وزارت دادگستری امریکا بانک دولتی «هالک» در ترکیه را به شش فقره کلاه‌برداری، پول‌شویی و نقض تحریم‌های ایالات متحده به نفع ایران به ارزش ۲۰ میلیارد دلار متهم کرده است. این پول حاصل صادرات نفت و گاز ایران به ترکیه بوده است. 

 بر اساس کیفرخواست دادگستری امریکا که علیه هالک منتشر شده است، این بانک دولتی در ترکیه به جمهوری اسلامی ایران اجازه داده است به سامانه مالی ایالات متحده و دلار امریکا دسترسی پیدا و قوانین تحریم ایران و مقررات ضدپول‌شویی ایالات متحده را برای مدت طولانی نقض کند.

امریکا دسترسی ایران به دلار امریکا و هر نوع خدماتی که برای مبادله این ارز احتیاج باشد را تحریم کرده است. اما ایران تلاش دارد با پیدا کردن روش‌هایی، تحریم‌ها را بی‌اثر کند یا اصطلاحا دور بزند.

وزارت دادگستری امریکا می‌گوید بانک دولتی هالک در ترکیه با دادن اجازه دسترسی ایران به دلار و سامانه مالی امریکا، توانسته است بخشی از تحریم فروش نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران را برای سال‌ها دور بزند.
معاون پیشین این بانک سال گذشته در ایالات متحده به اتهام فراهم کردن تسهیلات جهت فراری دادن ایران از تحریم‌های امریکا به زندان محکوم شد. او پس از طی کردن دوره محکومیت، به ترکیه بازگشته و از سوی دولت ترکیه به ریاست بورس استانبول منصوب شده است.

بانک هالک یک موسسه مالی ترکیه‌ای و مستقر در این کشور است که اکثریت سهام آن به دولت ترکیه تعلق دارد. نام این بانک پیش از این در پرونده «رضا ضراب»، تاجر ایرانی متهم به دور زدن تحریم‌های ایران مطرح شده بود.

هالک بانک متهم به چه کمکی به ایران شده است؟

رضا ضراب پس از دستگیری در ترکیه در سال ۱۳۹۲، گفته بود در دوره‌ای روزانه تا ۱۰میلیون یورو با همکاری سه بانک ترکیه، از جمله بانک هالک، درآمدهای نفتی ایران را به طلا تبدیل و به دبی منتقل و در آن‌جا با تبدیل طلاها به درهم امارات، پول شرکت‌های طلب‌کار از دولت ایران را پرداخت کرده است.

هزینه‌های تبدیل پول از دلار به طلا و از طلا به درهم با ایران بوده اما ضراب بابت این کار سود دریافت و به گفته خودش، سودهای دریافت شده را با برخی از مقام‌های رسمی ترکیه تقسیم کرده است. در یک مورد، او گفته بود ۵۰ میلیون یورو به «ظفر چاغلایان»، وزیر پیشین اقتصاد ترکیه پرداخت کرده است.

ایالات متحده امریکا در بهار سال ۱۳۹۷ از توافق هسته‌ای «برجام» خارج شد و همه تحریم‌هایی را که با این توافق رفع شده بودند، همراه با تحریم‌های تازه‌تری علیه ایران به اجرا گذاشت؛ از جمله این تحریم‌ها، خرید و فروش نفت، گاز و میعانات گازی ایران، تحریم دلار امریکا و ریال ایران و خدمات بانکی مرتبط با آن و تحریم خرید و فروش فلزات گران‌بها، از جمله طلا است.

ترکیه یکی از بزرگ‌ترین مشتریان سنتی نفت و گاز ایران بوده است. پس از شروع دوباره تحریم‌های امریکا علیه جمهوری اسلامی، این کشور اعلام کرد نمی‌تواند از این تحریم‌ها به طور کامل پیروی کند. دو کشور اعلام کردند که بخشی از مراودات تجاری خود را با ارزهای ملی خود، یعنی ریال و لیره ادامه خواهند داد. اما حالا امریکا می‌گوید ایران با کمک بانک هالک توانسته است به طور مستقیم یا غیرمستقیم با دلار امریکا معامله کند.

بر اساس آن‌چه که وزارت دادگستری ایالات متحده اعلام کرده، جمهوری اسلامی ایران و مشخصا شرکت‌های ملی گاز و نفت و هم‌چنین بانک مرکزی نتوانسته‌اند به پول حاصل از فروش نفت و گاز به ترکیه دسترسی پیدا کنند و این پول در حساب‌های ایران عملا توقیف بوده است. اما بانک هالک اجازه داده است تا وجوه واریز شده متعلق به جمهوری اسلامی ایران برای خرید طلا به سود دولت جمهوری اسلامی ایران مصرف شود.

اتهام امریکا به بانک هالک؛ یکی از جدی‌ترین موارد نقض تحریم ایران

بر اساس کیفرخواست صادر شده علیه بانک هالک، برخی از مدیران این بانک رشوه‌هایی به ارزش ۱۰میلیون دلار برای دور زدن تحریم‌های امریکا به نفع ایران دریافت کرده‌اند. دستیار دادستان کل امریکا گفته است: «این یکی از جدی‌ترین موارد نقض تحریم‌های ایران است که ما دیده‌ایم. هیچ شغلی نباید از راه فرار از قوانین ما یا به خطر انداختن امنیت ملی امریکا سود ببرد.»

دادستانی امریکا گفته است: «برای مدت طولانی این بانک و مدیرانش به طور عمدی ایالات متحده را فریب دادند تا اقدامات خود را پنهانی پیش ببرند. این فریب امروز پایان می‌یابد. پلیس فدرال امریکا کسانی را که عمداً قوانین تحریم‌های ایالات متحده را نقض و باعث تضعیف امنیت ملی ما می‌شوند، تعقیب خواهد کرد.»

نقض تحریم‌ها به بهانه صدور کالاهای بشردوستانه به ایران

وزارت دادگستری امریکا خبر داده است طلاهای خریداری شده از این روش به دلیل تحریم معامله فلزات گران‌بها، نتوانسته‌اند به ایران منتقل شوند اما به هر ترتیب ایران با همکاری بانک هالک، موفق شده است پول صادرات نفت و گاز خود را در ترکیه به طلا تبدیل کند.

بر اساس آن‌چه که وزارت دادگستری ایالات متحده اعلام کرده، این تبدیل با هدف تسهیل در معامله مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی بوده است. اما سرانجام چنین معامله‌ای هم انجام نشده و ظاهرا چنین کاری صرفا بهانه‌ای برای دور زدن تحریم‌ها بوده است.

با بازگشت مجدد تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی، ایالات متحده اعلام کرده بود که مواد غذایی و اقلام کشاورزی، دارو و لوازم پزشکی که جزو کالاهای بشردوستانه به شمار می‌روند، مشمول تحریم‌ها نیستند و ایران می‌تواند این کالاها را تهیه کند. اما به گفته وزارت دادگستری امریکا، ظاهرا ایران و بانک هالک به بهانه خرید دارو و غذا، پول نفت و گاز صادراتی را به طلا تبدیل کرده‌اند. در صورتی که از اساس برای خرید داور و غذا به چنین تبدیلی نیاز نبوده است. 

دیوان دادگستری بین‌المللی در لاهه به ایالات متحده دستور داده است که با بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، امکان تهیه کالاهای بشردوستانه برای جمهوری اسلامی ایران و پیش نیازهای آن هم‌چون دسترسی بانکی برای معاملات غذایی و دارویی را فراهم کند.

جمهوری اسلامی ایران گفته است به دلیل سخت‌گیری امریکا در اجرای تحریم‌ها، بانک‌ها و موسسات مالی بین‌المللی از تسهیل خرید کالاهای بشردوستانه برای صدور به ایران خودداری می‌کنند. این وضع، معافیت این کالاها از تحریم‌ها را بی‌معنا کرده است. اما گزارش‌هایی که مقام‌های ایرانی منتشر کرده‌اند، نشان می‌دهند در چندین مورد، ارز تخصیص داده شده برای خرید دارو و غذا برای واردات کالاهای برقی و لوکس یا مواد لازم برای تولید سیگار به جای دارو و غذا استفاده شده است.  

سود کلان ترکیه برای دور زدن تحریم‌ها و هزینه هنگفت برای ایران

مشخص نیست اگر اتهامات وزارت دادگستری امریکا به بانک هالک درست باشد، چرا ایران و ترکیه که بر معامله با ارزهای ملی خود توافق کرده بودند، از دلار برای پرداخت  پول نفت و گاز صادراتی ایران استفاده و چرا برای تبدیل آن به طلا، علت را خرید کالاهای بشردوستانه عنوان کرده‌اند که از تحریم‌ها معاف هستند. اصولا ترکیه نباید با مشکل عمده‌ای برای صدور دارو و غذا به ایران مواجه باشد.

بر اساس آن‌چه در کیفرخواست امریکا علیه بانک هالک آمده است، برخی مدیران این بانک میلیون‌ها دلار برای دور زدن تحریم‌های ایران رشوه دریافت کرده‌اند. ایران هم برای دسترسی به پول نفت و گاز صادراتی خود، میلیون‌ها دلار هزینه اضافی کرده و در نهایت هم نتوانسته است به اصل پول دسترسی پیدا کند. تنها بخشی از این پول به طلا تبدیل شده است.

در صورتی که بانک هالک در دادگاه  محکوم شود، با میلیون‌ها دلار جریمه نقدی رو به رو خواهد شد. ایالات متحده امریکا پیش از این مقرراتی وضع کرده بود که پول حاصل از جریمه موسساتی که تحریم‌های ایران را نقض می‌کنند، به عنوان غرامت به دیپلمات‌های امریکایی که ۴۰سال پیش در ایران گروگان گرفته شده بودند و خانواده‌های آن‌ها پرداخت شود.