PEZHVAKEIRAN.COM برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار/ بخش دهم
 

برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار/ بخش دهم
علی شاکری زند

بختیار یک شخص نیست؛ یک راه است؛

راه امروز و آینده‌ی ایران

دکتر کریم سنجابی

میان پاریس و تهران

در بخش پیشین با مقایسه‌ای میان رفتار احتشام‌السلطنه با ملا کاظم خراسانی در دیدارش با او در نجف و رفتاردکتر سنجابی در پاریس در برابر خمینی نتیجه گرفته‌ بودیم که:

«این است تفاوت میان یک مرد سیاسی متکی به خود و آگاه از رموز کشورداری با یک مدعی رهبری فاقد اعتماد به نفس و تنها چالاک در مانع تراشی برای یاران خود (حمله به دکتر صدیقی) و آماده برای طرد آنان (اخراج دکتر بختیار).

پس اینک بسیار بجاست که در این مورد از نگاه شاپور بختیار به همین قضایا و وضع نیروهای سیاسی آن روز نیز آگاه  شویم.

وی درباره‌ی دوران دولت جمشید آموزگار و یکساله‌ی پیش از «انقلاب اسلامی» از جمله چنین می‌نویسد «ملایان که در مدت بیست‌وپنج سال جز در چند مورد، مانند آنچه خمینی در سال های ١٣۴١ و ١٣۴٢ کرد، خودی نشان‌نداده‌بودند بسیار سریع شنونده پیداکردند. سلول‌های این نیروی جدید در مساجد شکل گرفت که از یک طرف پول دولت و پادشاه آنها را تغذیه می‌کرد و از طرف دیگر اعانه‌های خمینی که از بعضی کشورهای خارجی مسلمان دریافت می‌داشت و جزئی از آن را میان ملایان پخش می‌کرد تا از او پشتیبانی کنند. آموزگار پس از آنکه جانشین هویدا شد بخشی از منابع ملایان را قطع‌کرد. شاید بیش از نیمی از آن را که خود مبلغ معتنابهی بود. وقتی در اواخر سال ١٣۵٧ صورتی از آنها را برای من آوردند دیدم که برخی از آنان سالانه بیش از یک میلیون فرانک دریافت می کردند و  برای برخی دیگر این مبلغ از یک میلیون دلار هم تجاوز می‌کرد۱.» و می‌افزاید: «ما حتی اجازه‌ی اینکه در خانه هایمان گردهم‌آییم نداشتیم ولی خمینی برای جمع آوری پیروانش در هر شهری صدها مسجد در اختیار داشت. شعار از نظر مردم مشخص شد؛ همه فریاد برداشتند "زنده باد اسلام"؛ درست به این دلیل که کسی حق نداشت فریاد بزند "زنده باد مصدق". و در پسِ پشت اسلام قد و بالای خمینی نمایان شد؛ و اینگونه است که در یک "انقلاب" پیروز می‌شوند، یا همه چیز زیروزبر می‌شود۲

وی سپس به مقالات«حقیرانه»ای که علیه بعضی از روحانیون، و نوشته‌ی زننده و شنیعی که در دیماه ١٣۵۶ علیه شخص خمینی منتشرشد اشاره کرده می‌گوید این عمل از هر ناحیه‌ای که بود مبتکر آن توانست به هدف خود دست‌یابد چه «اولاً خشم ملایان متعصب را برانگیخت و در ثانی خمینی را به کسانی که هنوز توجهی به او نداشتند نیز شناسانید. در مقابل این جوش‌و‌خروش، جبهه ملی فعالیت اندکی داشت زیرا، در حالی که  دولت آن را فلج کرده‌بود، در این سالی که نفوذ ملایان به سرعت برق بالا می‌رفت، از آزادی نسبی زمان آموزگار هم نتوانست سودی‌بَرَد۳

و در مورد دولت آموزگار اضافه می‌کند:

«باید بگوییم که او توانست زمینخواری های آزادانه‌ی حوالی شهرهای بزرگ را مهارکند و به همت او بود که از بهای زمین۵٠% کاسته‌شد. اما بدبختانه اینگونه نتایج در جو هیجانات حاکم گم‌می‌شد۴

و سرانجام به جنایات حزب الله در آن سال پرداخته می‌نویسد:« در آن لحظات سرنوشت کشور در خیابان ها تعیین می‌شد، بانک ها را غارت‌می‌کردند، نوبت نوبت آدمکشان بود. در اواخر مردادماه آتشسوزی سینما رکس آبادان به مرگ٣٨٠ تن۵  از مردم بیگناه انجامید (...). از طرف توده‌ای‌ها و ملایان فریاد بلندشد که این جنایت به دست ساواک صورت‌گرفته‌است. ساواک همان بود که می‌دانیم ولی اینگونه تهمت‌ها افزون بر دروغ بودن، از بوته‌ی آزمایش هم روسفید بیرون نمی‌آمد. دولتی که در پی ایجاد آرامش است چه نفعی از بوجود آوردن چنین فضایی می‌توانست ببرد۶.» [ت. ا]

سخنانی که تفاوت نگاه وی درباره‌ی خمینی و حزب‌الله او از همان زمان، با نگاه دکتر سنجابی در این مورد را  بخوبی نشان‌می‌دهد. و برخلاف دکتر سنجابی که دیدیم چگونه از کنار کتاب ولایت فقیه (حکومت اسلامی) خمینی بی‌پروا می‌گذرد، نه به طرح حکومت اسلامی ترسناک آن توجهی نشان می‌دهد و نه به آثار جهالتی که نویسنده‌ی آن کتاب از خود آشکارمی‌کند، شاپور بختیار در بسیاری از نوشته‌های خود، و از آن جمله در فصول مختلفی از کتاب یکرنگی به ناآگاهی وی از واقعیت‌های جهان و تاریخ بشریت، که ما هم پیش از این نمونه‌هایی از آن را در نقل‌قول هایمان از کتاب ولایت فقیه آوردیم،  اشاره‌می‌کند. به‌عنوان نمونه در یکرنگی، در جایی می‌گوید که شاه نوشته‌های او را ممنوع کرده‌بود و این اشتباه بزرگی بود «زیرا تصویری که این نوشته‌ها از شخصیت نویسنده‌ی آنها ترسیم می‌کند خود به مؤثر ترین نیروی دافعه تبدیل‌می‌شود.» و اضافه می‌کند که این نوشته‌ها می‌بایست، به‌عکس، بطور وسیعی پخش‌می‌شد تا همه کس بخواند. عقیده‌ی من همیشه این بوده که باید گذارد همه هر یاوه‌ای که می‌خواهند بگویند و بنویسند؛ مردم سرانجام به حقیقت پی‌می‌برند۷

و سپس می‌افزاید که «در هر صفحه‌ی نوشته‌های او جهالت ، ابتذال و اندراس فریادمی‌زند. همه‌ی آن توهین ابدی  به عقل سلیم و ادب است.»

و همانجا برای این ادعاها مثالی می‌آورد، وقتی می‌گوید:«آیت‌الله زندگی اَنَبذُقلُس [فیلسوف یونانی قرن پنجم پیش از میلاد] را در عهد سلطنت داود نبی قرارمی‌دهد، که پانصد سال پیش از او می‌زیسته‌است ... و از وجود یک پادشاه در یونان قرن پنجم پیش از میلاد یاد‌می‌کند. و «فیلسوف را یک دانشمند بزرگ الهیات و یک شهید راه ایمان" می‌خواند که "کوشیده‌بود تا مردم را قانع‌کند که خدایی جز خدای حقیقی را نپرستند"۸

و واقعیت این است که تازه شاپور بختیار، در کتاب یکرنگی که برای اروپاییان نوشته‌شده و باید در آن نهایت اختصار را رعایت می‌کرده است در این باره به مشتی از خروار بسنده‌کرده‌است۹»

سپس در این باره می‌افزاید که «چه بسا که توده‌ی مردم به این همه اغتشاش ذهنی آمیخته به خودپسندی حساس نباشند اما کیست که پس از براهین نفرت‌انگیز درباره ی آداب بول و جماع، هنگام برخورد به عباراتی از این قبیل که: «... باید دست دزد را برید، قاتل را بجای زندانی کردن کشت،  و زن و مرد زناکار را حد زد، بسختی یکّه نمی‌خورد۱۰؟»، و مثال‌های دیگری از همین دست، درباره‌ی خطر «کلاه‌های مسخره‌ی اروپایی» برای استقلال کشور و مخالفت آن با «اراده‌ی الهی»، و مضرات «جلوگیری  از ازدواج جوانان بالغی که به سن بلوغ قانونی نرسیده‌اند.»  

درباره‌ی این پرسش ضیاء صدقی از دکتر سنجابی که آیا، بر اساس رفتار و گفتار آیت‌الله خمینی و هوادارانش، آنان قصد برقراری حکومت اسلامی داشته‌اند یا نه باید اضافه‌کرد که آیت‌الله محمـد بهشتی، یکی از نزدیک‌ترین پیروان خمینی که خود از نظریه‌پردازان «حکومت  اسلامی» بود و از همان دوران تحصیل مقالات متعددی با همین عنوان نوشته‌بود و یکی از اقدامات او در این زمینه تشکیل گروهی بود به نام «هسته تحقيقاتي به منظور كار پژوهشي درباره حكومت إسلامي.» از طرف دیگر گفته‌های علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی در یکی از مصاحبه‌هایش، درباره‌ی تبادل نظرهایی که در آخرین سال های پیش از «انقلاب» در این زمینه با بهشتی داشته‌است، و این بحث آن دو در این باره که آیا آنان در آن زمان برای اداره‌ی امور کشور بقدر کافی آمادگی یافته بوده‌اند یا نه، به‌خلاف این تصور دکتر سنجابی که گویا معلوم نبوده که آنان  چنین نیتی داشته‌اند، گواهی می‌دهد.

اگر در آنچه تا اینجا گفته‌شد جنبه‌ی استنتاجی بر جنبه‌ی خبری غلبه داشت، باید گفت که گواهی‌های مطلقاً خبری هم درباره‌ی بی‌اعتنایی دکتر سنجابی به واقعیت وجود دارد.

تجربه‌ی دکتر عبدالرحمن برومند۱

 و واکنش‌های دکتر کریم سنجابی

و دکتر شاپور بختیار

دکتر عبدالرحمن برومند ضمن پاسخ به این پرسش که چه کمک‌های مالی به خمینی می‌کرده‌است به ضیاء صدقی، مصاحبه‌گر دانشگاه هاروارد توضیح می‌دهد که وجوه شرعی او و خانواده‌اش که در گذشته به مراجع دیگری پرداخت‌می‌شده از چند سالی پیش از انقلاب، به ابتکار واسطه‌ی این کار و رضایت خود آنان، به آیت الله خمینی داده‌می‌شد. سپس اضافه‌می‌کند که در «سالهای ۴٩، ۵٠،...، که یک سفری به اروپا آمده» بوده، در پاریس ابوالحسن بنی‌صدر، که برومند او را از زمان فعالیتش در جبهه ملی دانشگاه می‌شناخته، از او می‌خواهد که این کار را به وساطت او انجام‌دهد و ده درصد از وجوه را هم برای، کمک به مخارج سیاسی، با موافقت خمینی در اختیار او بگذارند. برومند می‌گوید که من، به‌شرط دریافت رسید، که رسمی بود رایج در میان مراجع، «حرفی ندارم.» و سپس اضافه می کند:

«از آن تاریخ به بعد وجوهات شرعی که من پرداختم توسط بنی‌صدر از طریق پاریس برای ایشان فرستادم؛ رسید هم می‌گرفتم. رسید به امضای آقای خمینی می‌آورد. در صد خودش [را] هم خودش می‌دانست؛ دیگر با آقای خمینی [بود] به من مربوط نبود۱۲

«این بود تا وقتی آقای خمینی آمد به پاریس و چند روز بعد که من در نوفل لوشاتو ملاقاتش کردم. از آن تاریخ هر نوع پرداخت وجوه شرعی به ایشان را قطع‌کردم. چون اولین ملاقات با ایشان برای من دو چیز را ثابت کرد.

١ـ اینکه ایشان ملی نیست.

٢ـ اینکه ایشان رسات الهی ندارد؛ و حتی در مقام یک مجتهد جامع‌الشرایط هم تقوای کافی برای دریافت سهم امام ندارد.»

در پاسخ این که دلائل این «برداشت‌ها» چه بوده، عبدالرحمن برومند چنین می‌گوید:

«در اولین ملاقاتی که بنده با ایشان کردم که ملاقاتی عام بود (...) ایشان آمد و زیر آن درخت سیب معروف نشست و شروع‌کرد به صحبت کردن، و چیزی گفت آنجا که من یکه‌خوردم  پافشاری در این [بود] که نهضت فعلی مردم ایران از ١۵ خرداد ١٣۴٢ آغازشده. خوب، برای یک مصدقی عضو جبهه ملی، عضو شورای جبهه ملی، که از همان وقتی که دانشجوی دانشگاه بود در تهران، به مصدق عشق می‌ورزید، و راه و رسم مصدق را یک مکتب عالی تلقی کرده‌بود، این صحبت یک خرده سنگین است، چون اگر حرکتی در ١۵ خرداد هم پیش‌آمد، ما این حرکت را باز دنباله‌ی نهضت مصدق و نهضت ملی ایران می‌دانستیم. از این جهت وقتی صحبت ایشان تمام‌شد و رفت من به پسر ایشان گفتم: "[با] این حرف آقای خمینی، یا ایشان آگاه نیست و باید شما آگاهش‌کنید، یا اینکه، خدای نخواسته، منظوری در کار است. چطور آغاز جنبش مردم ایران ١۵ خرداد است؟ پس نهضت مشروطه، اولاً، چه؟ و، در ثانی، نهضت ملی شدن نفت و نهضت ملی ایران به رهبری مصدق چه؟" گفت "این مطالب را خودتان به او بگویید. " گفتم من ایشان را می‌خواهم ملاقات‌کنم." گفت من می‌گویم و به شما اطلاع می‌دهم." آمدم به هتل، دو سه ساعتی بعدش آقای بنی‌صدر به من زنگ‌زد و گفت "آقای خمینی ساعت ٨ آنجا منتظر هستند که شما را تنها بپذیرند و با شما صحبت‌کنند." بنده رفتم یک تاکسی گرفتم و ساعت ٨ بعد از ظهر خودم را رساندم آنجا. (...)»

«ما رفتیم... و من رفتم توی آن اطاق، چهارزانو نشستم و با ایشان صحبت‌کردم. ایشان راجع به جبهه ملی صحبت‌کرد. اول گفت که "چرا؟ [...]". البته بعد از هفت سال آنچه که من یادم می آید، یعنی نکاتی را [...] یک ساعت و نیم صحبت کردم با ایشان.»

(...)

«یکی از ایرادات ایشان این بود به جبهه ملی که "چرا اسمش را نمی‌گذارید جبهه اسلامی و جبهه ملی [است]؟" «گفتم:

"این اضافه کردن اسلامی را به جبهه ملی من یک حشو قبیح می‌دانم.

"١ـ برای اینکه یک ملتی است قاطبه‌ی مردمش مسلمانند، اکثریت کسانی که جبهه ملی را تأسیس‌کردند مسلمانند، بقیه [هم] مسلمانند، و اضافه‌کردن اسلامی به ملی، این یک توهینی است به سایر مسلمین ایران. یعنی شما نیستید مسلمان؛ فقط ما مسلمان هستیم."

"٢ـ این که جبهه ملی یک جبهه‌ی ملی است، و در میان مردم ایران زردشتی هست، مسیحی هست، عرض شود، که چگونه می شود از وجود این اشخاص، به شرط آنکه ملی باشند، استفاده نکرد و منحصر کرد، جبهه ملی را، به مسلمان."

«ایشان البته سکوت کرد؛ بعد گفت "در جبهه ملی مارکسیست‌ها هستند" گفتم مثلاً ؟"؛ "گفت خلیل ملکی." من خنده‌ام گرفت؛ گفتم "آقا، خلیل ملکی سالهاست فوت‌شده؛ گذشته از این، یک وقتی ایشان عضو حزب توده بود، بعد منشعب شد؛ دشمن اینها بود؛ اینها به خونش تشنه بودند. و حالا اصلاً حیات ندارد که [بگوییم] مارکسیست بود یا نه؟" گفت "چرا؛ حزبش که با شماست."»

«اصلاً نمی دانست که خلیل ملکی واقعاً کیست. زنده است؟ نیست؟ بعد گفت که "حزبش هست؛ در [جبهه ی] شما شرکت می‌کند، حالا". گفتم "والله، حزبی به آن صورت که مرحوم خلیل ملکی اول داشت که وجودندارد. یک انشعاباتی در آن شده (...)".»

«بعد گفت "شما چرا چسبیده‌اید به قانون اساسی؟".» گفتم "قربان، در یک مملکتی که یک رژیمی این چنین حاکم است وقتی کسی بخواهد مبارزه‌بکند، [که] مسلحانه هم نیست، مبارزه‌اش؛ مخفی هم نیست، باید جنبه‌ی قانونی داشته‌باشد و تنها سنگری که ما داریم، که قانون اساسی باشد، آن را نباید رها کنیم، چون متکی به قانون اساسی مبارزه می‌کنیم و اینهمه ضایعات داریم؛ وای به حال آن که از قانون اساسی هم صرف‌نظر کنیم. دیگر قانوناً خون ما مباح می‌شود برای این دستگاه." گفت که ـ عین عبارت [او]ست ـ دستش را گذاشت روی زانوی من که نشسته‌بودم پای تشکش، گفت که"اگر توی این خط هستید که این پسره باید برود، اینها اهمیتی ندارد؛ مسلمان بیاید، نیاید؛ غیر مسلمان باشد، مذهبی باشد نباشد، مارکسیست باشد، نباشد، اصل مطلب این است که توی این خط باشد اگر ـ این یک فرصتی است ها !، ـ  عین عبارتش است ـ اگر این فرصت گذشت دیگر مُحال است ها ! دیگر تا ابد نمی‌شود ها !"»

« این درست؟ خوب اینجا من فوری نتیجه گرفتم که ایشان، صدر در صد، رسالت الهی ندارد. چون کسی که رسالت الهی داشته‌باشد برایش مفهومی ندارد که اگر نشد، ابد[اً] و تا ابد نمی‌شود، محال است، و اینها دیگر نیست. یک راهی دارد می‌رود. و اگر [رسالت الهی] داشته‌باشد باز برایش مطرح است که مسلمان باشد یا نباشد...مارکسیست باشد یا نباشد. اگر گفت "مطلبی نیست؛ فقط منظور رفتن "این پسره" است"؛ این دیگر جنبه‌ی سیاسی مطلق پیدامی‌کند؛ جنبه‌ی مذهبی آقای خمینی برای من از بین رفت. پس دیگر از این ساعت من آقای خمینی را مستحق دریافت سهم امام و  وجوهات شرعی نمی‌دانستم. به همین جهت هم دیگر یک شاهی من بابت این کار در تمام مدتی هم که در پاریس بود، چندین دفعه هم آمدم، دیدمش ـ یک شاهی ـ به او ندادم. این را به بنی‌صدر هم گفتم؛ وقتی بنی‌صدر گفت "چیزی به آقا نمی‌دهی؟" گفتم "نه؛  آقا دیگر چیزی از این بابت نمی‌تواند بگیرد. از این به بعد من سهم امامم را به شریعتمداری  یا دیگران خواهم‌داد." بعد ایشان یک مرتبه‌ی دیگر هم مطرح‌کرد که جالب بود، ها! من آن وقت مطرح کردم: گفتم" آقای خمینی؛ شما امروز مطلب ـ چیز ـ را مطرح کردید. مطلب اینکه حرکت از پانزده خرداد ۴٢ آغازشد، و من تعجب کردم". گفت "چرا تعجب کردی؟" گفتم "برای اینکه شما بکلی فراموش‌کردید که در مملکت یک نهضت مشروطیتی هم بود. بعد از آن، از آن مهم‌تر که هم دنباله‌ی آن بود و هم مهم‌تر از آن، نهضت ملی کردن نفت به رهبری دکتر مصدق بود. اگر آن نبود هرگز ۱۵ خرداد بوجود نمی‌آمد". گفت ـ آقا وارد بحث شد، خیلی تند ـ "که نخیر؛ همچین چیزی نیست. این الهی است ـ حالا کسی که الان دو دقیقه نیست که الهی بودنش، به من ثابت شده، که نیست ـ، آن سیاسی بود. اولاً نهضت مشروطه را که شما یک مرد متدین پیامبر گونه‌ای مثل شیخ فضل‌الله [در آن] اعدام شد...". من دیگر ـ اصلاً ، اصلاً دیگر ـ آب سرد روی سر من ریخته‌شد ـ مردک ـ این چیز دیگری است اصلاً. بعد من اصرار، که "ملی شدن نفت همچین؛ ـ و آن"ـ البته آن وقت دیگر نگفت که ـ مثل بعد که گفت "مصدق سیلی خورده "ـ و فلان  و اینها. آنوقت این جرأت را نکرد. آخرش دید من ول‌کن معامله نیستم، گفت "خوب؛ اقلاً یک چیزی است، اینکه بگوییم این: پسره باید برود، همه می‌فهمند. اما ملی شدن نفت و [اینکه] چه منافعی برای مملکت دارد را همه نمی‌فهمیدند؛ یک عده‌ی معدودی می‌فهمیدند". به آن هم گفتم، گفتم "پس شرط این است که شما برای اینکه رهبر مردم هستید؛ هدایت می‌کنید مردمی را که روشن نیستند؛ شما روشن کنید که آن چه بود و چه کرد".»

«اینها تمام‌شد؛ وقتی که آمدم بیایم بیرون گفت "مطالبی که با هم صحبت کردیم، بین خودمان باشد؛ از اینجا بیرون‌نرود."»

«خوب؛ ببینید؛ من سه تا دلیل پیدا کردم.

«١ـ ایشان جنبه ی روحانی، به معنای آخوندی که تقوای دریافت سهم امام و به مصرف رساندن صحیحش را داشته باشد، ندارد.

٢ـ ملی نیست؛ نه تنها ملی نیست، ضد ملی است. نه تنها آزاده نیست، ضد آزادی است؛ کسی که شیخ فضل الله برایش آن مقام و منزلت را داشته باشد.

٣ـ بعد، ریاکار و سالوس هم هست، چون به من می گوید مطالبی که با هم صحبت‌کردیم از اینجا بیرون‌نرود.»

گزارش دکتر برومند به

سران جبهه ملی ایران

دکتر برومند در ادامه ی بیان آنچه دیده و شنیده‌بود اضافه‌می‌کند:

«این دلائلی بود که [بر اساس آنها] من بطور کلی خمینی را شناختم. دیگر از هر نوع پرداخت سهم امام به ایشان خودداری کردم. و سوم از همان زمان به همه ی دوستان جبهه ملی، چه گزارش این ملاقات، چه ملاقات‌های دیگری که همه‌اش از طرف جبهه ملی بود، [و] با ایشان کردم، هشداردادم، تذکردادم که این دشمن ماست؛ این دشمن ملی‌گرایی است؛ این دشمن ناسیونالیسم است۱۳

ضیاء صدقی به پرسش های خود ادامه داه می گوید:

ـ«من الان می خواستم از حضورتان سؤال کنم که آیا شما این مطالب و این برداشتهای خودتان را به اطلاع آقای صالح، آقای دکتر سنجابی...

ج ـ آقای صالح؟

س ـ آقای حق شناس، آقای داریوش فروهر...

ج ـ آقای صالح که به هیچوجه، چون فعالیتی نمی‌کرد.

س ـ بله

ج ـ حضوری نداشت. ولی در هیأت اجرائیه‌ی جبهه ملی بنده این مطالب را مطرح‌کردم. بخصوص وقتی که جبهه ملی یکی از اعضایش که دکتر مبشری بود...

ـ بله

ج ـ جزو هیأت اجرائی‌اش [بود] و غالباً غایب بود، من به جای ایشان در خود هیأت اجرائیه شرکت می‌کردم. تمام این مطالب را، نه این دفعه، دفعات بعد [هم] تمام چیزهایی...

ـ حتی آن وقتی که پیغام آقای دکتر سنجابی را به ایشان رسانده‌بودند [کذا؛ "بودم" صحیح است] ـ بعد از آن "سه ماده [ای]" بود: «که خوب؛ ما آن سه ماده را هم شما فرموید و امضاءکردیم؛ "شما می‌فرمایید این برود و این نمی‌رود، و مملکت هم درب و داغون است؛ و این حلقه‌ی مفقوده [را]". ـ عین عبارتش است ـ کجا پیدا کنیم؟ و چه می فرمایید؛ چه باید کرد؟" و من اول که وارد شدم گفت "آقا من خودِ شما را به اسمِ خودت می‌پذیرم. در اطاق هم باز است؛ اما جبهه، مبهه، سرم نمیشود ها !"»

س ـ «آقای خمینی فرمودند؟»

ـ «بله. بعد هم، گفت ـ، به ایشان پیغام هایش [پیغام آقای سنجابی] را دادم ـ گفت "به ایشان بگویید این کارها به شما مربوط نیست. من هر وقت هرچه مصلحت باشد خودم اعلام می‌کنم". که من رفتم به تهران و گفتم.»

س ـ «بله؛ قبل از آنکه آقای سنجابی مسافرت کنند به پاریس آن اعلامیه‌ی سه‌ماده‌ای را امضاء بکنند، شما گزارش این  برداشتتان را دادید به آقای دکتر سنجابی؟»

ج ـ «بله؛ عیناً،  عرض کنم، در همین جلسه، قبل از اینکه بروم آقای خمینی...»

س ـ « بله؛ قبل از امضاءِ آن سه ماده‌ای.»

ج ـ «... قبل از آنکه بروم آقای خمینی را ببینم، با آقای دکتر سنجابی صحبت کردم که "من دارم می‌روم ایشان را ببینم". ایشان گفت "اگر ملاقات خصوصی داشتی ـ با او ـ و صحبت کردی، یک «سوُنداژ» بکن. چون من قرار است بروم برای بین‌الملل سوسیالیست ها؛ می‌روم کانادا".»

س ـ «بله؛»

ج ـ «" اگر ایشان مرا می‌پذیرد من از طریق پاریس بیایم بروم".»

س ـ «این صحبت در ایران شد با آقای دکتر سنجابی؟»

ج ـ « با تلفنِ آقای سنجابی به پاریس، به من گفت.»

س ـ «بله.»

ج ـ«گفت:" و اگر نمی‌پذیرد به من اطلاع بده که من اصلاً به پاریس نیایم. می‌روم به لندن و از آنجا می‌روم به کانادا". ...که من در همین جلسه‌ی ملاقات همین حرف را زدم، به ایشان. گفتم "آقای سنجابی احتمالاً برای مسافرت به کانادا از پاریس ردمی‌شود. اگر آمد اینجا خواست شما را ملاقات کند شما موافقت دارید یا نه؟" گفت البته در اطاق من به روی امثال شما باز است". حالا در آنجا هم ـ این را هم به شما بگویم که ـ چندین دفعه گفت که "من که غرضی ندارم؛ من می‌خواهم این پسره برود که شما بتوانید حکومت کنید. من هم بروم قم دعاگوی شما باشم". این را هم چندین دفعه گفت؛ کاملاً آن را هم من می‌فهمیدم. من تنها  کسی هستم ـ شاید ـ که بعد از اولین ملاقات با خمینی، دیگر تشخیص دادم، دیگر برای من روشن بود. بنا بر این بر آنچه که در تهران گذشت، از عاشورا، از تاسوعا، از آن چیزها، من با یک نگاه پر سوءِ‌ظنی نگاه می‌کردم؛ و چنان وحشت داشتم و به همه شان می‌گفتم ـ به رفقایم ـ که نهایت ندارد.»

س ـ « شما وقتی که این مطالب را به آقای دکتر سنجابی گفتید...؟»

ج ـ «اجازه بدهید؛ اجازه بدهید آقا؛ این را هم، آمدم بنده، فوری رفتم تهران؛ هم گزارش این جلسه را دادم، و هم اینکه [گفتم] آقای خمینی موافق است و آقای سنجابی را می‌پذیرد.»

س ـ « شما وقتی که این برداشت‌های خودتان را به آقای دکتر سنجابی گفتید، عکس‌العمل ایشان چه بود؟ نظر ایشان چه بود؟»

ج ـ « عکس‌العمل (...)، در طول چندین گزارشی که من در این زمینه ها می‌دادم، یک جور بود. عکس العمل آقای بختیار تأیید شدید نظر من بود، و امتناعش با [از] هر نوع همکاری با خمینی (...).

«آقای سنجابی هم با خیلی بزرگواری و بزرگ منشی عکس‌العمل اولیه اش این بود که: "نه؛ شما اشتباه می‌کنید. یک پیرمرد روحانی است و اینها درست‌می‌شود. آخرین عکس‌العملی هم ـ که وقتی به او گفتم: "گفت به سنجابی مربوط نیست و خودم تصمیم می‌گیرم"... یک لبخند[بود]... و گفت نگران نباش..."»

اینجا هم باز دکتر برومند می‌کوشد تا دکتر سنجابی را آگاه کند که این تصور که می‌توان ترتیب این مشکل را داد، از واقعیت بسیار دور است، و به او گوشزد می کند که:

«شما که گذشته؛ سه‌ماده ای را هم امضاءکردید.» [ت. ا.] و با گفتن اینکه «شما با این کارتان کار جبهه ملی را هم که یکسره کردید» کوشش می‌کند به وی بگوید وقتی که دیر شد ترتیب این کار غیرممکن می‌شود، و سعی‌دارد او را بیدارکند؛ اما بی‌نتیجه؛ وی اضافه می‌کند:

« از آن اول اگر ما می‌ایستادیم و می‌گفتیم "آخوند یعنی چه؟ اصلاً ما با آخوند نمی‌توانیم در یک راه برویم؛ و اینها..."، شاید می‌توانستیم [وضع] را نجات بدهیم. ولی حالا دیگر دیر است۱۴

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱ شاپور بختیار، همان، ص. ١٣۶؛

-Chapour Bakhtiar, op. cit. p. 109.

۲ پیشین ، صص. ١٣٧ـ١٣۶؛

-Idem , pp. 109-110.

۳ پیشین، ص١٣٧ ؛

-Idem , p. 110.

۴ پیشین، ص. ١۴٠؛

-Idem, p. 112 .

۵ پیش از این دیده‌بودیم که این رقم متجاوز از ۵٦٠ تن بوده‌است.

۶ پیشین، ص.۱۴۰؛

-Idem, p. 112 .

۷ پیشین، ص.٢٦٩؛

-Idem, p. 115 .

۸ پیشین؛

-Idem.

۹ کتاب کشف اسرار آیت‌الله خمینی از اینگونه سخنان بی‌پایه لبریز است. در همان کتاب است که نه تنها ثالس (طالس مِلطی) را که از اواخر قرن هفتم تا اوایل قرن ششم پیش از میلاد (۶٣٧ ـ ۵۴٨ پ. م.) می زیسته  شاگرد «لقمان حکیم» (شخصیتی افسانه‌ای) و «داود نبی» (پادشاه نیمه‌افسانه‌ای بنی‌اسرائیل)خوانده ـ و معاصر او دانسته‌است: ـ می‌نویسد «این فیلسوف بزرگ در زمان داود نبی بوده» ـ ، حال آنکه حتی اگر واقعیتِ وجود تاریخی او را، که اثبات نشده، بپذیریم، باید هزار سال پیش از میلاد، یعنی پانصد سال پیش از طالس زیسته‌باشد، بلکه فیثاغورث فیلسوف و ریاضیدان بزرگ یونانی را نیز، که در قرن پنجم پیش از میلاد زیسته‌است، شاگرد سلیمان نبی دانسته: ـ می‌نویسد «این فیلسوف در زمان سلیمان نبی بود و حکمت را از او اخذ کرده...»ـ ، شخصیتی نیمه‌افسانه‌ای، که او نیز، با قید اینکه وجود تاریخی‌اش به مثابه‌ی فرزند داود نبی مورد تردید باستانشاسان است، باید نزدیک به هزار سال پیش از میلاد، یعنی پانصد سال پیش از فیثاغورس، زیسته باشد (آیت الله خمینی، کشف اسرار، ص. ٣٢، ١٣٢٢، نشانی ناشر ندارد). و گویی عالم دینی مورد بحث ما در این موارد جز به ملل و نِحَل (الملل و النحل)، کتابی بسیار مختصر در شرح ادیان و عقاید گذشتگان، نوشته‌ی  شهرستانی فقیه و متکلم قرون پنجم و ششم هجری، که  در همین موضع دوبار به آن ارجاع می‌دهد، منبع دیگری را نمی‌شناخته یا درخور اعتنا نمی‌دانسته، در حالی که نه تنها از اواخر قاجاریه منابع جدید اروپایی در این زمینه‌ها منتشر می‌شده بلکه در این مورد خاص کتاب سیر حکمت در اروپا نوشته‌ی محمـدعلی فروغی نیز، که مبحث پیشاسقراطیان آن همه‌ی اطلاعات لازم در این زمینه را در بر دارد، در زمان نگارش کشف اسرار سالها بود که منتشرشده‌بود. ضمن اینکه، بنا به گفته‌ی آیت‌الله دکتر مهدی حائری یزدی (نک. پایین تر) او از مطالعه‌ی آثار فارابی و ابن سینا و فلسفه‌ی مشاء «منزجر» بوده‌است. در همان کتاب نویسنده چند بار احمد کسروی را، بدون ذکر نام اما با ایماء و اشاره، «افیونی» می‌خواند و به «ناپاکی» و «بی‌عفتی» متهم می‌کند،  آیین زرتشت را «آیین موهوم» می‌نامد، و آیت‌الله محمـدحسن شریعت سنگلجی را به «دروغ پردازی و خیانت» متهم می‌کند.(آیت‌الله خمینی ، همان، ص. ٣٣٢). آیت‌الله دکتر مهدی حائری یزدی، که خود علاوه بر تحصیلات کامل دینی و فلسفی در ایران در آمریکا و کانادا نیز دوره‌ی کامل فلسفه را در رشته‌ی فلسفه ی آنالیتیک (تحلیلی) و منطق ریاضی با دریافت دکترا در این رشته به پایان برده و سالها نیز در رشته‌های تخصصی خود در این دو کشور تدریس کرده‌بود، درباره‌ی تحصیلات آیت‌الله خمینی در فلسفه‌ی قدیم یونان، و بخصوص حکمت مشاء، می‌گوید که وی به این رشته علاقه‌ای نداشته‌است: «ولی آن قسمتی که مربوط به فلسفه‌ی محض است، یعنی فلسفه‌ی مشائی محض است ـ که به اصطلاح تعلیمات ارسطویی با تفسیرهای ابن سینا و فارابی و اینها باشدـ ایشان به هیچوجه در آن رشته علاقه‌مند نبودند، بلکه منزجر هم بودند از آن فلسفه‌ی محض. خلاصه به فلسفه‌ای معتقد بودند که جنبه‌ی عرفانی و ذوقی داشت. (خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، طرح تاریخ شفاهی ایران، به کوشش حبیب لاجوردی، مصاحبه با ضیاء صدقی، تهران، ١٣٨٢، نشر کتاب نادر، صص. ٩٣ـ ٩٢)

۱۰  پیشین، ص.٧٠ ٢؛

-Idem, pp. 215-216.

۱۱ بدالرحمن برومند، دکتر در حقوق بین‌المللی از دانشگاه ژنو، از اعضاءِ برجسته‌ی جبهه ملی ایران، عضو اولین کنگره‌ی جبهه ملی ایران و عضو منتخب شورای مرکزی آن، از دیرباز یکی از یاران نزدیک شاپور بختیار بود که در دوران پس از تبعید از هیچ کمکی در راه آرمان مشترکشان دریغ نکرد، تا پایان حیات به او وفادار ماند و روز ١٨ آوریل ١٩٩١ در پاریس به دست آدمکشان جمهوری اسلامی از پای درآمد.

۱۲  مجموعه ی تاریخ شفاهی ایران، دانشگاه هاروارد، به سرپرستی حبیب لاجوردی، مصاحبه‌ی ضیاء صدقی با عبدالرحمن برومند، بخش سوم، ص. ٣.

۱۳  پیشین، بخش سوم، ص. ٨.

۱۴  پیشین، بخش سوم، صص.١١ـ ٨.

منبع:پژواک ایران


علی شاکری زند

فهرست مطالب علی شاکری زند در سایت پژواک ایران 

* نیرنگ در تاریخ: اخراج نخست‌وزیر «نامطلوب»، بخش پنجم- ج خلاصی از «شرِّ» مصدق!  [2024 Sep] 
*اخراج نخست‌وزیر «نامطلوب» بخش پنجم- الف: خلاصی از «شرِّ» مصدق!   [2024 Aug] 
* اپوزیسیون متحد جمهوری اسلامی چیست و چگونه بوجود می‌آید،  [2024 Jul] 
*اپوزیسیون متحد جمهوری اسلامی چیست و چگونه بوجود می‌آید (بخش نخست)  [2024 Jul] 
* مصدق و اصلاحات ارضی ـ برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش ۲۳ ـ ب)  [2024 Jun] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار، بخش ۲۳ (الف): منظور از مردم چیست؟  [2024 May] 
*اخراج نخست‌وزیر «نامطلوب» (بخش چهارم - ج)  [2024 May] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش ۲۲ ـ ج)  [2024 Apr] 
* نیرنگ در تاریخ: «اخراج نخست وزیر نامطلوب از راه قانونی»! (بخش چهارم - ب) سخنرانی دکتر مصدق و الهیار صالح در اجلاس شورای امنیت [2024 Apr] 
*به مناسبت درگذشت دکتر محمـد مصدق، گاستون فورنیه  [2024 Mar] 
*نیرنگ در تاریخ: «اخراج نخست وزیر نامطلوب از راه قانونی»! سقوط اخلاقی و فرهنگی تا کجا؟ (بخش سوم)  [2024 Jan] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش بیستم)  [2024 Jan] 
*شباهت‌ها و تفاوت‌ها میان دو شکست: ۲۸ مرداد و ۲۲ بهمن  [2023 Dec] 
*نیرنگ در تاریخ: «اخراج نخست وزیر نامطلوب از راه قانونی»!  سقوط اخلاقی و فرهنگی تا کجا؟ [2023 Dec] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار/ بخش هجدهم- ب  [2023 Nov] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار/بخش هجدهم- الف  [2023 Nov] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار* بخش شانزدهم  [2023 Oct] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار* بخش پانزدهم -ج  [2023 Sep] 
* برگهایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار، بخش پانزدهم ـ ب  [2023 Sep] 
* جمهوری اسلامی حکومتی مرده است! اما چرا برچیده‌ نمی‌شود؟ بخش اول: یک نظام رو به موت  [2023 Sep] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار (بخش پانزدهم ـ الف) بختیار یک شخص نیست؛ یک راه است؛ راه امروز و آینده‌ی ایران [2023 Aug] 
*آخرین نخست وزیر نظام مشروطه ایران، متن سخنان علی شاکری زند بر مزار شاپور بختیار  [2023 Aug] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار/ بخش چهاردهم  [2023 Jul] 
*دعوت پادشاه از شاپور بختیار برای دیدار با او برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش سیزدهم) [2023 Jul] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش دوازدهم)  [2023 Jul] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش یازدهم)، علی شاکری زند  [2023 Jun] 
*باز هم تشدید اعدام‌ها  [2023 Jun] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار/ بخش دهم  [2023 Jun] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش نهم ـ ب)  [2023 May] 
*چگونه منشور ننویسیم!/ بخش دوم  [2023 May] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپوربخش نهم – الف بختیار*  [2023 May] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش هشتم ـ ب)  بختیار یک شخص نیست؛ یک راه است؛ راه امروز و آینده‌ی ایران [2023 Apr] 
*همبستگی برای ایران استیا ایران برای همبستگی است؟  [2023 Apr] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار*، بخش هفتم  - ب: اعلامیه‌ سه ماده‌ای کریم سنجابی در پاریس و ولایت فقیه خمینی [2023 Apr] 
*منشوری برای اهالی کره‌‏ی ماه  [2023 Mar] 
*برگهایی اززندگی سیاسی دکترشاپور بختیارـ بخش ششم  [2023 Mar] 
*برگ هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار، بخش پنجم: آغاز بحران در حکومت فردی  [2023 Mar] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار، بخش چهارم: آغاز بحران در حکومت فردی  [2023 Feb] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار، بخش سوم: فعالیت در تجدید سازمان جبهه ملی ایران  [2023 Feb] 
*برگ هایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار* (بحش دوم)  [2023 Jan] 
*برگ هایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار ـ جوانی، تحصیلات، مبارزه با نازیسم  [2023 Jan] 
*دولت موقت در تبعید و ضرورت حیاتی آن در شرایط کنونی  [2022 Dec] 
*ملت ایران، یک واقعیت تاریخی انکارناپذیر، مفهوم «ملت»، پادزهری در برابر واژه‌ ایدئولوژیک «امت اسلام» و فتیشیسم قومی (بخش سوم)  [2022 Aug] 
*ملت ایران، یک واقعیت تاریخی انکارناپذیر  [2022 Aug] 
*آیا جمهوری اسلامی مشروعیتی داشته که ازدست داده؟ غباربرانگیختن در مسیر حرکت واقعی [2022 Jul] 
* اتحادعملِ همه ی نیروهای ملی از مشروطه خواه تا جمهوریخواه  اسم رمز پیروزی اتحاد است [2022 May] 
*درباره ی نهضت مقاومت ملی ایران*  [2022 May] 
*خمینی چگونه به قدرت رسید؟ آیا این فاجعه اجتناب‌ناپذیر بود؟ ضرورت بیان کامل حقیقت به جای حاشیه‌نویسی!   [2022 Apr] 
*منوچهر هزارخانی: مرگی از هر جهت اندوهبار  [2022 Mar] 
*آیا فدراسیون روسیه و اتحاد شوروی سابق ماهیتاً یکی نیستند؟   [2022 Mar] 
*پوتین اوکرایین و روسیه، همه چیز اینجا شروع می شود  [2022 Mar] 
*احیاءِ «عظمت گذشته ی» امپراتوری روس؟ کدام عظمت؟  [2022 Mar] 
* در حاشیه عملیات تروریستی اخیرِ داعش  [2022 Feb] 
*برای دوری از انحرافات و انشعابات در جبهه ملی ضرورت بازگشت به اصالت نهضت ملی  [2022 Jan] 
*اتحادعمل برای نجات کشور از زوال! * انتظار تا کی و برای چه؟  [2021 Dec] 
* راه انتخاب میان سلطنت مشروطه و جمهوری از دید شاپور بختیار  [2021 Oct] 
*بحران سیاسی کشور و راه اتحاد عمل همه ی ایراندوستان دموکرات، پیش بینی بختیار نزدیک است  [2021 Aug] 
*شاپور بختیار و توتالیتاریسم، گریزی به رساله ی دکتری او  [2021 Jul] 
* اثرات متقابل مخالفان فعال رژیم و مردم غیرمتشکل: یک فرآیند دینامیک  [2021 Jun] 
*سر و ته، یک کرباس  [2021 Jun] 
*نگاهی به ریشه های ژرف یک فاجعه ملی بخش سوم   [2021 Mar] 
* نگاهی به ریشه‌های ژرف یک فاجعه‌ی ملی، به مناسبت ۲۲ بهمن ماه (بخش دوم)  [2021 Mar] 
* به مناسبت ۲۲ بهمن ماه، نگاهی به ریشه های ژرف یک فاجعه ی ملی  [2021 Feb] 
*ملاحظاتی درباره‌ متن حقوقی امانتی استاد محمـدرضا شجریان  [2021 Jan] 
* از مشروطه به جمهوری عبورکردیم؟ چه کسی عبورکرد و چگونه؟  [2021 Jan] 
* از مشروطه به جمهوری عبورکردیم؟ چه کسی عبورکرد و چگونه؟   [2021 Jan] 
*هموطنان بی مسئولیتی که در برابر امام جماران به امامزاده ی کاخ سفید دخیل بسته بودند یتیم شدند  [2020 Nov] 
*رادیکالیزاسیون دینی جوانان پناهنده و نقش حس ملی  [2020 Nov] 
*دولت موقت و چارچوب قانونی کارهای آن  [2020 Oct] 
*«علوم اجتماعی اسلامی» چه صیغه ای است؟   [2020 Aug] 
*جمهوری اسلامی کابوسی باورنکردنی بیست ونهمین سالگرد قتل شاپور بختیار و دستیار وی سروش کتیبه  [2020 Aug] 
*برتری مخالفان جمهوری اسلامی نسبت به سران این نظام در چیست؟ بخش سوم: دیگرِ تجربه‌های عملی اپوزیسیون  [2020 Aug] 
*برتری مخالفان جمهوری اسلامی نسبت به سران این نظام در چیست؟ بخش دوم: کدام استثناء؟  [2020 Jul] 
*برتری مخالفان جمهوری اسلامی نسبت به سران این نظام در چیست؟   [2020 Jul] 
* آزادی عقیده و بیان و زندگی جمعی نیازمند قواعد مشترک جمعی است (بخش دوم) • ضرورت قواعد مشترک همکاری و همگامی برای اپوزیسیون دموکرات ایران [2020 Jun] 
*آزادی عقیده و بیان و زندگی جمعی نیازمند قواعد مشترک کار جمعی است  [2020 Jun] 
*ایران هرگز نخواهد مرد!   [2020 May] 
* برگ هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار  [2020 Apr] 
*نمایش از این پس بی اثر «انتخابات»، پرده دری از فریب «اصولگرا ـ اصلاح طلب»  [2020 Mar] 
* برگ هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار* ۳۹ـ تدارکات و ترتیبات سالیوان برای ایجاد پیوند میان ارتش و نمایندگان خمینی   [2020 Mar] 
* برگ هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار*  [2020 Mar] 
*بحثی در مقاله‌ی : خطای بختیار، پایان بازرگان  [2020 Feb] 
*تحریم انتخابات را به کارزار همصدایی علیه اساس رژیم و رفراندم برضد آن بدل کنیم   [2020 Feb] 
*منطق جمهوری اسلامی: تحریک دیگران؛ تحقیرشدن؛ واکنش به تحقیرشدن کشته شدن قاسم سلیمانی تحقیری بزرگ برای نظام و چالشی خطرناک برای کشور بود [2020 Jan] 
*تحریم یکصدای نمایش انتخابات: ضرورتی سیاسی، نه انتخاباتی!   [2019 Dec] 
*انبار باروتی بنام ایران  ضرورت حادهمآهنگی و آشتی میان همه ی هواداران حاکمیت ملی [2019 Nov] 
*شورای دوران گــُـذار یا مدیریت بی‍گــُـدار برای «اقوام و ملیت های ساکن ایران» !   [2019 Oct] 
* بساط تحمیق انتخابات را یکصدا تحریم کنیم (۲)  [2019 Sep] 
*بساط تحمیق انتخابات را یکصدا تحریم کنیم بخش یکم: مشروعیت نظام‌های سیاسی و رابطه‌ نهاد انتخابات با آن [2019 Sep] 
*بیست و هشت سال پس از قتل شاپور بختیار پراکندگی نیروهای مخالف جمهوری اسلامی و راه پیروزی بر آن   [2019 Aug] 
* بحران در روابط ایران و آمریکا:‏ یا زمان قدرت نمایی شاگرد جادوگرها  [2019 Jul] 
* زند ایران چیست؛ ایرانیت کدام است؟  ادای سهمی در پاسخ به یک مغالطه [2019 Jul] 
*ایران چیست؛ ایرانیت کدام است؟ ادای سهمی در پاسخ به یک مغالطه بخش دوم ادعای درونی بودن اسلام و ...!  [2019 Jul] 
*ایران چیست؛ ‏ ایرانیت کدام است؟   [2019 Jun] 
*جمهوری اسلامی:‏ یک نظام تروریست، با همه‌ی اجزاء و بازوانش   [2019 Apr] 
*اتحادِ عمل آری؛ ‏ اما برای چه منظور؟ و از کدام راه؟   [2019 Apr] 
*جامعه‌ ایران از سر گندیده است  [2019 Mar] 
*این نظام رفتنی است ما نیستیم که می گوییم؛ آنها خود می دانند!  [2019 Feb] 
*در میان مخالفان جمهوری اسلامی اختلاف ها از کجا سرچشمه می گیرد؟  [2019 Jan] 
*ما نمی بایست سنگر قانون اساسی را رها می کردیم   [2019 Jan] 
*ملاحظاتی درباره ی رساله ی دکترای شاپور بختیار  [2018 Nov] 
*جمهوری، یا مشروطه ی پادشاهی؟ بحث بر سر چیست؟  [2018 Nov] 
* با اعتصاب عمومی نباید بازی کرد   [2018 Oct] 
* مجازات شلاق برای معلمان کشور !   [2018 Oct] 
*مرگ امیرانتظام فرصتی برای آب تطهیر بر سر انقلابیون دیروز و اصلاح‌طلبان امروز!  [2018 Aug] 
* اقتصادی ویران؛ نتیجه ی تحریم ها، یا اثر ورشکستگی به تقصیر   [2018 Aug] 
*آزادی گرفتنی است نه دادنی  [2018 Jul] 
*چرا جمهوری اسلامی رفتنی است وظیفه‌ی ما برای وقوع بهترین صورت این فرآیند چیست* [2018 May] 
*از بحث عدم‌ مشروعیت رژیم و پیش‌بینی سقوط آن تا زمین‌لرزه‌های جدید (بخش دوم)،  [2018 Apr] 
*از بحث عدم‌مشروعیت رژیم و پیش‌بینی سقوط آن تا زمین‌لرزه‌های جدید  [2018 Mar] 
*همه‌پرسی، به چه منظور، چگونه، در چه زمان، و به دست کدام حکومت ؟   [2018 Feb] 
*جدایی دین از حکومت یا حکومتِ لاییک*  [2018 Jan] 
*نکاتی پیرامون مفاهیم ملیت، اقلیت، خودمختاری* بخش چهارم  [2018 Jan] 
*نکاتی پیرامون مفاهیم ملیت، اقلیت، خودمختاری بخش سوم  [2017 Dec] 
*نکاتی پیرامون مفاهیم ملیت، اقلیت، خودمختاری بخش دوم  [2017 Dec] 
*نکاتی پیرامون مفاهیم ملیت، اقلیت، خودمختاری ، بخش یکم  [2017 Dec] 
* افسانه‌ی حمله‌ی نظامی عراق به ایران بنا به ‏ توصیه‌ی شاپور بختیار بخش چهارم   [2017 Nov] 
*علل واقعی جنگ ایران و عراق و افسانه‌ی حمله‌ی صدام به ایران به توصیه‌ی شاپور بختیار (بخش سوم)  جستجو در علل و مقدمات حمله‌ی عراق به ایران  [2017 Nov] 
* علل واقعی جنگ ایران و عراق و افسانه‌ی حمله‌ی صدام به ایران ‏ به توصیه‌ی شاپور بختیار (بخش دوم)  [2017 Nov] 
*علل واقعی جنگ ایران و عراق و افسانه‌ی حمله‌ی صدام به ایران ‏ به توصیه‌ی شاپور بختیار (بخش یکم)  [2017 Oct] 
*مصدق و اصـلاحات کاذب، بخش سوم: موضع نیروهای سیاسی دیگر  [2017 Oct] 
*مصدق و اصـــلاحــات کاذب «تقسیم اراضی ... با تمرکز جمعیت می تواند عواقب وخیم‌تری...»   [2017 Oct] 
*دکتر مصدق ‏ و اصـلاحـات کاذب یا یکی از ریشه‌های عمده‌ی ضدِانقلاب‌اسلامی ‏  [2017 Oct] 
*از مرگ هیچکس شاد نباید شد اما...  [2017 Sep] 
* سلطه‌ی دیوان و رژیم تباهیها تنها به دست مردم برچیده خواهد شد بخش دوم   [2017 Jul] 
*سلطه‌ی دیوان و رژیم تباهیها تنها به دست مردم برچیده خواهد شد  [2017 Jul] 
*آیا در این «انتخابات» ملت شکست خورد؟ قسمت دوم  [2017 Jun] 
*آیا در این «انتخابات» ملت شکست خورد؟  [2017 May] 
* تحریم انتخابات ساده گیری مبارزه نیست ‏  [2017 May] 
*گفتید جمهوریت؟ کدام جمهوریت؟   [2017 May] 
*در چنگال جمهوی اسلامی اسارت تا کی ؟ (بخش دوم)  [2017 May] 
*در چنگال جمهوی اسلامی اسارت تا کی ؟ «انتخابات» کاذب را هرچه یکصدا تر تحریم کنیم ! [2017 Apr] 
*انتخابات ریاست جمهوری فرانسه؛ نامه ی سرگشاده به نامزدها و رأی دهندگان به آنان*   [2017 Apr] 
* ضرورت گام هایی کوتاه و سنجیده برای اتحاد آزادیخواهان واقعی  ورشکستگی اخلاقی کامل نظام حاکم و نشانه هایی از آغاز فروپاشی آن [2017 Mar] 
*کسانی که تروریست‌ها و خرابکاران را مردم می‌نامند! (بخش دوم)  [2017 Mar] 
* نوبت خطرکردن بختیار برای نجات کشور از سقوط در پرتگاهی که به سوی آن می رفت (بخش سوم)  [2017 Feb] 
*آیا نظام مشروطه منسوخ شده بود؟ جلوگیری از نخست ‌وزیری صدیقی و نوبت خطرکردن بختیار (بخش دوم)  [2017 Feb] 
* به مناسبت سی و هشتمین سال تشکیل دولت ملی بختیار ‏  [2017 Feb] 
*نقش دکتر سنجابی در شکست دولت ملی بختیار و انقراض نظام مشروطه (بخش چهارم و پایانی)  [2016 Oct] 
* نقش دکتر سنجابی در شکست دولت ملی بختیار و انقراض نظام مشروطه (بخش سوم)  [2016 Oct] 
*نقش دکتر سنجابی در شکست دولت ملی بختیار و انقراض نظام مشروطه بخش دوم   [2016 Sep] 
*نقش دکتر سنجابی در شکست دولت ملی بختیار و انقراض نظام مشروطه؛ به مناسبت بیست و پنجمین سال ‏ قتل شاپور بختیار  [2016 Sep] 
* منشاء هراس شدید نظام از مردم ! (بخش پایانی) بخش دوم  [2016 Jun] 
*منشاء هراس شدید نظام از مردم ! بخش دوم، بهره ی الف   [2016 Jun] 
*منشاء هراس شدید نظام از مردم !  نظامی که مشروعیت ندارد همواره خود را در خطر نابودی می بیند [2016 Jun] 
*رژیم راًی مردم را برای نمایش و کسب مشروعیت می خواهد  [2016 Feb] 
* در حاشیه ی عملیات تروریستی اخیرِ داعش   [2016 Jan] 
*نکاتی از زندگی خسرو شاکری زند و سبب درگذشت وی  [2015 Oct] 
*توسل به دروغ و فریب برای پوشاندن تسلیم به توافقنامه ای خفت بار  [2015 Apr] 
*پیرامون یکی از پرگویی های کاشف سکولاریسم نو(۳)  [2014 Dec] 
*پیرامون یکی از پرگویی های کاشف   [2014 Dec] 
*پیرامون یکی از پرگویی های کاشف «سکولاریسم نو»  [2014 Dec] 
*دولت اسرائیل، یا یک یاغی جهانی که در پی اجرای «راه حل نهایی» برای مردم فلسطین است  [2014 Jul] 
*نگاهی به رفتار سیاسی سران جبهه ملی در ماههای پیش از انقلاب (بخش دوم) چگونگی پذیرش تشکیل دولت ملی از سوی دکتر شاپور بختیار [2014 Jul] 
*نگاهی به رفتار سیاسی سران جبهه ملی در ماههای پیش از انقلاب  [2014 Jul] 
*ملاحظاتی پيرامون مقاله «بازرگان، روحانيت و بختيار»، بخش سوم (قسمت دوم)  [2013 Oct] 
*بختیار، بازرگان و روحانیت؛ ملاحظاتی پیرامون مقاله‌‌‌ی «بازرگان، روحانیت و بختیار»۱- بخش سوم تیرخلاص  [2013 Oct] 
*بختیار، بازرگان و روحانیت- بخش دوم  [2013 Sep] 
*ملاحظاتی پیرامون مقاله‌ی «بازرگان، روحانیت و بختیار»۱ بخش اول روحانیت درنهضت ملی [2013 Sep] 
*مصر بار دیگر به پا می خیزد با تهدید به نافرمانی مدنی در مصر اولین سنگر توتالیتاریسم اسلامگرا فرو می ریزد [2013 Jul] 
*درباره‌ی پرچم ملی ایران  [2013 Jan] 
*آیا صلحجویان نسل های جدید اسرائیل خواهند توانست ماجراجویی رهبران سنتی جنگ طلب خود را مهار کنند و از فکر حمله به ایران بازدارند   [2012 Apr] 
*پاسخی به ادعاهای نسنجیده و بی پایه ی آقای همایون کاتوزیان درباره ی کنفدراسیون جهانی   [2011 Nov] 
*افشاء یک تحریف بزرگ تاریخی پاسخی به ادعاهای نسنجیده و بی پایه‌ی آقای همایون کاتوزیان درباره ی کنفدراسیون جهانی و عده ای از رهبران آن  [2011 Oct] 
*بازار گرم افترا علیه مصدق و بختیار  چه کسانی از نام مصدق و بختیار می ترسند و چرا؟ بخش دوم 2ـ دنباله ی" راه توده" و مصدق [2011 Oct] 
*بازار گرم افترا علیه مصدق و بختیار (۲)  [2011 Aug] 
*بازار گرم افترا علیه مصدق و بختیار  [2011 Aug] 
*مصدق، پیروان مصدق، اهداف، اصول کار و منش آنان (بخش دوم ـ ب)  [2011 Apr] 
*مصدق، پیروان مصدق، اهداف، اصولِ کار و منشِ آنان  [2011 Apr] 
*مصدق، پیروان مصدق، اهداف، اصولِ کار و منشِ آنان  بخش نخست ـ ب [2011 Mar] 
*مصدق، پیروان مصدق، اهداف، اصولِ کار و منشِ آنان  [2011 Mar] 
*توتالیتاریسم و زمین لرزه های اجتناب ناپذیرآن( بخش دوم)   تصفیه ها در جمهوری اسلامی از همان آغاز کار [2010 Mar] 
*توتالیتاریسم و زمین لرزه های اجتناب ناپذیرآن(٭)   [2010 Mar] 
*دولت بختیار و فروغ آزادی (بخش دوم)  [2010 Jan] 
*دولت بختیار و فروغ آزادی (بخش نخستین)  [2010 Jan] 
*چه کسانی از علائم شیر و خورشید پرچم ملی ایران می ترسند؟  [2009 Aug]