نام و نشان کهن شهر تویسرکان و معبد کهن آن
جواد مفرد کهلان

 

نام روذاور یا روداور که برای تویسرکان کهن ذکر گردیده است به لغت اوستایی به صورت رَوذ- رائو- وَر به معنی دژ با شکوه دارای مزارع سر سبز و آبیاری شده با آب نهر و رود است. در کتیبه های آشوری تیگلات پیلسر سوم که به حدود سال 737پیش از میلاد ضمن بر شمردن فتوحات و نواحی غارت کرده اش در نواحی ماد مرکزی در این ناحیه در کنار بیت کاپسی (وفس) از شهری به نام تادی روتا(دارای نهر نیرومند) نام برده شده است که به وضوح مطابق همان رودراور (تویسرکان) است. در توصیفات جغرافی نویسان کهن نیز صریحاً بدین صفات و ویژگیهای آن اشاره شده است. خود نام تویسرکان را هم در این رابطه می توان از نام پهلوی "توی-سار(زار)-کان" یعنی "محل دارای نهر نیرومند" مأخوذ دانست که لابد در رابطه با این نامگذاری و در مقابله با نام آن نام شهرک همسایهً آن یعنی سرکان (زارخان؛ یعنی محل دارای نهر و جویبار) پدید آمده است. نگارنده قبلاً بعد از تردید ها چون از معنی درست نامهای تویسرکان اطلاع درستی نداشتم به خطا تادی روتا (دارای نهر نیرومند) را با تفرش (دارای چشمه آبگرم) و برعکس بیت تازاکی (بیت تفس کایه= دارای چشمه آبگرم/تفرش) را با تویسرکان (محل دارای نهر نیرومند) مطابق گرفته بودم.

اما در مورد مقبره حبقوق نبی تویسرکان گفتنی است که آنجا در اصل یک چارتاقی مهم عیلامی بوده است: چون در مقالهً "زیگورات چیست و چغازنبیل (ازمرتضی یزدان پناه) گفته شده است:"معنای دو واژه مهــم و کلیدی «سیـان کوک» siyan kuk و «شونشو ایرپی» shunshu irpi [قربانگاه؟] مشخص نشده است. م. ج. استٍو از سیان‌کوک به معنای احتمالی «دیدگاه، چشم‌انداز، دیدارگاه» نام می‌برد (م. ج. استو، چغازنبیل- دور اونتاش، جلد سوم، متون ایلامی و اکدی، ترجمه اصغر کریمی، ۱۳۷۵) و به گمان ما تا حد زیادی به معنای حقیقی آن که مفهوم «رصدگاه» و «رصدخانه» را می‌رساند، نزدیک شده است. کاربرد این بنا صحت این نام‌گذاری را تأیید می‌کند.".

مطلب فوق این را می رساند که سیانکوک نه به معابد خدای ماه، نان خونته (آنکه دارای روشنایی همانند روشنایی روز است) بلکه در اصل به معابد هومبان (خدای آسمان روشن و خورشید و سر سبزی) اطلاق میشده است که این مفاهیم همچنین از ویژگیهای خدای ایرانی مهر (میثره) است. چون در بین النهرین نان خونته را خدای ماه می دانسته اند. نام حبقوق به عنوان نبی توراتی به معنی در آغوش گیرنده ربطی بدین مناطق و فرهنگ آن ندارد. در نزد ایرانیان خومبان یا همان هومبان نیز به معنی دارنده درخشندگی و روشنایی و فرمانده آسمان بوده است لذا به نظر میرسد نان خونته عیلامی و خومبان عیلامی در نواحی شمالی تر از عیلام به واسطه اشتراک در جزء خونته (روشنایی بخش) در معبد خورشیدی واحدی (چارتاقی) به عنوان خدای روشنایی و خورشید هم میرسیده اند. بر این اساس می توان گفت مقبره حبقوق نبی تویسرکان در اساس یک سیانکوک عیلامی و چارتاقی مهری بعدی بوده است. جزء عیلامی قوق (کوک=محافظت، به فارسی محل و معبد) در نام حبقوق به وضوح دیده میشود. جزء اول را می توان مأخوذ هَپ اوستایی یعنی "پائیدن [حرکت خورشید]" گرفت که در ترجمه وتفسیر به جای خونبی (یعنی روز) و یا هومبان (خونبان، خدای آسمان و نور و خورشید) قرار گرفته است.در کتیبه عیلامی موسوم به پیمان 2280 آمده است که "یک فرمانروا و خدمت گزار صدیق ناهونته است تا وقتی افراد حتی شاهان در دور زمین (روز ) در حرکتند وفاداری ایشان متوجه خدای خورشید است اما وقتی به قلمرو سایه ها می رسند رعاياي اینشوشیناک قاضی مردگان می شوند. این نشانگر اهمیت والای این دو خدای عیلامی است." مانیستیسو شاه اکد در کتیبه ای میگوید: " من شاه انشان و شری هوم را با تحفه و هدایا به پیش خدایم شمش خدای خورشید فرستادم." یعنی خدای خورشید خدای بزرگ آسمان مردم انشان (عیلام) بوده است و این امر نشانگراینهمانی خدای خورشید با هومبان است. لابد هر سه نام کهن بابل عیلام (به اکدی سرزمین خدا)، هل تمپت (به عیلامی به معنی سرزمین خدای فرمانروا) و خوذای (به فارسی یعنی سرزمین خدا) اشاره به نام خود هومبان هستند. کاهنان عادی مارپرست عیلام عنوان شاتن را داشته اند که مسلم به نظر میرسد ریشه اصلی نام شیطان باشد. اینان به همراه کاهنان بابلی دو کانون پخش و اشاعه هنر خرافه های دینی در جهان قدیم خصوصاً در خاورمیانه بوده اند که به شکل نمونه کاملاً منجمدش به ما به ارث رسیده است. می دانیم اژدهای موش هوشو (مار سمی) سمبل ایزد خورشید و جنگ بابلی یعنی مردوک (اژی دهاک=ماروش) هم بوده است. از آنجاییکه  مردم بین النهرین غالباً به حالت خصومت با عیلامی ها به سر می بردند، از این رو سمبل اژدهای خدای بزرگ عیلام را سمبل خصومت با انسان و رهبر نیروهای شرور میشمردند که این باور از ایشان به مغان زرتشتی به ارث رسیده بود. اینکه مجسمه ای از خدای هومبان به شکل انسانی دیده نمیشود دلیل آن باید این باشد که وی همان اژدهای احاطه گر صحن های مقدس از جمله در استل معروف به استل مار است. به نظر میرسد که این همان ایزدی باشد که ایرانیان کاسی (اسلاف لران) و آریائیان هندو وی را ماروتاش (مارتن درخشان) و سومریان نین گیرسو (ایزد ماروش جایگاه گنبدی شکل) می نامیدند و معبد ماربین وی در اصفهان خوب بر جای مانده است.

تویْسِرْکان، شهرستان و شهری به همین نام در استان همدان (فرهنگ دبا، تویسرکان جلد: 16، شماره مقاله: 6202):

شهرستان تویسرکان: این شهرستان با مساحتی حدود 048،1 کم‍ـ 2 در مرکز استان همدان واقع، و از شمال به شهرستانهای همدان، بهار و اسدآباد، از شرق به شهرستان ملایر، از غرب به شهرستان صحنه در استان کرمانشاه و از جنوب به شهرستان نهاوند محدود است (مقدم، 1/22؛ اطلس...، 190). بنابر قانون تقسیمات کشوری در 1384ش، شهرستان تویسرکان از دو بخش مرکزی و قلقل رود، 7 دهستان و 3 شهر به نامهای تویسرکان، سرکان و فرسفج تشکیل شده است (نشریه...، 59).

شهرستان تویسرکان در منطقۀ کوهستانی و در دامنه‌های غربی و کوهستانی الوند، از بلندترین رشته‌کوههای زاگرس، واقع شده است (جعفری، 316؛ فرهنگ جغرافیایی کوهها...، 1/499). کوه آلوسان (910،2 متر)، بای کمر (616،2 متر)، تخت رضا (573،2 متر) و خان گرمز (610،2 متر) از بلندترین کوههای این شهرستان است (همان، 1/504، 507، 509، 513). رودخانۀ گاماسیاب، شاخابۀ اصلی و عمدۀ رودخانۀ سیمره، رود مهم شهرستان تویسرکان است که از کوههای الوند سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه و برخی از شاخابه‌های آن، اراضی شهرستان تویسرکان را آبیاری می‌کند (افشین، 1/382).

آب و هوای این شهرستان معتدل مایل به سرد تا سرد است و از نظر بارش جزو نواحی نیمه خشک به شمار می‌آید (جعفری، همانجا).

اساس اقتصاد شهرستان تویسرکان برپایۀ کشاورزی، دامداری، صنایع دستی و تولیدات صنعتی استوار است. با توجه به شرایط طبیعی (کوهستانی بودن و کمبود آب)، کشاورزی در این شهرستان رشد قابل توجهی نداشته است. گندم، جو، بنشن و میوه از مهم‌ترین محصولات این شهرستان است. دامداری نیز در این شهرستان به روش سنتی و صنعتی صورت می‌گیرد. صنایع دستی آن شامل قالی‌بافی، جاجیم، گلیم، نمدمالی و سفالگری است و از رونق خاصی برخوردار است. کارخانه‌ها و یا کارگاههای تولیدی مهم صنعتی در این منطقه رشد چندانی نداشته است و صنایع آن محدود به شماری کارخانه و کارگاه کوچک است. استخراج معادن نیز از دیگر فعالیتهای اقتصادی شهرستان تویسرکان است. سنگ گرانیت سیاه و خاکستری، سیلیس، سنگ‌چینی، سنگ‌گچ، سنگ آهک و مرمر از کانیهای این شهرستان است (فرهنگ جغرافیایی آبادیها...، 47/105؛ مقدم، 1/349، 352، 367- 368).

جمعیت‌ شهرستان تویسرکان در سرشماری 1385ش، 262،109 تن بوده است («درگاه»...، بش‍ ‌). زبان مردم این شهرستان در شهرها، بخشها و بیشتر روستاها، فارسی با لهجۀ لری است، اما شماری از ساکنان برخی 
از روستاهای این شهرستان به زبانهای ترکی و کردی سخن می‌گویند (مقدم، 1/256).

شهر تویسرکان: این شهر که مرکز شهرستان تویسرکان است، در °34 و ´33 عرض شمالی و °48 و ´27 طول شرقی در 850،1 متـری از سطح دریا واقع شده (پاپلی، 154)، و جمعیت آن در سرشماری 1385ش، 520،42 تن بوده است («درگاه»، بش‍‌ ).

نام تویسرکان از ترکیب دو نام «توی» و «سرکان» که درگذشته نام دو قریه بوده، تشکیل شده است. توی امروزه همان تویسرکان کنونی است، اما نام سرکان همچنان بر شهری در 7 کیلومتری تویسرکان اطلاق می‌شود (نک‍ : اعتماد السلطنه، 1/817 ؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 47/233).

پیشینۀ تاریخی: براساس کاوشهای باستان‌شناسی صورت گرفته در تپۀ باستانی بابا کمال و آثار و اشیاء به دست آمده از آن، دیرینگی این منطقه به حدود 4 هزار سال ق‌م می‌رسد. همچنین آثار و بقایای کهن بیانگر آن است که در محل کنونی تویسرکان شهر بزرگی با قدمت 3 هزار سال و نیز شهرها و قصبات آباد دیگری در نقاط دیگر این شهرستان وجود داشته است. آرامگاه حبقّوق (حیقوق) نبی از انبیای بنی اسرائیل در جنوب غربی تویسرکان که دیرینگی آن به حدود 600،2 سال پیش می‌رسد، از جمله آثار تاریخی آنجا ست (مقدم، 1/67). هرچند که نام تویسرکان در منابع تاریخی و جغرافیایی سده‌های نخستین قمری تا حدود سده‌های 6 و 7ق به چشم نمی‌خورد، اما در این دسته از منابع به ناحیه و شهری به نام «رود راور» و یا «روذ راور» اشاره شده که در محل و یا مجاور تویسرکان امروزی واقع بوده است (نک‍ : ابن فقیه، 417؛ اصطخری، 197؛ ابن حوقل، 2/361؛ مقدسی، 386). ابن فقیه در سدۀ 3ق رود راور از توابع نهاوند را یکی از نواحی آباد و پرنعمت برشمرده که طول آن 3 فرسنگ بوده، و 93 دهکدۀ پیوسته در آن جای داشته است و همچنین نهرهای آب در آن جریان، و نیز باغهای میوۀ فراوان داشته است. بنا به گزارش او در بررسیهای صورت گرفته به روزگار قباد ساسانی (سل‍ 488-496 و 499-531م) رودراور در کنار 12 ناحیۀ دیگر، در قلمرو ساسانیان به عنوان پر نعمت‌ترین نواحی آن پادشاهی شناخته شد (همانجا). در سدۀ 4ق رود راور یکی از شهرهای مشهور با بناهایی از گل بوده است. رودراور در آن روزگار مرکزیت داشته، و از شهرهای دارای منبر به شمار می‌رفته است (حدودالعالم، 141؛ اصطخری، 199).

به نظر می‌رسد شهر رودراور نیز به همراه دیگر نقاط همدان در سدۀ 7ق در جریان یورش مغولان ویران شده، و به جای آن دو قصبۀ «توی» و «سرکان» به تدریج اهمیت یافته باشد (مقدم، 1/94). ظاهراً نخستین‌بار سمعانی در سدۀ 6 ق بدون آنکه از سرکان نامی برده باشد، از توی به عنوان یکی از روستاهای همدان یاد کرده است (1/495). یاقوت نیز در سدۀ 7ق به نام توی اشاره کرده، و سرکان را یکی از قرای همدان معرفی نموده است (1/901، 3/82). حمدالله مستوفی در سدۀ 8 ق توی و سرکان را به همراه مشکان از توابع رودراور دانسته است (ص 73). از وضعیت «توی» و «سرکان» پس از حملۀ مغول تا سدۀ 10ق اطلاع روشنی در دست نیست. در 996ق/1588م طایفۀ تکلو به همراه جمعی از دیگر ترکمانان به توی و سرکان و برخی دیگر از بلوکات همدان حمله کرده، دست به نهب و غارت زدند و گروه بسیاری را به قتل رساندند (قاضی احمد، 2/884).

هم‌زمان با ظهور سلسلۀ صفویه اقدامات مهم و قابل توجهی برای آبادی و توسعۀ این منطقه صورت گرفت و تقریباً از این دوره به بعد نام تویسرکان در منابع تاریخی به چشم می‌خورد (نک‍ : اسکندربیک، 2/848). آثار و بناهایی که در دورۀ صفویه ساخته شده، بیانگر آبادانی و پیشرفت این منطقه در آن روزگار است (نک‍ : مقدم، 1/233-251). در اواخر دورۀ صفویه عثمانیان به نواحی غربی ایران از جمله همدان، نهاوند و تویسرکان حمله کردند و آن نواحی را به تصرف درآوردند. در 1142ق/1729م نادرشاه افشار پس از تجهیز سپاه خود، از ناحیۀ ملایر و تویسرکان به سپاه عثمانی حمله کرد و آنان را در ناحیۀ تویسرکان شکست سختی داد (استرابادی، 118- 121).

پس از قتل نادرشاه در 1160ق/1747م نوادۀ او شاهرخ، مهرعلـی‌خان تکلو ــ از سـران ایل تکلـو ــ را به سمت والی همدان و بلوکات آن از جمله تویسرکان منصوب داشت (مقدم، 1/105، 111). قبیلۀ زند نیز که در آن دوران در ناحیۀ کمازان در تبعید به سر می‌بردند، به زادگاه خود بازگشتند. آنها هنگام بازگشت، تویسرکان و ناحیه‌های پیرامون آن را تصرف کردند (ابوالحسن گلستانه، 147).

زین‌العابدین شیروانی از مؤلفان اوایل دورۀ قاجار، تویسرکان را قصبه‌ای آباد، با 100 پاره دیه که اهالی آنجا همه شیعه بوده‌اند، معرفی کرده (ص 222- 223)، اما اعتمادالسلطنه مؤلف اواسط دورۀ قاجاریه، به حدود 30 خانوار یهودی که در قریۀ سرکان اقامت داشتند، اشاره نموده است (1/819). در آن دوران ادارۀ تویسرکان به دست شاهزادگان قاجار بود و آنان حاکمیت این منطقه را داشتند (نک‍ : سپهر، 1/183، 3/1222، 1257). از جملۀ این شاهزادگان، شیخعلی میرزا پسر فتحعلی‌شاه بود که در آغاز حاکم ملایر بود، سپس تویسرکان نیز ضمیمۀ قلمرو او شد (شیرازی، 2/983؛ سپهر، 1/183). این وضع همچنان ادامه داشت و یک فرد به عنوان حاکم ملایر و تویسرکان منصوب می‌شد تا اینکه نهاوند نیز به حوزۀ تویسرکان و ملایر پیوست و این 3شهر از نظر تقسیمات کشوری به عنوان یک واحد حکومتی به «ولایات ثلاث» مشهور شدند و از اواسط دوران قاجاریه، فردی به عنوان حاکم «ولایات ثلاث» برای این 3 شهر منصوب می‌شد (نک‍ : اعتضادالسلطنه، 504؛ شیبانی، 258، 263، 268؛ مقدم، 1/187).

در قانون تشکیل ایالات و ولایات مصوب 1285ق/1868م، ایران به 4 ایالت و 12 ولایت تقسیم شد. یکی از این ولایات «ولایات ثلاث» بود که ملایر، تویسرکان و نهاوند را شامل می‌شد (مقدم، 1/188). در 1316ش براساس قانون جدید تقسیمات کشوری، شهرستان ملایر در استان پنجم قرار گرفت که تویسرکان نیز بخشی از آن شهرستان به شمار می‌رفت (مجموعه…، 86- 87). در 1328ش، بخش تویسرکان از شهرستان ملایر جدا شد و به مرکزیت شهر تویسرکان به شهرستان ارتقا یافت (مقدم، 1/191). آرامگاه حبقوق نبی، مقبرۀ ابومحجن ثقفی در محل پیر کمر بسته، آرامگاه میررضی آرتیمانی، مدرسۀ شیخعلی‌خان، کاروان‌سرای شاه عباسی، پل قدیم فرسفج و بازار سرپوشیدۀ تویسرکان از جمله آثار تاریخی این شهرستان است (مقدم، 1/194 بب‍ ‌).

مآخذ: ابن حوقل، محمد، صورة الارض، به کوشش کرامرس، لیدن، 1928م؛ ابن‌فقیه، احمد، البلدان، به کوشش یوسف هادی، بیروت، 1416ق/1996م؛ ابوالحسن گلستانه، مجمل التواریخ، به کوشش مدرس رضوی، تهران، 1356ش؛ استرابادی، محمدمهدی، جهانگشای نادری، به کوشش عبدالله انوار، تهران، 1341ش؛ اسکندربیک منشی، عالم آرای عباسی، تهران، 1350ش؛ اصطخری، ابراهیم، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، 1870م؛ اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، به کوشش سعید بختیاری، تهران، 1383ش؛ اعتضادالسلطنه، علیقلی، اکسیر التواریخ، به کوشش جمشید کیان‌فر، تهران، 1370ش؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1367ش؛ افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، تهران، 1373ش؛ پاپلی‌یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد، 1367ش؛ جعفری، عباس، دایرة المعارف جغرافیایی ایران، تهران، 1379ش؛ حدودالعالم، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، 1340ش؛ حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، به کوشش لسترنج، لیدن، 1331ق/1913م؛ «درگاه ملی آمار1» (نک‍ : مل‍ ‌)؛ زین‌العابدین شیروانی، بستان السیاحه، تهران، 1315ق؛ سپهر، محمدتقی، ناسخ التواریخ ( تاریخ قاجاریه)، به کوشش جمشید کیان‌فر، تهران، 1377ش؛ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، 1408ق/1988م؛ شیبانی، ابراهیم، منتخب التواریخ، تهران، 1366ش؛ شیرازی، فضل‌الله، تاریخ ذوالقرنین، به کوشش ناصر افشارفر، تهران، 1380ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1376ش؛ فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1379ش؛ قاضی احمد قمی، خلاصة التواریخ، به کوشش احسان اشراقی، تهران، 1363ش؛ مجموعۀ قوانین سال 1316ش؛ مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، 1906م؛ مقدم «گل‌محمدی»، محمد، تویسرکان، تهران، 1378ش؛ نشریۀ عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری، وزارت کشور، تهران، 1384ش؛ یاقوت، بلدان؛ نیز

www.sci.org.ir/content/userfiles/_census85/census85/nataye: «Dargāh-e Mellī-ye Āmār», j/abadifil/13.xls. محمد مروار

مهدی جوزی در مقاله خود در باب تویسرکان به مطالب مهم دیگری در باب این شهر پرداخته است که به نوبه خود مکمل مطالب فوق بوده  و قابل توجه و بررسی هستند: "مهمترین آثار قدیمی شهر عبارت اند از: آرامگاه حَبَقوقِ نبی علیه السلام ، از انبیای بنی اسرائیل ، که حدود 2600 سال قدمت دارد؛ آرامگاه میررضی الدین آرتیمانی (متوفی 1005)، از عرفا و شعرای دوره صفوی ، واقع در شمال شرقی شهر (مقدم گل محمدی ، ج 1، ص 195، 222، 226)؛ مدرسه شیخعلی خان زنگنه (متوفی 1101؛ وزیر شاه سلیمان صفوی ) که در حدود 1090 به دستور وی ساخته شد (همان ، ج 1، ص 233)؛ بازار سرپوشیده یا راسته بازار، از بناهای دوره صفوی ، که بیش از 350 سال قدمت دارد (همان ، ج 1، ص 247)، ظاهراً در دوره قاجار قسمت اعظم این بازار رو به ویرانی نهاده بود، ولی به همت میرزا رضا قلی خان کلانتر و میرزا ابدال خان ، دوباره مرمت شد (همانجا؛ اعتمادالسلطنه ، ج 1، ص 819)؛ چند مسجد قدیمی مانند مسجد جولاستان / جولستان در پایین محله ، مسجد باغوار، مسجد زرهان و مسجدجامع که هریک در حدود دویست سال قدمت دارند؛ امامزاده زیدبن علی (شاه زید) و زیارتگاه امامزاده ناصر معروف به شاهزاده ناصر (شهادت 250)، در چهار کیلومتری مغرب تویسرکان (مقدم گل محمدی ، ج 1، ص 273، 278ـ289).                      
پیشینه . در باره نام و گذشته تویسرکان تا قبل از قرن هفتم اطلاعی در دست نیست . در قرن هفتم ، یاقوت حموی (ج 1، ص 901) در ذکر محلی به نام تُویْ (تُوَیّ)، به ابوعبداللّه حسین بن احمدبن جعفر تُوَیّی همدانی ، اشاره کرده (همان ، ج 3، ص 82) و سرکان را از قرای همدان ذکر نموده است . حمداللّه مستوفی (ص 73) نیز در قرن هشتم اشاره ای کوتاه به توی و دیه سرکان دارد. از این دوره تا زمان صفویه ، راجع به حوادث یا رویدادهای تاریخی تویسرکان اطلاعات مهمی در دست نیست . گفته می شود که در اوایل دوره شاه عباس اول (996ـ 1038) قسمتی از عراق عجم ، از جمله نواحی توی و سرکان ، تحت حاکمیت امامقلی خان ، فرزند اللّه وردی خان ، قرار داشت (حقیقت ، ج 4، بخش 2، ص 669). در 996، ایلات تکلّو و ترکمانان ، تویسرکان را غارت و در آنجا قتل عام کردند (منشی قمی ، ج 2، ص 884). تویسرکان در دوره شاه صفی (1038ـ 1052) از شهرهای عمده عراق عجم محسوب می شد (تاورنیه ، ج 2، ص 87). در 1142، تویسرکان مدتی مقرّ سپاهیان نادرشاه بود (استرآبادی ، ص 119ـ120). در دوره فتحعلی شاه (1212ـ 1250)، شیخعلی میرزا از فتحعلی شاه تقاضا کرد که قسمتی از نواحی اطراف تویسرکان را در محدوده حکومتی وی قرار دهد و فتحعلی شاه دستور داد که تویسرکان را به دولت آباد (ملایر امروزی ) ضمیمه کنند و شیخعلی میرزا حاکم ملایر و تویسرکان شد (مقدم گل محمدی ، ج 1، ص 187). در دوره محمدشاه قاجار (1250ـ1264) و به دستور وی ، جهانگیر میرزا و خسرو میرزا، فرزندان عباس میرزا، را ــ که اسماعیل خان فراش باشی کور کرده بود ــ به قلعه ای در تویسرکان فرستادند (احمدمیرزا قاجار، ص 313ـ314). در 1289، سیف اللّه میرزا به آزار مردم تویسرکان پرداخت ؛ به دستور او بعضی از سادات را در میدان شهر می بستند و با چوب می زدند (باستانی پاریزی ، ص 468). شیروانی (متوفی 1253) در بستان السیاحه ، تویسرکان را قصبه ای نیک با آب و هوایی سرد دانسته و مردم آن را تاجیک ، و روذراور/ روداور را دارالاماره آن ذکر کرده است (ص 192، 299). در دوره ناصرالدین شاه (1264ـ1313)، اعتمادالسلطنه (ج 1، ص 817) تویسرکان را شامل قصبه معتبری به نام توی و قریه بزرگ سرکان ضبط کرده است . در زمان وی ، این قصبه را به تنهایی تویسرکان هم می نامیدند، اما قریه همان سرکان خوانده می شد."                                                                                                                                               


 

Your browser may not support display of this image.

 

آرامگاه حبقوق نبی در تویسرکان گرچه طی قرون متمادی چندین بار بازساری شده است، 
ولی هنوز ویژگیهای شکل و جایگاه چندطاقی –چارتاقی سیانکوک وی پیداست.

منبع:پژواک ایران


جواد مفرد کهلان

فهرست مطالب جواد مفرد کهلان در سایت پژواک ایران 

*معنی نامهای کهن کُرد و کُردستان   [2024 Mar] 
*مطابقت پئیشیااووادا با دژنبشت   [2024 Jan] 
*مطابقت اساس شجره نامهٔ اولاد آدم با پادشاهان کیانی اوستا (مادها)  [2023 Dec] 
*مطابقت سارمات ها با صربها  [2023 Nov] 
*معنی نامهای شیراز و پارس (پاسارگاد)  [2023 Oct] 
*ماجرای به قتل رسیدن بردیه ها  [2023 Sep] 
*نام و نشان کی لهراسب در اساطیر و تواریخ  [2023 Sep] 
*مطابقت جرجیس با آدونیس (دوموزی)  [2023 Aug] 
*نامهای کهن اردبیل به معنی محل چشمهٔ مقدّس به نظر می رسند  [2023 Jul] 
*معنی نام مازندران   [2023 Jun] 
*داستان قرآنی اصحاب کهف، اسطورهٔ سالموکسیس و دِکِنیوس مردم داکیا است  [2023 Apr] 
*مطابقت بوذرجمهر با وَرَهه مَهیرا-مَزدک  [2023 Apr] 
*معنی نام زرتشت (زرتوشترا)  [2023 Mar] 
*مطابقت چاه جمکران با کانسویه (کیانسیه) در اوستا   [2023 Mar] 
*مزار منسوب به معصومهٔ قم متعلق به عاصم بن کوشید به نظر می رسد  [2023 Feb] 
*معنی محتمل هون و خزر و قزاق و اوغوز  [2023 Jan] 
*معنی اهواز و خوزستان  [2022 Dec] 
*مطابقت برادران شاهچراغ با علی عماد الدوله و حسن رکن الدوله  [2022 Oct] 
*منظور از اصحاب الرسّ قرآن، پارتهای مهر پرست بوده اند   [2022 Oct] 
*اصل اسطورهٔ کُردی مم و زین همان اسطورهٔ مادی-سکایی مادیا و زارینا است  [2022 Sep] 
*در مورد مآخذ واژۀ تاریخ  [2022 Jun] 
*نام و نشان نواحی کهن ولایت مراغه  [2022 May] 
*گرایشهای مهرپرستانۀ حافظ  [2022 Mar] 
*مطابقت پرهشی با پارس و مرودشت   [2022 Feb] 
*که یزدان ز ناچیز چیز آفرید   [2022 Jan] 
*مطابقت درختان اساطیری هولوپّو، ئیگدراسیل، هوم سفید و واق واق   [2022 Jan] 
*معانی نامهای قره باغ   [2021 Dec] 
*واژه های مُلا و آخوند از سمت شرق وارد فرهنگ ایران شده اند   [2021 Dec] 
*معنی نامهای رودهای سیردریا و آمودریا   [2021 Nov] 
*معنی نام رود اَترک   [2021 Oct] 
*شباهت اسطورۀ یونس و نهنگ با اسطورۀ آریونس (آریون)  [2021 Sep] 
*مطابقت نامهای تیشتر با تیر و ایندره و اپوش با اکوان دیو و وریتره  [2021 Jul] 
*مطابقت ابراهیم و نمرود با خشایارشا و نامرو (مردوک)  [2021 Jun] 
*نظری بر معنی ترسا (نام ایرانی مسیحیان)  [2021 Jun] 
*منشأ بین النهرینی اسطورۀ درخت آسوریک (مناظرۀ بز/میش و خرما)  [2021 May] 
*در مورد القابِ نبو، زرتوشترا و بودای سپیتاک سپیتمان  [2021 Apr] 
*گنج زیویه متعلق به مادیای اسکیتی (افراسیاب) بوده است   [2021 Apr] 
*منشأ دجّال (معاند مهدی موعود) و خر غول آسای او   [2021 Mar] 
*جشن نوروز، جشن جمشید ایزد و الهه سپندارمذ   [2021 Mar] 
*معنی نام تُرک  [2021 Mar] 
*امام مهدی موعود تاریخی و یاران و دشمن اُخروی وی  [2021 Feb] 
*نامهای بودا و زرتوشترا در سنسکریت به هم می رسند   [2021 Feb] 
*اتیمولوژی الیگودرز و گودرز  [2021 Jan] 
*مطابقت داشتن نام الله با اِللیل (انلیل)   [2021 Jan] 
*مطابقت تُرکمنها با تورگیش های باستانی  [2020 Dec] 
*از پیر شالیار و دانای سیمیار در اصل همانا توتم مار و مادیا کشور گشای سکایی منظور بوده اند  [2020 Dec] 
* مشابهت و مطابقت مرد آزما با لیلیت  [2020 Dec] 
*بومی فلات ایران بودن اصل گیلگامش (سام گرشاسب نریمان اوستا)  [2020 Nov] 
*آیا منصور حلاج به آیین مانوی بوده است؟   [2020 Nov] 
*ایشتار در مقام منفی فاحشه بابلی مسیحیان   [2020 Oct] 
*هامان وزیر فرعون در قرآن و هامان وزیر دربار هخامنشی در تورات فرد واحدی است   [2020 Oct] 
*واقعه و محل دستگیر شدن مادیای اسکیتی (افراسیاب) در کنار معبد مهری و غار هامپهول  [2020 Oct] 
*ریشۀ هند و ایرانی جفر و جبر و قبر  [2020 Sep] 
*معنی نامهای جهنم و جنّت   [2020 Aug] 
*مطابقت همیران و هاماوران با آشّور و آفریقا   [2020 Aug] 
*بت هُبل سمبل ایزد تجارت، هرمس (هَر-میث، نگهبان تجارت) بوده است  [2020 Jul] 
*معنی و ریشۀ برخی نام واژه های کهن (١٠)  [2020 Jul] 
*مطابقت سرزمین اساطیری هورقلیا با «محل ستونهای هراکلس» (هِرکولیا)  [2020 May] 
*جایگاه موسیقی در عهد ماد و هخامنشی  [2020 May] 
*معنی نامهای داسنی و اِزیتی (یزیدی)   [2020 Apr] 
*مطابقت الهه سپندارمذ با اینانا/ایشتار (الههٔ آسمانی مقدس عشق) و ارتباط آن با والنتاین  [2020 Feb] 
*جُستاری در نام و نشان ساسان و ساسانیان   [2020 Feb] 
*این همانی جمشید ناحیۀ فارس با ابالگاماش پادشاه مرهشی (مرودشت)   [2019 Oct] 
*بنیادهای اسطورۀ همای چهر زاد (شهرزاد) و داراب   [2019 Sep] 
*مطابقت آدونیس/دوموزی با جنبۀ خدایگانی عیسی مسیح   [2019 Aug] 
*منطقۀ کرمان نه مکان مهرپرستان بلکه جایگاه پرستندگان ایزد جنگ و رعد بهرام بوده است  [2019 Jul] 
*جشن تیرگان   [2019 Jul] 
*معنی نام شهرهای تهران و تبریز  [2019 Jun] 
*نظری بر معانی برخی نامهای جغرافیایی و تاریخی استانهای اصفهان و فارس   [2019 May] 
*فتوحات حمزۀ حمزه نامه متعلق حمزة بن آذرک خارجی و جانشینانش برادران یعقوب و عمرو است  [2019 May] 
*مطابقت کاوه با ارشک (بنیانگذار اشکانیان) و هارپاگ  [2019 Mar] 
*مطابقت نام و نشان بهرام ورجاوند با ابوطاهر پسر ابوسعید بهرام جنابی ‏  [2019 Feb] 
*مطابقت خنه ثئیتی پری با سوسن جادوگر   [2019 Jan] 
*اسطورۀ سلامان و ابسال بر گرفته از اسطورۀ هندی سوریه و سارانیو (سانجنا) است  [2019 Jan] 
*منظور از دیوان (دیوان مازندران و دیوان دژبهمن) همان آشوریان بوده اند   [2019 Jan] 
*نام سه شاه-مغ شرقی روایات مسیحی برگرفته از نام پیشدادیان (نخستین قانونگذاران) هستند  [2018 Dec] 
*اسطورۀ اصحاب فیل، نبرد وهرز دیلمی و مسروق ابرهانی به حالت نیمه استعاره است   [2018 Dec] 
*معنی و مأخذ هندوایرانی نامهای آدم و حوا و اولاد آنها   [2018 Dec] 
*مطابقت لقمان حکیم قرآن با ازوپ یونانی-آفریقایی  [2018 Nov] 
*مطابقت قرقیزها با گوران قراختایی (ایل لنگۀ کناری) که شاخه ای از تاتار (مردم کناری) بوده اند  [2018 Nov] 
*تحقیقی در بارۀ نام و نشان ک‍هن نقش رستم   [2018 Nov] 
*مطابقت دیلمون با بحرین و پایتخت آن منامه  [2018 Nov] 
*زبان آذری نه زبان پهلوی آذربایجان بلکه همان زبان ارانی بوده است  [2018 Oct] 
*مطابقت نینوس و سمیرامیس با سه فاتح نینوا و سه ملکۀ در رابطه با آنها  [2018 Oct] 
*مطابقت دیلمون با بحرین و پایتخت آن منامه  [2018 Sep] 
*معنی نامهای ایرانی شنبه و آدینه  [2018 Aug] 
*مطابقت برادران فریدون، کتایون و برمایون با کوروش، ویشتاسپ (تیگران) و سپنتداته (گائوماته، سپیتاک)   [2018 Aug] 
*معنی نام اَوِستا در زبان لاتین   [2018 Aug] 
*معنی هندوایرانی نام ابراهیم   [2018 Jun] 
*جشن آتش شب چهارشنبه سوری   [2018 Mar] 
*نوروز جشن کهن بومیان نیمۀ شمالی فلات ایران   [2018 Mar] 
*مطابقت آمازونها با گرجی ها  [2017 Nov] 
*مطابقت سپیتمه لهراسپ و مگابرن ویشتاسپ با یرواند و تیگران  [2017 Jul] 
*نام مازندران را میشود به معنی محل گرامی دارندگان الهۀ درنده دانست  [2017 Jun] 
*منشأ تاریخی شخصیتهای نیمه اساطیری مهم تورات و انجیل   [2017 Apr] 
*آیا منظور از اصحاب الرّس قرآن همان مردم خونیرس (سرزمین راه درخشان، ایران باستان) است؟‏  [2017 Mar] 
*جدول مطابقتی شجره نامۀ پادشاهان کیانی و نوذری با مادها و هخامنشیان  [2017 Feb] 
*نام امشاسپندان زرتشتی که بر گرفته از نام و نشان خدایان بابلی به نظر می رسند   [2016 Sep] 
*آیا نامهای ایران و پارس و شیراز به معنی سرزمین شیر بوده اند؟  [2016 Sep] 
*معنی نام کُرد در رابطه با توتم مار ایشان  [2016 Jan] 
*ور جمکرد باستانی آریائیان در شمال دریای مازندران  [2015 Dec] 
*ارتباط ایران و ایرانیان با اساس مذهب شیعه  [2015 Dec] 
*یهودا فرزند زیپورایی همان عیسی مسیح تاریخی است  [2015 Sep] 
*شهرهای ایران باستان در نقشه های بطلمیوسی  [2015 May] 
*مطابقت کاوۀ آهنگر اساطیری با اوگبارو تاریخی  [2015 Apr] 
*این همانی زمان و مکان و نام و نشان پادشاهان ماد با کیانیان  [2015 Mar] 
*نام و نشان کوروش در روایات ملی ایران  [2015 Mar] 
*مطابقت لولوبیها با آریائیان هندی تبار ماقبل تاریخ فلات ایران  [2015 Mar] 
*بررسی جام مارلیک که نشان از تقدیس بزکوهی در نزد کادوسیان دارد  [2015 Jan] 
*معنی نام هومبابا  [2014 Dec] 
*معنی محتمل کاسپی و کادوسی  [2014 Dec] 
*معنی نامهای گیلان و مازندران  [2014 Nov] 
*نام و نشان ایل قشقایی  [2014 Oct] 
*معنی ایرانی نامهای بصره (به سره) و اَبُله (آپولوگوس)  [2014 Oct] 
*معنی نام روس و روسیه  [2014 Oct] 
*خاستگاه آریائیان هندوایرانی و خدایان بزرگ باستانی ایشان  [2014 Sep] 
*ریشۀ کلمۀ آلِشت/آلِش در گروه زبانهای ایرانی  [2014 Aug] 
*مطابقت خالد بن سنان با ایزد مهر پارتیان  [2014 Aug] 
*معنی نامهای کُتیسفون و تیسفون   [2014 Aug] 
*معنی نام ایل شول و نواحی شول نام در غرب ایران  [2014 Aug] 
*معنی نام دیوان مازنی و مازندران در رابطه با جام مارلیک  [2014 Jul] 
*بررسی نام و نشان خدایان کاسیان (اسلاف لُران)  [2014 Jun] 
*معنی رُکن آباد  [2014 Apr] 
*معنی لفظی نامهای سمرقند و بُخارا  [2014 Mar] 
*معانی نامهای آمیتیدا (آمیتیس)، سمیرامیس و زرتشت  [2014 Mar] 
*جستاری در باب نام و نشان باستانی همدان و کاشان  [2014 Feb] 
*ویشتاسپ کیانی به غیر از ویشتاسپ نوذری است  [2014 Feb] 
*بررسی نام و نشان کنونی و باستانی سه گروه بزرگ کُردان  [2014 Jan] 
*معنی عیلامی و ایرانی نام کوروش (کورلوش)  [2014 Jan] 
*مطابقت دقوقی اساطیری با ایزد مهر و مؤبد مهرپرستی  [2014 Jan] 
*سهو دکتر جیوانجی جمشیدجی مودی در باب تعیین محل روستای زادگاهی زرتشت  [2013 Dec] 
*آیا از دیوان مازندران در اساس ببران درندۀ جنگلهای آن مراد نبوده اند؟  [2013 Nov] 
*جُستاری در نام و نشان ساسان و ساسانیان  [2013 Oct] 
*معنی مشترک نامهای خونیرث٬ اَئیرینه وَئِجه٬ [مها]بهاراته و آریاوَرته  [2013 Oct] 
*ریشۀ محتمل اصطلاح کتاب مکنون قرآن در آیه 78 سورۀ واقعه  [2013 Oct] 
*بررسی ریشه و معنی نام قزاق   [2013 Oct] 
*آیا شهربانو دختر هرمزان نبوده است؟  [2013 Sep] 
*داستان اصحاب فیل نبرد وهریز ایرانی و مسروق ابرهه ای به حالت به استعاره است  [2012 Aug] 
*معنی لفظی نامهای کهن شهر اردبیل  [2012 Aug] 
*چرا گائوماتۀ مغ همان زرتشت سپیتمان است؟  [2012 Aug] 
*جشن یهودی پوریم مطابق با جشنهای چهارشنبه سوری و سیزده بدر ایرانی یادآور جشن مگافونی (مغ کشی) عهد داریوش است  [2012 Jul] 
*آیا دخمۀ گور دختر، متعلق به آریارمن هخامنشی یا ملکه آمیتیس است؟  [2012 Jul] 
* خطاب من محقق تاریخ اساطیری ایران به استاد بهرام مشیریِ شاهنامه دوست  [2012 Jul] 
*نقد و اصلاح نظریۀ یکسان بودن یا یکسان نبودن ویشتاسپ هخامنشی و ویشتاسپ کیانی  [2012 Jul] 
*جزنق -برزه شهر گرهی تاریخ اساطیری ایران  [2012 Jun] 
*ریشۀ تاریخی داستان منیژۀ و بیژن شاهنامه و متن آن  [2012 Jun] 
*جوانمرد قصاب هیئت اسلامی عامیانۀ ایزد مهر عهد ساسانی است  [2012 May] 
*جغرافیای تاریخی کهن نواحی اراک و آستانه   [2012 May] 
*ساکنان باستانی آغاز تاریخ در ایران کهن  [2012 May] 
*معنی نام غیاث آبادهای ایران  [2012 May] 
*معنی نامهای ایرانی تنب بزرگ و تنب کوچک و ابوموسی  [2012 Apr] 
*معنی نامهای کپادوکیه، کیلیکیه ( کیزواتنا)  [2012 Apr] 
*ریشۀ نامهای تاجیک و دری  [2012 Mar] 
*شرح و بسط نظریۀ هرتسفلد مبنی بر یکی بودن زرتشت سپیتمان با سپیتاک سپیتمان  [2012 Mar] 
*انتقاد من شاهزاده از خود، از پدر خود و پدر بزرگ خود  [2012 Mar] 
*شنبه، واژه ای ایرانی است  [2012 Mar] 
*ریشه فارسی کلمات خدمتکار، چاکر و نوکر  [2012 Mar] 
*شجره نامه کمبوجیه سوم و داریوش اول مطابق خبر هرودوت  [2012 Feb] 
*آتش آتشکده آذرگشنسب در چه زمانی و از کجا به شیز (برکه) منتقل شد؟  [2012 Feb] 
*حماسه آترادات پیشوای مردان در آذربرزین نامه  [2012 Feb] 
*شهر زیر زمینی کشف شده در کپادوکیه دارای نام ایرانی نِسا (نشا) بوده است   [2012 Feb] 
*معنی و ریشه نامهای اروپا، روسیه و اوکراین بر اساس فرهنگ سکایی  [2012 Jan] 
*تحقیقی در باب نامهای اساطیری اسپروز و سگسار مازندران  [2012 Jan] 
*نامهای سپیتاک و مگابرن در تاریخ ماد دیاکونوف و ایران باستان پیرنیا  [2012 Jan] 
*عبدالله بن سلام همان سلمان فارسی است  [2012 Jan] 
*پشوتن اساطیری همان پیسوتن ساتراپ لیدیه در عهد اردشیر اول و داریوش دوم بوده است  [2011 Dec] 
*تاریخچهً زمان حکومت پادشاهان ماد (کیانی) و دو تَن از قلم افتاده های ایشان  [2011 Dec] 
*اهورامزدا در اصل خدای شراب و شادی بوده است  [2011 Dec] 
*تیگران اول ارمنستان همان ویشتاسپ کیانی بوده است  [2011 Dec] 
*ریشه های اسطورهً رستم و اسفندیار  [2011 Dec] 
*بررسی معنی نامهای مُغ و ماگان  [2011 Nov] 
*از جمشیدی که در سمت چین مقتول گردیده منظور همان داریوش سوم است  [2011 Nov] 
*اویس قرنی همان زرتشت ایرانیان نزد یمنی ها بوده است  [2011 Nov] 
*توروکوهای کردستان قبیله ای از مردمان قفقازی و آریایی هوری و میتانی بوده اند  [2011 Nov] 
*تحقیقی در باب منشأ جشن بابلی- ایرانی کهن گاوگیل  [2011 Nov] 
*معنی نامهای کهن مراغه و بناب  [2011 Nov] 
*معنی خرابات در ادبیات ایرانی  [2011 Oct] 
*معنی نام تبریز  [2011 Oct] 
*معنی لفظی نام اورمیه  [2011 Oct] 
*معنی باخرز و تایباد  [2011 Oct] 
*معنی نام کاسپی  [2011 Oct] 
*نام نواحی جنوب خوزستان در خبر حمدالله مستوفی  [2011 Oct] 
*اصلاحیه ای بر تبدیل حروف در سبک شناسی  [2011 Sep] 
*ریشهً ایرانی کلمات قنات و قائن و قائنات  [2011 Sep] 
*بررسی نام نیاکان منسوب به زرتشت در کتاب هفتم دینکرد  [2011 Sep] 
*معنی نامهای خوی، خوئین، خمین و خامنه  [2011 Sep] 
*نگاهی اجمالی به جغرافیای تاریخی ناحیه اصفهان  [2011 Sep] 
*شهرستان مراغه در جغرافیای تاریخی کهن خود  [2011 Aug] 
*معانی نام شاهنامه ای ریونیز  [2011 Aug] 
*زعفران و کرکم در اصل کلما تی فارسی هستند  [2011 Aug] 
*نظری به نام و نشان خدایان کاسی (اسلاف لران)  [2011 Aug] 
*اصل و نسب اشو زرتشت سپیتمان پیامبرعدالت اجتماعی جهانشمول  [2011 Jul] 
*معنی نامهای مازندران و کاسپی  [2011 Jul] 
*آتلانتیس همان فواصل بین شبه جزیره اسکاندیناوی و شبه جزیره ژوتلند دانمارک بوده است  [2011 Jun] 
*اصلاحیه ای ریشه ای در معرفی زرتشت در ویکیپدیا  [2011 Jun] 
*منظور از اصحاب مدین و قوم شعیب قرآن قوم مادیای اسکیتی بوده است  [2011 May] 
*غزان مغلوب کننده سلطان سنجر همان نیاکان عثمانیان بوده اند  [2011 May] 
*نقد و بررسی فرار خانواده عیسی مسیح به مصر  [2011 Jan] 
*مرکزیت بلخ و بامیان در نقشهً تبتی کهن  [2010 Nov] 
*یک بررسی جدید در باب محل دخمه های کورش دوم و کورش سوم   [2010 Sep] 
*نام و نشان قصبات و شهرهایی کهن در ناحیهً جزیرهً ابن عمر  [2010 Sep] 
*معنی لفظی نامهای کهن ماکو محل واقع در شکاف کوهستان است  [2010 Sep] 
*موضوع سخنرانیهای زینب بنت علی بن ابی طالب صرفاً از معنی نام وی بر خاسته است  [2010 Aug] 
*ریشهً سومری و ایرانی نام ایران  [2010 Aug] 
*عنقا شکل نمادین اساطیری نسبتاً در هم آمیخته شتر مرغ و عقاب و همای سعادت  [2010 Aug] 
*قوم نوح اساطیری تورات همان لویان هیتی (لاویان، لودیان) بوده اند  [2010 Aug] 
*درختان اساطیری زقوم و درخت طوبی قرآن همان زیتون و انار هستند  [2010 Aug] 
*رستم دستان نواده کدام ضحاک به شمار است؟  [2010 Aug] 
*معنی لفظی نامهای اهر، کلیبر، پیشکین و اشتبین  [2010 Aug] 
*آیا اهورامزداپرستی با داریوش از مصر به ایران نیامده است؟  [2010 Aug] 
*اسامی جغرافیایی و تاریخی و اساطیری مهمی که در فرهنگنامه هیتی می توان ردیابی نمود  [2010 Aug] 
*شعیب بن صالح، یاور امام موعود در اساس همان شعیب بن خازم رهبر خازمیان از شعبه های خوارج است  [2010 Aug] 
*معانی لفظی کنعان و اسطورهً طالوت و جالوت مربوط بدان  [2010 Jun] 
*در اساس نامهای آریا و عرب (آرابو)؛ آرامی (آرامو) توتم قبیله ای شیر نهفته است  [2010 Jun] 
*اسطورهً تاریخی کتایون و گشتاسپ مأخذ اساطیر مهمی در ایران و اران است  [2010 Jun] 
*ریشهً مصری اسطورهً کیومرث و گاو اوکدات  [2010 Jun] 
*ریشه و مفهوم نام های اینگوش و چچن  [2010 Jun] 
*ایواز به لغت اوستایی به صورت ای- واذ (ئی وائیذی) به معنی خادم دانای ساقی‌گری است  [2010 Jun] 
*معنی نام و نشان ایل بزرگ کُرد موسوم به بلباس  [2010 May] 
*نظری بر نام و نشان پنج شهر و بندر کهن استان بوشهر  [2010 May] 
*تحقیقی در باب ترکان آغاجری   [2010 May] 
*بررسی نام و نشان و مقام و نقش نیلوفر در فرهنگ قدیم ایران  [2010 May] 
*حماسه آلپمیش نقش اساطیری چنگیزخان در کشورهای آسیای میانه است  [2010 May] 
*بررسی اسامی قبایل باستانی بزرگ ترک که غالباً بر پایه توتم پرستی ایشان است  [2010 May] 
*بررسی اسامی جغرافیایی مناطق و رودهایی در سواحل جنوبی ایران که در لشکرکشی اسکندر و دریاسالارش نئارک از آنها نام برده شده است  [2010 May] 
*در جستجوی معنی لفظی اصلی نام قوم تاتار به توتم همای سعادت ایشان می رسیم   [2010 May] 
*معنی لفظی ایرانی و سکایی نام شهر آلما آتا پایتخت قزاقستان  [2010 May] 
*شرح و تفسیر تازه ای بر شعر فولکلوریک معروف آذری «اوشودوم، اوشودوم»  [2010 May] 
*نقدی بر مقاله "بررسي خاستگاه زرتشت و زرتشت‌گري فرزاد قنبری"  [2010 May] 
*نام شهر زاهدان کهنه اصیل بوده و در اصل به معنی شهر آب زهکشی شده است  [2010 May] 
*نام و نشان کهن شهر زاهدان در تاریخ و اسطوره ها  [2010 May] 
*بررسی ریشه های اساطیری کهن داستان بلوچی گِسُدُک  [2010 Apr] 
*نظری بر برخی از نامهای جغرافیایی کهن و مرموز سمت مازندران و شهرستان آمل  [2010 Apr] 
*بررسی اسامی جغرافیای کهن فناکه، سیرینکس و زادراکرت مربوط به شهر ساری   [2010 Apr] 
*نام و نشان کهن شهر تویسرکان و معبد کهن آن  [2010 Apr] 
*زیارتگاه شاه عبدالعظیم حسنی ری در اصل متعلق به شیخ جمال الدین ابوالفتوح رازی است  [2010 Apr] 
*زیارتگاه حضرت معصومه قم در جایگه معبد اینانا (ایشتار/اناهیتا)  [2010 Apr] 
*بررسی چهار نام از فرهنگ اعلام تاریخی دبا (دایرة المعارف بزرگ اسلامی)  [2010 Apr] 
*معانی لفظی نوبخت، نوبهار و برمک در رابطه با بودا-زرتشت و بلخ  [2010 Apr] 
*هر دوی نامهای کاسپین و خزر نام مناسبی برای دریای مازندران هستند  [2010 Apr] 
*معانی نامهای یثرب و یندد شهر مدینه  [2010 Mar] 
*نظری بر نام و نشان عیلامی دو بنای باستانی استان فارس  [2010 Mar] 
*فرهنگ و زبان و لهجهً آذری جمهوری آذربایجان در خطر اضمحلال و جایگزینی با ترکی عثمانی  [2010 Mar] 
*معضل نه چندان دشوار درک تاریخ و اساطیر مربوط به زرتشت سپیتمان  [2010 Mar] 
*معنی نام فارسی پنج میوه درختی و گیاهی که نامهای مرتبط و مشابه دارند  [2010 Mar] 
*دیو آشموغ (مغزخوار)همان خدای ملی بابلیها یعنی مردوک (ضّحاک مغزخوار) است  [2010 Mar] 
*جواب معمای کیستیِ بت بزرگ کعبه یعنی هُبل، همان اسماعیل است  [2010 Mar] 
*تحقیقی در باب نُه اقلیم و هفت اقلیم و پنج اقلیم هندوان باستان  [2010 Mar] 
*توضیحی در باب ساکنین باستانی آریایی پازیریک در جنوب سیبری  [2010 Mar] 
*نام خلیج فارس در اصل به معنی دریای پایین و زیرین بوده است  [2010 Feb] 
*معنی لفظی کلاردشت  [2010 Feb] 
*بررسی ریشه های ایرانی و ارمنی جشن زنانهً ناهیدی، مردگیران  [2010 Feb] 
*دژ تخت ابونصر شیرازهمان مکان آتشکده آذر خوروچ (آذر خرداد) است  [2010 Feb] 
*تحقیقی در خاستگاه صوفیگری ایرانی و منشأ ابزارهای نمادین ایشان  [2010 Feb] 
*اصلاحیه ای در مقالهً گاهشماري در استان کردستان  [2010 Jan] 
*آیین علوی نه در نواحی انگور بلکه در خود عربستان و جنوب عراق شکل گرفته است  [2010 Jan] 
*نام و نشان نسبتاً دقیق زرتشت و محل نگهداری اوستای عهد ساسانی   [2010 Jan] 
*داستان معراج آسمانی پیامبر اسلام   [2010 Jan] 
*جشن چلّه بزرگ زمستانی (سده) در سنت نیز به غیر از شب آرامش یلدا بوده است  [2010 Jan] 
*ترجمهً جدیدی از متن سنگنوشتهً هخامنشی جزیره خارک   [2010 Jan] 
*بحثی در منظور ایهامی اصلی داستان کوتاه سه قطره خون  [2010 Jan] 
*اعیاد سده، حنوکا و قربان ریشه در یک سنت دینی معروف عیلامیان و بابلیان داشته اند  [2009 Dec] 
*بررسی نام و نشان خدایان مهم عیلام در رابطه با جغرافیای تاریخی منطقه و تاریخ اساطیری ادیان  [2009 Dec] 
*بررسی اساس تاریخی و فرهنگی اسطورهً هفتخوان رستم  [2009 Nov] 
*بالقاسون و بلاساغون شهرهای قبلی و بعدی دختران اساطیری آمازون (هونها،قرقیزها) بوده اند  [2009 Nov] 
*قرقیزها بازماندگان اصیل هونهای حکومتی هستند  [2009 Nov] 
*برصیصای اساطیر اسلامی هیئت اسطوره ای دیگر مانی، پیامبر صوفی است  [2009 Nov] 
*منظور از مردم هفتواد شاهنامه همان قوم هپتالان بوده اند  [2009 Nov] 
*بررسی نام و نشانهای قبایل دهگانه بزرگ حکومتی دولت گوک ترکان  [2009 Nov] 
*مشکل بزرگ ما آذری ها در ایران و حتی خارج کشور  [2009 Nov] 
*چه کسی کفر میگوید؟  [2009 Oct] 
*کمیل بن زیاد که در مقام صحابی مقتول علی بن ابوطالب قرار گرفته، خود همان مانی است  [2009 Oct] 
*بنیانگذاران مکتب شیعی گری شريح بن حارث كندى و عبدالله بن سبا و نسبت آنها با همدیگر   [2009 Oct] 
*عمار یاسر همان زرتشت سپیتمان ملبس اسلامی وارداتی مسلمین از اعراب زرتشتی قدیم است  [2009 Oct] 
*تحقیقی در نام و نشان ایلات قره قویونلو و آق قویونلو  [2009 Oct] 
*تحقیقی در نام و نشان نوروز و مهرگان و هفت سین نوروزی  [2009 Oct] 
*دیدگاه دو رگه لیبرالی و استبدادی الهه بقراط  [2009 Oct] 
*اساس تاریخی روایت نصایح پیامبر به ابوذر با پندهای لقمان حکیم به پسرش و نصایح بزرگمهر به انوشیروان یکی است  [2009 Oct] 
*نام روستای زیبای آقمشهد شهرستان ساری در رابطه با جنگل سفید اساطیری است  [2009 Sep] 
*بررسی نام و نشان قبایل بزرگ دیرین و حالیه کًرد در ارتباط تباری مستقیم آنها با یکدیگر  [2009 Sep] 
*تحقیقی دربارۀ اساطیر پیدایی شطرنج و معنی لفظی آن   [2009 Sep] 
*عزاداری بزرگ و سالیانه ماه محرم نزد ایرانیان در اصل برای همان بزرگترین شکست تاریخی ایرانیان در تاریخ یعنی جنگ قادسیه در مقابل اعراب بوده است  [2009 Sep] 
*رابطه اصول اخلاقی علمی دنیا و منطق و معیار اخلاقی اصیل بومی هند و ایرانی ما  [2009 Sep] 
*اسطوره سمک عیار در اساس خاطره حماسه پیروزی سورنا سردار پارتی اُرد بر کراسوس است  [2009 Sep] 
*نام اساطیری حسین کرد شبستری از امتزاج نام و نشان امیر معزالدین شنسبانی و ملک معزالدین حسین کرت از دو سلسله فرمانروایان غور پدید آمده است  [2009 Sep] 
*معنی لفظی نامهای لَک و لُر   [2009 Sep] 
*ملانصرالدین الاغ سوار در اصل همان خواجه نصیرالدین، وزیر و مراد هلاکوخان مغول است  [2009 Aug] 
*نشانه های واضحی از اساطیر خدایگانی مصری در تورات و اساطیر یونانی   [2009 Aug] 
*دلایلی که چارتاقی نیاسر را معبدی میترایی نشان میدهند  [2009 Aug] 
*معمای سادهً نام مادر امام چهارم شیعیان  [2009 Aug] 
*یحیی بن عمر،علوی انقلابی عهد حسن عسکری، اساس تاریخی مهدی موعود است   [2009 Aug] 
*معانی اسامی تور ، ترک ، سکا، اسکیت  [2009 Aug] 
*معمای تاریخی بزرگ بردیه اصلی و بردیه فرعی  [2009 Aug] 
*اوپیته فرمانروای سیاس ناشناس ماندهً سلسله ماد  [2009 Aug] 
*مأخذ هیتی کهن اسطورهً لیلی و مجنون  [2009 Jul] 
*سوبی نام کهن باسمنج-سعید آباد ناحیه چمنزاران معروف دامنه شمالی کوه سهند است  [2009 Jul] 
*وجه اشتراک ابراهیم روایات اسلامی با گئوماته زرتشت  [2009 Jul] 
*کهن ترین همنوازی جهان در ایران یا کارگاه جام سازان عیلامی  [2009 Jul] 
*معنی لفظی نام زنوز و جلفا  [2009 Jul] 
*از رابعه و بکتاش اساطیری همان آمیتیدا/پان ته آ و همسرش آبرادات/سپیتمه منظور هستند  [2009 Jun] 
*بابک خرمدین در آذربایجان بیشتر تحت نام حماسی خود کور اوغلو زنده مانده است  [2009 Jun] 
*بررسی اساس تاریخی داستان پان تئه آ در کورشنامه گزنفون  [2009 Jun] 
*ورجمکرد اوستا همان منطقهً قره باغ است  [2009 Jun] 
*معنی لفظی نام علمدار گرگر  [2009 Jun] 
*فریبکاران تاریخ  [2009 Jun] 
*تحقیقی در باب نام ونشان رود معروف نیل ، سرزمین مصر و قاره آفریقا   [2009 Jun] 
*سبلان و دو قله معروف آن همان کوه مقدس اوستایی هوکر و قلل اوشیدم و اوشیدرن هستند  [2009 Jun] 
*کنگ دژ روایات ملی نام مشترک تخت جمشید، همدان، گنجه، بابل و نینوا است  [2009 Jun] 
*ریشه پهلوی واژه فندق   [2009 Jun] 
*نام و نشان کهن برخی از جزایر ایرانی خلیج فارس  [2009 Jun] 
*نبرد مجیدو (سده 15 ق.م) که در اساطیر دینی تحت نام نبرد هارمجدون، گذشته در آینده شده است  از گاهشمار تاریخ ایران و جهان [2009 May] 
*نام آریائیان میتانی، ماننایی، مادی و کاسی جملگی به معنی مردم شراب و شادی بوده است  [2009 May] 
*آتشکده ماربین اصفهان و ایزد شیر-اژدهاوش آن  [2009 May] 
*آتشکده ماربین اصفهان و ایزد شیر-اژدهاوش آن  [2009 May] 
*معنی لفظی نامهای قدیمی بندرعباس و میناب  [2009 May] 
*پادشاه کشورگشای ماد کواکسار همان کیخسرو شاهنامه است  [2009 May] 
*جزیره کیش همان سرزمین اساطیری دیلمون سومریان است  [2009 May] 
*جریانهای فکری دوران محمد بن زکریای رازی نقدی کوتاه در تکمیل بخشی از مبحث رساله اسماعیل وفا یغمایی  [2009 May] 
*تحقیقی در باب نام و نشان مریم و یوسف انجیل ها  [2009 May] 
*گاهشماری پارسیان هخامنشی و نام ماههای آن از بابلیان اخذ شده است  [2009 Apr]