کنگ دژ روایات ملی نام مشترک تخت جمشید، همدان، گنجه، بابل و نینوا است
جواد مفرد کهلان
کتاب پهلوی بندهش گفته شده است ور جمکرد یعنی دژ ساخته شده توسط جمشید در میانه پارس قرار دارد. گرچه بخش وندیداد اوستا در فرگرد دوم خود به درستی جای جمشید تاریخی و ور وی را در سمت ایرانویج (حوالی کوه سهند) خاطر نشان می کند. یعنی انتساب پاسارگاد به تخت جمشید بعد ها از روی معروفیت ورجمکرد در روایت دینی زرتشتی صورت گرفته است. نام تخت جمشید در کتاب پهلوی بندهش همچنین به صورت کنگ دژ (دژ محل خزانه) آورده شده است. آنجاییکه می گوید: "پشوتن گشتاسپان (داریوش پسر گشتاسپ) با هزار پیرو خود در آن اقامت دارند و در پایان جهان به ایرانشهر می آیند و دین و پادشاهی را دوباره مستقر می سازند." عناوین پشوتن یعنی تن به سزا ارزانی و جاماسپ (مغ کش) القاب داریوش به سبب واقعه مغ کشی به وی داده شده اند که این دو هیئت وی در روایات ملی کتب پهلوی و شاهنامه تبدیل به دو شخصیت سلطنتی از خاندان هوگو (هخامنش) در عهد زرتشت شده اند. می دانیم جاماسپ در روایات کتب اوستایی و پهلوی داماد زرتشت و همسر دختر او پوروچیستا (پردانش) به شمار رفته است و داریوش با پارمیس (پر دانش) دختر گائوماته بردیه ازدواج نموده بود. اما در باب کنگ دژ روایات ملی ، مطالب بسیار در آمیخته است؛ معهذا قابل تمییز از یکدیگر هستند: کنگ دژی که سیاوش ساخته (سیاوخش کرد) همان شهر گنجه است که در آنجا فرائورت (فرود/سیاوش) پادشاه مقتدر ماد توسط مادیای اسکیتی ملقب به مجرم و پر آسیب (فراسیاب)غافلگیرانه از سمت شمال قفقاز مورد تهاجم قرار گرفت و کشته شد. کنگ دژی هفت حصاری که توسط کیخسرو (کی خشثرو، هوخشثره) فتح شده است همان دژ کیشه سو (همدان) است که آشوریان آن را برای چپاول ماد در قلب اراضی مادها بنا نموده بوده اند. ثروتهای این دژ از ویرانی و غارت خزائن پایتختهای آشور یعنی نینوا و شهر آشور تأمین شده بود که تقریبا طی شش سده غارتگری و باجگیری برده داران ستمگر آشوری بدست آمده بوده است. همین دژ در شاهنامه در رابطه با فریدون (کورش سوم) و ضحاک (آستیاگ) تحت نام دژ هوخت کنگ (دژ محل گنج نیک) قید شده است. در شاهنامه خود این دژ هوخت کنگ (به تصحیف هودجش کنگ) با بیت المقدس (بابل= شهر دروازه خدا) در هم آمیخته است خصوصاً آنجا که همانند متن ناهید یشت اوستا صحبت از عبور از دجله را می نماید این موضوع به وضوح عیان میگردد. از سوی دیگر دژ هوخت کنگ در رابطه با کیخسرو مطابق نینوا (شهر رفاه و ثروت) است که در شاهنامه تحت نام دژ بهمن (وهومان= خانه نیک) به عنوان مقر دیوان ویرانگر (آشوریان) در اردبیل (خانه مقدس= بیت المقدس، منظور نینوا) معرفی شده است که به قول بندهش پ کماز دیوان (محل باده گساری آشوریان) بود و کیخسرو آن را برزمین نشاند یعنی با خاک یکسان کرد. شیر بیرحم پیر آشور بدست اخلاف شکارهای به رهبری کی خشثرو و متحدانش کورش دوم (توس) و برادرش آریارمن (گستهم) و سپیتمه جمشید (گودرز کشوادگان) خودش برای همیشه به تاریخ سپرده شد. ضمناً در و دیوار تخت جمشید که حاوی نقوش خراج دهندگان دور و نزدیک است تردیدی در کنگ دژ به شمار رفتن تخت جمشید باقی نمی گذارد. نام پارسی کهن آنجا یعنی پاسارگاد را می توان محل نگهداری [خزاین] معنی نمود. هندوان نیز از مهابهاراته (رباینده گنج بزرگ) سوای میهن خویش همین پاسارگاد کورش را مدّ نظر داشته اند چه هندوان نام کورش را سوای هیئت اوستایی آن یعنی ثراتئونه (سومی، منظور کورش سوم) به صورت بهاراته (رباینده گنجها) قید نموده اند. جمشید تاریخی (=مؤبد درخشان) یعنی سپیتمه (=سپید رخسار) داماد و ولیعهد آستیاگ پادشاه ولایات جنوب قفقاز بوده است که به امر کورش سوم به قتل رسید. ولی کورش سوم (فریدون) با همسر مسن او آمی تیدا دختر آستیاگ ازدواج نمود و پسران او سپیتاک (زریادر) و مگابرن (ویشتاسپ) به پسر خواندگی (ایرج و سلم) یا برادر خواندگی (کتایون و برمایون)خود پذیرفت و ایشان از حکومت ماد کوچک و ماد سفلی به حکومت بلخ و گرگان بر گماشت. ارنست هرتسفلد ایرانشناس معروف آلمانی، سپیتاک پسر سپیتمه را همان زرتشت سپیتمان می داند. نگارنده بعد سه دهه تحقیق در این راه، این نظر را درست دیده و ویشتاسپ حامی زرتشت را نیز همان برادر بزرگ او مگابرن ویشتاسپ دریافته ام و از موضوع معاصرت و این همانی بودن هر دو محلهای فرمانروایی زرتشت سپیتمان و گائوماته بردیه (پسرخوانده و داماد کورش) و سپیتاک پسر سپیتمه به طور قطع به یکی بودن اینان رسیده ام. در شاهنامه برمایون همچنین به عنوان گاو پرمایه شیر ده بزرگ و مقدسی معرفی میشود که دایه فریدون (کورش سوم) به شمار رفته است. بی شک این موضوع از ترجمه عامیانه نام گائومات (دانای سرودهای دینی) به گاو ماده عاید گردیده است. دختر دیگر آستیاگ یعنی خاله سپیتاک/گائومات/زرتشت تحت نام آموخه با بخت النصر پادشاه معروف بابل ازدواج کرده بود که تصور میشد باغهای معلق معروف بابل (در واقع حصار دفاعی مزین شهر بابل) به خاطر وی بنا شده بود که در اساس به سبب هراس از امپراطوری ماد و وابستگان پارسی و سکایی ایشان بوده است. در اوستا و شاهنامه همین دختران آستیاگ (ضحاک، اژدهاک) که به سهو غالباً دختران جمشید به شمار رفته اند تحت القاب ارنواک (ارنواز) و سنگهواک (شهرناز) یاد شده اند که فریدون/ کورش ایشان را از چنگ ضحاک (در اساس تاریخی خود منظور آستیاگ پادشاه ماد و نابونید پادشاه بابل) آزادشان ساخته و به عقد خود در می آورد. مارهای کتف ضحاک اشاره به ایزد ماروش ویژه شهر بابل یعنی مردوک می باشد. جالب است که چنینان باستان در گزارشهای خود در عهد اشکانیان نام بابل را تیائوچه (تئوژیه اوستا= محل اژدهای نیرومند) آورده اند که همانست در روایات ملی تبدیل به تازی شده و بعدها به اعراب اختصاص داده شده است.
رفتن فريدون به جنگ ضحاك (از سایت فـرهـنـگـسـرا)
كــمــر تــنــگ بــســتــش بــه كـــيـــن پـــدر | فــريــدون بــه خــورشــيــد بــر بــرد ســـر | |
بــه نــيــك اخــتــر و فــال گــيــتــي فــروز | بــــرون رفــــت خــــرم بــــه خـــــرداد روز | |
بــــه ابـــــر انـــــدر آمـــــد ســـــر گـــــاه او | ســـپـــاه انـــجـــمـــن شــــد بــــه درگــــاه او | |
ســپــه را هــمــي تــوشــه بــردنـــد پـــيـــش | بــه پــيــلــان گــردون كــش و گــاو مــيـــش | |
چــو كــهــتـــر بـــرادر ورا نـــيـــك خـــواه | كــيــانــوش و پــرمــايـــه بـــر دســـت شـــاه | |
ســـري پـــر ز كـــيـــنــــه دلــــي پــــر ز داد | هــمــي رفــت مــنــزل بــه مــنــزل چــو بـــاد | |
بــه جــايــي كــه يــزدان پــرســتــان بــدنـــد | رســــيــــدنــــد بــــر تــــازيــــان نـــــونـــــد | |
فـــرســــتــــاد نــــزديــــك ايــــشــــان درود | پــس آمــد بــر آن جــاي نـــيـــكـــان فـــرود | |
خــرامــان بــيــامـــد يـــكـــي نـــيـــك خـــواه | چــو شــب تــيــره گــشــت از آن جــايـــگـــاه | |
بـــه كـــردار حـــور بـــهـــشـــتـــيـــش روي | فــرو هــشــتــه از مــشــگ تـــا پـــاي مـــوي | |
نــهــانــي بــيــامــخــتـــش افـــســـونـــگـــري | ســـوي مـــهـــتـــر آمـــد بــــه ســــان پــــري | |
گـــشـــاده بـــافـــســـون كـــنـــد نـــاپـــديــــد | كـــه تـــا بـــنـــدهـــا را بـــدانـــد كـــلـــيــــد | |
نــه از راه پـــيـــگـــار و دســـت بـــديـــســـت | فــريــدون بــدانــســـت كـــان ايـــزديـــســـت | |
كـــه تـــن را جـــوان ديـــد و دولـــت جـــوان | شــــد از شــــادمــــانــــي رخــــش ارغـــــوان | |
يـــكـــي پـــاك خــــوان از در مــــهــــتــــرش | خــورش هــا بــيــاراســت خـــوالـــيـــگـــرش | |
گـــران شـــد ســـرش راي خــــواب آمــــدش | چــو شــد نــوش خـــورده شـــتـــاب آمـــدش | |
بــــديــــدنــــد و آن بــــخــــت بــــيـــــدار او | چـــــو آن ايـــــزدي رفـــــتـــــن و كـــــار او | |
تـــبـــه كـــردنـــش را بـــيــــاراســــتــــنــــد | بــرادرش پــس هـــر دو بـــرخـــاســـتـــنـــد | |
بــــرادرش هــــر دو نـــــهـــــان از گـــــروه | يـــكـــي كـــوه بـــود از بـــرش بـــرز كــــوه | |
شــــده يــــك زمــــان از شــــب ديـــــريـــــاز | بــه پــايــيــن كــه شــاه خــفـــتـــه بـــه نـــاز | |
وزيــشــان نــبـــد هـــيـــچ كـــس را خـــبـــر | بــه كـــه بـــرشـــدنـــد آن دو بـــيـــدادگـــر | |
بـــر آن بـــرز بــــالــــاي آن تــــيــــغ كــــوه | بـــرفـــتـــنـــد هـــر دو نـــهـــان از گــــروه | |
نــــديــــده مــــر آن كــــار بـــــد را گـــــران | ز خـــارا بـــكـــنـــدنـــد لـــخـــتــــي گــــران | |
بــدان تـــا بـــكـــوبـــد ســـرش بـــي درنـــگ | از آن كـــوه بـــالـــا بـــكـــنـــدنـــد ســـنــــگ | |
مــر آن خــفــتــه را مــرده پــنـــداشـــتـــنـــد | از آن كــوه غــلــطــان فــرو گـــاشـــتـــنـــد | |
خـــروشـــيـــدن ســـنـــگ بــــيــــدار كــــرد | بــه فــرمــان يــزدان ســـر خـــفـــتـــه مـــرد | |
بـبــســت و نــجــنــبــيــد آن ســنــگ بــيــش | بـافـسـون مـر آن ســنــگ از جــاي خــويــش | |
نــكــرد آن ســخــن را بـــديـــشـــان پـــديـــد | هـمـان گـه كـمــر بــســت و انــدر كــشــيــد | |
چــنــان چــون بــود مــرد ديـــهـــيـــم جـــوي | بـــــــه ارونـــــــد رود انــــــــدر آورد روي | |
بــه تــازي تـــو ارونـــد را دجـــلـــه خـــوان | اگــــر پــــهــــلــــوانــــي نـــــدانـــــي زبـــــان | |
لـــب دجـــلـــه و شــــهــــر بــــغــــداد كــــرد | دگـــــر مـــــنــــــزل آن شــــــاه آزاد مــــــرد | |
فـــــرســـــتــــــاد زي رودبــــــانــــــان درود | چـــو آمــــد بــــه نــــزديــــك ارونــــد رود | |
كـه كـشـتـي بـرافـگــن هــم اكــنــون بــه راه | بـــر آن رودبـــان گـــفـــت پــــيــــروزشــــاه | |
از ايــن هــا كــســي را بــديــن ســو مـــمـــان | مـــرا بـــا ســـپـــاهـــم بــــدان ســــو رســــان | |
بــه كــشــتــي و زورق هــم انـــدر شـــتـــاب | بـــــدان تـــــا گـــــذر يـــــابـــــم از روي آب | |
نـــيـــامـــد بـــگـــفـــت فــــريــــدون فــــرود | نـــيـــاورد كـــشـــتـــي نــــگــــهــــبــــان رود | |
چــنــيــن گــفــت بــا مــن ســخــن در نــهـــان | چـــنـــيـــن داد پـــاســـخ كـــه شـــاه جـــهـــان | |
جـــوازي بـــيـــابــــي و مــــهــــري درســــت | كــه مــگــذار يــك پــشــه را تــا نــخـــســـت | |
از آن ژرف دريـــــا نـــــيـــــامـــــدش بـــــاك | فـريـدون چـو بـشـنــيــد شــد خــشــمــنــاك | |
بــر آن بــاره ي تــيــزتــگ بـــرنـــشـــســـت | هــم آنــگـــه مـــيـــان كـــيـــانـــي بـــبـــســـت | |
بـــه آب انـــدر افـــگـــنـــد گـــلــــرنــــگ را | ســرش تــيــز شــد كــيـــنـــه و جـــنـــگ را | |
هـــمـــيـــدون بـــه دريـــا نـــهـــادنـــد ســــر | بــبــســتــنــد يــارانــش يــكـــســـر كـــمـــر | |
بــه آب انــدرون غـــرقـــه كـــردنـــد زيـــن | بــــر آن بـــــادپـــــايـــــان بـــــا آفـــــريـــــن | |
بـــه بـــيـــت الـــمـــقـــدس نـــهـــادنــــد روي | بـه خـشـگـي رسـيـدنـد ســر كــيــنــه جــوي | |
هــمــي كــنــگ دژ هــودجــش خـــوانـــدنـــد | كـــه بـــر پـــهـــلـــوانـــي زبـــان رانــــدنــــد | |
بـــــــرآورده ايـــــــوان ضـــــــحـــــــاك دان | بـــه تـــازي كـــنـــون خـــانـــه ي پــــاك دان | |
كــز آن شــهــر جــويــنــده بــهــر آمـــدنـــد | چــو از دشــت نــزديـــك شـــهـــر آمـــدنـــد | |
يــكـــي كـــاخ ديـــد انـــدر آن شـــهـــر شـــاه | ز يـــك مـــيـــل كـــرد آفـــريـــدون نـــگـــاه | |
هــــمــــه جــــاي شــــادي و آرام و مــــهــــر | فـروزنــده چــون مــشــتــري بــر ســپــهــر | |
كــه گــفــتـــي ســـتـــاره بـــخـــواهـــد بـــود | كــه ايــوانــش بــرتــر ز كــيـــوان نـــمـــود | |
كــه جـــاي بـــزرگـــي و جـــاي بـــهـــاســـت | بـــدانـــســـت كـــان خـــانـــه ي اژدهـــاســـت | |
بــرآرد چــنــيـــن بـــرز جـــاي از مـــغـــاك | بـه يـارانـش گـفـت آنــك بــر تــيــره خــاك | |
مــــگـــــر راز دارد يـــــكـــــي در نـــــهـــــان | بــتــرســم هــمــي زانــكـــه بـــا او جـــهـــان | |
شــــتــــابــــيــــدن آيـــــد بـــــروز درنـــــگ | بــبــايــد كــه مــا را بـــديـــن جـــاي تـــنـــگ | |
عـــنـــان بـــاره ي تـــيـــزتـــك را ســـپــــرد | بــگــفــت و بــه گـــرز گـــران دســـت بـــرد | |
كــه پــيــش نـــگـــهـــبـــان ايـــوان بـــرســـت | تـــو گـــفـــتـــي يـــكــــي آتــــشــــي درســــت | |
تــو گــفــتــي هـــمـــي بـــرنـــوردد زمـــيـــن | گــران گـــرز بـــرداشـــت از پـــيـــش زيـــن | |
فــريــدون جــهــان آفــريــن را بــخـــوانـــد. | كــس از روزبــانـــان بـــدر بـــر نـــمـــانـــد |
تصویری بازسازی شده از شهر بابل عهد باستان
منبع:پژواک ایران