ملایان، برندگان سه انقلاب
فاضل غیبی

 

هنوز بسیاری در حیرت‌اند که چگونه "مشتی ملای از دنیا بی‌خبر"  جنبش دمکراسی‌خواهانۀ ایران‌ را چنان منحرف کردند که به برقراری بدترین نوع حکومت در دنیا منجر شد. واقعیت این است که اگر ما ملت ایران از درک و اگاهی تاریخی برخوردار بودیم، چنین تحولی ممکن نمی‌شد. این درحالیست که علم تاریخ ابزار و شیوه‌های بسیار مفیدی را در اختیار تاریخ‌پژوهان قرار داده است که با استفاده از آنها می‌توانستند به سادگی به  درک تاریخی درستی دست یابند و اگر چنین نکردند، بدین علت که آنان سرسپردۀ ایدئولوژی‌هایی بودند که از تاریخ نگاری بهره برداری تبلیغی می‌کنند.

شاید مهمترین ابزار تاریخ‌پژوهی مدرن (به عنوان زیرشاخه‌ای از جامعه‌شناسی)، شیوۀ "پیکره پردازی" باشد. بدین صورت که از هر حوزۀ فرهنگی پیکره ای (مُدلی) از زیربنای مادّی و همچنین روبنای فرهنگی پرداخته می‌شود و تغییرات  ویژگی‌های جامعه در چهارچوب پیکرۀ مزبور بررسی می گردد.  بدین وسیله رویدادهای تاریخی و حتی اعمال شخصیت‌های تاریخ‌ساز، نه به صورت حوادثی غیرمنتظره، بلکه بعنوان مرحله‌ای در ادامۀ تحولات گذشته  قابل بررسی می‌شود. بدین شیوه رویدادهای تاریخی می‌توانند مورد سنجش منطقی و فلسفی نیز قرار گیرند و فراتر از آن می توان با مقایسۀ پیکرۀ جوامع، نقاط مشترک و درونمایۀ تحولات مشابه را مقایسۀ تحلیلی کرد.

در تاریخ معاصر ایران در کنار دو انقلاب مشروطه و اسلامی، رویدادی که به "کودتای 28مرداد" معروف است، از چنان اهمیتی برخوردار است که آن را نیز می توان در حدّ "تحولی انقلابی" دانست. در این نوشتار هدف این است که با مقایسۀ پیکرۀ تاریخی این سه "انقلاب"، به بینشی بهتر از نقش ملایان در تاریخ معاصر دست یابیم. ناگفته پیداست که شناخت درست از ملایان و "توانایی" های آنان در مرحلۀ حساس کنونی، که جامعۀ ایران در راه برکناری حکومت اسلامی پا نهاده از چه اهمیت حیاتی برخوردار است.

اما پیش از آن لازم است که پیکرۀ کلی جامعۀ ایران در دوران معاصر را در نظر گیریم که به تأیید تاریخ‌پژوهان از اوایل قرن 19م. با قدرت‌یابی قاجاریه شکل گرفت. ایران در این دوران، پس از استقرار دوبارۀ حکومت مرکزی، به جنگ های دوگانه با روسیه کشانده شد که شکست در آنها ایران را از جایگاه قدرتی منطقه‌ای به کشوری دست‌نشانده بدل ساخت. این شکست و بحران فراگیر اجتماعی و سیاسی زمینه ای بود که در آن جنبش بابی به سبب پرچم‌داری نوزایی فرهنگی با استقبال گسترده و پرشتاب ایرانیان روبرو شد.  از آن سو، ملایان که پایگاه قدرت خود را در خطر نابودی می دیدند، بر آنان شوریدند  و چون بابیان در نقاطی به دفاع از خود برآمدند به قرینۀ نامیمون تاریخی، امیرکبیر که در پی تحکیم قدرت ناصرالدین‌شاه نوتخت بود، در بابیان متحدان طبیعی خود را نیافت و به سرکوب‌شان دست زد. شکست و کشتار بابیان، ایران را در جهت عکس تحولی قرار داد که در اروپا با دوام جنبش لوتری در پی کشاکش‌های شدید گام به گام مردمان را از سلطۀ انحصاری کلیسا رهانید و در نتیجه، زمینۀ رشد اندیشه و سپس دانش را فراهم آورد.

اما در ایران، ملایان از آن پس با نجات از پرتگاه نابودی توانستند در طول نیم قرن پایگاه قدرت و مکنت خود را چنان گسترش دهند که شاهان قاجار نه به اسم، بلکه در واقع نیز به نیابت آنان، آنهم در محدودۀ دربار حکم میراندند و ملایان توانستند به نام مبارزه با "بابی‌گری" هرگونه ترقی‌خواهی را سرکوب نمایند. این ضریب اساسی در تاریخ معاصر  است که بدون در نظر گرفتنش هیچ پدیده و جریانی را نمی توان بدرستی بررسی نمود.

در آستانۀ انقلاب مشروطه چهار قدرت بر ایران نفوذ داشتند: از همه قوی‌تر ملایان؛ سپس دو قدرت خارجی روس و انگلیس و چهارم  دربار. نکتۀ مهم در این میان آنکه بر خلاف تصور، بخش مهمی از "منورالفکران" ایرانی را دولتمردان و حتی شاهزادگان تشکیل می دادند که دریافته بودند، پیشرفت کشورهای اروپایی در سایۀ حکومت‌های قدرتمند ممکن شده بود و  خواستار آن بودند که حکومت ایران نیز با "مشروطیت" و برخورداری از پشتیبانی مردمی به قدرت واقعی دست یابد. حتی خود مظفرالدینشاه نیز آرزو داشت پیش از مرگ شاهد مشروطیت کشور باشد.

به هر حال کلید انقلاب مشروطه چنین زده شد که جمعی از ملایان بخاطر آنکه حاکم کرمان آخوندی را چوبکاری کرده بود، در شهر ری بست نشستند و زمزمه درگرفته بود که اعلام جهاد خواهند کرد. در این میان یحیی‌دولت‌آبادی (رئیس بابیان ایران) در ملاقاتی که با سفیر عثمانی داشت، سفیر از او پرسید، ملایان بست‌نشین چه می‌خواهند؟  و او از فرصت استفاده کرده، گفت "عدالتخانه" می‌خواهند! و از سفیر خواست که برای تحقق آن «واسطه در صلح باشد». این در حالی است که ملایان با در دست داشتن "محاکم شرع" بر جان و مال ایرانیان حاکم بودند و برقراری عدالت‌خانۀ دولتی کاملاً به ضررشان بود! (1)

اما از سوی دیگر این خواسته طبعاً مورد استقبال شاه قرار گرفت و در پی آن ملایان  «با کالسکۀ سلطنتی» به پایتخت بازگشتند و دو آخوند (طباطبایی و بهبهانی)، بعنوان "رهبران مشروطه" موج‌سواری خود را آغاز کردند و نخستین ملایانی بودند که "آیت‌الله" خوانده شدند.  اما همراهی دو ملّا کافی بود تا مشروطه‌خواهان به سرعت دست بکار شوند و فرمان مشروطه و تشکیل مجلس اول را عملی سازند. تازه اینجا  توازن واقعی قوا خود را نشان داد و با به میدان آمدن جناح رقیب به رهبری شیخ نوری، پشتیبانی "امت" به یکباره فروکش کرد؛ مشروطه‌خواهان تنها ماندند و ملایان "مشروعه‌خواه" توانستند از هر نوع حرکت مثبت جلوگیری کنند، چنانکه نه تنها "عوام" از حقوقی برخوردار نشدند که شاه نیز از قدرت برکنار شد.

در کشورهای پیشرفته تبدیل حکومت شاه به سلطنت مشروطه در پیامد تحکیم حکومت سیاسی و تثبیت حقوق "شهروندان" صورت گرفته بود. اما «انقلاب مشروطه"، با توجه به اینکه مردم را از حقوقی واقعی برخوردار نکرد، با کاستن از قدرت شاه عملاً جز  اوجگیری قدرت ملایان نتیجه ای نداشت. 

 در اینجا باید بدو نکتۀ مهم توجه داد:

 یکی آن که ملایان در تمامی این دوران می‌توانستند حکومت را تصرف کنند، اما نفع خود را در آن می دیدند که قدرت واقعی را در دست داشته باشند، اما از درباری که نمی توانست به نیازهای مردم جواب بدهد طلبکار بمانند و مسئولیت همۀ نابسامانی‌های کشور  را به گردن فساد، ناتوانی و دست نشاندگی درباریان بیاندازند. بدین هدف همواره  با برپا کردن بلوایی که شاه مجبور به سرکوب آن می شد، او را در موضع حاکم ظالم تثبیت می‌کردند. از آن پس هم در سایۀ امنیت کشور در ناز و نعمت زندگی می کردند و هم با اجبار دولت به رعایت "موازین شرع"، جامعه را زیر سلطۀ خود نگه‌‌می‌داشتند.

دیگر آنکه در آن دوران نیز "پراکندگی"، نقطۀ قدرت ملایان بود و رقابت ملایان با هم بدین می انجامید که به جریانات مختلف تقسیم شوند و یا با جریانات رو به رشد همراهی کنند و آنان را در جهت منافع خود مسخ کنند و به خدمت گیرند.

 اینک ببینیم که آیا می‌توان "مدل" انقلاب مشروطه را در رویدادی که به "کودتای 28 مرداد" شهرت یافته بازیافت؟ می دانیم که ملایان پس از شهریور20 "اجازه" یافتند مواضع نفوذ و قدرت خود را به سرعت بازسازی کنند! آنان در اواخر دهۀ 20 به چنان نفوذی دست یافته بودند که دولت و دربار را (با تهدید به برقراری حکومت اسلامی) برای عقب نشینی از دست‌آوردهای رضاشاهی تحت فشار قرار می‌دادند.

در این میان مصدق نیز مانند دولت‌آبادی به هدف جلب پشتیبانی برای ملی کردن نفت، به جناحی از ملایان به رهبری کاشانی روی آورد. کاشانی نیز، که بیشتر عمر را در خارج از ایران بسر برده بود و می خواست بروجردی را کنار بزند، پشتیبانی از مصدق را نردبان عروج خود یافت. در واقع نیز او بود که با رهبری تظاهرات سی تیر 31ش.  توانست مصدق را به نخست وزیری برگرداند (و خود نیز به ریاست مجلس برسد). کاشانی در برابر پشتیبانی از مصدق بطور روشن خواستار اجرای "شرعیات" بود. اما مصدق بعنوان یکی از غیرمذهبی‌ترین دولت‌مردان به هیچ وجه نمی‌توانست چنین خواسته‌هایی را برآورده کند، چنانکه به بیش از 1500"توصیۀ" کاشانی نیز اعتنایی نکرد. اما همین دو مورد کافی بود تا کاشانی به یکباره به مصدق پشت کند و  اگر تا بحال او را « برادر لایق و دانای خود» می خواند، یکماه پیش از 28مرداد،  مصدق را "خائن به من و کشور" اعلام کرد و خواستار "تسلیم (او به) چوبۀ دار» شد.(2)

بدین ترتیب همانطور که شیخ نوری، محمدعلی‌شاه را، که در ابتدا حامی مشروطه بود، به سوی استبداد سوق داد، ملایان به رهبری کاشانی نیز (اینک در کنار بروجردی)، توانستند با تثبیت شاه در موضع حاکم مستبد به دودوزه بازی همیشگی خود ادامه دهند:  از سویی در سایۀ حمایتش نفوذ خود را حفظ کنند و از سوی دیگر با ایفای نقش "آزادی‌خواهی" امت را بفریبند.

با مقایسۀ دو رویداد یاد شده می بینیم، که هربار دو شخصیت ایران دوست  (دولت آبادی و مصدق) با شناخت دقیق از آرایش قوا در ایران،  خواستند با استفاده از جاه‌طلبی جناحی از ملایان، قدمی در جهت منافع ملی بردارند، اما ملایان هربار اقدام مزبور را چنان مسخ کردند که در جهت عکس، به رشد نفوذشان منجر شد.

ویژگی دیگر ملایان را ناگفته نگذاریم:  آن اینکه ملایان آنجا که نیازی نیست می توانند بخوبی چهرۀ خشن و سرکوب‌گر خود را پنهان کنند و بدین سبب مادامیکه "خط‌های قرمز" آنان جامعۀ ایرانی را در سرشت قرون وسطایی میخکوب کرده، مانند دست بازی هستند، اما به محض آنکه کوچکترین خطری نفوذ و قدرتشان را تهدید کند، به مشتی کوبنده بدل می شوند. 

با توجه به این ویژگی ها باید هشیار بود، که هر چند حکومت اسلامی از خیزش دی ماه 96 به مرحلۀ ریزش وارد شده است، اما مسلماً برکناری مسالمت‌آمیز آن، به چنان سادگی که برخی نیروهای مخالف تصور می‌کنند نخواهد بود.  زیرا که ما به قراین تاریخی، امروزه با دست باز ملایان روبروییم و تصوری از تبدیل سریع آن به مشتی کوبنده‌ نداریم.  بدین سبب شناخت درست از حاکمان اسلامی و توانایی"های آنان هر روز بیشتر به ضرورتی حیاتی بدل می شود.   

از اینرو، به نمونه‌ای ببینیم که فقط یک آخوند (نه امروز، بلکه در همان دوران قاجار!)  به تنهایی به چه جنایاتی در حق ملت ایران توانا بود و چگونه از توانایی خود استفاده کرد. ماجرا به جنگ ایران و روس برمی‌گردد، که گزارش آن را از قول دو تاريخ نگار نقل مى كنيم. نگارندۀ ناسخ التواريخ مىنويسد:

 «اين بار كه (لشگر روس) نزديك شد... از ميان بلدۀ تبريز... ميرفتاح نام... چنان دانست كه اطاعت امر امپراطور روس، مورث متابعت عوام الناس خواهد شد و محراب و منبر، رونق و رواج ديگر خواهد يافت. پس به منبر برآمد و دعاى دولت امپراطور بگفت... بيكباره مردم برشوريدند و غوغا درانداختند و (محافظان) برج و بارو را به زير انداختند... ميرفتاح عَلَمى افراشته كرد و مردم شهر را برداشته به استقبال لشگر  روسيه رهسپار گشت... جماعت روسيه را به ارک شهر تبريز درآورد . اين هنگام نايب السلطنه كه به آهنگ تبريز مى تاخت، به دو فرسنگى شهر رسيد. اين قصه بشنيد.. ناچار سر بتافت و به جانب سلماس شتافت.»(3)

نفيسى مى نويسد:

« سرانجام باسكيويچ مصمم شد، شهر تبريز را كه پيداست براى دولت ايران چه اهميتى داشت تصرف كند و سوى طهران بتازد و دولت ايران را يكسره از پا درآورد... در اين گيرودار آقا ميرفتاح، از پيشوايان روحانى شهر، در برابر احكام جهادى كه رقيبانش داده بودند،   شرحى دربارۀ بيدادگري‌ها و تاراجگري‌هاى (شاهان) قاجار بر منبر گفته... عدۀ كثيرى از روحانيون شهر، با گروهى از مردم به پيشباز (سپاه روس) آمدند و هلهله كردند و استحكامات شهر تبريز و انبارهاى اسلحه و كارخانه‌هاى اسلحه‌سازى را روس‌ها فوراً تصرف كردند و چند ساعت بعد همۀ آن سپاهيان با موزيك وارد شهر شدند...مردم شهر، كاخى را كه مسكن عباس ميرزا بود، تاراج كرده بودند، امّا انبارهاى اسلحه و  كارخانۀ توپ ريزى را دست نخورده تحويل كارگزاران روسيه دادند. در انبارهاى شهر به اندازۀ خوراك پنج ماه لشگریان روسیه آذوقه بود.»(4)

 

  (1)دلارام مشهوری، "رگ تاک" (گفتاری دربارۀ نقش دین در تاریخ اجتماعی ایران)،انتشارات خاوران(پاریس)، 1381، ج2، ص 63.

(2)همانجا،ص291.

(3)و(4) همانجا، ج1، ص134. 

منبع:پژواک ایران


فاضل غیبی

فهرست مطالب فاضل غیبی در سایت پژواک ایران 

*نه، لایق رستاخیز مهسا نبودیم!  [2024 Feb] 
*لایق رستاخیز مهسا نبودیم؟  [2024 Jan] 
*حملۀ خارجی به مراکز نظامی حکومت اسلامی؛ آری یا نه؟   [2023 Nov] 
* توهم دربارۀ «کشور مستقل فلسطین» را به دور افکنیم!  [2023 Nov] 
* حافظ، «دیوانۀ سرسامی» یا «فرزانۀ جاودانی»*  [2023 Nov] 
*مرز میان انقلاب و ضد انقلاب در انقلاب مشروطه  [2023 Aug] 
*دوچهرگی، بلای جان ایران  [2023 Jul] 
*رستاخیز مهسا زنده است  [2023 Jun] 
*میانه‌روی دمکراتیک، تنها راه نجات ایران  [2023 May] 
*جای بهائیان در رستاخیز نوین ایران خالی است!  [2023 Apr] 
*منشور مهسا و «کارناوال منیّت»  [2023 Mar] 
*رستاخیز همۀ ایران‌دوستان  [2023 Mar] 
*رستاخیز زن زندگی آزادی، اتوبوس نیست!  [2023 Feb] 
*رستاخیز زن زندگی آزادی را دریابیم!  [2023 Jan] 
*از «سلطنت» تا «پادشاهی»؛ تفاوت از زمین تا آسمان  [2023 Jan] 
*ایران «تاریخی» را پس می‌گیریم!  [2023 Jan] 
*دین «خدای رنگین کمان» !  [2022 Dec] 
*ترس از که و باک از چه؟  [2022 Nov] 
*آقای «هالو»، از جوانان ایران بیاموزید!  [2022 Oct] 
*ویژگی‌های رستاخیز نوین ایران کدامند؟  [2022 Oct] 
*پایان اسلام در ایران  [2022 Sep] 
*با اندیشه به سوی همبستگی  [2022 Sep] 
*چرا ملاها کمر به نابودی بهائیان بسته‌اند؟  [2022 Aug] 
*الفبای انقلاب  [2022 Jun] 
*بزرگ‌ترین دروغ قرن بیستم  [2022 May] 
*آیا می‌توانیم اقتدار ملاها را درهم بشکنیم؟  [2022 Apr] 
*اوکرائین و نبرد برای دمکراسی  [2022 Apr] 
*چرا «جریان چپ» هوادار پوتین است؟  [2022 Mar] 
*یونانیان همسایۀ «بربرها»   [2022 Feb] 
*کالبدشناسی یک پندار  [2022 Jan] 
*منطق‌گریزی اسلامی، عامل سقوط ایران   [2021 Dec] 
*من از اسلام می‌ترسم!‏  [2021 Sep] 
*با شادی به سوی آزادی  [2021 Aug] 
*فلسفه سیاسی ازلیان و بهائیان/ بخش دوم  [2021 Jul] 
*فلسفه سیاسی ازلیان و بهائیان بخش نخست  [2021 Jun] 
*خطر پوپولیسم و پایان دمکراسی   [2021 Jun] 
*رهبر انقلاب مشروطه که بود؟   [2021 May] 
*نقدی بر کتاب «مشروطه نوین»  [2021 Apr] 
*در جستجوی راه‌ نوین برای گذار از حکومت اسلامی  [2021 Mar] 
* ویژگی‌های «چپ نوین» کدامند؟  [2021 Mar] 
*به سوی آینده  [2021 Feb] 
*بهائیان بر سر دوراهی  [2020 Dec] 
*در ستایش ناسیونالیسم و ملّی‌گرایی  [2020 Dec] 
*بارکشان غول بیابان   [2020 Nov] 
*مقایسه‌ی رضاشاه با آتاتورک نابجاست زیرا…   [2020 Nov] 
*از ترامپ بیاموزیم!   [2020 Oct] 
*موانع مبارزه با حکومت اسلامی   [2020 Sep] 
*ْ چرا شاهان معاصر ایران خودکامه شدند؟   [2020 Aug] 
*سخنی با شاهزاده رضا پهلوی  [2020 Jul] 
*ملی‌گرایی تنها راه نجات ایران   [2020 Jul] 
*هیچکس ناموس هیچکس نیست!  [2020 Jun] 
*رسانه‌ها در خدمت بحران‌آفرینی   [2020 Jun] 
*دربارۀ انگیزه و راهکار جنبش چپ   [2020 Apr] 
*دربارۀ آزادی عمل پادشاهان ایران در دوران اشکانی و ساسانی مداومت در دگرگونی [2020 Mar] 
*تا فرصت از دست نرود!  [2020 Mar] 
*شرکت در «انتخابات» مخالف سرافرازی انسانی است  [2020 Feb] 
*فلسطین خوشبخت!  [2020 Feb] 
*پیشنهاد؛ اخراج حکومت اسلامی از سازمان ملل متحد   [2020 Jan] 
*چرا بهائی هستم؟   [2020 Jan] 
*درباره فرهنگ مبارزه با حکومت اسلامی  [2019 Dec] 
*نقدی بر کتاب «تأملات دیرهنگام» نوشته محمود صباحی  [2019 Oct] 
*آیا می‌توان بر «دینخویی» ایرانی غلبه کرد؟   [2019 Aug] 
*نامۀ محفل ملی بهائیان آمریکا و کانادا خطاب به رضا شاه  [2019 Jul] 
*فشار گازنبری بر رژیم دو بُنی ‎  [2019 Jun] 
*خود را از آمریکا‌ستیزی برهانیم   [2019 Jun] 
* نُتردام ما کجاست؟   [2019 May] 
*آیا ایران آینده بهائی خواهد بود؟  [2019 Apr] 
*چرا اپوزیسیون برنمی خیزد؟   [2019 Apr] 
*چپ‌گرایی، شیشۀ عمر حکومت اسلامی  [2019 Mar] 
*پس از چهل سال کجای کاریم؟   [2019 Feb] 
*«راست ملّی» در برابر «چپ ضد ملّی»  [2018 Dec] 
*پادشاه انتخابی، ضرورت تاریخی  [2018 Dec] 
*منتظر چه هستیم؟  [2018 Nov] 
*پیشنهادی به فَرَشگرد  [2018 Nov] 
*بحران سیاسی اروپا از کجا می آید؟  [2018 Oct] 
*آشتی ملی را نمی‌توان دور زد!   [2018 Oct] 
*ملایان، برندگان سه انقلاب  [2018 Sep] 
*غول‌های رسانه‌ای و حکومت اسلامی  [2018 Sep] 
*چرا ایران را دوست دارم؟   [2018 Aug] 
*کجا ایستاده‌ایم؟   [2018 Aug] 
*اگر صبر کنیم و امید داشته باشیم…   [2018 Aug] 
*«انقلاب مسلحانه، افسانه‌ای بیش نیست!»  [2018 Jul] 
*چرا، اثر می‌کند!  [2018 Jun] 
*چه زمانی آمریکا به ایران حمله خواهد کرد؟   [2018 Jun] 
*توقعات ملی ما کدامند؟ ‏   [2018 Jun] 
*تاریک اندیشان ایرانی‎ ‎‏ و اسرائیل   [2018 May] 
*چپ‌ها و برجام  [2018 May] 
*‏«جنبش ملی برای دمکراسی در ایران» و دیگر هیچ   [2018 May] 
* ایران به کجا می رود؟   [2018 Apr] 
*دوستان چپ، لطفاً دیگر مبارزه نکنید!  [2018 Mar] 
*نظام حکومت ایران چگونه باشد؟  [2018 Feb] 
*سرمایه‌داری یا توحش  [2018 Jan] 
*چنین باید کرد!   [2018 Jan] 
*چه باید کرد؟   [2017 Dec] 
*از هگل توتالیتر تا مارکس ضدانقلابی   [2017 Nov] 
*به مناسبت دویستمین سالگرد تولد بهاءالله   [2017 Oct] 
*آیا فلسفه یهودی است؟   [2017 Sep] 
*آیا سیاست می تواند اخلاقی باشد؟  [2017 Sep] 
* چرا حکومت ایران رفرم پذیر نیست؟   [2017 Aug] 
*زرین‌کوب، نمونۀ فرهنگ پرداز شرقی ‏   [2017 May] 
*هانا آرنت، نمونۀ فرهنگ‌پرداز غربی ‏(1)‏   [2017 Apr] 
*مردی که نباید شناخت!‏  [2017 Feb] 
*پیاده ها در نبرد ملایان ‏  [2017 Feb] 
*«جنبش چپ»، دشمن ایران  [2016 Jun] 
*«نسبیت فرهنگی»، بلای ایران  [2016 May] 
*پاسخ به «انتقاد دوستانه‌ای از مردم ایران»   [2016 Apr] 
* راز بقای حکومت اسلامی  [2016 Jan] 
*مصطفی‌ملکیان، متوهّم ملّی  [2015 Oct] 
*خردورزی حق ماست!  [2015 Oct] 
*28مرداد، نه «کودتا» نه «قیام»!  [2015 Jul] 
*زنده باد آمریکا!  [2015 May] 
*«اسلام ناب» یا «اسلام مهربان»   [2015 Apr] 
*مؤثرترین شخصیت تاریخ معاصر  [2015 Mar] 
* ما موش‌ها!  [2015 Jan] 
*سید جواد طباطبائی، لوتر ایران؟  [2015 Jan] 
*چه شد که چنین شد؟  [2014 Nov] 
*خدایان ایرانیان  [2014 Nov] 
*اعلام جرم  [2014 Oct] 
*گذار از ملّیت ایرانی به مدرنیته*  [2014 Sep] 
*«سرنوشت ایران چه خواهد بود»  [2014 Jun] 
*«بلای دین»(۱)  [2014 May] 
*اجازه ندهیم به ایرانیان توهین کنند!  [2014 Mar] 
*«حلقۀ مفقودۀ» انقلاب ۵۷  [2014 Mar] 
*تراژدی 35 سالۀ ایران  [2014 Feb] 
*موانع آشنایی با فلسفه متن سخنرانی در گردهمایی 8 دسامبر 2014 به دعوت "انجمن ادبی هزار و یک شب"، فرانکفورت [2013 Dec] 
*زوال هویت ایرانی؟  [2013 Nov] 
*فلسفه‌ی تاریخ  [2013 Oct] 
*اندیشه گاندی  [2013 Aug] 
*پرویز شهریاری، استاد ریاضی و معلم انسانیت در تهران درگذشت  [2012 May] 
*نگاه دیگر درآمدی بر کتاب "راهنمای سرگشتگان" اثر موسی ابن میمون یا Moses Maimonides  [2012 Mar]