گذار از ملّیت ایرانی به مدرنیته*
فاضل غیبی

 

 "ملیت" شاید در هیچ جای دنیا به اندازۀ ایران خوار شمرده نشده باشد. چنانکه بندرت کسی را می‌توان  یافت که به ملیت ایرانی خود ابراز سرافرازی کند.

ملایان شیعه در خوار انگاری ملیت ایرانی در صفنخست جای دارند و  از دیرباز از هیچ کوششی برای دامن زدن به کینه و نفرت نسبت به مظاهر "ایرانیت" فروگذار نکرده‌اند. از جملۀ آنان، خمینی است که در این باره سخنانی گفته که اخیراً برخی از آنها را از آثارش حذف کرده‌اند!  نمونه‌:

«ما ایران را ستایش نمی‌کنیم، ما خدا را ستایش و عبادت می‌کنیم؛ چرا که میهن پرستی نام دیگری است برای الحاد. من می‌گویم بگذارید تا این سرزمین (ایران) بسوزد. من می‌گویم تا این سرزمین ناپدید شود. در صورتی که اسلام فاتحانه در باقی جهان پدیدار خواهد شد». (1)

 او در فرصتی دیگر گفت:

 " ما ملت را و فداکاری در راه میهن را در سایه اسلام می‌پذیریم. ما ملیت را در سایه تعالیم اسلام قبول داریم و ملت، ملت ایران است، برای ملت ایران هم، همه جور فداکاری می‌کنیم، اما در سایه اسلام، نه اینکه همه‌اش ملیت و همه‌اش گبریت. ملیت، حدودش حدود اسلام است." (2)

 واقعاً حیرت‌انگیز است که رهبران اسلامی تا چه حد با ایران دشمنی دارند! این پدیده در جهان استثنای بزرگی است  زیرا دین در دیگر کشورهای جهان نه تنها با ملیت اختلافی ندارد، بلکه جنبۀ مهمی از آنرا تشکیل می دهد. تا بدانجا که هویت مذهبی در برخی کشورها، مانند یونان و ارمنستان، مهمترین تکیه‌گاه هویت  ملی است.  

علت اصلی نفرت متولیان اسلام از ملیت ایرانی اینستکه مسلمانی ایرانیان برای ملایان همیشه مشکوک بوده است و چون آنان ایرانی بودن را، چنانکه در نقل قول از خمینی دیدیم، با "گبریت" یکی می‌گیرند، تصور می‌کنند هرچه بر آن بتازند و بکوشند رابطۀ مسلمانان ایرانی را با گذشتۀ خود قطع کنند، آنان مسلمان‌تر خواهند شد!

جالب اینجاست که حملۀ ملایان به ملی‌گرایی ایرانی، گویا از موضع "جهان وطنی اسلامی" است! آری، ملایانی که جز مسلمان شیعۀ دوازده امامی برای هیچ کس  حق حیات قائل نیستند، به ملیت می تازند و از چپ ها یاد گرفته‌اند بگویند، "ملت" را امپریالیستها برای تقسیم جهان به واحدهای کوچک اختراع کرده اند تا بهتر بتوانند آنها را استعمار کنند!

 گروه دیگری که ملیت ایرانی را برنمی‌تابد "چپ"ها هستند. آنان با نگرش طبقاتی و انترناسیونال، تاریخ را از یکسو تاریخ ستم و بهره‌کشی طبقات بالا می‌بینند و از سوی دیگر هدفشان همبستگی زحمتکشان جهان ورای مرزهای جغرافیایی است. بنابراین به گذشتۀ تاریخی به دیده ای منفی می نگرند و تاریخ‌نگاران چپ، از جمله احسان طبری و مرتضی راوندی تنها بدین هدف به تاریخ می پرداختند که با شرح سیاهکاری ستمکاران و مظلومیت زحمتکشان  به "آگاهی طبقاتی" دامن زنند و در این راه حتی از استفادۀ ابزاری از شاهنامه ابا نداشتند.  

نمونه: در "حماسۀ داد" نویسنده فردوسی را دادستانی جلوه می‌دهد که "خودکامگی‌ها، خیانت‌ها و ستمگری‌های شاهان" (3) را افشا می‌کند! و شاهنامه را به دادنامه‌ای علیه "رژیم" بدل می‌سازد:

"بلایی که سواران و کارداران شاه به سر مردم می آورده اند، آن چنان شبیه بلای مأمورین رژیم محمد رضا شاهی است که مشکل بتوان گفت این اشعار هزار سال پیش سروده شده است."(4)

 جبهۀ سوم را، هرچند در وهلۀ اول ممکن است پارادوکس (تناقض‌نما) بنظر آید، دربار پهلوی تشکیل می داد. کوششهای  دوران رضاشاه برای تبدیل ایران به جامعه ای رو به پیشرفت، که در دوران پهلوی دوم ادامه یافت، طبعاً  برای میلیونها ایرانی که خود در نهادهای گوناگون فعال بودند باعث خشنودی و سرافرازی بود.کافی بود کشور  از نظر سیاسی نیز گامهایی به پیش بردارد تا ایران جایگاه شایسته‌ای در جهان بدست آورد. اما نظام حکومتی بجای تحول به سوی دمکراسی به سوی تشدید استبداد فردی سیر می‌کرد. از آن بدتر رژیم شاه از میراث فرهنگی ایران برای توجیه خودکامگی خود سؤاستفاده می کرد؛ با این ادعا که گویا در فرهنگ ایرانی سرسپردگی به دیکتاتورمنشی شاهانه نهادینه است!

بهررو،  از یک سو مبارزۀ اسلام‌گرایان و "چپ"ها با مظاهر فرهنگ و ملیت ایرانی و از سوی دیگر دیکتاتورمنشی حکومتی، نسل جوان را به چنان بحران هویتی دچار ساخت که حکومت اسلامی را پذیرا شد. 

اما اینک پس از 35 سال که از انقلاب اسلامی و آغاز سقوط همه جانبۀ کشور می گذرد باید پرسیدکه با تکیه بر کدام پایگاه فکری و فرهنگی ممکن است روند امروزی ترمز شود و ایران به سوی آینده‌ای روشن گام بردارد؟

روشن است که گام نخست در این راه شناخت درست جامعه است. نویسندگان ایرانی در سدۀ گذشته همواره کوشیده‌اند نارسایی‌ها را  توصیف کنند، اما  برشمردن نارسایی‌ها کمکی به غلبه بر آنها نمی‌کند،  بلکه مهمتر اینستکه بتوانیم توانایی‌های جامعه را نیز بشناسیم و با توجه به آنها راه آینده را ارزیابی کنیم.  

تاریخ پژوهان و جامعه شناسان جهت بدست دادن تصویری همه جانبه از جوامع مدتهاست از شیوۀ "مدل‌پردازی" استفاده می‌کنند. "مدل پردازی" یا "پیکره نگاری" که از کاراترین ابزار علمی بشمار می‌آید،  برای هر جامعه‌ای از زمان پیدایش تا به امروز با در نظر گرفتن تمامی ویژگی های زیربنایی (از منابع طبیعی تا مرحلۀ رشد اقتصادی) و همۀ عوامل روبنایی (از اعتقادات مذهبی تا سیستم قضایی و از سنتهای اخلاقی تا نظام سیاسی) پیکره ای می‌پردازد. در این پیکره هر یک از این ویژگی‌ها مانند اندام موجودی زنده در کنش و واکنش با دیگر ویژگی‌ها در طول زمان در نظر گرفته می‌شود. بوسیلۀ پرداخت چنین پیکره ای می‌توان هم روندهای تاریخی دراز مدت را بررسی کرد و هم در هر مقطع زمانی تصویر دقیقی از رویدادها بدست داد.

مهمترین مزیت پیکره پردازی اینستکه نشان می‌دهد، جوامع بشری از گذرگاه‌های کمابیش یکسانی می‌گذرند و در مراحل مشخصی با هم قابل مقایسه هستند.بدین طریق مثلاً می توان نشان داد که شیوۀ زندگی، روابط اجتماعی و ویژگی‌های فرهنگی همۀ قبایل بیابانگرد در صحراهای آسیا و آفریقا از سرشتی کمابیش یکسان برخوردار بودند و یا چگونه در شهرنشینی، دانش‌ها، هنرها و روابط حقوقی شکل گرفتند و رفته رفته تکامل یافتند. 

مزیت دیگر پیکره پردازی تاریخی اینستکه  پدیده‌ها و روندهای نابهنگام را نمایان می‌سازد. مثلاً نشان می‌دهد که جنبش مزدکی در جامعۀ فئودال ساسانی نابهنگام بود و دیر یا زود محکوم به شکست؛ همچنانکه شورش اسپارتاکوس نیز در  امپراتوری روم نمی توانست قرین موفقیت شود.

 روش  پیکره پردازی جایی برای انکار واقعیت های تاریخی بجا نمی‌گذارد. در مورد ایران مثلاً نشان می دهد که  پیامد حمله و تسلط اعراب مسلمان تنها تغییر دین نبود، بلکه سیر طبیعی تمدن ایرانی گسسته شد، زیرا دستگاه اداری، ساختارهای حقوقی و روبنای فرهنگی کشور نیز در هم شکست و دیگر امنیت لازم برای رشد اقتصادی فراهم نبود. فراتر از آن با شکست حکومت مرکزی مقتدر، دروازه های ایران برای حمله و غارت هرگونه اقوام بیابانگرد غزنوی، سلجوقی، خوارزمشاهی، مغولی و تاتاری گشوده شده بود. 

با اینهمه پس از گذشت هزار سال می بینیم که در نیمۀ  دورۀ صفوی،  ایران پس از اینهمه خرابی و نابسامانی (چنانکه سعید نفیسی با بررسی صنایع ساعت سازی،  اسلحه سازی و پارچه بافی ... نشان داده است)(5) هنوز از دیگر نقاط دنیا، حتی اروپای دوران نوزایی (قرن 15م.)، عقب تر نیست. حال اگر از این دوره دوباره به گذشته بنگریم، می‌توان تصور کرد که ایران پیش از حملۀ اعراب در چه سطحی بوده است!

 استفاده از پیکره پردازی تاریخی  بررسی علمی و عقلانی تاریخ را ممکن می سازد و از دروغ پراکنی و استفادۀ تبلیغی از آن جلوگیری می‌کند. بویژه اگر از امکان دیگری که پیکره پردازی در اختیار می‌گذارد استفاده کنیم و آن مقایسۀ تحلیلی جوامع است.  بدینصورت که  اگر پیکره ای از جوامع همدورۀ  ایران باستان پرداخته شود  می توان رفتار و اعمال پادشاهان ایران و قیصرهای رومی همدورۀ آنان را مقایسه کرد و یا ویژگی های جامعۀ کاستی ایران را با توجه به جامعۀ برده‌دار روم بررسی نمود. 

حال اگر  تاریخ معاصر ایران را در نظر بگیریم می بینیم که از دوران صفویه بود که اروپا رو به پیشرفت نهاد و ایران نه تنها عقب ماند که رو به اضمحلال رفت. حال باز هم بکمک مقایسۀ تحلیلی می بینیم که کشورهای اروپایی نیز در آستانۀ ورود به عصر جدید ده قرنی در دوران قرون وسطی درجا می زدند و زیر بار حکومتهای استبدادی و فشار مذهبی با فقر و طاعون دست بگریبان بودند. حال اگر قدمی به جلو برداریم و   بدنبال یافتن نقطۀ شروعی باشیم که غرب از آنجا به بعد توانست از شرق جلو بیافتد، با جنبش مذهبی لوتر در آغاز سدۀ 16م. روبرو می شویم. زیرا این جنبش بود که باعث شد تسلط فلج کنندۀ کلیسا بر زندگی مادی و معنوی اروپاییان تضعیف شود و در برابر آن در طول کشمکش های مذهبی  ذهن بخشی از مردم از عقاید و خرافات گذشته رها شده، بتوانند به دانش پژوهی و اندیشه ورزی روی آورند و کلیسا نیز دیگر نتواند از آن جلوگیری کند.

چون در تاریخ معاصر ایران بدنبال چنین جنبشی بگردیم به جنبش بابی برمی خوریم؛ که از جهاتی مهم قابل مقایسه با جنبش لوتری است. با این تفاوت که این جنبش نه تنها نتوانست بر حاکمیت مذهب قرون وسطایی بر ایران خللی وارد کند،  بلکه آنچنان وحشیانه سرکوب شد که گویی آمدن و رفتنش اثری محسوس در جامعه بجا نگذاشت. فراتر از آن ملایان شیعه که  در عصر صفوی جیره‌خوار دربار بودند، اینک به بهانۀ مبارزه با بابیگری دشمنان و رقبای  خود را نابود کردند و اموالشان را صاحب شدند و بدین وسیله در طول نیم قرن عصر ناصری به پایگاه قدرت مستقل و حتی نیرومندتری از دربار بدل شدند. به هوش زیادی نیاز نیست که دریابیم سرنوشت جامعه ای که در آن رفرم مذهبی موفق گردید و جامعه ای که در آن  شکست خورد نمی توانست یکسان باشد.  

خاصه آنکه پیروزی نسبی رفرم لوتری در قرن 16م. تازه اول کار بود و از آن پس  تا قرن 19م. به مدت  4 قرن اروپا تحولات عظیمی را از  جمله "تأمین آزادی مذهب"، "ظهور فیلسوفان عصر روشنگری"، "انقلاب علمی و صنعتی" و بالاخره انقلاب کبیر فرانسه را از سر گذراند و ضرباهنگ پیشرفتش هر چه سریع گشت.

 این تحولات به پیدایش پدیدۀ نوینی در تاریخ بشر منجر شد و آن برآمدن "ملت" بود. تا اواخر قرن 18م. در هیچ جای اروپا نیز ملت به مفهوم امروزی شناخته نمی شد و homeland  و Heimat "زادگاه"  بود. تازه پس از انقلاب فرانسه بود که با دفاع از آرمان‌های انقلاب   مفهوم نوین Nation "ملت"  در اذهان نقش بست و باعث شد که در تمامی قرن 19م. اندیشه دربارۀ    آن به مهمترین دغدغۀ اندیشمندان اروپایی بدل شود.

پس از آن نیز هرچند در نیمۀ اول قرن بیستم مفهوم "ملت" در سایۀ ایدئولوژی های مارکسیستی و فاشیستی جاذبۀ خود را تا حدی از دست داد، اما پس از جنگ جهانی دوم که نوسازی مدنی در دستور کار جوامع پیشرفته قرار گرفت، تئوری پردازی دربارۀ "ملت" نیز دوباره در کانون اندیشۀ سیاسی قرار گرفت.

علت علاقۀ اندیشمندان به این موضوع شگفت انگیز نیست، زیرا تجربه و علم نشان می دهند که تحقق آزادیهای فردی، رفاه و امنیت اجتماعی، هویت فرهنگی و دیگر نیازهای زندگی شهروندی تنها در چهارچوب واحد ملی ممکن است. امیدواریم روزی این نیازها در چهارچوب جهانی برآورده شوند، اما تا آنروز  جامعۀ بشری به تکاملی همه جانبه و دراز مدت نیاز دارد. وانگهی مسیر حرکت بسوی جهانی متحد از گذرگاه نزدیکی  کشورهایی می گذرد که در آنها "جامعۀ مدنی" civil society  تحقق یافته باشد.  

از اینرو مبارزه برای تبلور ملیت نه تنها کهنه نشده، بلکه کوشش برای تقویت و بهبود واحدهای ملی والاترین، ثمربخش ترین و شایسته ترین فعالیت انسان مدرن است.   در پدید آمدن "ملت" هرچند سرزمین مشترک، زبان مشترک و گذشتۀ تاریخی مشترک مؤثراند، اما مهمترین جنبۀ آن خودآگاهی مردمی است که اراده کرده اند در کنار هم زندگی کنند و با همکاری و یاری یکدیگر  جامعۀ خود را شایسته و نیک سازند. بنابراین "ملت" در درجۀ نخست   آرمان مشترکی Construct است که اعضای جامعه‌ای را به هم پیوند می دهد.

اینک جا دارد که به پرسش اصلی بازگردیم و ببینیم چگونه ممکن است که جامعۀ ایران  بر عقب ماندگی خود   غلبه کند؟ اشاره شد که کشورهای اروپایی در طول پنج سده تحولات عظیمی را پشت سر گذاشتند تا بالاخره به بنای جوامع دمکراتیک روی آوردند. در این میان باید در نظر گرفت از میان تحولات یاد شده دو تحول اساسی بود:

  نخست رفرم مذهبی که بدان رهایی از نفوذ نهادهای مذهبی بر سیاست ، علم و هنر به شکوفایی همه جانبۀ فرهنگی منجر می شود.

در مرحلۀ دوم پیدایش ملت  میسر می شود که بدان جامعه میراث فرهنگی خود را با موازین مدنیت نوین پیوند می‌دهد و با تکیه بر خودآگاهی ملی در راه تحقق جامعۀ مدنی گام برمی دارد. بدین طریق همۀ کشورهای پیشرفتۀ جهان بدون استثنا پیشرفت خود را  مدیون تحول و بیداری ملی هستند. تا بدانجا که می‌توان از دو نوع ملیت سخن گفت: ملیت کشورهای عقب مانده و ملیت کشورهای پیشرفته. اولی ساکنان کشوری را در بر می گیرد که  "رعیت" و "تابع"حکومتی قرون وسطایی هستند و دومی مجموعۀ شهروندانی را تشکیل می دهد که آگاهانه و آزادانه عضویت در جامعه‌ای دمکراتیک را پذیرفته اند.

 چنانکه اشاره شد، جنبش بابی فرصتی تاریخی بود که می توانست با رها کردن ایرانیان از سلطۀ فلج کنندۀ مذهب قرون وسطایی جامعه را در مسیری قابل مقایسه با اروپا قرار دهد. اما شکست این جنبش کوششهای عظیم ایرانیان  در راه پیشرفت را در دو قرن گذشته سترون ساخت و در نهایت به پیروزی کامل پاسداران قرون وسطا منجر گردید.  

با اینهمه جای خوشبختی است که هنوز حرف آخر دربارۀ امکان غلبه بر عقب ماندگی ایران زده نشده است و اگر ایرانیان به پیشگامی نخبگان خود بتوانند به تبلور ملیت مدرن موفق شوند، خواهند توانست بر بن‌بست کنونی نیز غلبه کنند و به گردونۀ تمدن بشری بازگردند.

 اگر جامعۀ ایران بخواهد بسوی آینده‌ای شایسته حرکت کند و جایگاهی در خانوادۀ کشورهای پیشرفته بیابد، ناگزیر باید بتواند میراث فرهنگی خود را با موازین جوامع مدرن پیوند دهد.  از سوی دیگر تنها در سایۀ ملیت مدرن ایرانی است که  اقلیتهای قومی، مذهبی، جنسی  ... به آزادی، امنیت و رفاه دست خواهند یافت. 

شگفت انگیز است که "ملیت" که در نگاه بسیاری ایرانیان خوار انگاشته می شود، تنها زمینه ای است که بر آن نوسازی ایران قابل تحقق است.  ملی‌گرایی مدرن نه تنها امروزه والاترین و مترقی ترین جریان اجتماعی است، بلکه در آینده ای بسیار طولانی نیز "ملت" مناسب ترین نهاد اجتماعی باقی خواهد ماند و ایرادگیران به ملی‌گرایی کسانی هستند که وابستگی مذهبی و یا قومی خود را بر وابستگی ملی ترجیح می‌دهند و در واقع از  موضعی قرون وسطایی دفاع می‌کنند.

اینک پرسیدنی است که آیا هرگونه "ملیت" از سرشتی مثبت برخوردار است و  ملی گرایی به هر شکلی قابل دفاع است؟

 پاسخ این پرسش منفی است و اندیشمندان میان دو نوع ملی‌گرایی تفاوت قائل هستند: یکی ملی‌گرایی   Inclusive ، که معادل آن در فارسی می‌تواند ملی‌گرایی "همگرا" و یا "باز" باشد.  ملی‌گرایی باز که میهن دوستی مدرن نیز نامیده می شود،  در درون جامعه همۀ افراد و گروههای اجتماعی را ورای جهت گیری سیاسی و یا هویت فرهنگی دربرمی‌گیرد. در نمود خارجی نیز، برای دیگر جوامع همان ارزش  و اهمیتی را قائل است که برای خود می طلبد.     

نوع دیگر  ملی‌گرایی Exclusive  است و نزدیک‌ترین معادل برای آن شاید ملی‌‌گرایی "بسته" و یا"انحصار طلب" باشد. بدین صورت که این نوع ملی‌گرایی در درون کشور تنها یک گروه اجتماعی را  در پیوند با سرزمین خودی بعنوان ملت می شناسد و با دیگر گروههای اجتماعی مرزبندی می کند و آنان را بیگانگانی در درون مرزهای کشور  می‌شمارد. به همین روال خود را برتر از دیگران تصور می کند و رؤیای تسلط بر جهانیان را در سر می پرورد.

" ناسیونال سوسیالیسم" در آلمان نمونۀ بارز ملی‌گرایی انحصار طلب بود. نازیها با تصوراتی غیرعلمی یهودیان، اسلاوها و کولی های آلمانی را بیگانه و مانع رشد کشور می شمردند و از سوی دیگر ملت آلمان را ملت برتر  و شایستۀ حکومت بر جهان تلقی می‌کردند.

ناسیونالیسم عربی  نمونۀ دیگری از ناسیونالیسم انحصارطلب است، چنانکه "ملت عرب" را از ویژگی‌های برتری مانند داشتن فصیح ترین زبان دنیا، بهترین و آخرین دین دنیا و .. برخوردار می انگارد و  آرزو دارد با از میان برداشتن اقلیتهای یهودی و مسیحی در درون کشورهای اسلامی و تسلط بر کشورهای غیرمسلمان، راه بازگشت به دوران طلایی گذشته را هموار سازد. 

  چون از این دیدگاه به ایران بنگریم آنرا (در کنار هند و ایالات متحده) یکی از "باز"ترین جوامع می یابیم. مفهوم "ایران" که در عصر داریوش پدید آمد همواره همۀ اقوام، پیروان همۀ ادیان و وابستگان به تیره های گوناگون ساکن این سرزمین را در برگرفته است. این سرشت اصلی و پایدار جامعۀ ایران در دو هزار و پانصد سال گذشته بوده است و بهترین زمینۀ قابل تصور را برای فرارویی به سوی جامعۀ مدنی استوار بر حقوق شهروندی و نهادهای دمکراتیک در خود پرورده است.

از نظر فیلسوف فرانسوی، ارنست رنان  (1892ـ 1823م.) پیدایش آثار ادبی ملی نخستین سنگ بنای هویت مدرن   است. در چنین اثری مفهومی از "همبستگی ملی" بازتاب می یابد که همۀ اعضای جامعه را فراسوی وابستگی قومی، مذهبی، جنسی .. در بر می گیرد و  بدین سبب دمکراسی اجتماعی و منزلت شهروندی در آن نهادینه است.(6) فرانسویان از ملیت خود تصویری دارند که برای نخستین بار در آثار ویکتور هوگو بازتاب یافت. ملت انگلیس بدون شکسپیر قابل تصور نیست؛ بدین سان  ملت آلمان بدون گوته، ملت روسیه بدون تولستوی و هویت امریکایی بدون آثار فرانکلین و امرسون  قابل تصور و تحقق نمی بود.

از این دیدگاه، ما ایرانیان تقریباً هزار سال پیشتر از اروپاییان ادبیات ملی داشتیم، که گل سرسبد آن شاهنامۀ فردوسی است.  شاهنامه تابحال بیشتر بعنوان اثری رو به گذشته مورد توجه قرار گرفته است، اما از دیدگاه ملیت مدرن نیز پدیده‌ای بی‌نظیر است. شاهنامه نه تنها مفهوم  ملیت فراگیر ایرانی را می‌پرورد که هیچگونه تبعیض قومی، مذهبی، نژادی و جنسی را نمی پذیرد. بر این اساس همانطور که باقر پرهام بخوبی نشان داده است، شیوۀ حکومت مورد نظر فردوسی همان دمکراسی خردمندانۀ مورد نظر اندیشمندان و طراحان "ملت" در  اروپای سده های 19م. میلادی است.(7)

بنابراین جامعۀ ایران از ویژگی های مهمی برای تحول بسوی ملیت مدرن برخوردار است. از جمله اینکه اکنون گروه چند میلیونی ایرانیان در داخل و خارج از کشور به چنان سطح بالایی از رشد رسیده‌اند که دانش، آگاهی و کاردانی آنان می تواند هر مانعی در راه یافتن سرافرازی و ارادۀ سازندۀ ملی را از میان بردارد.   

انقلاب مشروطه نخستین کوشش برای زایش ملت ایران بود. این کوشش از یک سو به سبب دشمنی ملایان و از سوی دیگر به علت سطح پایین آگاهی مردم به موفقیت کامل نیانجامید. امروزه اما همه گونه شرایط تحول بسوی بیداری ملی به استثنای برخی موانع ذهنی فراهم است که آنهم به کوشش و ارادۀ مشترک فرهیختگان می تواند به آسانی بر طرف شود. بدین هدف فعالیت های زیرین ضروری می نماید:

ـ  میراث فرهنگی ایران  خردمندانه و با تکیه بر دانش امروزی بررسی شود و  احیاناً از جنبه های ناراست و ناشایست پالایش گردد.

ـ  در درازنای تاریخ ایرانشهر بسیاری از بنیادهای مدنیت جهانی در آثار اندیشمندان ایرانی بازتاب یافته اند. بازیابی این فرازها و نهادینه کردن آنها با هویت مدرن ایرانی به استواری هویت مدرن ایرانی کمک می کند. نمونه وار: در  "دیگران کاشتند و ما خوردیم، ما بکاریم تا دیگران بخورند." پیوند میان نسل ها و پیمان برای حفظ محیط زیست را می توان بخوبی بازشناخت.  به همین منوال از "بنی آدم اعضای یکدیگرند" تا "میازار موری که دانه کش است" با بسیاری از مظاهر "جهان وطنی" روبروییم که ایران دوستی را به انسان دوستی بدل می سازد.

ـ  آگاهی های مثبت و برانگیزنده دربارۀ زندگی اجتماعی ایرانیان در میان نسل جوان گسترش داده شود. نمونۀ:  فکر می‌کنید چند درصد ایرانیان می دانند نخستین فضانورد ایرانی که بود و یا برج میدان آزادی (شهیاد) ساختۀ کیست؟

ـ  زدودن ناراستی هایی که میراث فرهنگی ایران را خدشه دار می سازند.  نمونه:   "نژاد آریایی" که دست‌پخت نژاد پرستان آلمانی است و آنان با تکیه بر تنها یک "مدرک" ( متن سنگ نبشتۀ نقش رستم) یاوه‌هایی دربارۀ "کوچ قوم آریا" به فلات ایران سرهم کردند که هیچگونه پایۀ علمی ندارد. نازی‌‌ها با قرض گرفتن "نژاد آریایی" از کتیبۀ داریوش خواستند برای آلمانها که خود ملغمه ای از دهها قوم و تیره هستند "نژاد ژرمن" بتراشند!

 بهرحال همانگونه که در دوران باستان ساکنان شبه جزیرۀ یونان را هِلِنی می‌نامیدند، همۀ ساکنان ایران‌زمین، آریایی خوانده می شدند(8):

"منم داریوش شاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین های دارندۀ همه گونه مردم، شاه در این زمین دور و دراز، پسر ویشتاسب، هخامنشی، پارسی پسر پارسی، آریایی از نژاد آریایی"

با کمی دقت می توان دید که در کتیبۀ مزبور، داریوش خود را بعنوان شاه سرزمین های دارندۀ همه گونه مردم چنین معرفی می‌کند: فرزند مردی بنام "گشتاسب"، از خاندانی بنام "هخامنشی"، از قومی بنام "پارسی" و از مردم "نجیب" ایران.  جالب آنکه واژۀ race در فرانسه و Rasse در آلمانی تا قرن 18م. پیش از آنکه مورد سؤاستفادۀ نژاد پرستان قرار گیرد به معنی "نجیب" بکار می رفت. (Rassiges Pferd:اسب نجیب)

ـ  برملا ساختن دروغهایی که از سوی دشمنان به گروههایی از مردم ایرانی نسبت داده می‌شود. موفق‌ترین این دروغها دربارۀ پیروان ادیان غیراسلامی است و با آنها به یک تیر دو نشان می زنند: با حمله به اقلیتهای دینی، تاریخ و فرهنگ ایرانی را نیز هدف می‌گیرند. نمونه: ادعا می‌شود سیزده نوروز، مقارن با روز جشن پوریم یهودی!، یادگار روزی است که به دسیسۀ یهودیان در دربار خشایارشاه 500 هزار نفر از جمعیت 800 هزار نفری ایران کشته شدند و تنها کسانی جان بدر بردند که سر به کوه و دشت گذاشته بودند! بدین ترتیب با دروغی شاخدار هم یهودیان را دشمنان ایران نشان می دهند و هم "سیزده بدر" را بعنوان سنتی زبونانه تخطئه می کنند! (9)

ـ   ملایان در دو قرن گذشته همۀ جریانات، گروهها و شخصیت های ایرانی را به بیگانه پرستی ویا دست نشاندگی خارجی متهم کردند و در این راه چنان موفق بودند که در آستانۀ انقلاب اسلامی تنها یک گروه از این اتهامات بری مانده بود و آن خود ملایان بودند!   از اینرو بسیار ضروری می نماید که از حق ایرانی بودن نه تنها در مورد خود، بلکه دربارۀ هر ایران دوستی دفاع کنیم و پژوهشگران در پژوهشهای نوینی به گروه ها و شخصیتهای قومی، دینی و سیاسی ایرانی "اعادۀ حیثیت" کنند. 

دشمنان ایران‌ هرگاه نخواهند دشمنی خود را  برملا سازند ایراد می گیرند که ایرانیان در بیان ویژگی های مثبت میهن خود غلو می‌کنند! فرض کنیم گذشتۀ ایرانیان هیچ ویژگی قابل ستایش و یا دست آوردی نداشته است؛ این حق ماست که مثل هر ملت دیگری به گذشتگان خود مهر بورزیم و لازمۀ مهرورزی نیز توجه به ویژگی‌های مثبت است. 

بگذارید خردمندانه دست آوردهای گذشتگانمان را دریابیم و با شهامت ایران‌دوستی خود را بنمایانیم.

 

 

*   متن کوتاه شدۀ سخنرانی در  "گفتارهای برکلی" 17آگست2014م.  

 (1)روزنامه آمریکا، بخش فاجعه در ایران، 1989م.، امیر طاهری، ص269 به نقل از لانه جاسوسی، قم، سال 1980

(2)صحیفۀ امام، ج10، ص 123-124، سخنرانی در جمع هیئت فاطمیون،4/7/58.

(3) فرج الله میزانی (ف. م. جوانشیر)، مقاله: تحریف در شاهنامۀ فردوسی.

(4) فرج‌الله میزانی (ف.م. جوانشیر)، حماسۀ داد، چاپ دوم، انتشارات حزب تودۀ ایران، ص. 112

(5) سعید نفیسی، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، ج1، ص79.

 (6)  Ernest Renan, Qu’est-ce qu’une nation ?, Sorbonne, le 11 mars 1882

(7) باقر پرهام، «با نگاه فردوسی، مبانی نقد خرد سیاسی در ایران»، نشر مرکز، 1373ش.

(8) دکتر شروین وکیلی، داریوش دادگر، تاریخ تمدن ایران‌زمین، تهران، شورآفرین، 1390ش.، 376ـ373

(9) http://islamquest.net/fa/archive/question/fa6883

منبع:پژواک ایران


فاضل غیبی

فهرست مطالب فاضل غیبی در سایت پژواک ایران 

*نه، لایق رستاخیز مهسا نبودیم!  [2024 Feb] 
*لایق رستاخیز مهسا نبودیم؟  [2024 Jan] 
*حملۀ خارجی به مراکز نظامی حکومت اسلامی؛ آری یا نه؟   [2023 Nov] 
* توهم دربارۀ «کشور مستقل فلسطین» را به دور افکنیم!  [2023 Nov] 
* حافظ، «دیوانۀ سرسامی» یا «فرزانۀ جاودانی»*  [2023 Nov] 
*مرز میان انقلاب و ضد انقلاب در انقلاب مشروطه  [2023 Aug] 
*دوچهرگی، بلای جان ایران  [2023 Jul] 
*رستاخیز مهسا زنده است  [2023 Jun] 
*میانه‌روی دمکراتیک، تنها راه نجات ایران  [2023 May] 
*جای بهائیان در رستاخیز نوین ایران خالی است!  [2023 Apr] 
*منشور مهسا و «کارناوال منیّت»  [2023 Mar] 
*رستاخیز همۀ ایران‌دوستان  [2023 Mar] 
*رستاخیز زن زندگی آزادی، اتوبوس نیست!  [2023 Feb] 
*رستاخیز زن زندگی آزادی را دریابیم!  [2023 Jan] 
*از «سلطنت» تا «پادشاهی»؛ تفاوت از زمین تا آسمان  [2023 Jan] 
*ایران «تاریخی» را پس می‌گیریم!  [2023 Jan] 
*دین «خدای رنگین کمان» !  [2022 Dec] 
*ترس از که و باک از چه؟  [2022 Nov] 
*آقای «هالو»، از جوانان ایران بیاموزید!  [2022 Oct] 
*ویژگی‌های رستاخیز نوین ایران کدامند؟  [2022 Oct] 
*پایان اسلام در ایران  [2022 Sep] 
*با اندیشه به سوی همبستگی  [2022 Sep] 
*چرا ملاها کمر به نابودی بهائیان بسته‌اند؟  [2022 Aug] 
*الفبای انقلاب  [2022 Jun] 
*بزرگ‌ترین دروغ قرن بیستم  [2022 May] 
*آیا می‌توانیم اقتدار ملاها را درهم بشکنیم؟  [2022 Apr] 
*اوکرائین و نبرد برای دمکراسی  [2022 Apr] 
*چرا «جریان چپ» هوادار پوتین است؟  [2022 Mar] 
*یونانیان همسایۀ «بربرها»   [2022 Feb] 
*کالبدشناسی یک پندار  [2022 Jan] 
*منطق‌گریزی اسلامی، عامل سقوط ایران   [2021 Dec] 
*من از اسلام می‌ترسم!‏  [2021 Sep] 
*با شادی به سوی آزادی  [2021 Aug] 
*فلسفه سیاسی ازلیان و بهائیان/ بخش دوم  [2021 Jul] 
*فلسفه سیاسی ازلیان و بهائیان بخش نخست  [2021 Jun] 
*خطر پوپولیسم و پایان دمکراسی   [2021 Jun] 
*رهبر انقلاب مشروطه که بود؟   [2021 May] 
*نقدی بر کتاب «مشروطه نوین»  [2021 Apr] 
*در جستجوی راه‌ نوین برای گذار از حکومت اسلامی  [2021 Mar] 
* ویژگی‌های «چپ نوین» کدامند؟  [2021 Mar] 
*به سوی آینده  [2021 Feb] 
*بهائیان بر سر دوراهی  [2020 Dec] 
*در ستایش ناسیونالیسم و ملّی‌گرایی  [2020 Dec] 
*بارکشان غول بیابان   [2020 Nov] 
*مقایسه‌ی رضاشاه با آتاتورک نابجاست زیرا…   [2020 Nov] 
*از ترامپ بیاموزیم!   [2020 Oct] 
*موانع مبارزه با حکومت اسلامی   [2020 Sep] 
*ْ چرا شاهان معاصر ایران خودکامه شدند؟   [2020 Aug] 
*سخنی با شاهزاده رضا پهلوی  [2020 Jul] 
*ملی‌گرایی تنها راه نجات ایران   [2020 Jul] 
*هیچکس ناموس هیچکس نیست!  [2020 Jun] 
*رسانه‌ها در خدمت بحران‌آفرینی   [2020 Jun] 
*دربارۀ انگیزه و راهکار جنبش چپ   [2020 Apr] 
*دربارۀ آزادی عمل پادشاهان ایران در دوران اشکانی و ساسانی مداومت در دگرگونی [2020 Mar] 
*تا فرصت از دست نرود!  [2020 Mar] 
*شرکت در «انتخابات» مخالف سرافرازی انسانی است  [2020 Feb] 
*فلسطین خوشبخت!  [2020 Feb] 
*پیشنهاد؛ اخراج حکومت اسلامی از سازمان ملل متحد   [2020 Jan] 
*چرا بهائی هستم؟   [2020 Jan] 
*درباره فرهنگ مبارزه با حکومت اسلامی  [2019 Dec] 
*نقدی بر کتاب «تأملات دیرهنگام» نوشته محمود صباحی  [2019 Oct] 
*آیا می‌توان بر «دینخویی» ایرانی غلبه کرد؟   [2019 Aug] 
*نامۀ محفل ملی بهائیان آمریکا و کانادا خطاب به رضا شاه  [2019 Jul] 
*فشار گازنبری بر رژیم دو بُنی ‎  [2019 Jun] 
*خود را از آمریکا‌ستیزی برهانیم   [2019 Jun] 
* نُتردام ما کجاست؟   [2019 May] 
*آیا ایران آینده بهائی خواهد بود؟  [2019 Apr] 
*چرا اپوزیسیون برنمی خیزد؟   [2019 Apr] 
*چپ‌گرایی، شیشۀ عمر حکومت اسلامی  [2019 Mar] 
*پس از چهل سال کجای کاریم؟   [2019 Feb] 
*«راست ملّی» در برابر «چپ ضد ملّی»  [2018 Dec] 
*پادشاه انتخابی، ضرورت تاریخی  [2018 Dec] 
*منتظر چه هستیم؟  [2018 Nov] 
*پیشنهادی به فَرَشگرد  [2018 Nov] 
*بحران سیاسی اروپا از کجا می آید؟  [2018 Oct] 
*آشتی ملی را نمی‌توان دور زد!   [2018 Oct] 
*ملایان، برندگان سه انقلاب  [2018 Sep] 
*غول‌های رسانه‌ای و حکومت اسلامی  [2018 Sep] 
*چرا ایران را دوست دارم؟   [2018 Aug] 
*کجا ایستاده‌ایم؟   [2018 Aug] 
*اگر صبر کنیم و امید داشته باشیم…   [2018 Aug] 
*«انقلاب مسلحانه، افسانه‌ای بیش نیست!»  [2018 Jul] 
*چرا، اثر می‌کند!  [2018 Jun] 
*چه زمانی آمریکا به ایران حمله خواهد کرد؟   [2018 Jun] 
*توقعات ملی ما کدامند؟ ‏   [2018 Jun] 
*تاریک اندیشان ایرانی‎ ‎‏ و اسرائیل   [2018 May] 
*چپ‌ها و برجام  [2018 May] 
*‏«جنبش ملی برای دمکراسی در ایران» و دیگر هیچ   [2018 May] 
* ایران به کجا می رود؟   [2018 Apr] 
*دوستان چپ، لطفاً دیگر مبارزه نکنید!  [2018 Mar] 
*نظام حکومت ایران چگونه باشد؟  [2018 Feb] 
*سرمایه‌داری یا توحش  [2018 Jan] 
*چنین باید کرد!   [2018 Jan] 
*چه باید کرد؟   [2017 Dec] 
*از هگل توتالیتر تا مارکس ضدانقلابی   [2017 Nov] 
*به مناسبت دویستمین سالگرد تولد بهاءالله   [2017 Oct] 
*آیا فلسفه یهودی است؟   [2017 Sep] 
*آیا سیاست می تواند اخلاقی باشد؟  [2017 Sep] 
* چرا حکومت ایران رفرم پذیر نیست؟   [2017 Aug] 
*زرین‌کوب، نمونۀ فرهنگ پرداز شرقی ‏   [2017 May] 
*هانا آرنت، نمونۀ فرهنگ‌پرداز غربی ‏(1)‏   [2017 Apr] 
*مردی که نباید شناخت!‏  [2017 Feb] 
*پیاده ها در نبرد ملایان ‏  [2017 Feb] 
*«جنبش چپ»، دشمن ایران  [2016 Jun] 
*«نسبیت فرهنگی»، بلای ایران  [2016 May] 
*پاسخ به «انتقاد دوستانه‌ای از مردم ایران»   [2016 Apr] 
* راز بقای حکومت اسلامی  [2016 Jan] 
*مصطفی‌ملکیان، متوهّم ملّی  [2015 Oct] 
*خردورزی حق ماست!  [2015 Oct] 
*28مرداد، نه «کودتا» نه «قیام»!  [2015 Jul] 
*زنده باد آمریکا!  [2015 May] 
*«اسلام ناب» یا «اسلام مهربان»   [2015 Apr] 
*مؤثرترین شخصیت تاریخ معاصر  [2015 Mar] 
* ما موش‌ها!  [2015 Jan] 
*سید جواد طباطبائی، لوتر ایران؟  [2015 Jan] 
*چه شد که چنین شد؟  [2014 Nov] 
*خدایان ایرانیان  [2014 Nov] 
*اعلام جرم  [2014 Oct] 
*گذار از ملّیت ایرانی به مدرنیته*  [2014 Sep] 
*«سرنوشت ایران چه خواهد بود»  [2014 Jun] 
*«بلای دین»(۱)  [2014 May] 
*اجازه ندهیم به ایرانیان توهین کنند!  [2014 Mar] 
*«حلقۀ مفقودۀ» انقلاب ۵۷  [2014 Mar] 
*تراژدی 35 سالۀ ایران  [2014 Feb] 
*موانع آشنایی با فلسفه متن سخنرانی در گردهمایی 8 دسامبر 2014 به دعوت "انجمن ادبی هزار و یک شب"، فرانکفورت [2013 Dec] 
*زوال هویت ایرانی؟  [2013 Nov] 
*فلسفه‌ی تاریخ  [2013 Oct] 
*اندیشه گاندی  [2013 Aug] 
*پرویز شهریاری، استاد ریاضی و معلم انسانیت در تهران درگذشت  [2012 May] 
*نگاه دیگر درآمدی بر کتاب "راهنمای سرگشتگان" اثر موسی ابن میمون یا Moses Maimonides  [2012 Mar]