آزادی، حزب و دموکراسی!
منوچهر تقوی بیات
برای بسیاری از هم میهنان ما برخی از واژه های سیاسی آشناست. آن ها را در گفتار و نوشتار به کار می برند، اما شوربختانه دیده می شود که نمی توانند آن واژه ها را در زندگی پیاده کنند. از این دست واژه های سیاسی و فراگیرترین آن ها؛ واژه های سیاسی آزادی، حزب و دموکراسی است. استعمارگران به کاربردن این واژه ها را در ایران همیشه ناروا دانسته اند و از نوکران دست نشانده ی خود خواسته اند تا از به کار بردن درست آن ها جلوگیری شود. من نیز که از سی ام تیر ماه ۱۳۳۱ با کشته شدن یکی از دوستانم از خواب کودکی ام بیدار شدم، هر بار که می خواهم این واژه ها را به کار برم ساعت ها در اندیشه فرو می روم و به دائره المعارف های جهانی، واژه نامه ها، کتاب ها و آموخته هایم باز می گردم. امروز هم باز این بیماری یا انگیزه ی دریغ و درد به سراغم آمده است.
این واژه ها را در هرکشوری باید به مردمان آن کشور آموزش داده و به کار بردن آن را تمرین می کنند. یک ایرانی را می شناختم که سال ها در سوئد زندگی و کار کرده و با بسیاری از قوانین این کشور آشنا بود. این هم میهن ما فعال سیاسی در حزب سوسیال دموکرات هم بود. او در انتخابات پارلمان شرکت کرد و کوشید با رفیق بازی به شیوه ی اسلامی رأی جمع کند. او از شرکت در انتخابات حذف و از حزب اخراج شد. اگر واژه های آزادی، حزب و دموکراسی در جامعه ای نهادینه نشود مردم با گفتن و شنیدن نمی توانند آن را به کار برند. ما آنچه را در اروپا یا دیگر کشورها می بینیم قابل مقایسه یا حتا قابل اشاره درباره ی کشور ما نیست. ما، با همان عینکی که استعمارگران در کشورمان به ما داده اند جهان را می بینیم. ما حتا پس از پیروزی انقلاب درست و همه جانبه ی مردمان در آینده، سال ها باید از خودمان استعمار زدایی کنیم. ایرانی دیگری را می شناسم که نتوانست در یک حزب اروپایی به کار و فعالیت خود ادامه دهد. او پس از آن کوشید که خود حزبی از دوستان ایرانی خود در خارج از کشور بسازد. هرکس می تواند سرنوشت یک چنین حزبی را پیش بینی کند.
ذات نایافته از هستی، بخش
کی تواند که شود هستی بخش!
ما هنوز به آزادی و حق رأی آزاد و حزب دست نیافته ایم، تا این آزادی برای همه ی ایرانیان در درون کشور فراهم نشود و حزب ها به وجود نیایند، ما نمی توانیم دموکراسی را تمرین کنیم. درایران، دست نشاندگان بیگانگان نگذاشته اند و نمی گذارند ما این مفاهیم را درست بیاموزیم و آموخته هایمان را پیاده کرده و به کار بردیم. در این سوی دنیا هم شب و روز دموکراسی و آزادی را می بینیم و می شنویم باز هم در نمی یابیم. چون دیدن و شنیدن با زندگی کردن و در زندگی با این واژه ها از کودکی آموخته و اُخت شدن، یکی نیست. من بیشتر از ناآموختگی و نادانی خودم در شگفتم وگرنه دانشمندان، اندیشمندان و فیلسوفان اسلامی ما مانند شیخ حسین لنکرانی، مرتضی مطهری، روح الله خمینی، عبدالکریم سروش، مصباح یزدی، خامنه ای و ... این واژه ها را خوب می شناختند که کشورما را به پایه ی کنونی از بزرگی و پیشرفت اسلامی رهنمون شده اند!
نخست به واژه ی آزادی بپردازم. این واژه را همه شنیده ایم و خواندن و نوشتن آن را می دانیم. روشن است که با زندگی کردن در یک کشور آزاد هم تنها با دیدن و خواندن و نوشتن آزادی نمی توانیم آن را نه در حزب کشور میزبان و نه در یک حزب ایرانی در تبعید پیاده کنیم زیرا در فرهنگ انفرادی و اجتماعی ما این مفاهیم از کودکی نهادینه نشده است. برای همین در روابط شخصی و درون حزبی هم دچار اشکال می شویم. افزون بر آن که دشمن ما را از داشتن آزادی و حزب دور نگه داشته است، ما خودمان هم آزادی، حزب و دموکراسی را تمرین نکرده ایم. آنچه من در اینجا می نویسم سیاه مشق است و هنگام پیاده کردن این مفاهیم چون بنیان آزادی اندیشه را نمی شناسم باید با بردباری و گاهی سکوت آن را بیاموزم. یک زبان زد فارسی می گوید با گفتن حلوا، دهان شیرین نمی شود. کارخانجات بسیار بزرگ، انبوه کارگران میلیونی، سندیکاهای آزاد و حزب هایی که در اروپا هست بهترین میدان تمرین این مفاهیم برای روشنفکران، کارگران و زحمت کشان این کشورها است. این ها هم هنوز در ایران نیست.
کارگران و زحمت کشان باید سپاسگزار سرمایه داران باشند چون آزادی در اروپا، برای آزادی داد و ستد پدید آمد. با پافشاری برای بازرگانی آزاد؛ [« تولید و فروش کالا laissez faire- laissez passer بگذاریدانجام شود- بگذارید عبور کند»] یعنی گردش کالا، سرمایه داران راه را برای آزادی نیروی کار و کارگران و حزب ها در جهان، باز کردند. فرهنگ بریتانیکا می نویسد:«[ laissez faire به فرانسه:"بگذارید انجام شود"]، روشی است که در آن اقتصاد فردی و اقتصاد جامعه، کمترین دست اندازی دولتی را روا می دارد.»
درباره ی آزادی"liberté" فرهنگ لاروس، چهارده ویژگی را برمی شمرد. این واژه از واژه یatis libertas, - لاتین گرفته شده است:
۱- وضعیت کسی که در بند یک سرور یا خواجه یا خداوندگار نباشد: آزادی دادن به یک برده. ۲- وضعیت ملتی که فرمانروایی درست و پرپیمانه دارد: آزادی سیاسی یک کشور؛ استقلال ۳- حقی که قانون در برخی زمینه ها آزاد شناخته است: آزادی روزنامه ها ۴- وضعیت کسی که رها از هرگونه فشار یا داوری از هر کجا از بیرون از خودش باشد. داشتن آزادی اندیشه، آزادی گفتار، مجاز بودن. ۵- آزادی عمل داشتن بدون اجازه ی هر قدرتی...
آزادی
آزادی به مجموعه ی قوانینی گفته می شود که قانون گذار برای آزادی شهروندان یا بنگاه ها یا دستگاه های کشوری مقرر کرده است.
حزب
معنای حزب دارای پیچیدگی نیست و همه کس کم و بیش با آن آشنایی دارد. فرهنگ واژه های بریتانیکا درباره ی حزب می نویسد:
« یک سازمان از مردمانی است که باورها و اندیشه های سیاسی همانند دارند و با هم همکاری می کنند تا هموندانشان برای برپایی دولت انتخاب شوند: حزب های سیاسی، با دستور کارهای جانشین دولت (موجود) شدن.».
در ایران حزب به معنای متعارف آن نداشته و نداریم. از دوران انقلاب مشروطیت تا به امروز دولت های دست نشانده ی بیگانگان هر حزبی را در ایران ناروا دانسته اند، تنها حزب الله (حزب شاه یا ملا) همیشه برای فریب مردمان میهن ما آزاد بوده است. آخوندها مشروطه را هرگز نپذیرفتند و در زمان پهلوی ها هم همیشه بازارشان پر رونق بوده و نذری هم می دادند. دولت ها و پلیس سیاسی همیشه مردمان کوچه و بازار را با زندان، شکنجه و اعدام ترسانده اند و میلیون ها جوان هوشمند و دانشگاه دیده را از ایران فراری داده اند. تا آزادی به دست و همت ایرانیان برای همه ی ایرانیان از زن، مرد، مسلمان، ارمنی، یهودی، دین دار، بی دین، ترک، کرد، لر، گیلک، مازی، خراسانی و ... فراهم نشود، حزب و دموکراسی خواب و خیال خواهد بود. همه ی ما باید به دنبال "یک کلمه"(یوسف مستشارالدوله- قانون) باشیم، تا آزادی را بیاموزیم و تمرین کنیم. خون بهای آزادی را همه باید بدهند.
دموکراسی
این واژه ی یونانی (dêmokratia) در زبان فرانسه (démocratie) نوشته می شود. این واژه در زبان پارسی نیست و از کشورهای باختری به ایران آمده است. فرهنگ واژه های فرانسه؛ لاروس درباره ی این واژه چنین می نویسد:
۱- « گونه ای فرمانروایی است که در آن نیروی دولت از مردم سرچشمه می گیرد. [دموکراسی سیاسی در یونان باستان پدید آمد. با این همه تا قرن هجدهم درون مایه ی آن درباره ی تفکیک قوا(مونتسکیو) و حق رأی همگانی که دوپایه ی دموکراسی هستند نوشته نشده بود( در آمریکا ۱۷۷۶ انجام گرفت). گرامی داشتن آزادی های مردمی؛ به زبان دیگر"لیبرالِ" امروزی، در قلب عملکرد دموکراسی است.].
۲- آن گونه فرمانروایی که چنین دولتی داشته باشد.
۳- روابط درونی چنین سازمانی، دستگاهی، گروهی و ... کسانی که چنین تلاش هایی که دستور داده شده است را باید انجام دهند در تمام سطوح سلسله مراتب، نظرات آنان باید رعایت شود.
آنچه فرهنگ لاروس و دیگر نویسندگان درباره ی دموکراسی نوشته اند، بیشتر شالوده ی قانونی دموکراسی را بیان می کند. هر دو پایه ی دموکراسی یعنی حق رأی همگانی و همچنین تفکیک قوای سه گانه ی ۱- قانون گذاری، ۲- دادگستری و ۳- دستگاه اجرایی دولت، در دویست و پنجاه سال گذشته دچار دگرگونی های ژرفی شده است. حاکمیت شهروندان در بسیاری از کشورها گسترش یافته است. حاکمیت شهروندان تنها به حق رأی بسنده نمی کند. رسانه ها، رادیو و تلویزیون هم جایگاه و قدرت ویژه ای یافته اند و به نیرو های نظارت گر و مدعی حقوق شهروندان در برابر همه ی ارکان حاکمیت مبدل شده اند.
دموکراسی به معنای رابطه ی آزاد بین حاکمیت و شهروندان و رابطه ی شهروندان با یکدیگر نیز گسترش دموکراتیک یافته است. در برخی از کشورها در مهدکودک، در مدرسه، در دانشگاه، در خیابان، در کلیسا و حتا در پادگان ها و در شهربانی ها هم دموکراسی و حاکمیت شهروندان به چشم می خورد و کارآیی دارد. در مهد کودک ها و دبستان ها، آموزگاران و کودکان خردسال، برنامه ی غذایی را با رایزنی یکدیگر در جلسه های هفتگی تنظیم می کنند. کارگران با کارفرمایان و مدیران برای بهبود کالاها و بررسی بازار و شرائط تولید رایزنی می کنند. سندیکاها در کار حل اختلاف کارگران و کارفرمایان همکاری نموده و در داوری ها دخالت های مؤثر انجام می دهند. اعتصابات بزرگ کارگری معمولا با دوستی و تفاهم بدون زیان مالی و جانی لغو می شوند. در دموکراسی های امروزی در چنین ساختاری صاحبان قدرت مانند فرمانداران، رئیس پلیس ها و وزیران اگر دست از پا خطا کنند به زندان می افتند. گاهی نیز خبرنگاران بی گناه و کسانی که رسوایی های سیاسی را دامن می زنند، قربانی دسیسه های صاحبان قدرت می شوند.
معنای لغوی این واژه ها با آنچه در بیرون از کتاب ها و نوشتارها هست، یکی نیست. در دموکراسی های امروزی؛ مردمان یک کشور با سرپرستی خودشان در انتخابات آزاد شرکت می کنند و نمایندگان خود را برای پارلمان یا مجلس شورای ملی انتخاب می کنند. هر حزب که در پارلمان بیشترین نمایندگان را داشته باشد، دولت خود را برمی گزیند و دولتی که نمایندگان کمتری دارد بدون سرکشی و با آرامی کنار می رود و دولت تازه جایگزین آن می شود. در این گونه کشورها حزب اپوزیسیون تنها با شمارش آرا جایگزین دولت حاکم می شود و حتا حزبی که شکست خورده است به حزبی که دولت تشکیل می دهد تبریک هم می گوید.
در ایران که انتخابات آزاد نیست و حکومت آخوندها بیش از چهل و چهار سال است که هر انتخاباتی را مهندسی می کند و با شورای نگهبان کاندیداها را حذف می کند و به هیچ مخالفی اجازه ی حضور در مجلس اسلامی را نمی دهد، هیچ حزب یا گروه اپوزیسیون وجود ندارد. چون در کشورهای آزاد حق قانونی اپوزیسیون است که با انتخابات آزاد جایگزین دولت حاکم بشود و در ایران چنین کاری شدنی نیست، پس در ایران اپوزیسیون هم نیست. در ایران اکثر مردم با حکومت مخالفند و مخالف معنای اپوزیسیون ندارد چون نمی تواند با انتخابات آزاد جانشین حکومت گردد. در حکومت اسلامی هرکس بخواهد اقدامی برای برکناری دولت حاکم انجام دهد در دادگاه های دروغین به مرگ محکوم می شود. فرهنگ لاروس درباره ی واژه ی اپوزیسیون چنین می نویسد:
اپوزیسیون به مجموعه ی حزب ها و نیروهای سیاسی ای گفته می شود که در یک لحظه ی تاریخی در برابر حاکمیت و دولت قرار می گیرند و برنامه ی سیاسی شان در رقابت با برنامه ی سیاسی حزب حاکم (حزب اکثریت سابق) قرار می گیرد.
آیا چنین اپوزیسیونی در ایران هست؟
نه نیست! چون حکومت از برپایی حزب های اپوزیسیون جلوگیری می کند.
مخالفان حکومت اسلامی خواهان برکناری خامنه ای و حکومت ولایت فقیه هستند و در خیابان ها فریاد می زنند؛ "مرگ بر خامنه ای"، "مرگ بر اصل ولایت فقیه"، حکومت هم آن ها را تیرباران می کند. هیچ گروهی یا حزبی حق تلاش برای انتخابات و حکومت را ندارد. پس در ایران جز مخالفان پراکنده، حزب های اپوزیسیون نداریم تا بتوانند جانشین دولت یا حکومت امروزی بشوند.
منوچهر تقوی بیات
بیست و نهم دی ماه ۱۴۰۱ خورشیدی برابر با ۱۹ ژانویه ۲۰۲۳ میلادی
منبع:پژواک ایران
