چهارمین دور از مذاکرات احیای توافق هسته‌ای «برجام» در وین به کار خود پایان داده و طرف‌های مذاکره برای مشورت با مقام‌های ارشد دولت‌های خود به کشورشان بازگشته‌اند.

«عباس عراقچی»، مذاکره کننده ارشد اتمی جمهوری اسلامی گفته هنوز مسایلی باقی مانده‌اند و کار تمام نشده اما از پیشرفت مذاکرات ابراز رضایت کرده است. یک روز پس از آن هم «حسن روحانی»، رییس جمهوری ایران گفته است عمده تحریم‌ها برداشته شده‌ و جزییات کمی باقی مانده‌اند که از نظر او، دیگر مانع بزرگی محسوب نمی‌شوند.

بر خلاف این اظهارات خوش‌بینانه جمهوری اسلامی و هم‌زمان با سکوت دیپلمات‌های ایالات متحده، سه کشور اروپایی گفته‌اند گرچه در مذاکرات پیشرفت‌هایی وجود داشته است اما هنوز تضمینی برای موفقیت نهایی وجود ندارد.

چرا جمهوری اسلامی و طرف های اروپایی مذاکره وین دیدگاه متفاوتی درباره پیشرفت مذاکرات دارند؟

***

خواسته جمهوری اسلامی از مذاکرات احیای برجام، رفع همه تحریم‌ها و محدودیت‌های وضع شده در دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» است. ایالات متحده تا پیش از این با رفع تحریم‌های بی‌ارتباط با اجرای توافق هسته‌ای برجام مخالفت کرده بود اما از گفته روحانی برداشت می‌شود که جمهوری اسلامی از هر توافقی که برای رفع تحریم‌ها تاکنون به دست آمده، راضی است. ولی این فقط برداشت یک طرف از نتایج مذاکرات است.

طرف‌های دیگر مذاکرات وین، یعنی سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان، هم‌چنین چین، روسیه و البته ایالات متحده در راس همه آن‌ها، خواسته‌های متفاوتی در این گفت‌وگوها دارند. سه کشور اروپایی و امریکا به دنبال بازگشت کامل ایران به برجام با کیفیت و کمیتی هستند که اردیبهشت ۱۳۹۷ وجود داشت.

ایران از یک سال پس از خروج ایالات متحده از برجام، ذخایر اورانیوم غنی شده خود را افزایش داده، حضور بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را کم و غنی سازی ۲۰ و ۶۰ درصدی را آغاز کرده است که البته تا به این‌جا همه این اقدامات بازگشت پذیر هستند. اما در همین مدت، تحقیق، توسعه و کار با نسل جدید ماشین‌های غنی سازی را هم شروع کرده که این موضوع تا حد زیادی غیر قابل بازگشت به قبل است.

در حال حاضر نسل‌های تازه‌ ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات اتمی ایران به کار گرفته شده‌اند که نقض توافق برجام محسوب می‌شود. تحقیقاتی که در این زمینه قرار بود پس از هشت سال آغاز شود، از یک سال پیش شروع شده و برنامه اتمی جمهوری اسلامی را از مراحلی عبور داده است که نمی‌توان به نقطه قبل از آن بازگشت. این موارد غیرقابل بازگشت، موضوعات اصلی اختلاف در مذاکرات هستند.

به دلیل انجام اقدامات غیرقابل جبران از سوی ایران، یکی از پیشنهادها، اضافه شدن مواردی به توافق هسته‌ای یا تمدید تاریخ برخی از محدودیت‌ها در آن است که این توازن از دست رفته را جبران کند. جمهوری اسلامی از قبل از اعلام شروع مذاکرات غیر مستقیم با امریکا، اعلام کرده بود تمدید و تغییر متن برجام را نمی‌پذیرد و آن را خط قرمز می‌داند. به نظر می‌رسد مقاومت مذاکره کنندگان ایران در برابر این بخش از خواسته کشورهای اروپایی و امریکا، یکی از دلایل تفاوت جمهوری اسلامی و سه کشور اروپایی از تعبیر «پیشرفت در مذاکرات» است.

اما دو کشور چین و روسیه هم در این مذاکرات خواسته‌هایی دارند. بسیاری از اتباع چین و روسی و شرکت‌ها و موسسات این دو کشور در طی سه سال اخیر به دلیل ادامه ارتباط با جمهوری اسلامی، تحت تحریم ایالات متحده قرار گرفته‌ و از این بابت خسارت دیده‌اند. به طور معمول، ایالات متحده افرادی که در زمینه دور زدن یا نقض مقررات تحریم‌ها فعالیت می‌کنند را تحت تعقیب قرار می‌دهد. اما شرکت‌ها و موسسات با تحریم‌ها و جریمه‌های مالی سنگین روبه‌رو می‌شوند که یکی از خواسته‌های این دو کشور، رفع تحریم‌ها از اتباع و موسسات و بخشودگی جریمه‌ها و توقف تعقیب قضایی شهروندان‌شان است.

برخی از شرکت‌ها و افراد اروپایی هم دچار همین وضعیت هستند؛ به طور مثال، هم‌زمان با پایان دور چهارم مذاکرات، یک شرکت خدمات فنی آلمان که قراردادی به ارزش کمتر از ۲۱ هزار دلار با ایران داشته است، به دلیل نقض مقررات تحریم‌های امریکا، تحت عواقب نادیده گرفتن تحریم‌های ثانویه این کشور قرار گرفت و سرانجام مجبور به مصالحه خارج از دادگاه با پرداخت ۶۰ هزار دلار به دولت امریکا شد.

هدف اصلی جمهوری اسلامی از مذاکرات وین، به دست آوردن مجدد توانایی فروش نفت، گاز، محصولات پتروشیمی و فلزات گران‌بها، کشتی‌رانی و دسترسی به منابع مالی حاصل از آن است. به نظر می‌رسد با گرفتن موافقت ایالات متحده برای رفع تحریم‌ها از بخش اصلی درآمدزای جمهوری اسلامی، ایران به اندازه کافی در مذاکرات وین پیشرفت مشاهده می‌کند. به دست آوردن رضایت جمهوری اسلامی برای طرف‌های مذاکره هم نوعی پیشرفت محسوب می شود.

در این وضعیت، هرآن‌چه که بیشتر برای جمهوری اسلامی به دست بیاید، امتیاز اضافه‌ای است که سال گذشته این موقع هیچ تصوری از آن برای تهران وجود نداشت. اما هنوز موضوع بازرسی‌های آژانس و اقدامات بازگشت‌ناپذیر جمهوری اسلامی حل و فصل نشده است و طرف‌های اروپایی و امریکا که هدف‌شان از مذاکرات وین، اطمینان از صلح‌آمیز باقی ماندن برنامه اتمی جمهوری اسلامی است، به مقصود خود دست پیدا نکردند.

احتمال دارد که با ادامه پیدا کردن مذاکرات، جمهوری اسلامی توافق موقت سه ماهه با آژانس را برای ادامه فعالیت دوربین‌های نظارتی این نهاد تمدید کند. اما این فقط شرط لازم برای رسیدن به توافق نهایی است. شرط کافی برای احیای توافق هسته‌ای برجام، جلب رضایت طرف‌های غربی با یافتن راه حلی درباره اقدامات غیرقابل بازگشت جمهوری اسلامی است که با ایجاد توازن، زمینه توافق نهایی را مهیا کند.

این وضعیت باعث شده است که جمهوری اسلامی و طرف‌های غربی، ارزیابی متفاوتی درباره پیشرفت در مذاکرات وین داشته باشند.

منبع: فرامرز داور - ايران واير