مصدق، پیروان مصدق، اهداف، اصولِ کار و منشِ آنان
علی شاکری زند

 

به مناسبت ۲۹ اسفند،

 

دیکتاتور مانند پدری است که اولاد خود را از محیط عمل و کار دور کند و پس ازمرگ اولادی بی تجربه و عمل بگذارد.»

(...) اگر ناخدا یکی است هروقت که ناخوش شود کشتی در خطر است و وقتی که مُرد کشتی به قعر دریا می رود.

(دکتر محمد مصدق، ١٣٢٣، مجلس چهاردهم، سخنرانی

در مخالفت با اعتبارنامه ی سید ضیاء الدین طباطبایی،

و انتقاد از دوران دیکتاتوری پس از کودتای

 سوم اسفند)

 

مصدق

پیروان مصدق

اهداف، اصولِ کار و منشِ  آنان

٭٭٭

بخش نخست

مصدق

آخرین بازمانده ی برجسته ی

سلسله ی بزرگ و دیرینه ی کشورداران و دبیران ایرانی

 

بخش نخست ــ الف

نوعدوستی، وطنخواهی

و پاینبندی شدید به استقلال ملی

 

معمولأ تاریخ  گواهی صادق است که  در پرتو گذشت زمان، همچنانکه آفتاب همواره در پس ابر پنهان نمی ماند، در هر زمانه ای، با برافتادن دشمنان حقایق آن دوران، آن حقایق را از پرده ی استتار بیرون می آورد و در دفتر خود به ثبت می رساند.

 

در آسمان تاریخ معاصر ایران مصدق همچون آفتابی بود که قدرتمندان زمانه از توسل به هیچگونه کوشش و حربه ی ناروایی برای پرده افکندن بر پرتو آن خودداری نکردند. در دوران دیکتاتوریِ پس از ٢٨ مرداد، شاه کوشید تا نام مصدق را از دفتر روزگار محو کند. ذکر این نام   در مطبوعات کشور ممنوع بود؛ هر نوشته ای که در آن نامی از مصدق برده می شد از چنگال بیرحم سانسور جان به در نمی برد. این سختگیری و ستمِ کوته نظرانه تا جایی پیش می رفت که حتی درعلمی ترین نوشته ها و آثار دانشمندان و محققان چون کتب تاریخ یا حتی منابعی که باید از اعتبار جهانی برخوردار باشد همچون فرهنگ لغت ها و دایرة المعارف ها، یا جای این نام در حرفِ میم خالی بود(نمونه ی فرهنگ معتبر فارسی دکتر محمد معین)، یا اگر سازمان ناشر دایرة المعارفی به دلیل پشتوانه ای نیرومند زیرِ بار چنین سانسوری نمی رفت به عدم انتشار مجلدی که حرف میم در آن قرار داشت، و به تبع آن عدم انتشار مجلدات بعد،  مجبورمی شد( نمونه ی این مورد دایرة المعارف فارسی دکترغلامحسین مصاحب، به کوشش ناشر مقتدری چون مؤسسه ی انتشارات فرانکلین است، که ادامه ی انتشار آن پس از مجلد اول متوقف ماند و مجلدات بعد که مصالح آنها برای انتشار آماده بود پیش از برچیدگی آن دیکتاتوری از چاپ در نیامد).

 

 اما امروز، نزدیک به  شصت سال پس از وقوع کودتا علیه دولت دکترمصدق، و بیش از چهل سال پس از درگذشت وی، علی رغم  همه ی کوشش ها و تبلیغات زهرآگینی که همچنان به صورت نشر کتاب ها و مقالات فرمایشی  و سفارشی به دست عوامل حقیر و فرومایه ی  دشمنان دیرین او و قدرتمندان امروز صورت می گیرد، آوازه ی  نام او هر روز بلند تر و حرمت مردم ایران و جهان نسبت به مبارزات استثنائی او در راه  آزادی  و استقلال ایران  و منش والا و تقوای خارق العاده ی وی همچنان رو به فزونی است، ؛ تا جایی که جز دشمنان سوگند خورده ی او و عوامل اجیرشان همه ی ایرانیان به احترام در برابر نام  و اعمال او برخاسته اند، خواه این احترام یا از روی صداقت و عشق به حقیقت باشد، خواه  بنا به این احساس که مقاومت در برابر حقیقتی که هر روز آشکارتر می شود نه ممکن است  نه  واقع بینانه.

با توجه به آنچه گذشت، به روشنی می بینیم که، جز برای کسانی که ادامه ی لجاج در برابر چنین حقایقی را هنوز ممکن و برای ادامه ی مواضع  غصبی و امتیازات ناروای خود سودمند می پندارند، دیگران، به عکس ، به نام و خاطره ی او به طرق گوناگون ادای احترام  و تکریم  می کنند. برخی دیگر نیز می کوشند تا از این راه وظیفه ی خود را در قبال خدمات بزرگ او  و در راه روشن نگهداشتن مشعلی که او برافروخته است ادا نمایند. سرانجام آنکه گروهی هم  در پی آنند که از اعتبار نام مصدق برای پیشبرد هدف های خود، هرچه باشد، استفاده کنند. اما کمال ساده بینی است اگر ندانیم که اصالت و حقانیت چنین کاری منوط به ماهیت آن هدف ها و روش هایی نیز هست که در راه نیل به آنها به کار می رود. درعین حال، حتی در صورتی که تجلیل کسانی از نام مصدق برای سوء استفاده به نفع هدف هایی منافی با اهداف خود او باشد این رفتار نیز درست مصداق این ضرب المثل اروپایی، برگرفته از سخن مشهور وُلتر فیلسوف و نویسنده ی بزرگ فرانسوی، است که می گوید: « تجلیل ریاکارانه از نیکی ها تکریمی است که شرارت، به اجبار، در برابر تقوی ادا می کند   (!) (L’hypocrisie est un hommage que le vice rend  à la vertu )».

 

آنان که همواره از پیروان راستین مصدق بوده اند و در طول حیات خود بر اساس تجربه های سیاسی و تعمق هرچه بیشتر در میراث نوشته ها و گفته های او این پیوند را عمیق تر کرده اند، منطقأ نمی توانند هدفی جز هدف های خود مصدق را دنبال کنند، آنهم  با بکار بستن روش ها و آموزش های آن ایرانی نمونه و رهبر بزرگ؛ و اگر جز این عمل کنند نشان داده اند که اعتقاد و درک آنان از کار سترگ  و آموزش بزرگ مصدق یا از  ابتدا فاقد اصالت بوده، یا اگر، درعین اصالت، سطحی بوده ( امری که با کسب تجربه و آگاهی می تواند تحول یابد)، هرگز عمقی نیافته است.

 

اما مصدق، چه در دوران مبارزات خود و چه پس از درگذشت، همواره  گروه دیگری «هوادار» نیز داشته که این موضع را بنا به مصالح  و هدف های خاص خود که الزامأ سنخیتی با اهداف رهبر بزرگ ملیون نداشته، اتخاذ کرده اند؛ و در زمان حیات و زمامداری او نیز کسانی که در لحظات حساس تاریخی به او و نهضت ملی از پشت خنجر زده اند از میان گروه اخیر بوده اند.

 

این حقیقت مهم  به ما  می آموزد که به صِرف هواداری کس یا  کسانی از مصدق و نام او، نباید ساده لوحانه آنان را در زمره ی هواداران صالح  و با صلاحیت او بشمار آوریم  و این موضوع را مورد نهایت توجه قرار دهیم که  چه بسا گاه  خطرات ناشی از هواداران ناصالح (یا غیرصدیق) و فاقد صلاحیت ( کسانی که بدون شناخت واقعی و کافی راه  و منش مصدق خود را در صف، هواران او قرار می دهند؛ بلکه می کوشند در راًس آنان جای گیرند) برای  نهضت ملی، از آسیب های دشمنان شناخته شده و علنی او سخت ترباشد.

 

هرگاه اصل اخیر را با دقت  و موشکافی در مدّ نظر داشته باشیم، ناچار خواهیم بود که به کمک موازین و معیارهایی که از منش انسانی  و روش سیاسی مصدق در سراسر زندگانی او قابل استخراج و استنتاج است بکوشیم که روش و رفتارهای خود و دیگران را در دعوی هواداری از هدف ها و پیروی از راه مصدق محک زنیم، تا هم  در تطبیق خویش به این معیار ها موفق تر باشیم و هم در تمیز دوست از دشمن آگاهانه تر عمل کنیم؛ و در زمانه ای که دشمن از هرسو و با هر وسیله برای درهم شکستن آزادیخواهان اصیل و ایراندوستان آگاه، و از جمله از راه  رخنه در صفوف آنان  یا کشاندن نام مصدق به مسیرهایی که  با اصول سیاسی او در تعارض کامل قرار دارد، کوشش می کند، بی آنکه بخواهیم از تعلق به خانواده ی معنوی وسیاسی مصدق یک مذهب ساخته باشیم، بتوانیم با چنین ترفند های خطرناکی آگاهانه تر و آماده تراز گذشته روبرو شویم .

 

  توجه به این وظیفه ایجاب می کند که بکوشیم  تا حد مقدور  مبانی و چکیده ی منش انسانی و اصول و رموز روش سیاسی مصدق را هرچه بهتر و کامل تر معرفی کنیم  و ، در صورت برخورد با دشواری ها، دست کم این معرفی را به فشرده ترین شکل آن هم که باشد انجام دهیم و همچنان پیگیری کنیم. انجام چنین کاری، آنگونه که در بدو امر به نظر می رسد، چندان هم آسان نیست، و بهمین دلیل آنچه در زیر ارائه می شود کوششی است در این راه که می تواند و می باید در آینده با دقت و تفصیل بیشتری دنبال و تکمیل شود.

 

نوعدوستی و احترام به انسانیت

 

ـ دکتر محمد مصدق مردی بود که در فرهنگ ملی او ـ فرهنگ ایرانی ـ  چنانکه آموزش های بزرگترین فرزانگان ادب و حکمت ایرانی نمودار آن است، انسان، انسانیت و نوعدوستی از جایگاهی والا برخوردار بود. این ویژگی فرهنگی بود که پایه و اساس منش او را تشکیل می داد بطوری که در سراسر زندگی سیاسی و خصوصی وی طی گفتار و کردارش هویداست که عشق او به استقلال و آزادی ملت ایران نه در برابر خوشبختی و منافع مشروع غیرایرانیان است، و نه، در خود کشور در خدمت بخش هایی از جامعه که، با وجود محرومیت همگانی از آزادی سیاسی و استقلال ملی، به دلیل بهره مندی از امتیازات اجتماعی، از نِعَمِ دیگر برخوردار بودند. او از حقوق قانونی هر ایرانی نیز، آنگونه که نمونه ای از آن را خواهیم دید، بلا استثنا و بی کمترین گذشتی دفاع می کرد. وی این انساندوستی و عشق به مردم را، خاصه در برخی از سخنرانی هایش با صراحت بیان کرده بود. از جمله در مجلس چهاردهم ، وقتی  می گوید «من به تمام مقرراتی که حمایت از رنجبر می کند معتقدم. من غیر از حمایت از این طبقه مرامی ندارم و نمی خواهم که کارگری به نفع سرمایه دار بیچاره و زبون شود...». این سخنان را او درجلسه ی ٢٨ آذرماه ۱٣٢٣ درپاسخ یک مقاله ی سید جعفر پیشه وری در روزنامه ی خود، آژیرِ، ادا  کرد. موضوع چنین بود که فردای تقدیم  طرح قانونی دکتر مصدق در مجلس دائر بر ممنوعیت اعطاء امتیاز نفت ایران به  دول و شرکت های خارجی که در روز ۱۱  آبان ماه ۱٣٢٣، به تصویب رسیده بود، و راه اعطاء امتیاز به شوروی و آمریکا را بکلی می بست، پیشه وری طی حمله ی سختی به  دکتر مصدق، که به آن لحن طبقاتی نیز داده بود، از جمله نوشته بود :

« شما به املاک و دارایی خود بیشتر از منافع ملت علاقه دارید. شما از بزرگترین ملاکین این کشور می باشید. اغلب لوایح پیشنهادیِ  [منظور"طرح" های پیشنهادی است ]  شما روی حفظ منافع طبقه ی ملاکین بوده است. شما از آزادی ملت می ترسید. شما از اتحاد جماهیر شوروی بیمناک می باشید (...)»). پاسخ مبسوط تر دکتر مصدق به این حمله را  در صفحات بعد خواهیم دید1.

نمونه ی دفاع او از حقوق شهروندی ایرانیان، که گفتیم، صرفنظر از موقعیت اجتماعی کسانی که این حقوقشان مورد تجاوز قرار می گرفت و گذشته از داوری مثبت یا منفی وی درباره ی هریک، یا نوع  رابطه ی خصوصی او با آنان، درباره ی آن خاموش نمی نشست، درخواست آزادی افرادی بود که در دوران اشغال کشور از طرف نیروهای متفقین، به اتهام رابطه با ماًموران آلمان نازی یا به گمان هواداری از آلمان، بنا به تصمیم فرماندهی انگلیسی در خاک ایران بازداشت شده بودند. دکتر مصدق در برابر این عمل دولت انگلستان که تجاوز به حق حاکمیت ملی ایران در خاک این کشور بود خاموش ننشست و در مجلس چهاردهم از دولت ساعد خواست که از نماینده ی  دولت انگلستان پایان این مداخله و آزادی بازداشت شدگان را بخواهد. پس از آنکه عدم اعتنای آن دولت خارجی به خواست نماینده ی ملت و درخواست دولت ایران را ملاحظه کرد، بار دیگر خواست قانونی و مشروع خود را با قدرت و حدت بیشتری در مجلس مطرح کرد، بطوری که دولت ناچار شد نماینده ی انگلستان در ایران را به لزوم قطع این تجاوز قانع کند و زندانیان ایرانی، که تعقیب احتمالی آنان تنها در صلاحیت مقامات قضائی ایران بود، آزاد شوند.

 

وطنخواهی و ایراندوستی

ـ  روشن است که باید وطنخواهی و ایراندوستی دکتر مصدق را یکی از بارزترین صفات او بشمار آوریم و یادآور شویم که او به سهم و مقام برجسته ی تمدن ایران در تمدن جهانی و نقش بزرگ ملت خود در تاریخ بشریت بخوبی آگاه بود و در سخن از ایرانیان و با ملت ایران، غالبآ به تاریخ دیرین و افتخارآمیز کشورش اشاره کرده، در بیان امیدهایش برای پیروزی نهضت ملی، علاوه بر استقلال کشور و آزادی مردم که هدف آشکار و بلافصلِ مبارزات او بود، عمومآ از تکرار این آرزو نیز خودداری نمی کرد که ملت ایران بتواند در سایه ی موفقیت در این مبارزات جایگاه ممتازی را که در تاریخ تمدن جهانی داشته بار دیگر احراز کند. اما با توضیحاتی که پیش از این داده شده پیداست که این دلبستگی خاص و مشروع او به کشورش و مردم آن با بشردوستی او در تعارض نبود و بهمین دلیل نیز به مبارزات ملل دربندی که قرن ها ازستم استعمار رنج برده بودند با احساس همدردی و به دیده ی تحسین و احترام می نگریست٢.

 

پایبندی شدید به استقلال ملی

ـ  اصل سوم از باورهای بارز دکتر مصدق این بود که او خوشبختی هر ملت و حرمت و عزت او، و از جمله ملت ایران را منوط به استقلال آن ملت می دانست و وابستگی به بیگانه و بردگی ناشی از آن را دون شاًن انسانی و ملی مردم هر کشور می شمرد. بهمین دلیل مبارزه در راه  رهایی ایران از بند اسارت و مداخلات بیگانگان، و استقلال ملت خود را در تمام طول زندگی مهمترین وظیفه ی خویش می دانست و تا آخرین دم زندگی بدون دریغ از هیچ کوشش و از خود گذشتگی بدان عمل کرد و با تمام وجود خویش بدان وفادار ماند.

او که بهتر از هر کس ابعاد مختلف حیات اجتماعی، ساخت اقتصادی و روابط سیاسی کشور ایران را می شناخت، دخالت "کارشناسان" خارجی در امور این کشور را، که از تاریخ، مبانی دیرینه ی امور  اقتصادی و، مهمتر از  هم، از فرهنگ و روحیات ملت ایران  بی خیر بودند، به زیان ایران می دانست، این حقیقت را به آنان و ایرانیانی که در برابر "متخصصان" خارجی خود را می باختند با جراًت، صراحت و به اتکاء دلائل قوی و انکارناپذیر یادآور می شد ؛ همه ی امتیازاتی را که به دستاویز های گوناگون و از طرف دولت های ضعیف به بیگانگان اعطا شده بود ضایعات عظیمی برای کشور می دانست، افشاء می کرد؛ در جلوگیری از گسترش دامنه ی آنها به سختی می کوشید و همواره در جستجوی شرایط داخلی و بین الملی مساعد و راه های حقوقی ماهرانه برای الغاء آنها بود. زیرا او بنا به تجربه ای طولانی به این حقیقت مهم  که از بیان آن خسته نمی شد پی برده بود که اگر دادن آن امتیازات از ضعف و عدم استقلال راًی دولت های گذشته ناشی شده ادامه ی آنها  نیز تتمه ی استقلال کشور را  مخدوش کرده و میدان آزادی عمل ملت ایران برای اداره ی کشور خود را بسی تنگ ساخته است.

پیش از تصویب طرح قانونی که برای منع اعطاء امتیاز بهره برداری از منابع نفت ایران به مجلس چهاردهم پیشنهاد کرده بود و حمله ی روزنامه ی آژیر پیشه وری به او، که در سطور بالا ذکر آن رفت، یک نماینده ی مجلس بنام غلامحسین رحیمیان، از هواداران حزب توده، قصد پیشنهاد طرح قانونی دیگری به مجلس را داشت که موضوع  آن  لغو امتیاز نفت جنوب به شرکت نفت انگلیس و ایران بود . اما مصدق، بنا به انگیزه ای که خواهیم دید، توانسته بود به مدد استدلالی هوشمندانه او را از این کار منصرف سازد.

 

چنانکه ذکر شد پیشه وری خطاب به دکتر مصدق نوشته بود« شما از دوستی دولت اتحاد جماهیر شوروی بیمناک می باشید»؛ اما همانجا نیز  عوامفریبانه افزوده بود: «شما اگر واقعأ ملت پرست هستید و واقعآ می خواهید فداکاری کنید، بفرمایید این گوی و این میدان، نبرد را از اینجا آغاز بکنید. امتیاز دارسی را لغو بکنید.»

اشاره ی اخیر پیشه وری به همان امتیاز شرکت نفت ایران و انگلیس بود که دیدیم دکتر مصدق با موقع شناسی زیرکانه ای مبتکر طرح الغاء آن را از مطرح کردن پیشنهاد خود در مجلس منصرف کرد. متن طرح غلامحسین رحیمیان بدین صورت بود که « مجلس شورای ملی ایران امتیاز نفت جنوب را که در دوره ی استبداد به دارسی واگذار شده و در موقع دیکتاتوری آن را تمدید و تجدید نموده اند لغو می نماید  اما دکتر مصدق که خود در سخنرانی تاریخی اش در مجلس چهاردهم علیه اعتبارنامه ی سید ضیاء الدین طباطبایی بزرگترین افشاگری را علیه تمدید آن قرارداد در سال  ۱٩٣٣ انجام داده بود در سایه ی شمّ ِ سیاسی قوی و ورزیدگی  حقوقی  خود دریافته بود که  به صِرفِ اینکه طرح قانونی منع مذاکره بر سر امتیازات نفتی، که خود وی پیشنهاد داده بود، مورد تصویب مجلس قرار گرفته بود  اعتماد کردن به آن مجلس خلاف دوراندیشی بود چه در صورت مطرح شدن رسمی پیشنهاد رحیمیان،  و سپس  ردّ ِ آن از طرف مجلس، وقوع چنین احتمالی از طرف انگلستان مورد سوء استفاده قرار می گرفت؛ وی رحیمیان را با این انگیزه و استدلال قوی به عدم مصلحت در مطرح کردن رسمی پیشنهادش در مجلس متقاعد کرد که  به او گفت:« هنوز زمینه [برای طرح آن پیشنهاد] حاضر نیست، به اضافه، به نمایندگانی که در این مجلس اکثریت دارند نمی شود اطمینان کرد. بنا بر این ممکن است این طرح رد بشود ... آنوقت گزک بدست انگلیسی ها می افتد و خواهند گفت اگر ادعا دارید این امتیاز در دوران دیکتاتوری (رضاشاه) تمدید شده و قانونی نیست، حالا که مجلس آزاد دارید، این مجلس لغو شدن آن (امتیاز) را رد کرده است. به این جهت در آینده دچار مشکلات زیاد خواهیم بود.»

دکتر مصدق که درهنر توضیح پیچیده ترین مسائل سیاسی به روشن ترین زبان قابل فهم برای همه ی مردم استادی کم نظیر بود در پاسخ به مقاله ی پیشه  وری، در برابر بخشی از آن که در بالا نقل شد دست به روشنگری سیاسی و استدلالات حقوقی مبسوطی زد که هیچ فرد منصفی نمی توانست منکر صحت آنها گردد. چکیده ی این تو ضیجات چنین بود:

    « آقای پیشه وری! پیشنهاد من به مجلس از نظر مخالفت با رژیم[شوروی] نبود و از نظر وطن پرستی است. اگر دنیا وطن همگی است، پس این جنگ ها و آدمکشی ها برای چیست؟  و اگر هر ملتی برای خود وطنی دارد، پس چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است.»

  «مخالفت من با دکتر میلیسپو [کارشناس مالی معروف آمریکایی که عملأ به قیّم امور مالی ایران تبدیل شده بود] و بیانات من در مجلس [علیه لایحه ی آن کارشناس] از نظر حمایت از ملاکین نبود بلکه برای دفاع از زارعین بود که آن ها نان خالی ندارند و از آنها  مطالبه ی مازاد  می کرد (...)»

« ... ایراد من به شما این است که مرام را از سیاست [خارجی] تفکیک نمی  نمایید. در هر مملکت احزابی هستند که هر یک پیرو یک مرام اند. اشتراک مرامی هر یک از این احزاب با احزاب سایر ممالک، سبب اشتراک  سیاست [ خارجی] نمی شود. مثل اینکه مرام حزب دموکرات در هر مملکت یکی است  ولی سیاست [خارجی ِ] حزب  دمکرات در هر مملکت فرق دارد. پس هیچ مانع نیست که از نظر مرامی چند مملکت از طبقه ی رنجبر حمایت کنند ولی از نظر سیاست[خارجی] شئون[ منافع و مصالح ] خود را حفظ نمایند

« تا روزی که تمام ملل خود را عضو جامعه ی بشر نمی دانند و تا روزی که تمام ملل مرام واحدی ندارند، و تا خرج و دخل عالم یکی نشده است، هر مملکت باید از سیاست خاص خود پیروی نماید.»

 سپس « در جواب آنهایی که اعتراض می کنند چرا طرح قانونی الغای قرارداد نفت جنوب را امضا نکرده ام» چنین توضیح داد: « عرض می نمایم که تصویبات مجلس بر دو قسم است: ایقاع و عقد.»

« ١. قسمت مهم تصویبات مجلس ایقاعات است. این قبیل قوانین چون طرفی ندارد، همان طور که مجلس آنها را وضع می کند، بر حسب مقتضیات می تواند آنها را فسخ نماید و قانون فروش املاک موقوفه که از مصوبات دوره ی دیکتاتوری است و بعد از شهریور  ١٣٢٠ لغو شد، داخل در این قسمت است.»

« ٢. قسمت دیگر  عقود است که مربوط به اسنادی است که اصل ٤٢ قانون اساسی تعیین می کند ـ عهد نامه ها و مقاوله نامه ی اعطای امتیازات "انحصار" تجارتی و صنعتی و فلاحتی و غیره ـ که اسناد مزبور وقتی ارزش و اعتبار قانونی دارند و معتبرند که مجلس قراردادی را که دولت فضولتأ امضاء می کند تصویب نماید.»

« و نظر به اینکه هر قراردادی دو طرف دارد و به ایجاب و قبول طرفین منعقد می شود لذا تا  طرفین رضایت به الغاء ندهند، قرارداد ملغی نمی شود و این که  نویسنده ی محترمی در یکی از روزنامه ها اظهار عقیده می کند: "همان طور که مجلس قانون فروش املاک موقوفه ی سابق الذکر را ملغی کرد، همانطور هم می تواند قرارداد شرکت نفت انگلیس و ایران را الغا کند" قیاس مع الفارق است. مجلس نمی تواند قانونی را که برای ارزش و اعتبار بین المللی و قرارداد ها تصویب می کند بدون مطالعه و فکر و به دست آوردن راه قانونی الغا نماید.»

و چنانکه کمتر از ده سال بعد نشان داده شد این راه حل قانونی ملی کردن صنایع نفت در سراسر کشور بود.

٭٭٭

مصدق

پیروان مصدق

اهداف، اصولِ کار و منشِ  آنان

٭٭٭

بخش نخست ـ  ب

اعتقاد راسخ مصدق به دموکراسی،

سجایای ممتاز اخلاقی مصدق
 
 
 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱ درباره ی حملات  ناروایی که در طول زندگانی دکتر مصدق به او شده و  نوشته های مغرضانه ی دشمنان او و مزدورانشان که پس از درگذشت وی علیه وی منتشر شده  و همچنان انتشار می یابد هنوز جای سخن بسیار هست، اما هم موضوع و هم ابعاد مختصر آن ما را از ورود در افشاء دقیق و مستند  این ناروایی ها،  که باید در نوشته ی جداگانه  ای انجام پذیرد، منع می کند.

 

٢ به همین علت، از جمله در اقامت کوتاهی که  طی بازگشت از اجلاس شورای امنیت، بنا به به دعوت نحاس پاشا رئیس دولت مصر و رهبر حزب فهد، در پایتخت این کشور داشت، علاوه بر دریافت دکترای افتخاری از دانشگاه قاهره، مورد استقبال بسیار گرم مردم این شهر قرار گرفت. او در این اقامت خود  با مقامات کشور مصر و عده ای از رهبران جنبش های آزادیبخش شمال اِفریقا که با شوق تمام برای آشنایی با او آمده بودند دیدار کرد و حمایت مردم ایران از مبارزات این ملت ها در راه رهایی ملی خود را به آنان اظهار داشت.همچنین برشناسایی "دِ فاکتو"ی (شناسایی در عمل ، نه به صورت رسمی)، دولت اسرائیل که در

منبع:پژواک ایران


علی شاکری زند

فهرست مطالب علی شاکری زند در سایت پژواک ایران 

*نیرنگ در تاریخ: «اخراج نخست وزیر نامطلوب از راه قانونی»! سقوط اخلاقی و فرهنگی تا کجا؟ (بخش سوم)  [2024 Jan] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش بیستم)  [2024 Jan] 
*شباهت‌ها و تفاوت‌ها میان دو شکست: ۲۸ مرداد و ۲۲ بهمن  [2023 Dec] 
*نیرنگ در تاریخ: «اخراج نخست وزیر نامطلوب از راه قانونی»!  سقوط اخلاقی و فرهنگی تا کجا؟ [2023 Dec] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار/ بخش هجدهم- ب  [2023 Nov] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار/بخش هجدهم- الف  [2023 Nov] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار* بخش شانزدهم  [2023 Oct] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار* بخش پانزدهم -ج  [2023 Sep] 
* برگهایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار، بخش پانزدهم ـ ب  [2023 Sep] 
* جمهوری اسلامی حکومتی مرده است! اما چرا برچیده‌ نمی‌شود؟ بخش اول: یک نظام رو به موت  [2023 Sep] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار (بخش پانزدهم ـ الف) بختیار یک شخص نیست؛ یک راه است؛ راه امروز و آینده‌ی ایران [2023 Aug] 
*آخرین نخست وزیر نظام مشروطه ایران، متن سخنان علی شاکری زند بر مزار شاپور بختیار  [2023 Aug] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار/ بخش چهاردهم  [2023 Jul] 
*دعوت پادشاه از شاپور بختیار برای دیدار با او برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش سیزدهم) [2023 Jul] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش دوازدهم)  [2023 Jul] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش یازدهم)، علی شاکری زند  [2023 Jun] 
*باز هم تشدید اعدام‌ها  [2023 Jun] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار/ بخش دهم  [2023 Jun] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش نهم ـ ب)  [2023 May] 
*چگونه منشور ننویسیم!/ بخش دوم  [2023 May] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپوربخش نهم – الف بختیار*  [2023 May] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار (بخش هشتم ـ ب)  بختیار یک شخص نیست؛ یک راه است؛ راه امروز و آینده‌ی ایران [2023 Apr] 
*همبستگی برای ایران استیا ایران برای همبستگی است؟  [2023 Apr] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار*، بخش هفتم  - ب: اعلامیه‌ سه ماده‌ای کریم سنجابی در پاریس و ولایت فقیه خمینی [2023 Apr] 
*منشوری برای اهالی کره‌‏ی ماه  [2023 Mar] 
*برگهایی اززندگی سیاسی دکترشاپور بختیارـ بخش ششم  [2023 Mar] 
*برگ هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار، بخش پنجم: آغاز بحران در حکومت فردی  [2023 Mar] 
*برگ‌هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار، بخش چهارم: آغاز بحران در حکومت فردی  [2023 Feb] 
*برگهایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار، بخش سوم: فعالیت در تجدید سازمان جبهه ملی ایران  [2023 Feb] 
*برگ هایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار* (بحش دوم)  [2023 Jan] 
*برگ هایی از زندگی سیاسی دکتر شاپور بختیار ـ جوانی، تحصیلات، مبارزه با نازیسم  [2023 Jan] 
*دولت موقت در تبعید و ضرورت حیاتی آن در شرایط کنونی  [2022 Dec] 
*ملت ایران، یک واقعیت تاریخی انکارناپذیر، مفهوم «ملت»، پادزهری در برابر واژه‌ ایدئولوژیک «امت اسلام» و فتیشیسم قومی (بخش سوم)  [2022 Aug] 
*ملت ایران، یک واقعیت تاریخی انکارناپذیر  [2022 Aug] 
*آیا جمهوری اسلامی مشروعیتی داشته که ازدست داده؟ غباربرانگیختن در مسیر حرکت واقعی [2022 Jul] 
* اتحادعملِ همه ی نیروهای ملی از مشروطه خواه تا جمهوریخواه  اسم رمز پیروزی اتحاد است [2022 May] 
*درباره ی نهضت مقاومت ملی ایران*  [2022 May] 
*خمینی چگونه به قدرت رسید؟ آیا این فاجعه اجتناب‌ناپذیر بود؟ ضرورت بیان کامل حقیقت به جای حاشیه‌نویسی!   [2022 Apr] 
*منوچهر هزارخانی: مرگی از هر جهت اندوهبار  [2022 Mar] 
*آیا فدراسیون روسیه و اتحاد شوروی سابق ماهیتاً یکی نیستند؟   [2022 Mar] 
*پوتین اوکرایین و روسیه، همه چیز اینجا شروع می شود  [2022 Mar] 
*احیاءِ «عظمت گذشته ی» امپراتوری روس؟ کدام عظمت؟  [2022 Mar] 
* در حاشیه عملیات تروریستی اخیرِ داعش  [2022 Feb] 
*برای دوری از انحرافات و انشعابات در جبهه ملی ضرورت بازگشت به اصالت نهضت ملی  [2022 Jan] 
*اتحادعمل برای نجات کشور از زوال! * انتظار تا کی و برای چه؟  [2021 Dec] 
* راه انتخاب میان سلطنت مشروطه و جمهوری از دید شاپور بختیار  [2021 Oct] 
*بحران سیاسی کشور و راه اتحاد عمل همه ی ایراندوستان دموکرات، پیش بینی بختیار نزدیک است  [2021 Aug] 
*شاپور بختیار و توتالیتاریسم، گریزی به رساله ی دکتری او  [2021 Jul] 
* اثرات متقابل مخالفان فعال رژیم و مردم غیرمتشکل: یک فرآیند دینامیک  [2021 Jun] 
*سر و ته، یک کرباس  [2021 Jun] 
*نگاهی به ریشه های ژرف یک فاجعه ملی بخش سوم   [2021 Mar] 
* نگاهی به ریشه‌های ژرف یک فاجعه‌ی ملی، به مناسبت ۲۲ بهمن ماه (بخش دوم)  [2021 Mar] 
* به مناسبت ۲۲ بهمن ماه، نگاهی به ریشه های ژرف یک فاجعه ی ملی  [2021 Feb] 
*ملاحظاتی درباره‌ متن حقوقی امانتی استاد محمـدرضا شجریان  [2021 Jan] 
* از مشروطه به جمهوری عبورکردیم؟ چه کسی عبورکرد و چگونه؟  [2021 Jan] 
* از مشروطه به جمهوری عبورکردیم؟ چه کسی عبورکرد و چگونه؟   [2021 Jan] 
*هموطنان بی مسئولیتی که در برابر امام جماران به امامزاده ی کاخ سفید دخیل بسته بودند یتیم شدند  [2020 Nov] 
*رادیکالیزاسیون دینی جوانان پناهنده و نقش حس ملی  [2020 Nov] 
*دولت موقت و چارچوب قانونی کارهای آن  [2020 Oct] 
*«علوم اجتماعی اسلامی» چه صیغه ای است؟   [2020 Aug] 
*جمهوری اسلامی کابوسی باورنکردنی بیست ونهمین سالگرد قتل شاپور بختیار و دستیار وی سروش کتیبه  [2020 Aug] 
*برتری مخالفان جمهوری اسلامی نسبت به سران این نظام در چیست؟ بخش سوم: دیگرِ تجربه‌های عملی اپوزیسیون  [2020 Aug] 
*برتری مخالفان جمهوری اسلامی نسبت به سران این نظام در چیست؟ بخش دوم: کدام استثناء؟  [2020 Jul] 
*برتری مخالفان جمهوری اسلامی نسبت به سران این نظام در چیست؟   [2020 Jul] 
* آزادی عقیده و بیان و زندگی جمعی نیازمند قواعد مشترک جمعی است (بخش دوم) • ضرورت قواعد مشترک همکاری و همگامی برای اپوزیسیون دموکرات ایران [2020 Jun] 
*آزادی عقیده و بیان و زندگی جمعی نیازمند قواعد مشترک کار جمعی است  [2020 Jun] 
*ایران هرگز نخواهد مرد!   [2020 May] 
* برگ هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار  [2020 Apr] 
*نمایش از این پس بی اثر «انتخابات»، پرده دری از فریب «اصولگرا ـ اصلاح طلب»  [2020 Mar] 
* برگ هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار* ۳۹ـ تدارکات و ترتیبات سالیوان برای ایجاد پیوند میان ارتش و نمایندگان خمینی   [2020 Mar] 
* برگ هایی از زندگی سیاسی شاپور بختیار*  [2020 Mar] 
*بحثی در مقاله‌ی : خطای بختیار، پایان بازرگان  [2020 Feb] 
*تحریم انتخابات را به کارزار همصدایی علیه اساس رژیم و رفراندم برضد آن بدل کنیم   [2020 Feb] 
*منطق جمهوری اسلامی: تحریک دیگران؛ تحقیرشدن؛ واکنش به تحقیرشدن کشته شدن قاسم سلیمانی تحقیری بزرگ برای نظام و چالشی خطرناک برای کشور بود [2020 Jan] 
*تحریم یکصدای نمایش انتخابات: ضرورتی سیاسی، نه انتخاباتی!   [2019 Dec] 
*انبار باروتی بنام ایران  ضرورت حادهمآهنگی و آشتی میان همه ی هواداران حاکمیت ملی [2019 Nov] 
*شورای دوران گــُـذار یا مدیریت بی‍گــُـدار برای «اقوام و ملیت های ساکن ایران» !   [2019 Oct] 
* بساط تحمیق انتخابات را یکصدا تحریم کنیم (۲)  [2019 Sep] 
*بساط تحمیق انتخابات را یکصدا تحریم کنیم بخش یکم: مشروعیت نظام‌های سیاسی و رابطه‌ نهاد انتخابات با آن [2019 Sep] 
*بیست و هشت سال پس از قتل شاپور بختیار پراکندگی نیروهای مخالف جمهوری اسلامی و راه پیروزی بر آن   [2019 Aug] 
* بحران در روابط ایران و آمریکا:‏ یا زمان قدرت نمایی شاگرد جادوگرها  [2019 Jul] 
* زند ایران چیست؛ ایرانیت کدام است؟  ادای سهمی در پاسخ به یک مغالطه [2019 Jul] 
*ایران چیست؛ ایرانیت کدام است؟ ادای سهمی در پاسخ به یک مغالطه بخش دوم ادعای درونی بودن اسلام و ...!  [2019 Jul] 
*ایران چیست؛ ‏ ایرانیت کدام است؟   [2019 Jun] 
*جمهوری اسلامی:‏ یک نظام تروریست، با همه‌ی اجزاء و بازوانش   [2019 Apr] 
*اتحادِ عمل آری؛ ‏ اما برای چه منظور؟ و از کدام راه؟   [2019 Apr] 
*جامعه‌ ایران از سر گندیده است  [2019 Mar] 
*این نظام رفتنی است ما نیستیم که می گوییم؛ آنها خود می دانند!  [2019 Feb] 
*در میان مخالفان جمهوری اسلامی اختلاف ها از کجا سرچشمه می گیرد؟  [2019 Jan] 
*ما نمی بایست سنگر قانون اساسی را رها می کردیم   [2019 Jan] 
*ملاحظاتی درباره ی رساله ی دکترای شاپور بختیار  [2018 Nov] 
*جمهوری، یا مشروطه ی پادشاهی؟ بحث بر سر چیست؟  [2018 Nov] 
* با اعتصاب عمومی نباید بازی کرد   [2018 Oct] 
* مجازات شلاق برای معلمان کشور !   [2018 Oct] 
*مرگ امیرانتظام فرصتی برای آب تطهیر بر سر انقلابیون دیروز و اصلاح‌طلبان امروز!  [2018 Aug] 
* اقتصادی ویران؛ نتیجه ی تحریم ها، یا اثر ورشکستگی به تقصیر   [2018 Aug] 
*آزادی گرفتنی است نه دادنی  [2018 Jul] 
*چرا جمهوری اسلامی رفتنی است وظیفه‌ی ما برای وقوع بهترین صورت این فرآیند چیست* [2018 May] 
*از بحث عدم‌ مشروعیت رژیم و پیش‌بینی سقوط آن تا زمین‌لرزه‌های جدید (بخش دوم)،  [2018 Apr] 
*از بحث عدم‌مشروعیت رژیم و پیش‌بینی سقوط آن تا زمین‌لرزه‌های جدید  [2018 Mar] 
*همه‌پرسی، به چه منظور، چگونه، در چه زمان، و به دست کدام حکومت ؟   [2018 Feb] 
*جدایی دین از حکومت یا حکومتِ لاییک*  [2018 Jan] 
*نکاتی پیرامون مفاهیم ملیت، اقلیت، خودمختاری* بخش چهارم  [2018 Jan] 
*نکاتی پیرامون مفاهیم ملیت، اقلیت، خودمختاری بخش سوم  [2017 Dec] 
*نکاتی پیرامون مفاهیم ملیت، اقلیت، خودمختاری بخش دوم  [2017 Dec] 
*نکاتی پیرامون مفاهیم ملیت، اقلیت، خودمختاری ، بخش یکم  [2017 Dec] 
* افسانه‌ی حمله‌ی نظامی عراق به ایران بنا به ‏ توصیه‌ی شاپور بختیار بخش چهارم   [2017 Nov] 
*علل واقعی جنگ ایران و عراق و افسانه‌ی حمله‌ی صدام به ایران به توصیه‌ی شاپور بختیار (بخش سوم)  جستجو در علل و مقدمات حمله‌ی عراق به ایران  [2017 Nov] 
* علل واقعی جنگ ایران و عراق و افسانه‌ی حمله‌ی صدام به ایران ‏ به توصیه‌ی شاپور بختیار (بخش دوم)  [2017 Nov] 
*علل واقعی جنگ ایران و عراق و افسانه‌ی حمله‌ی صدام به ایران ‏ به توصیه‌ی شاپور بختیار (بخش یکم)  [2017 Oct] 
*مصدق و اصـلاحات کاذب، بخش سوم: موضع نیروهای سیاسی دیگر  [2017 Oct] 
*مصدق و اصـــلاحــات کاذب «تقسیم اراضی ... با تمرکز جمعیت می تواند عواقب وخیم‌تری...»   [2017 Oct] 
*دکتر مصدق ‏ و اصـلاحـات کاذب یا یکی از ریشه‌های عمده‌ی ضدِانقلاب‌اسلامی ‏  [2017 Oct] 
*از مرگ هیچکس شاد نباید شد اما...  [2017 Sep] 
* سلطه‌ی دیوان و رژیم تباهیها تنها به دست مردم برچیده خواهد شد بخش دوم   [2017 Jul] 
*سلطه‌ی دیوان و رژیم تباهیها تنها به دست مردم برچیده خواهد شد  [2017 Jul] 
*آیا در این «انتخابات» ملت شکست خورد؟ قسمت دوم  [2017 Jun] 
*آیا در این «انتخابات» ملت شکست خورد؟  [2017 May] 
* تحریم انتخابات ساده گیری مبارزه نیست ‏  [2017 May] 
*گفتید جمهوریت؟ کدام جمهوریت؟   [2017 May] 
*در چنگال جمهوی اسلامی اسارت تا کی ؟ (بخش دوم)  [2017 May] 
*در چنگال جمهوی اسلامی اسارت تا کی ؟ «انتخابات» کاذب را هرچه یکصدا تر تحریم کنیم ! [2017 Apr] 
*انتخابات ریاست جمهوری فرانسه؛ نامه ی سرگشاده به نامزدها و رأی دهندگان به آنان*   [2017 Apr] 
* ضرورت گام هایی کوتاه و سنجیده برای اتحاد آزادیخواهان واقعی  ورشکستگی اخلاقی کامل نظام حاکم و نشانه هایی از آغاز فروپاشی آن [2017 Mar] 
*کسانی که تروریست‌ها و خرابکاران را مردم می‌نامند! (بخش دوم)  [2017 Mar] 
* نوبت خطرکردن بختیار برای نجات کشور از سقوط در پرتگاهی که به سوی آن می رفت (بخش سوم)  [2017 Feb] 
*آیا نظام مشروطه منسوخ شده بود؟ جلوگیری از نخست ‌وزیری صدیقی و نوبت خطرکردن بختیار (بخش دوم)  [2017 Feb] 
* به مناسبت سی و هشتمین سال تشکیل دولت ملی بختیار ‏  [2017 Feb] 
*نقش دکتر سنجابی در شکست دولت ملی بختیار و انقراض نظام مشروطه (بخش چهارم و پایانی)  [2016 Oct] 
* نقش دکتر سنجابی در شکست دولت ملی بختیار و انقراض نظام مشروطه (بخش سوم)  [2016 Oct] 
*نقش دکتر سنجابی در شکست دولت ملی بختیار و انقراض نظام مشروطه بخش دوم   [2016 Sep] 
*نقش دکتر سنجابی در شکست دولت ملی بختیار و انقراض نظام مشروطه؛ به مناسبت بیست و پنجمین سال ‏ قتل شاپور بختیار  [2016 Sep] 
* منشاء هراس شدید نظام از مردم ! (بخش پایانی) بخش دوم  [2016 Jun] 
*منشاء هراس شدید نظام از مردم ! بخش دوم، بهره ی الف   [2016 Jun] 
*منشاء هراس شدید نظام از مردم !  نظامی که مشروعیت ندارد همواره خود را در خطر نابودی می بیند [2016 Jun] 
*رژیم راًی مردم را برای نمایش و کسب مشروعیت می خواهد  [2016 Feb] 
* در حاشیه ی عملیات تروریستی اخیرِ داعش   [2016 Jan] 
*نکاتی از زندگی خسرو شاکری زند و سبب درگذشت وی  [2015 Oct] 
*توسل به دروغ و فریب برای پوشاندن تسلیم به توافقنامه ای خفت بار  [2015 Apr] 
*پیرامون یکی از پرگویی های کاشف سکولاریسم نو(۳)  [2014 Dec] 
*پیرامون یکی از پرگویی های کاشف   [2014 Dec] 
*پیرامون یکی از پرگویی های کاشف «سکولاریسم نو»  [2014 Dec] 
*دولت اسرائیل، یا یک یاغی جهانی که در پی اجرای «راه حل نهایی» برای مردم فلسطین است  [2014 Jul] 
*نگاهی به رفتار سیاسی سران جبهه ملی در ماههای پیش از انقلاب (بخش دوم) چگونگی پذیرش تشکیل دولت ملی از سوی دکتر شاپور بختیار [2014 Jul] 
*نگاهی به رفتار سیاسی سران جبهه ملی در ماههای پیش از انقلاب  [2014 Jul] 
*ملاحظاتی پيرامون مقاله «بازرگان، روحانيت و بختيار»، بخش سوم (قسمت دوم)  [2013 Oct] 
*بختیار، بازرگان و روحانیت؛ ملاحظاتی پیرامون مقاله‌‌‌ی «بازرگان، روحانیت و بختیار»۱- بخش سوم تیرخلاص  [2013 Oct] 
*بختیار، بازرگان و روحانیت- بخش دوم  [2013 Sep] 
*ملاحظاتی پیرامون مقاله‌ی «بازرگان، روحانیت و بختیار»۱ بخش اول روحانیت درنهضت ملی [2013 Sep] 
*مصر بار دیگر به پا می خیزد با تهدید به نافرمانی مدنی در مصر اولین سنگر توتالیتاریسم اسلامگرا فرو می ریزد [2013 Jul] 
*درباره‌ی پرچم ملی ایران  [2013 Jan] 
*آیا صلحجویان نسل های جدید اسرائیل خواهند توانست ماجراجویی رهبران سنتی جنگ طلب خود را مهار کنند و از فکر حمله به ایران بازدارند   [2012 Apr] 
*پاسخی به ادعاهای نسنجیده و بی پایه ی آقای همایون کاتوزیان درباره ی کنفدراسیون جهانی   [2011 Nov] 
*افشاء یک تحریف بزرگ تاریخی پاسخی به ادعاهای نسنجیده و بی پایه‌ی آقای همایون کاتوزیان درباره ی کنفدراسیون جهانی و عده ای از رهبران آن  [2011 Oct] 
*بازار گرم افترا علیه مصدق و بختیار  چه کسانی از نام مصدق و بختیار می ترسند و چرا؟ بخش دوم 2ـ دنباله ی" راه توده" و مصدق [2011 Oct] 
*بازار گرم افترا علیه مصدق و بختیار (۲)  [2011 Aug] 
*بازار گرم افترا علیه مصدق و بختیار  [2011 Aug] 
*مصدق، پیروان مصدق، اهداف، اصول کار و منش آنان (بخش دوم ـ ب)  [2011 Apr] 
*مصدق، پیروان مصدق، اهداف، اصولِ کار و منشِ آنان  [2011 Apr] 
*مصدق، پیروان مصدق، اهداف، اصولِ کار و منشِ آنان  بخش نخست ـ ب [2011 Mar] 
*مصدق، پیروان مصدق، اهداف، اصولِ کار و منشِ آنان  [2011 Mar] 
*توتالیتاریسم و زمین لرزه های اجتناب ناپذیرآن( بخش دوم)   تصفیه ها در جمهوری اسلامی از همان آغاز کار [2010 Mar] 
*توتالیتاریسم و زمین لرزه های اجتناب ناپذیرآن(٭)   [2010 Mar] 
*دولت بختیار و فروغ آزادی (بخش دوم)  [2010 Jan] 
*دولت بختیار و فروغ آزادی (بخش نخستین)  [2010 Jan] 
*چه کسانی از علائم شیر و خورشید پرچم ملی ایران می ترسند؟  [2009 Aug]