بررسی نام و نشان خدایان مهم عیلام در رابطه با جغرافیای تاریخی منطقه و تاریخ اساطیری ادیان
جواد مفرد کهلان

مسجد سلیمان (معبد سی لیر-مان) معبد "سی لیر-هوتران" ایزد حامی و نگهبان عیلام بوده است:

موضوع گمراه کننده مطابقت نام قدیمی مسجد سلیمان با پارسوماش، انشان یعنی سرزمین پارس باستانی:ویکیپدیای فارسی مطلبی بدین عنوان در باب مسجد سلیمان دارد که نظریه خام و نسنجیده ای از عهد گریشمن دارد که علاقه مندان جغرافیای تاریخی منطقه را به پذیرش نظریه بی پایه ای مبنی بر یکی بودن مسجد سلیمان با نامهای کهن سرزمین پارس یعنی انشان و پارسوماش رهنمون شده است. این نظریه گریشمن که بدون در نظر گرفتن اساس جغرافیای تاریخی کهن مناطق مربوطه صورت گرفته است، به سادگی این موضوع قابل رد و طرد است: وی بدون در نظر گرفتن شرایط جغرافیای متفاوت این دو نام یکی خود سرزمین پارس و دیگری قصبه ای درعیلام باستانی صرفاً توجه کرده است بدین که اگر سلیمان (مرد صلح=کورش سوم دارنده مقبرهً "مادرسلیمان=مزارسلیمان") را به جای پارس بگذاریم، جزء ماش (مشیگ ده= ده و دیار بزرگ) در نام پارسوماش با مسجد سلیمان مطابقت پیدا می کند. نام انشان هم که وی به خوبی میدانست یا نمی دانست به زبان فارسی به معنی محل فرمانروا با این نام و مفهوم آن همخوانی دارد. به هر حال وی الحق نظریه بی پایه و بسیارسخیفی صرفاً سر کنجکاوی و جلب توجه دیگران به بررسی این نظریه مطرح نموده و نام مملکت پارس کهن را با قصبه ای واقع در مملکت مجاورت غربی آن یعنی عیلام اصلی سنجیده است. لابد وی برای جلب توجه بررسی موضوع وجه تشابه صوتی آنها اقدام به طرح این نظریه کرده است و علاقه مندان تاریخ ما نیز که فرصت و حوصلهً تحقیق و یا قدرت نقد مطالب جغرافیای کهن را - که تا حدود و اندازه ای تخصصی هم است- نداشته اند، آن را به سان وحی منزل افسانه ای ادیان پذیرفته و بدون غور و بررسی آن را به طور نظریه ای قابل قبول مطرح ساخته اند. مطلب گمراه کننده ویکیپدیا از این قرار است: "هیئت باستان‌شناسی فرانسوی سال ۲۰۰۷ نیز در مسجد سلیمان موفق به کشفیات مهمی شده است. پروفسور گیرشمنرئیس هیئت مزبور عقیده دارد که محل کنونی مسجد سلیمان (پارسوماش وبعدها انشان) قدیم‌ترین پایتخت پادشاهی هخامنشیبوده‌است. یکی ازعوامل ایجاد و گسترش شهر مسجدسلیمان اکتشاف نفتدراین منطقه است."                                                               

امّا برای پیدا نمودن نام و نشان کهن مسجد سلیمان که نام اساطیریش به وضوح گواه از قدمت باستانی آن دارد، مشکل موجود پیدا کردن اسناد و مدارک برای بررسی نام باستانی این شهراست که باید در پی آن بر آمد. و ما در نگاه نخست شهری بدین نام و نشان یا حتی نشانی مشابه با آن را در هیچ منبع قدیمی پیدا نمی کنیم.                                         

برعکس ویکیپدیا فرهنگنامه فارسی ویکیماپیا راه منطقی تری رفته و در مورد وجه تسميه و پيشينه تاريخي این شهر چنین آورده است :                                                                                                                             

"آثار و بقاياي يك پرستش‌گاه قديمي كه قبلا به گفته گيرشمن به دوره هاي پيش از ساسانيان مربوط است، در اين شهر كه قبلا مردم بومي آن را مسجد سلمان يا سليمان مي گفتند موجب شد كه اين شهر مسجد سليمان نام گذاري شود. اين شهرستان در سده هاي وسطي«تلغر» ناميده مي شد و اين نام به سرزميني گفته مي شود كه از كنار رودخانه كارون تا زمين هاي خاوري چشمه نفت امتداد داشت. در اين ناحيه، قسمت بالايي آن را«ترك دز» و پايين تر را «مسجد سليمان» مي خواندند. بلوك تلغر در قديم سرزمين آبادي بوده و روستاهايي داشته است. ياقوت مي گويد كه در حوالي ايذه (احتمالا مسجد سليمان فعلي) آتشكده اي بوده كه تا زمان هارون الرشيد فروزان بوده است. شركت نفت «دارسي» بناي شهر مسجد سليمان را درسال 1906 شروع كرد و چون اولين حفاري ها در اين منطقه ايران به نفت رسيد مرغوبيت آن توجه شرکت را جلب كرده و شروع به ساختن راه ها و کندن چاه هاي ديگر نمودند وخانه هاي زيادي را براي کارکنان اروپايي، هندي و ايراني بنا کردند. چون كار در آن جا فراوان شد مردم بسياري از هر سو به اين منطقه آمده و اين سرزمين رو به توسعه و پيشرفت نهاد و اكنون از شهرهاي مهم صنعتي خوزستان به شمار مي رود."                      

نظر به نام تلغر یعنی تپه زبانه آتش یعنی یک نام کهن منطقه تخت سلیمان به سوی نام تپه باستانی کلگه زرین (آتشدان زرین) در مرکز کشیده میشویم و با توصیفاتی که از آن شده معبدی عیلامی کهن و آتشکده بعدی جای آن را که در خبر یاقوت حموی منعکس شده است،در همینجا در می یابیم. عنوان زرین و سکه های بسیار کهن آنجا ارزش باستانی آن را به خوبی در خود حفظ نموده اند:                                                                                                            

تپه کلگه زرین (سایت مسجد سلیمان)

"تپه كلگه زرين در مركز شهر قرار دارد ، درست رو بروي بهداري مسجدسليمان واز طرف ديگر به ميدان جلوي بيمارستان شركت نفت ،و جنوبا به آتش نشاني شهرداري ،و از مغرب هم به منازل مسكوني همسايه است ، اين تپه از قدمت چندين هزار ساله بر خوردار است و به علت پيدا شدن سكه هاي طلا با قدمت بيش از دو هراز سال پيش از ميلاد مسيح  يا بهتر بگوييم سكه هايي كه خيلي قدمت بيشتري دارند. در حوالی آن معبد دیگری نیز موجود است که قدمت کلگه زرین و اهمیت آن را نداشته است:معبد برد نشانده در 16 كيلومتري مسجدسليمان بر سر راه سد مسجد سليمان وسد شهيد عباسپور قرار گرفته است ، در برد نشانده (=سنگ چین، که به نظر میرسد همان آساک=شهرسنگی عهد عیلامیان باشد) سنگ نوشتهايي به همين نام وجود دارد وكليه بنا از سنگ ساخته شده وبه دوره هزاره اول پيش از ميلاد مي رسد."

حال اگر به دنبال نام عیلامی کهن این معبد برآییم. در درجه اول خود نام  عیلامی سیان کوک یعنی معبد جلب توجه می نماید. اما با توجه به این که هر یک از معابد عیلامی غالباً به خدا و الهه خاصی اختصاص داشته اند، لذا به نام های الهه سیاشوم ملقب به حافظ کاخهای خدایان (که به سبب عدم وجود شهر باستانی بزرگ در این منطقه در این رابطه قابل توجه نیست) و خصوصاً سی لیر که دارای عنوان حامی و نگهبان ایلام بوده و خدای بارندگی به شمار می رفته و در این باب بسیار اصیل و اساسی است؛ بسیارقابل توجه میگردند. چون از نام مردانه سلیمان و تلفظ های سی لیر در زبان پارسی یعنی سریر (تخت) و زریر (زرین تن)- که به علت عدم وجود حرف "ل" در پارسی باستان آن را با حرف "ر" جایگزین می ساختند-  با توجه به نامهای کلگه زرین (آتشدان زرین)، مسجد سلیمان و تلغر (تل شعله و زبانه آتش) به وضوح آشکار است که خدای این معبد عیلامی مسجد سلیمان همین خدای  عیلامی سی لیر بوده است. پیداست که نام "سی لیر-مان" (خانه سی لیر) به سادگی تلخیص یافته و تبدیل به سلیمان شده و سیان کوک- معبد- آتشکده با مسجد جایگزین گردیده است. در این باب قیاس و محک نام کهن این شهر با کلمه آرامی شولمن (دوزخ، جایگاه سوزاندن با آتش) که دارای بار منفی بزرگی است، آن هم در محدوده جغرافیایی خود محدوده عیلامیان کوهستانی بومی و در حضور و وجود کلمه مسجد همنشین سلیمان در نام این شهر کم جمعیت و دورافتاده عیلامی اصیل و کهن مناسب نمی افتند و باید کنار گذاشته شود. اما مقابله نام شالمون (جایگاه صلح و آشتی) با نام مسجد سلیمان و خدای بزرگ آنجا قابل تعمق است چه نام شالمون یا سلیمان به معنی مرد صلح و آرامش خود مناسبت تامی هم با نام ایزد حافظ و نگهبان عیلام و عیلامیان یعنی سی لیر دارد. یعنی در مجموع با توجه به نام معبد کلگه زرین (معبد زرین) که حاوی نام مفهوم فارسی نام سی لیر(در مفهوم فارسی زرین تن) است معلوم میگردد که شهر کوچک مسجد سلیمان باستانی به نام معبد ایزد باران نگهبان و حامی عیلام یعنی سی لیر ، شهر معبد سی لیر-مان خوانده میشده است، که تلفظ و ترجمهً آن سر انجام بر اثر تغییر و جابجایی فرهنگها در منطقه به صورت مسجد سلیمان در آمده است و پیدایی این نام در این منطقه بر خلاف شایعه ای رایج به هیچ وجه تصنعی نبوده و تاریخچهً جالب و بسیار کهنی پشت سر آن نهفته است.

در مرتفعات مجاورت شهر مسجد سلیمان معبد سر مسجد قرار گرفته است که در نزدیکی آن دومعبد دیگر قرار دارد که با توجه به کشف مجسمه هرکول (هوتران عیلامی) و آتنا (کیریریشا) از آن معلوم میشود که این مجموعه به خانواده ایزدان بزرگ عیلامی هومبان (خدای بزرگ و فرمانده دانا، زئوس یونانی و ائای بابلی) و همسرش کیریریشا (الهه بزرگ) و پسرش هوتران تعلق داشته است. مطابق آثار باستانی مکشوفه در نقاط مختلف خوزستان  هومبان به عنوان ایزد آب حیات در یک دستش جامی گرفته و در دست دیگرش گردن ماری را می فشارد و به صورت رب النوع آب با بدنی شبیه فلس ماهی، موهای بافته، تاجی با یک شاخ تزئینی و یک گوش حیوان اضافی نمایش داده شده است. همسر-الهه اش کیریریشا نیز با تصویر مشابهی با موج آب از سمت راست و چپ وی که به ظرف مخصوصی در دستان وی در  روی سینه متصل است  و آب از زیر پای وی فوران می نماید. خدای نباتات یعنی ایزد پسر، هوتران (خدای برتر و نیرومند یا منادی دشمن کش) نیز در این صحنه با تاج گل شاخدار مخصوص خدایان، گیسوهای بافته دراز، ریش بلند در حالی نشان داده شده که در حال گرفتن شاخه های یک درخت است. در مقام مقابله با اساطیر بابلی در می یابیم این دو ایزد و الهه  عیلامی یعنی هومبان (ائا/خضر) و هوتران (موسی دریانورد، موش هوشو/مردوک) و کیریریشا (=سارا) به ترتیب مطابق با ائا (ایزد خردمند زمین و آبها)، مردوک (آشّور=ضحاک، خندان) و نین خورساگ (بانوی سرزمین کوهستانی و سنگلاخی) می باشند که در اساطیر توراتی به صورت ابراهیم (ابرام، پدر عالی) و سارا (ملکه) و اسحق (خندان) ظاهر شده اند و اسطوره قربانی اسحق توسط پدرش ابراهیم و خضر دارای آب حیات و ماهی دریاها و قربانی کننده کودک متعلق به همین تثلیث خاندان خدایی عیلامی است که معبد قربانگاهی بزرگی از وی در جزیره خارک وجود داشته است که در عهد یونانیان به معبد نپتون معروف بوده است. از آنجاییکه کلمه پارسو در زبان سومری به معنی جایگاه مراسم قربانی بوده است؛ لذا نگارنده قویاً معتقدم نام خلیج فارس در اساس از همین نام سومری جزیره خارک مأخوذ بوده است و بعداً از عهد هخامنشیان با نام سرزمین پارس جایگزین شده است. جالب است که اسطوره هوتران به صورت اسطوره پارسی کورش و اسطوره یونانی پرسئه به تاریخ و اساطیر یونانی رسیده است و به طور مفصل و با اهمیت خاصی مورد توجه قرار گرفته است: " مطابق اسطوره پرسئه (ایزد قربانی= هوتران) آکریسسوس (=پدر بزرگ، معادل آستیاگ) پدر بزرگ پرسئه (معادل هوتران، تهمورث، کورش) از هاتفی پرسیده بود که چگونه می تواند صاحب پسرانی بشود و پاسخی که به او رسیده بود این بوده که که دختر او دانائه (معادل ماندانا) صاحب پسری خواهد شد که او را خواهد کشت. آکریسئوس به ناچار دخترش را در اتاقی مفرغی در زیر زمین زندانی ساخت ولی زئوس (ائا، هومبان، هوشنگ) به شکل بارانی از طلا از شکاف سقف اتاق به داخل اتاق راه یافت و با میل دختر با او در آمیخت. دانائه با دایه خود ماهها در آن زندان به سر برد. مدتی بعد دانائه، پرسئه (پرسئوس، یعنی دشمن کش) را به دنیا آورد و محرمانه به پرورش طفل خود مشغول شد. تا آکریسئوس بر حسب اتفاق صدای طفل را شنید، دایه را کشت و دختر و مولود را در صندوقی گذاشت و هر دو را به دریا افکند و صندوق با حرکت امواج به سوی سرنوشت و مقصد نامعلومی به راه افتاد و در سواحل جزیره سریفوس (=جزیره لم یزرع، معادل خارک) به خاک نشست و ایشان نجات یافتند  و پرسئه قهرمان بزرگی شد و توانست مدوسای گرگون (نگهبان ترسناک، معادل اژی دهاک/آستیاگ پادشاه ماد) را به قتل رساند و مستوجب قهرمانیهای بزرگ دیگری گردد." اعضاء معادل ایرانی این خانواده اهورامزدا (ایزد دانا)، سپنت آرمئیتی (سپنت ار وئیتی= الهه مقدس آبها و زمین) و ایزد شراب و شادی و سر سبزی یعنی مهر میشد. مسلم به نظر میرسد در مادر سلیمان نامیده شدن مقبره کورش نام الهه بزرگ عیلامی یعنی کیریریشا که شباهت تامی با نام کورش داشته است، دخیل بوده است. خود نام سلیمان (مرد صلح) به عنوان پسر داود (عزیز= ایزد محبوب بابلیان یعنی مردوک) معادل ایزد نبو (نامیده شده و فریادرس= اسماعیل) خدای حکمت و حکمیت است. حتی در اسطوره رؤیای تولد کورش (سلیمان/سلمان فارسی جاودانی) که به صورت ایزد درختی از شکم مادرش (در مقام الهه آب افشان) زاده میشود. از آنجایی که در لوحه گلی مکشوفه از معبد این شوشیناک که مربوط به هیتا پادشاه عیلامی حدود سال 2270 پیش از میلاد است، در شمار نامهای فراوان خدایان عیلامی، در مقام نام خدای حامی و نگهبان عیلام نام هوتران مذکور و نام سی لیر محذوف است؛ لذا می توان نتیجه گرفت که این دو در اساس خدای عیلامی واحدی با دو نام متفاوت بوده اند (احتمالاً نامهای دیگری نیز از این خدای محبوب عیلامیان به صورت نام خدا یا خدایان مستقل در آمده است) و معبد کلگه زرین به همین خدای زوج نام حامی و نگهبان عیلام و ایزد باران و رعد و سر سبزی آنان تعلق داشته است. می دانیم که کاسیان (اسلاف لران) این ایزد را هوتها (غرنده و فریادرس) و بوریاش (ایزد باران و بوران) و بابلیان و آشوریان اودوران(هوتران= فریادرس و منادی و دشمن کش) و مادها و پارسها ورثرغنه (کشنده دشمن) و یا بهرام (آرامش دهنده خوب) می نامیده اند و آتشکده های خود را به وی منسوب نموده و آتش بهرام خوانده اند. تصویر این خانواده خدایگان عیلامی در صخره آهکی پر راز و رمز کلگه زرین به خوبی برجای مانده است. ما صرفاً مطالب مربوط بدانها را محض  اطلاع به عینه از منابع خوزی و کلاً ایرانی مختلف نقل می نمائیم:                                                                                                                                   

نقدی از جنبه اسطوره ای بر نگارکند کلگه زرین

در افواه مردم مسجد سلیمان شایعه ای هست که اساس مند است ولی نه آن بدانسان که شایع شده است: مطابق این شایعات کتیبه منقوش به تصویر الهه که کودکی بر روی دستانش به قربانگاه می برد در کلگه زرین بر تخته سنگی غیرقابل حمل با نفرات موجود بوده است که به سببی نامعلوم دوباره بر خاک کلگه زرین پنهان شده است. در این صورت کودک هوتران و مادر الهه کیریشا و عقابی که با آوردن قوچ کودک را نجات میدهد همان هومبان خدای آسمان پدر هوتران است. ولی این گفته بیشتر به شایعه شبیه است. چه باور کردنست بسیار سخت است که چنین ستون سنگی بسیار با ارزش را دوباره خاک کرده باشند. مگر از برای حفظ اعتقاد به اصالت اسطوره ابراهیم و اسحاق و یوسف این کار را صورت داده باشند؛ که این هم باورش بسیار سخت است. چون گفته شده است گویا عده ای از باستان شناسان ایرانی و آلما نی در حدود سال ۱۳۵۵ آن را بر اثر کاوش به دست آورده اند. طول این کتیبه ۶ متر و عرض آن ۴ متر است که بر روی صخره ای عظیم نقر شده و توضیح کتیبه چنین است : « مادری با دامن بلند که انتهای دامن او را، دو بانوی دیگر در دست دارند، در حالی که طفلی را بر روی دست های خود فرار داده است، به سوی قربانگاه می برد. از بالا و سوی مقابل او و از جانب آسمان، عقابی بزرگ و بال گشوده، قوچی را به چنگال گرفته و در فاصله مادر و قربانگاه ظاهر شده است.» این بنا از نخستین و کهن ترین اثر از انقلاب ابراهیمی در ایران قدیم است.                     

روایت درست را در گفتارقباد باقری کارشناس باستانشناسی می یابیم که دود وغبار شایعات و توطئه آمیز را از روی روایات منسوب به آن می رباید:                                                                                                             

يادگار ابراهيم (ع ) در «نگاركند» مسجد سليمان                                                                                        نويسنده: قباد باقري كارشناس باستان شناسي(روزنامه اعتماد85-4-15)                                                         
 
تپه 26 كلگه زرين نام يكي از تپه هاي باستاني منطقه نفت خيز مسجد سليمان است كه شركت نفت ايران آن را به اين نام نهاده است.                                                                                                                                   

محله هاي مسجد سليمان بنا به روش متداول در ابتدا شماره گذاري و به اين نام شناخته شده اند و بر فراز تپه مذكور اقدام به تاسيس آموزشگاه بهياري «خانه هاي شماه 22 و 125» نموده اند، از سويي به هنگام احداث اين سازه ها كه غالبا به وسيله بلدوزر تسطيح و زيرسازي و آماده بهره برداري شده اند، بدون توجه به وضعيت باستاني تپه مذكور خسارت غيرقابل جبراني به آن وارد شده است.                                                                                          

اين تپه باستاني در جبهه جنوبي شهر مسجد سليمان واقع گرديده كه بر بخشي از شهر مشرف است و در حدود 250 متر طول و 150 عرض دارد. معني لغوي كلگه زرين به تفكيك از اين قرار است : كل ) گه ) زر ) ين = قلعه ، بنايي كهن ) گه = مكان ، جايگاه . زر = طلا ) ين = صفتي است كه به اين مكان داده شده است .اين تپه در سال (1352 ش ) مورد بازديد علي اكبر سر فراز، رييس دانشكده ادبيات دانشگاه تهران قرار گرفت و ضمن گمانه زني و حفاري نسبتا مختصر، بقاياي ديوارهاي بسيار عظيمي از زير خاك سربرآورد كه حاكي از بنايي نيرومند در اين مكان است . با عنايت به اينكه دشت خوزستان از ديرگاه مامن و خاستگاه اقوام پيش از تاريخ ، تاريخي و دوران آلامي بوده است ، به علت مجاور بودن با جلگه بين النهرين يعني آشور و بابل پيوسته در حال ارتباط كامل بوده است . از طرفي پهنه كوهستاني ديار مسجد سليمان سرسبز و پوشيده از جنگل بوده و مي توانسته به عنوان سردسير اين دشت حاصلخيز به شمار آيد كه در گستره خود تمدن هاي مختلفي را پرورانده است ، از كهن ترين زندگي غارنشيني كه ديرينه متاخر جبهه شمال غربي و آن سوتر از شهرستان لالي فعلي معروف غار «پيده » كه توسط گيرشمن مورد بررسي قرار گرفته و دشتگل رضا قلي آباد واقع در شمال شرقي مسجد سليمان كه پيش از آبگيري سد شهيد عباس پور و در سال 1335 شمسي كه «رايت » امريكايي آن را مورد واكاوي قرار داده است تا ديگر آثار شناخته شده همچون : سرمسجد، برده نشانده ، قلعه بردي انديكا، تپه هاي باستاني گلگير، نگاركندهاي ايليماييدي ، تنگ بتا (تنگ سنان ) شيمبار و جاي جاي اين ديار را مي توان نام برد كه همگي اين تمدن ها در خطه مسجد سليمان به رشد و بالندگي رسيده اند، بنابراين تپه كلگه زرين را نيز بايد در رديف همين آثار ارزشمند دانست كه در دوران تاريخي به صورت معبدي عظيم تجلي نموده است .                                                                                                                                               

اين تپه مانند ساير تپه ماهورهاي منطقه از نوع سنگ هاي آهكي دوران دوم زمين شناسي است كه به علت موقعيت خاص و شرايط مناسب اقوام دوره تاريخي احتمالا «ايليماييد باستان » با انجام برش و ايجاد نگاركند، آن را به گونه تختگاهي مستطيل شكل و شايد هم چند طبقه احداث كرده اند و به هميت دليل نقاطي چند از محل كه احتياج به مرمت و بازسازي داشت ، با احداث ديوار از سنگ هاي قطور، تراشيد و قواره شده ، همراه با ملات گچ نيمه پزويا ساروج آن را تسطيح نموده اند. اين كار با كمال دقت و مهارت چشم گيري صورت گرفته است ، به طوري كه هماهنگي و تناسب بين ديوارهاي كنده كاري شده از بدنه طبيعي سنگ هاي آهكي و قسمت هاي ترميم شده كاملا مشهود است ، اين تركيب برگرفته شده از يك ايدئولوژي و ايمان قلبي بسيار قوي مذهبي است كه در اين منطقه مورد توجه قرار گرفته است . از طرفي به واسطه مجاورت با بين النهرين خاستگاه ابراهيم نبي (ع ) واقع در غرب خوزستان كهن يعني اور «= اروگ بابل »، معبد كلگه زرين مسجد سليمان را به شرحي كه در پي خواهد آمد مي توان تداعي گر «انقلاب ابراهيمي » دانست .                                                                                                                                             

نگاركند و صخره نگاري بر بدنه طبيعي (آهكي ) كلگه هنگام تسطيح تپه و يا وسيله گاوآهن و غيره ... آسيب جدي و غيرقابل جبراني ديد.گاوميشي كه طول بدن آن حدود يك متر و بلندايش 70 سانتي متر است به سوي قربانگاهي كه در مقابل آن كنده كاري شده در حال حركت است .                                                                                          

نگاركند و صخره نگاري بر بدنه طبيعي (آهكي ) كلگه هنگام تسطيح تپه و يا وسيله گاوآهن و غيره ... آسيب جدي و غيرقابل جبراني ديد.گاوميشي كه طول بدن آن حدود يك متر و بلندايش 70 سانتي متر است به سوي قربانگاهي كه در مقابل آن كنده كاري شده در حال حركت است .                                                                                            

بر پشت اين گاوميش (=گاو) شاهيني نشسته كه سر و قسمتي از بال هاي آن از بين رفته است .دم اين گاوميش به طرف شاهين (=عقاب ) خم شده است و حالت آن بسيار نيرومند ترسيم شده ، در مقابل اين گاوميش ، قربانگاهي به گونه پايه آتشدان بر تن صخره يي طبيعي كنده كاري شده كه 75 سانتي متر پهنا و يك متر بلندي دارد و در كمال مهارت بر صفحه يي از صخره نقش بسته است كه بيانگر قربانگاه هاي دوره ايليماييد است . در سوي ديگر اين قربانگاه شخصي ايستاده با قامتي متوسط (135 سانتي متر)، با توجه به كيفيت نگاركند و فرم تن پوش چين دار و شيارهاي لباس كاملا قابل مقايسه با لباس هاي دوره پارتي (اشكاني ) است .حالت اين شخص به صورت نيمرخ طراحي شده و دست راستش در حالي كه بر بالاي قربانگاه قرار دارد به معبد اشاره مي كند، دست چپش را بر سر كودكي كه با چهره يي معصوم در سمت چپ او ايستاده كه به نظر مي رسد پسربچه يي باشد، گذاشته شده است .دست چپ كودك به سوي قربانگاه متوسل و از سيماي او حالت تسليم و رضا پديدار است .از تركيب ، طراحي و كليت نقوش حجاري شده اين گونه استنباط مي شود كه مرد حاضر در صحنه كودك را براي قرباني كردن به اين مكان آورده است ، از سويي عقابي قوي پنجه كه گويا نقش پيكي را دارد، گاو ( گاوميش ) كوهانداري را به قربانگاه هدايت كرده تا به جاي كودك قرباني شود. اگر اين پندار درست باشد، مساله قرباني كردن حيوان به جاي انسان كه داراي پيشينه يي باستاني و از ديرزمان به گونه قصا قرآن و حكايت در اسناد، اديان و ديگر مذاهب گوناگون متجلي و آشكار شده ، در اين نقوش تحقق يافته است . 
از طرفي مجله «نمايش » در مقاله يي به قلم محمد آقامحمدي با اسناد به اوستا و سروده هاي زرتشت در محدوده بلخ، بخارا، مرويانه و سغديانه درباره عمل انقلاب فرهنگي حضرت ابراهيم با اشاره به تقدم به قرباني هاي انساني نزد آرياييان و تاخر قرباني قوچ و گاو را نيز برابر آنچه جشن هاي ديونيزوسي را در يونان و قرباني قوچ بالدار هخامنشيان و پارت ها را در ايران باستان پديد مي آورد كه مراسم آن در اوستا همراه با ساز و آواز گزارش گرديده است.           از طرفي مجله «نمايش » در مقاله يي به قلم محمد آقامحمدي با اسناد به اوستا و سروده هاي زرتشت در محدوده بلخ ، بخارا، مرويانه و سغديانه درباره عمل انقلاب فرهنگي حضرت ابراهيم با اشاره به تقدم به قرباني هاي انساني نزد آرياييان و تاخر قرباني قوچ و گاو را نيز برابر آنچه جشن هاي ديونيزوسي را در يونان و قرباني قوچ بالدار هخامنشيان و پارت ها را در ايران باستان پديد مي آورد كه مراسم آن در اوستا همراه با ساز و آواز گزارش گرديده است . اگر اين باور درست باشد بايد گفت ، سنگ نبشته و صخره نگاري كول فره واقع در 8 كيلومتري شمال شرقي شهر ايذه كه شاهزاده هانه (هاني) عيلامي را همراه با وزير و چند تن ديگر در يك مراسم قرباني چند راس گاو و قوچ بالدار در حالي كه نوازندگان در حال ترنم موسيقي و پيشايش وي در حركتند، به درستي تظاهر نموده و متجلي گرديده است .با اين تفاوت كه مراسم باشكوه قرباني در كول فره ايذه مربوط به دوره عيلام جديد و متقدم تر از هخامنشيان و پارت ها بوده است . از طرفي سبك معماري و اسلوب به كار رفته در معبد كلگه مسجد سليمان به صورت مصطبه ساخته شده است . بدين ترتيب كه معبد بر بالاي آن بنا گرديده است . در مورد تاريخ گذاري محل با توجه به اينكه عمليات مقدماتي و در حد گمانه زني بوده ، اما با در نظر داشتن قطعات سفال نخودي رنگ بدون لعاب دوره پارتي ، يك مجسمه نيم تنه سنگي ، يك قطعه حوض سنگي مدور و يك عدد سرستون از سنگ سفيد چهارگوش و يك عدد قمقمه سفالي وصالي شده دوره پارتي كه در زمان هاي مختلف كشف شده اند مي توان قدمت آن را دو قرن قبل از ميلاد دانست . از آنجايي كه تپه مورد نظر بكر مي باشد، بنابراين ، تاريخ قطعي زماني ميسر است كه حفاري علمي وسيعي بر پهنه آن صورت گرفته باشد.  

منبع:پژواک ایران


جواد مفرد کهلان

فهرست مطالب جواد مفرد کهلان در سایت پژواک ایران 

*معنی نامهای کهن کُرد و کُردستان   [2024 Mar] 
*مطابقت پئیشیااووادا با دژنبشت   [2024 Jan] 
*مطابقت اساس شجره نامهٔ اولاد آدم با پادشاهان کیانی اوستا (مادها)  [2023 Dec] 
*مطابقت سارمات ها با صربها  [2023 Nov] 
*معنی نامهای شیراز و پارس (پاسارگاد)  [2023 Oct] 
*ماجرای به قتل رسیدن بردیه ها  [2023 Sep] 
*نام و نشان کی لهراسب در اساطیر و تواریخ  [2023 Sep] 
*مطابقت جرجیس با آدونیس (دوموزی)  [2023 Aug] 
*نامهای کهن اردبیل به معنی محل چشمهٔ مقدّس به نظر می رسند  [2023 Jul] 
*معنی نام مازندران   [2023 Jun] 
*داستان قرآنی اصحاب کهف، اسطورهٔ سالموکسیس و دِکِنیوس مردم داکیا است  [2023 Apr] 
*مطابقت بوذرجمهر با وَرَهه مَهیرا-مَزدک  [2023 Apr] 
*معنی نام زرتشت (زرتوشترا)  [2023 Mar] 
*مطابقت چاه جمکران با کانسویه (کیانسیه) در اوستا   [2023 Mar] 
*مزار منسوب به معصومهٔ قم متعلق به عاصم بن کوشید به نظر می رسد  [2023 Feb] 
*معنی محتمل هون و خزر و قزاق و اوغوز  [2023 Jan] 
*معنی اهواز و خوزستان  [2022 Dec] 
*مطابقت برادران شاهچراغ با علی عماد الدوله و حسن رکن الدوله  [2022 Oct] 
*منظور از اصحاب الرسّ قرآن، پارتهای مهر پرست بوده اند   [2022 Oct] 
*اصل اسطورهٔ کُردی مم و زین همان اسطورهٔ مادی-سکایی مادیا و زارینا است  [2022 Sep] 
*در مورد مآخذ واژۀ تاریخ  [2022 Jun] 
*نام و نشان نواحی کهن ولایت مراغه  [2022 May] 
*گرایشهای مهرپرستانۀ حافظ  [2022 Mar] 
*مطابقت پرهشی با پارس و مرودشت   [2022 Feb] 
*که یزدان ز ناچیز چیز آفرید   [2022 Jan] 
*مطابقت درختان اساطیری هولوپّو، ئیگدراسیل، هوم سفید و واق واق   [2022 Jan] 
*معانی نامهای قره باغ   [2021 Dec] 
*واژه های مُلا و آخوند از سمت شرق وارد فرهنگ ایران شده اند   [2021 Dec] 
*معنی نامهای رودهای سیردریا و آمودریا   [2021 Nov] 
*معنی نام رود اَترک   [2021 Oct] 
*شباهت اسطورۀ یونس و نهنگ با اسطورۀ آریونس (آریون)  [2021 Sep] 
*مطابقت نامهای تیشتر با تیر و ایندره و اپوش با اکوان دیو و وریتره  [2021 Jul] 
*مطابقت ابراهیم و نمرود با خشایارشا و نامرو (مردوک)  [2021 Jun] 
*نظری بر معنی ترسا (نام ایرانی مسیحیان)  [2021 Jun] 
*منشأ بین النهرینی اسطورۀ درخت آسوریک (مناظرۀ بز/میش و خرما)  [2021 May] 
*در مورد القابِ نبو، زرتوشترا و بودای سپیتاک سپیتمان  [2021 Apr] 
*گنج زیویه متعلق به مادیای اسکیتی (افراسیاب) بوده است   [2021 Apr] 
*منشأ دجّال (معاند مهدی موعود) و خر غول آسای او   [2021 Mar] 
*جشن نوروز، جشن جمشید ایزد و الهه سپندارمذ   [2021 Mar] 
*معنی نام تُرک  [2021 Mar] 
*امام مهدی موعود تاریخی و یاران و دشمن اُخروی وی  [2021 Feb] 
*نامهای بودا و زرتوشترا در سنسکریت به هم می رسند   [2021 Feb] 
*اتیمولوژی الیگودرز و گودرز  [2021 Jan] 
*مطابقت داشتن نام الله با اِللیل (انلیل)   [2021 Jan] 
*مطابقت تُرکمنها با تورگیش های باستانی  [2020 Dec] 
*از پیر شالیار و دانای سیمیار در اصل همانا توتم مار و مادیا کشور گشای سکایی منظور بوده اند  [2020 Dec] 
* مشابهت و مطابقت مرد آزما با لیلیت  [2020 Dec] 
*بومی فلات ایران بودن اصل گیلگامش (سام گرشاسب نریمان اوستا)  [2020 Nov] 
*آیا منصور حلاج به آیین مانوی بوده است؟   [2020 Nov] 
*ایشتار در مقام منفی فاحشه بابلی مسیحیان   [2020 Oct] 
*هامان وزیر فرعون در قرآن و هامان وزیر دربار هخامنشی در تورات فرد واحدی است   [2020 Oct] 
*واقعه و محل دستگیر شدن مادیای اسکیتی (افراسیاب) در کنار معبد مهری و غار هامپهول  [2020 Oct] 
*ریشۀ هند و ایرانی جفر و جبر و قبر  [2020 Sep] 
*معنی نامهای جهنم و جنّت   [2020 Aug] 
*مطابقت همیران و هاماوران با آشّور و آفریقا   [2020 Aug] 
*بت هُبل سمبل ایزد تجارت، هرمس (هَر-میث، نگهبان تجارت) بوده است  [2020 Jul] 
*معنی و ریشۀ برخی نام واژه های کهن (١٠)  [2020 Jul] 
*مطابقت سرزمین اساطیری هورقلیا با «محل ستونهای هراکلس» (هِرکولیا)  [2020 May] 
*جایگاه موسیقی در عهد ماد و هخامنشی  [2020 May] 
*معنی نامهای داسنی و اِزیتی (یزیدی)   [2020 Apr] 
*مطابقت الهه سپندارمذ با اینانا/ایشتار (الههٔ آسمانی مقدس عشق) و ارتباط آن با والنتاین  [2020 Feb] 
*جُستاری در نام و نشان ساسان و ساسانیان   [2020 Feb] 
*این همانی جمشید ناحیۀ فارس با ابالگاماش پادشاه مرهشی (مرودشت)   [2019 Oct] 
*بنیادهای اسطورۀ همای چهر زاد (شهرزاد) و داراب   [2019 Sep] 
*مطابقت آدونیس/دوموزی با جنبۀ خدایگانی عیسی مسیح   [2019 Aug] 
*منطقۀ کرمان نه مکان مهرپرستان بلکه جایگاه پرستندگان ایزد جنگ و رعد بهرام بوده است  [2019 Jul] 
*جشن تیرگان   [2019 Jul] 
*معنی نام شهرهای تهران و تبریز  [2019 Jun] 
*نظری بر معانی برخی نامهای جغرافیایی و تاریخی استانهای اصفهان و فارس   [2019 May] 
*فتوحات حمزۀ حمزه نامه متعلق حمزة بن آذرک خارجی و جانشینانش برادران یعقوب و عمرو است  [2019 May] 
*مطابقت کاوه با ارشک (بنیانگذار اشکانیان) و هارپاگ  [2019 Mar] 
*مطابقت نام و نشان بهرام ورجاوند با ابوطاهر پسر ابوسعید بهرام جنابی ‏  [2019 Feb] 
*مطابقت خنه ثئیتی پری با سوسن جادوگر   [2019 Jan] 
*اسطورۀ سلامان و ابسال بر گرفته از اسطورۀ هندی سوریه و سارانیو (سانجنا) است  [2019 Jan] 
*منظور از دیوان (دیوان مازندران و دیوان دژبهمن) همان آشوریان بوده اند   [2019 Jan] 
*نام سه شاه-مغ شرقی روایات مسیحی برگرفته از نام پیشدادیان (نخستین قانونگذاران) هستند  [2018 Dec] 
*اسطورۀ اصحاب فیل، نبرد وهرز دیلمی و مسروق ابرهانی به حالت نیمه استعاره است   [2018 Dec] 
*معنی و مأخذ هندوایرانی نامهای آدم و حوا و اولاد آنها   [2018 Dec] 
*مطابقت لقمان حکیم قرآن با ازوپ یونانی-آفریقایی  [2018 Nov] 
*مطابقت قرقیزها با گوران قراختایی (ایل لنگۀ کناری) که شاخه ای از تاتار (مردم کناری) بوده اند  [2018 Nov] 
*تحقیقی در بارۀ نام و نشان ک‍هن نقش رستم   [2018 Nov] 
*مطابقت دیلمون با بحرین و پایتخت آن منامه  [2018 Nov] 
*زبان آذری نه زبان پهلوی آذربایجان بلکه همان زبان ارانی بوده است  [2018 Oct] 
*مطابقت نینوس و سمیرامیس با سه فاتح نینوا و سه ملکۀ در رابطه با آنها  [2018 Oct] 
*مطابقت دیلمون با بحرین و پایتخت آن منامه  [2018 Sep] 
*معنی نامهای ایرانی شنبه و آدینه  [2018 Aug] 
*مطابقت برادران فریدون، کتایون و برمایون با کوروش، ویشتاسپ (تیگران) و سپنتداته (گائوماته، سپیتاک)   [2018 Aug] 
*معنی نام اَوِستا در زبان لاتین   [2018 Aug] 
*معنی هندوایرانی نام ابراهیم   [2018 Jun] 
*جشن آتش شب چهارشنبه سوری   [2018 Mar] 
*نوروز جشن کهن بومیان نیمۀ شمالی فلات ایران   [2018 Mar] 
*مطابقت آمازونها با گرجی ها  [2017 Nov] 
*مطابقت سپیتمه لهراسپ و مگابرن ویشتاسپ با یرواند و تیگران  [2017 Jul] 
*نام مازندران را میشود به معنی محل گرامی دارندگان الهۀ درنده دانست  [2017 Jun] 
*منشأ تاریخی شخصیتهای نیمه اساطیری مهم تورات و انجیل   [2017 Apr] 
*آیا منظور از اصحاب الرّس قرآن همان مردم خونیرس (سرزمین راه درخشان، ایران باستان) است؟‏  [2017 Mar] 
*جدول مطابقتی شجره نامۀ پادشاهان کیانی و نوذری با مادها و هخامنشیان  [2017 Feb] 
*نام امشاسپندان زرتشتی که بر گرفته از نام و نشان خدایان بابلی به نظر می رسند   [2016 Sep] 
*آیا نامهای ایران و پارس و شیراز به معنی سرزمین شیر بوده اند؟  [2016 Sep] 
*معنی نام کُرد در رابطه با توتم مار ایشان  [2016 Jan] 
*ور جمکرد باستانی آریائیان در شمال دریای مازندران  [2015 Dec] 
*ارتباط ایران و ایرانیان با اساس مذهب شیعه  [2015 Dec] 
*یهودا فرزند زیپورایی همان عیسی مسیح تاریخی است  [2015 Sep] 
*شهرهای ایران باستان در نقشه های بطلمیوسی  [2015 May] 
*مطابقت کاوۀ آهنگر اساطیری با اوگبارو تاریخی  [2015 Apr] 
*این همانی زمان و مکان و نام و نشان پادشاهان ماد با کیانیان  [2015 Mar] 
*نام و نشان کوروش در روایات ملی ایران  [2015 Mar] 
*مطابقت لولوبیها با آریائیان هندی تبار ماقبل تاریخ فلات ایران  [2015 Mar] 
*بررسی جام مارلیک که نشان از تقدیس بزکوهی در نزد کادوسیان دارد  [2015 Jan] 
*معنی نام هومبابا  [2014 Dec] 
*معنی محتمل کاسپی و کادوسی  [2014 Dec] 
*معنی نامهای گیلان و مازندران  [2014 Nov] 
*نام و نشان ایل قشقایی  [2014 Oct] 
*معنی ایرانی نامهای بصره (به سره) و اَبُله (آپولوگوس)  [2014 Oct] 
*معنی نام روس و روسیه  [2014 Oct] 
*خاستگاه آریائیان هندوایرانی و خدایان بزرگ باستانی ایشان  [2014 Sep] 
*ریشۀ کلمۀ آلِشت/آلِش در گروه زبانهای ایرانی  [2014 Aug] 
*مطابقت خالد بن سنان با ایزد مهر پارتیان  [2014 Aug] 
*معنی نامهای کُتیسفون و تیسفون   [2014 Aug] 
*معنی نام ایل شول و نواحی شول نام در غرب ایران  [2014 Aug] 
*معنی نام دیوان مازنی و مازندران در رابطه با جام مارلیک  [2014 Jul] 
*بررسی نام و نشان خدایان کاسیان (اسلاف لُران)  [2014 Jun] 
*معنی رُکن آباد  [2014 Apr] 
*معنی لفظی نامهای سمرقند و بُخارا  [2014 Mar] 
*معانی نامهای آمیتیدا (آمیتیس)، سمیرامیس و زرتشت  [2014 Mar] 
*جستاری در باب نام و نشان باستانی همدان و کاشان  [2014 Feb] 
*ویشتاسپ کیانی به غیر از ویشتاسپ نوذری است  [2014 Feb] 
*بررسی نام و نشان کنونی و باستانی سه گروه بزرگ کُردان  [2014 Jan] 
*معنی عیلامی و ایرانی نام کوروش (کورلوش)  [2014 Jan] 
*مطابقت دقوقی اساطیری با ایزد مهر و مؤبد مهرپرستی  [2014 Jan] 
*سهو دکتر جیوانجی جمشیدجی مودی در باب تعیین محل روستای زادگاهی زرتشت  [2013 Dec] 
*آیا از دیوان مازندران در اساس ببران درندۀ جنگلهای آن مراد نبوده اند؟  [2013 Nov] 
*جُستاری در نام و نشان ساسان و ساسانیان  [2013 Oct] 
*معنی مشترک نامهای خونیرث٬ اَئیرینه وَئِجه٬ [مها]بهاراته و آریاوَرته  [2013 Oct] 
*ریشۀ محتمل اصطلاح کتاب مکنون قرآن در آیه 78 سورۀ واقعه  [2013 Oct] 
*بررسی ریشه و معنی نام قزاق   [2013 Oct] 
*آیا شهربانو دختر هرمزان نبوده است؟  [2013 Sep] 
*داستان اصحاب فیل نبرد وهریز ایرانی و مسروق ابرهه ای به حالت به استعاره است  [2012 Aug] 
*معنی لفظی نامهای کهن شهر اردبیل  [2012 Aug] 
*چرا گائوماتۀ مغ همان زرتشت سپیتمان است؟  [2012 Aug] 
*جشن یهودی پوریم مطابق با جشنهای چهارشنبه سوری و سیزده بدر ایرانی یادآور جشن مگافونی (مغ کشی) عهد داریوش است  [2012 Jul] 
*آیا دخمۀ گور دختر، متعلق به آریارمن هخامنشی یا ملکه آمیتیس است؟  [2012 Jul] 
* خطاب من محقق تاریخ اساطیری ایران به استاد بهرام مشیریِ شاهنامه دوست  [2012 Jul] 
*نقد و اصلاح نظریۀ یکسان بودن یا یکسان نبودن ویشتاسپ هخامنشی و ویشتاسپ کیانی  [2012 Jul] 
*جزنق -برزه شهر گرهی تاریخ اساطیری ایران  [2012 Jun] 
*ریشۀ تاریخی داستان منیژۀ و بیژن شاهنامه و متن آن  [2012 Jun] 
*جوانمرد قصاب هیئت اسلامی عامیانۀ ایزد مهر عهد ساسانی است  [2012 May] 
*جغرافیای تاریخی کهن نواحی اراک و آستانه   [2012 May] 
*ساکنان باستانی آغاز تاریخ در ایران کهن  [2012 May] 
*معنی نام غیاث آبادهای ایران  [2012 May] 
*معنی نامهای ایرانی تنب بزرگ و تنب کوچک و ابوموسی  [2012 Apr] 
*معنی نامهای کپادوکیه، کیلیکیه ( کیزواتنا)  [2012 Apr] 
*ریشۀ نامهای تاجیک و دری  [2012 Mar] 
*شرح و بسط نظریۀ هرتسفلد مبنی بر یکی بودن زرتشت سپیتمان با سپیتاک سپیتمان  [2012 Mar] 
*انتقاد من شاهزاده از خود، از پدر خود و پدر بزرگ خود  [2012 Mar] 
*شنبه، واژه ای ایرانی است  [2012 Mar] 
*ریشه فارسی کلمات خدمتکار، چاکر و نوکر  [2012 Mar] 
*شجره نامه کمبوجیه سوم و داریوش اول مطابق خبر هرودوت  [2012 Feb] 
*آتش آتشکده آذرگشنسب در چه زمانی و از کجا به شیز (برکه) منتقل شد؟  [2012 Feb] 
*حماسه آترادات پیشوای مردان در آذربرزین نامه  [2012 Feb] 
*شهر زیر زمینی کشف شده در کپادوکیه دارای نام ایرانی نِسا (نشا) بوده است   [2012 Feb] 
*معنی و ریشه نامهای اروپا، روسیه و اوکراین بر اساس فرهنگ سکایی  [2012 Jan] 
*تحقیقی در باب نامهای اساطیری اسپروز و سگسار مازندران  [2012 Jan] 
*نامهای سپیتاک و مگابرن در تاریخ ماد دیاکونوف و ایران باستان پیرنیا  [2012 Jan] 
*عبدالله بن سلام همان سلمان فارسی است  [2012 Jan] 
*پشوتن اساطیری همان پیسوتن ساتراپ لیدیه در عهد اردشیر اول و داریوش دوم بوده است  [2011 Dec] 
*تاریخچهً زمان حکومت پادشاهان ماد (کیانی) و دو تَن از قلم افتاده های ایشان  [2011 Dec] 
*اهورامزدا در اصل خدای شراب و شادی بوده است  [2011 Dec] 
*تیگران اول ارمنستان همان ویشتاسپ کیانی بوده است  [2011 Dec] 
*ریشه های اسطورهً رستم و اسفندیار  [2011 Dec] 
*بررسی معنی نامهای مُغ و ماگان  [2011 Nov] 
*از جمشیدی که در سمت چین مقتول گردیده منظور همان داریوش سوم است  [2011 Nov] 
*اویس قرنی همان زرتشت ایرانیان نزد یمنی ها بوده است  [2011 Nov] 
*توروکوهای کردستان قبیله ای از مردمان قفقازی و آریایی هوری و میتانی بوده اند  [2011 Nov] 
*تحقیقی در باب منشأ جشن بابلی- ایرانی کهن گاوگیل  [2011 Nov] 
*معنی نامهای کهن مراغه و بناب  [2011 Nov] 
*معنی خرابات در ادبیات ایرانی  [2011 Oct] 
*معنی نام تبریز  [2011 Oct] 
*معنی لفظی نام اورمیه  [2011 Oct] 
*معنی باخرز و تایباد  [2011 Oct] 
*معنی نام کاسپی  [2011 Oct] 
*نام نواحی جنوب خوزستان در خبر حمدالله مستوفی  [2011 Oct] 
*اصلاحیه ای بر تبدیل حروف در سبک شناسی  [2011 Sep] 
*ریشهً ایرانی کلمات قنات و قائن و قائنات  [2011 Sep] 
*بررسی نام نیاکان منسوب به زرتشت در کتاب هفتم دینکرد  [2011 Sep] 
*معنی نامهای خوی، خوئین، خمین و خامنه  [2011 Sep] 
*نگاهی اجمالی به جغرافیای تاریخی ناحیه اصفهان  [2011 Sep] 
*شهرستان مراغه در جغرافیای تاریخی کهن خود  [2011 Aug] 
*معانی نام شاهنامه ای ریونیز  [2011 Aug] 
*زعفران و کرکم در اصل کلما تی فارسی هستند  [2011 Aug] 
*نظری به نام و نشان خدایان کاسی (اسلاف لران)  [2011 Aug] 
*اصل و نسب اشو زرتشت سپیتمان پیامبرعدالت اجتماعی جهانشمول  [2011 Jul] 
*معنی نامهای مازندران و کاسپی  [2011 Jul] 
*آتلانتیس همان فواصل بین شبه جزیره اسکاندیناوی و شبه جزیره ژوتلند دانمارک بوده است  [2011 Jun] 
*اصلاحیه ای ریشه ای در معرفی زرتشت در ویکیپدیا  [2011 Jun] 
*منظور از اصحاب مدین و قوم شعیب قرآن قوم مادیای اسکیتی بوده است  [2011 May] 
*غزان مغلوب کننده سلطان سنجر همان نیاکان عثمانیان بوده اند  [2011 May] 
*نقد و بررسی فرار خانواده عیسی مسیح به مصر  [2011 Jan] 
*مرکزیت بلخ و بامیان در نقشهً تبتی کهن  [2010 Nov] 
*یک بررسی جدید در باب محل دخمه های کورش دوم و کورش سوم   [2010 Sep] 
*نام و نشان قصبات و شهرهایی کهن در ناحیهً جزیرهً ابن عمر  [2010 Sep] 
*معنی لفظی نامهای کهن ماکو محل واقع در شکاف کوهستان است  [2010 Sep] 
*موضوع سخنرانیهای زینب بنت علی بن ابی طالب صرفاً از معنی نام وی بر خاسته است  [2010 Aug] 
*ریشهً سومری و ایرانی نام ایران  [2010 Aug] 
*عنقا شکل نمادین اساطیری نسبتاً در هم آمیخته شتر مرغ و عقاب و همای سعادت  [2010 Aug] 
*قوم نوح اساطیری تورات همان لویان هیتی (لاویان، لودیان) بوده اند  [2010 Aug] 
*درختان اساطیری زقوم و درخت طوبی قرآن همان زیتون و انار هستند  [2010 Aug] 
*رستم دستان نواده کدام ضحاک به شمار است؟  [2010 Aug] 
*معنی لفظی نامهای اهر، کلیبر، پیشکین و اشتبین  [2010 Aug] 
*آیا اهورامزداپرستی با داریوش از مصر به ایران نیامده است؟  [2010 Aug] 
*اسامی جغرافیایی و تاریخی و اساطیری مهمی که در فرهنگنامه هیتی می توان ردیابی نمود  [2010 Aug] 
*شعیب بن صالح، یاور امام موعود در اساس همان شعیب بن خازم رهبر خازمیان از شعبه های خوارج است  [2010 Aug] 
*معانی لفظی کنعان و اسطورهً طالوت و جالوت مربوط بدان  [2010 Jun] 
*در اساس نامهای آریا و عرب (آرابو)؛ آرامی (آرامو) توتم قبیله ای شیر نهفته است  [2010 Jun] 
*اسطورهً تاریخی کتایون و گشتاسپ مأخذ اساطیر مهمی در ایران و اران است  [2010 Jun] 
*ریشهً مصری اسطورهً کیومرث و گاو اوکدات  [2010 Jun] 
*ریشه و مفهوم نام های اینگوش و چچن  [2010 Jun] 
*ایواز به لغت اوستایی به صورت ای- واذ (ئی وائیذی) به معنی خادم دانای ساقی‌گری است  [2010 Jun] 
*معنی نام و نشان ایل بزرگ کُرد موسوم به بلباس  [2010 May] 
*نظری بر نام و نشان پنج شهر و بندر کهن استان بوشهر  [2010 May] 
*تحقیقی در باب ترکان آغاجری   [2010 May] 
*بررسی نام و نشان و مقام و نقش نیلوفر در فرهنگ قدیم ایران  [2010 May] 
*حماسه آلپمیش نقش اساطیری چنگیزخان در کشورهای آسیای میانه است  [2010 May] 
*بررسی اسامی قبایل باستانی بزرگ ترک که غالباً بر پایه توتم پرستی ایشان است  [2010 May] 
*بررسی اسامی جغرافیایی مناطق و رودهایی در سواحل جنوبی ایران که در لشکرکشی اسکندر و دریاسالارش نئارک از آنها نام برده شده است  [2010 May] 
*در جستجوی معنی لفظی اصلی نام قوم تاتار به توتم همای سعادت ایشان می رسیم   [2010 May] 
*معنی لفظی ایرانی و سکایی نام شهر آلما آتا پایتخت قزاقستان  [2010 May] 
*شرح و تفسیر تازه ای بر شعر فولکلوریک معروف آذری «اوشودوم، اوشودوم»  [2010 May] 
*نقدی بر مقاله "بررسي خاستگاه زرتشت و زرتشت‌گري فرزاد قنبری"  [2010 May] 
*نام شهر زاهدان کهنه اصیل بوده و در اصل به معنی شهر آب زهکشی شده است  [2010 May] 
*نام و نشان کهن شهر زاهدان در تاریخ و اسطوره ها  [2010 May] 
*بررسی ریشه های اساطیری کهن داستان بلوچی گِسُدُک  [2010 Apr] 
*نظری بر برخی از نامهای جغرافیایی کهن و مرموز سمت مازندران و شهرستان آمل  [2010 Apr] 
*بررسی اسامی جغرافیای کهن فناکه، سیرینکس و زادراکرت مربوط به شهر ساری   [2010 Apr] 
*نام و نشان کهن شهر تویسرکان و معبد کهن آن  [2010 Apr] 
*زیارتگاه شاه عبدالعظیم حسنی ری در اصل متعلق به شیخ جمال الدین ابوالفتوح رازی است  [2010 Apr] 
*زیارتگاه حضرت معصومه قم در جایگه معبد اینانا (ایشتار/اناهیتا)  [2010 Apr] 
*بررسی چهار نام از فرهنگ اعلام تاریخی دبا (دایرة المعارف بزرگ اسلامی)  [2010 Apr] 
*معانی لفظی نوبخت، نوبهار و برمک در رابطه با بودا-زرتشت و بلخ  [2010 Apr] 
*هر دوی نامهای کاسپین و خزر نام مناسبی برای دریای مازندران هستند  [2010 Apr] 
*معانی نامهای یثرب و یندد شهر مدینه  [2010 Mar] 
*نظری بر نام و نشان عیلامی دو بنای باستانی استان فارس  [2010 Mar] 
*فرهنگ و زبان و لهجهً آذری جمهوری آذربایجان در خطر اضمحلال و جایگزینی با ترکی عثمانی  [2010 Mar] 
*معضل نه چندان دشوار درک تاریخ و اساطیر مربوط به زرتشت سپیتمان  [2010 Mar] 
*معنی نام فارسی پنج میوه درختی و گیاهی که نامهای مرتبط و مشابه دارند  [2010 Mar] 
*دیو آشموغ (مغزخوار)همان خدای ملی بابلیها یعنی مردوک (ضّحاک مغزخوار) است  [2010 Mar] 
*جواب معمای کیستیِ بت بزرگ کعبه یعنی هُبل، همان اسماعیل است  [2010 Mar] 
*تحقیقی در باب نُه اقلیم و هفت اقلیم و پنج اقلیم هندوان باستان  [2010 Mar] 
*توضیحی در باب ساکنین باستانی آریایی پازیریک در جنوب سیبری  [2010 Mar] 
*نام خلیج فارس در اصل به معنی دریای پایین و زیرین بوده است  [2010 Feb] 
*معنی لفظی کلاردشت  [2010 Feb] 
*بررسی ریشه های ایرانی و ارمنی جشن زنانهً ناهیدی، مردگیران  [2010 Feb] 
*دژ تخت ابونصر شیرازهمان مکان آتشکده آذر خوروچ (آذر خرداد) است  [2010 Feb] 
*تحقیقی در خاستگاه صوفیگری ایرانی و منشأ ابزارهای نمادین ایشان  [2010 Feb] 
*اصلاحیه ای در مقالهً گاهشماري در استان کردستان  [2010 Jan] 
*آیین علوی نه در نواحی انگور بلکه در خود عربستان و جنوب عراق شکل گرفته است  [2010 Jan] 
*نام و نشان نسبتاً دقیق زرتشت و محل نگهداری اوستای عهد ساسانی   [2010 Jan] 
*داستان معراج آسمانی پیامبر اسلام   [2010 Jan] 
*جشن چلّه بزرگ زمستانی (سده) در سنت نیز به غیر از شب آرامش یلدا بوده است  [2010 Jan] 
*ترجمهً جدیدی از متن سنگنوشتهً هخامنشی جزیره خارک   [2010 Jan] 
*بحثی در منظور ایهامی اصلی داستان کوتاه سه قطره خون  [2010 Jan] 
*اعیاد سده، حنوکا و قربان ریشه در یک سنت دینی معروف عیلامیان و بابلیان داشته اند  [2009 Dec] 
*بررسی نام و نشان خدایان مهم عیلام در رابطه با جغرافیای تاریخی منطقه و تاریخ اساطیری ادیان  [2009 Dec] 
*بررسی اساس تاریخی و فرهنگی اسطورهً هفتخوان رستم  [2009 Nov] 
*بالقاسون و بلاساغون شهرهای قبلی و بعدی دختران اساطیری آمازون (هونها،قرقیزها) بوده اند  [2009 Nov] 
*قرقیزها بازماندگان اصیل هونهای حکومتی هستند  [2009 Nov] 
*برصیصای اساطیر اسلامی هیئت اسطوره ای دیگر مانی، پیامبر صوفی است  [2009 Nov] 
*منظور از مردم هفتواد شاهنامه همان قوم هپتالان بوده اند  [2009 Nov] 
*بررسی نام و نشانهای قبایل دهگانه بزرگ حکومتی دولت گوک ترکان  [2009 Nov] 
*مشکل بزرگ ما آذری ها در ایران و حتی خارج کشور  [2009 Nov] 
*چه کسی کفر میگوید؟  [2009 Oct] 
*کمیل بن زیاد که در مقام صحابی مقتول علی بن ابوطالب قرار گرفته، خود همان مانی است  [2009 Oct] 
*بنیانگذاران مکتب شیعی گری شريح بن حارث كندى و عبدالله بن سبا و نسبت آنها با همدیگر   [2009 Oct] 
*عمار یاسر همان زرتشت سپیتمان ملبس اسلامی وارداتی مسلمین از اعراب زرتشتی قدیم است  [2009 Oct] 
*تحقیقی در نام و نشان ایلات قره قویونلو و آق قویونلو  [2009 Oct] 
*تحقیقی در نام و نشان نوروز و مهرگان و هفت سین نوروزی  [2009 Oct] 
*دیدگاه دو رگه لیبرالی و استبدادی الهه بقراط  [2009 Oct] 
*اساس تاریخی روایت نصایح پیامبر به ابوذر با پندهای لقمان حکیم به پسرش و نصایح بزرگمهر به انوشیروان یکی است  [2009 Oct] 
*نام روستای زیبای آقمشهد شهرستان ساری در رابطه با جنگل سفید اساطیری است  [2009 Sep] 
*بررسی نام و نشان قبایل بزرگ دیرین و حالیه کًرد در ارتباط تباری مستقیم آنها با یکدیگر  [2009 Sep] 
*تحقیقی دربارۀ اساطیر پیدایی شطرنج و معنی لفظی آن   [2009 Sep] 
*عزاداری بزرگ و سالیانه ماه محرم نزد ایرانیان در اصل برای همان بزرگترین شکست تاریخی ایرانیان در تاریخ یعنی جنگ قادسیه در مقابل اعراب بوده است  [2009 Sep] 
*رابطه اصول اخلاقی علمی دنیا و منطق و معیار اخلاقی اصیل بومی هند و ایرانی ما  [2009 Sep] 
*اسطوره سمک عیار در اساس خاطره حماسه پیروزی سورنا سردار پارتی اُرد بر کراسوس است  [2009 Sep] 
*نام اساطیری حسین کرد شبستری از امتزاج نام و نشان امیر معزالدین شنسبانی و ملک معزالدین حسین کرت از دو سلسله فرمانروایان غور پدید آمده است  [2009 Sep] 
*معنی لفظی نامهای لَک و لُر   [2009 Sep] 
*ملانصرالدین الاغ سوار در اصل همان خواجه نصیرالدین، وزیر و مراد هلاکوخان مغول است  [2009 Aug] 
*نشانه های واضحی از اساطیر خدایگانی مصری در تورات و اساطیر یونانی   [2009 Aug] 
*دلایلی که چارتاقی نیاسر را معبدی میترایی نشان میدهند  [2009 Aug] 
*معمای سادهً نام مادر امام چهارم شیعیان  [2009 Aug] 
*یحیی بن عمر،علوی انقلابی عهد حسن عسکری، اساس تاریخی مهدی موعود است   [2009 Aug] 
*معانی اسامی تور ، ترک ، سکا، اسکیت  [2009 Aug] 
*معمای تاریخی بزرگ بردیه اصلی و بردیه فرعی  [2009 Aug] 
*اوپیته فرمانروای سیاس ناشناس ماندهً سلسله ماد  [2009 Aug] 
*مأخذ هیتی کهن اسطورهً لیلی و مجنون  [2009 Jul] 
*سوبی نام کهن باسمنج-سعید آباد ناحیه چمنزاران معروف دامنه شمالی کوه سهند است  [2009 Jul] 
*وجه اشتراک ابراهیم روایات اسلامی با گئوماته زرتشت  [2009 Jul] 
*کهن ترین همنوازی جهان در ایران یا کارگاه جام سازان عیلامی  [2009 Jul] 
*معنی لفظی نام زنوز و جلفا  [2009 Jul] 
*از رابعه و بکتاش اساطیری همان آمیتیدا/پان ته آ و همسرش آبرادات/سپیتمه منظور هستند  [2009 Jun] 
*بابک خرمدین در آذربایجان بیشتر تحت نام حماسی خود کور اوغلو زنده مانده است  [2009 Jun] 
*بررسی اساس تاریخی داستان پان تئه آ در کورشنامه گزنفون  [2009 Jun] 
*ورجمکرد اوستا همان منطقهً قره باغ است  [2009 Jun] 
*معنی لفظی نام علمدار گرگر  [2009 Jun] 
*فریبکاران تاریخ  [2009 Jun] 
*تحقیقی در باب نام ونشان رود معروف نیل ، سرزمین مصر و قاره آفریقا   [2009 Jun] 
*سبلان و دو قله معروف آن همان کوه مقدس اوستایی هوکر و قلل اوشیدم و اوشیدرن هستند  [2009 Jun] 
*کنگ دژ روایات ملی نام مشترک تخت جمشید، همدان، گنجه، بابل و نینوا است  [2009 Jun] 
*ریشه پهلوی واژه فندق   [2009 Jun] 
*نام و نشان کهن برخی از جزایر ایرانی خلیج فارس  [2009 Jun] 
*نبرد مجیدو (سده 15 ق.م) که در اساطیر دینی تحت نام نبرد هارمجدون، گذشته در آینده شده است  از گاهشمار تاریخ ایران و جهان [2009 May] 
*نام آریائیان میتانی، ماننایی، مادی و کاسی جملگی به معنی مردم شراب و شادی بوده است  [2009 May] 
*آتشکده ماربین اصفهان و ایزد شیر-اژدهاوش آن  [2009 May] 
*آتشکده ماربین اصفهان و ایزد شیر-اژدهاوش آن  [2009 May] 
*معنی لفظی نامهای قدیمی بندرعباس و میناب  [2009 May] 
*پادشاه کشورگشای ماد کواکسار همان کیخسرو شاهنامه است  [2009 May] 
*جزیره کیش همان سرزمین اساطیری دیلمون سومریان است  [2009 May] 
*جریانهای فکری دوران محمد بن زکریای رازی نقدی کوتاه در تکمیل بخشی از مبحث رساله اسماعیل وفا یغمایی  [2009 May] 
*تحقیقی در باب نام و نشان مریم و یوسف انجیل ها  [2009 May] 
*گاهشماری پارسیان هخامنشی و نام ماههای آن از بابلیان اخذ شده است  [2009 Apr]