ سوئد، حزبی که جدی گرفته نمی شود   [2016 Oct] 
*پیک نت و دنباله روی از سیاست های روسیه  [2013 Jan] 
*اسراییل و سیاستی نادرست  [2012 Nov] 
*حکومت اسلامی، پشت پرده در گیری های تازه بین اسراییل و حماس  [2012 Nov] 
*محکومیت حکومت اسلامی به جنایت علیه بشریت در دادگاه مردمی   [2012 Oct] 
*توطئه تازه علی خامنه ای وهاشمی رفسنجانی برای فریب مردم  [2012 Oct] 
*منشور ملی و پایه های درست آن  [2012 Oct] 
*اعتماد به خاتمی، گم راهی است  [2012 Oct] 
*اکنون نوبت آرژانتین است!  [2012 Sep] 
*چرایی اعتراف فریدون عباسی دوانی به دروغ گویی  [2012 Sep] 
*کانادا و واکسن ضد حکومت اسلامی   [2012 Sep] 
*نشست سران جنبش عدم تعهد و شکستی دیگر  [2012 Sep] 
*اگر زلزله در جنوب لبنان بود....  [2012 Aug] 
*نزدیک شدن سرنگونی بشار اسد و هراس بیشتر خامنه ای  [2012 Aug] 
*برای یک ایران آزاد - بخش سوم  [2012 Jul] 
*برای یک ایران آزاد - بخش دوم  [2012 Jul] 
*برای یک ایران آزاد- بخش نخست  [2012 Jul] 
*این هم یک نمونه تلخ دیگر!  [2012 Jun] 
*رفتار حکومت اسلامی با افغانستانی ها شرم آور است  [2012 May] 
*افشاگری های هولناک یک مقام پیشین حکومت و پرسش ها  [2012 May] 
*اعتماد به حکومت اسلامی، بسیار خطرناک است!  [2012 Apr] 
*حلقه گم شده!  [2012 Mar] 
*نماز آدینه دو هفته پیش و علامت خامنه ای به بمب گذاران!   [2012 Feb] 
*زندگی در گذشته، نقدی بر نوشته علی کشتگر  [2012 Jan] 
* نمابش انتخابات و به منبر رفتن خامنه ای  [2012 Jan] 
*نمایش انتخابات و کوشش برای حرکتی ملی  [2012 Jan] 
*پشتیبانی از درخواست محاکمه علی خامنه ای  [2011 Dec] 
*به بهانه نامه نویسی‌ها به خامنه‌ای! پشتیبانی از محمد نوری زاد و یادی دیگر از ادیب و نوبسنده گرامی، زنده یاد علی اکبر سیرجانی [2011 Dec] 
*آن که باید "اقرار به اشتباه" و بد تر از آن اقرار به خیانت کند علی خامنه ای است نه دیگری!  [2011 Dec] 
*جنون جنگ  [2011 Nov] 
*همه پرسی آزاد، هم چنان بهترین گزینه برخورد دیگری به سخنان اکبر گنجی  [2011 Nov] 
*جناب گنجی، شما چرا!  [2011 Nov] 
*اداره یک سرزمین شایستگی می خواهد! در باره شوک بزرگ در سوئد [2011 Oct] 
*به رهبر خود خوانده: تو برو خود را باش!  [2011 Oct] 
*زشتی های روزگار!  [2011 Sep] 
*جنبش سبز، هم چنان سبز است!  [2011 Sep] 
*سیاست تازه ترکیه، سیاست باخت!  [2011 Sep] 
*دشنه در قلب دریاچه ارومیه!  [2011 Sep] 
*سوریه وحکومت اسلامی  [2011 Aug] 
*آب که از سر گذشت....  [2011 Aug] 
*"اصلاح طلبان حکومتی" هم چنان در کج راه!  [2011 Jul] 
*مجلس بی اختیار!  [2011 Jul] 
*مراکش نیز دچار دگرگونی شد ولی ایران....  [2011 Jun] 
*کودتاگران، دو سال پس از کودتا  [2011 Jun] 
*حماس و صلح جویی!  [2011 May] 
*ما و انقلاب در جهان عرب  [2011 Apr] 
*کودتا چیان و نیرنگ تازه آنان برای فریب ساده دلان!  [2011 Apr] 
*نیروهای نظامی، زمان از دست می رود، به مردم بپیوندید!  [2011 Mar] 
*آیا قذافی تا پیش از این دیکتاتور نبوده است؟  [2011 Mar] 
*نمی توان انقلاب مصری ها و تونسی ها را هم دزدید!  [2011 Feb] 
*اعدام، جنایت است!  [2011 Jan] 
*در باره افشاگری های ویکی لیکس  [2010 Dec] 
*دانشجویان درخشیدند!  [2010 Dec] 
* آمریکا این چنین می خواهد جلو آسیب های ناشی ازافشاگری های ویکی لیکس را بگیرد   [2010 Dec] 
*نیرنگ ها رنگ باخته است!  [2010 Nov] 
*با نخبگان خود چنین نکنیم! ما وآرامش دوستدار  [2010 Nov] 
*راه مرگ و ویرانی!  [2010 Nov] 
*طبرزدی ودیگر مبارزان دربند را دریابیم!  [2010 Oct] 
*نوری زاد و نوشتن نامه به «رهبر گرامی»!  [2010 Oct] 
*دست آورد زیاده گویی ها!  [2010 Oct] 
*محکوميت طبرزدی نشان توانايی نيست که درماندگی است!   [2010 Oct] 
*دیپلمات های جدا شده و چشم داشت ها  [2010 Sep] 
*چرا  [2010 Sep] 
*سرانجام به اینجا رسیدند: مکتب ایرانی!  [2010 Aug] 
*بنیاد برومند و کاری با «بنیادی» درست!  [2010 Aug] 
*نمایشنامه ای به نام «شهرام امیری»!  [2010 Jul] 
*جنبش سبز، هر روز یک گام به پیش  [2010 Jul] 
*چهره بی پوشش دین اسلام  [2010 Jul] 
*جناب شیخ، دروغ نگو  [2010 Jul] 
*تصویب یک «کاغذ پاره» دیگر  [2010 Jun] 
*مرداب «خودکامگی وترس از جنبش مردمی»!  [2010 Jun] 
*گروگان گیری، سیاست شناخته شده حکومت اسلامی  [2010 May] 
*خون جوشان پنج قربانی دیگر  [2010 May] 
*سالروز 22 خرداد و هراس کودتاگران  [2010 May] 
*هدف مند کردن یارانه ها با چه انگیزه هایی؟  [2010 Apr] 
*نارسایی در رهبری، نقطه سستی اپوزیسیون - ناتالی بسر  [2010 Apr] 
*شفاف گویی رمز پیروزی است  [2010 Apr] 
*نخستین نشانه های اثر بخش بودن مبارزه منفی با حکومت اسلامی  [2010 Apr] 
*به سوی جبهه سوم  [2009 Mar] 
*دختر دانشجو نپذیرفت که به او تجاوز کنیم، بازداشتش کردیم!  [2008 Jul] 
*بر ما چه رفته است؟ - ۴   [2008 Jun] 
*بر ما چه رفته است؟ (۳)   [2008 Jun] 
*بر ما چه رفته است؟(۲)   [2008 Jun] 
*چه خبر خوبی!  [2008 Jun] 
*بر ما چه رفته است ؟  [2008 Jun] 
*نماینده پیشین مجلس: "نظام مشروعیت ندارد"  [2008 Apr] 
*اپوزیسیون زیر نورافکن انتخابات قلابی!   [2008 Mar] 
*مردم "نقشه های" همه شما را "به هم می ریزند"!  [2008 Mar] 
*انتخابات یا مردم فریبی؟! نمایشی تکراری و تمسخر آور  [2008 Feb] 
*لابی های حکومت اسلامی ونقش آنها  [2008 Feb] 
*"جمله تاریکیست این محنت سرای"  [2007 Dec]