«علی‌اکبر صالحی»، وزیر خارجه اسبق جمهوری اسلامی که در دوره‌هایی هم رییس سازمان انرژی اتمی ایران بوده است، در توصیف «قاسم سلیمانی»، فرمانده کشته شده نیروی قدس، شعبه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به موضوعی اشاره کرده است که بار دیگر شائبه استفاده پوششی سپاه پاسداران از هلال احمر را ایجاد می‌کند. معنی به‌کارگیری هلال احمر ایران در خارج از کشور به نفع یکی از طرف‌های جنگ، چیست؟

***

«علی‌اکبر صالحی» به یک روزنامه چاپ ایران از مشورت‌های مدام خود در زمان وزارت خارجه (آذر ۱۳۸۹ تا شهریور ۱۳۹۲) با سرلشکر پاسدار «قاسم سلیمانی» گفته و سفر خود به عنوان وزیر خارجه به لیبی پس از سقوط «معمر قذافی»، رهبر این کشور را روایت کرده است که نشانه مهمی از سوءاستفاده نظامی از جمعیت هلال احمر ایران در آن وجود دارد.

وزیر خارجه پیشین جمهوری اسلامی گفته است: «وقتی که مسائل در لیبی اتفاق افتاد، این کشور به هم ریخت و در این برهه با مشورتی که با سردار داشتم، قرار شد که به لیبی سفر کنم. این سفر در زمانی بود که تازه قذافی رفته بود و هنوز دود درگیری‌ها وجود داشت. در لیبی دیدم دوستان ما در نیروی قدس، برای این که تعدادی از انقلابیون لیبی زخمی شده بودند، سریعا امکانات ساخت پروتز برای دادن خدمات به انقلابیون آن‌جا با کمک هلال احمر ایجاد کرده بودند. این نشان از همان دلسوزی است که سردار سلیمانی برای مردم داشت.»

این اظهارات حاکی از همکاری هلال احمر ایران با نیروی قدس سپاه در لیبی است. تا زمانی که از هلال احمر به عنوان نیروی پوششی نظامی استفاده نشود، تخلفی صورت نگرفته است؛ اما در صورتی که نیروی قدس از هلال احمر در لیبی استفاده نظامی کرده باشد، می‌تواند مصداقی از «جنایت جنگی» باشد.

آیا سوءاستفاده جمهوری اسلامی از هلال احمر سابقه دارد؟

در سال‌های پیش، برخی از نظامیان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی همچون سرتیپ پاسدار «سعید قاسمی» از سوءاستفاده نیروی قدس از هلال احمر گفته بودند. بنابر اظهارات سرتیپ قاسمی، نیروی قدس سپاه در سال‌های گذشته برای تشکیل یگان‌های جهادی حزب‎الله، در خاک بوسنی در اروپا تحت پوشش نیروهای هلال احمر فعالیت کرده بود: «ما هلال احمری‌هایی بودیم که برای آموزش نظامی نیروهای مجاهدین به بوسنی رفته بودیم.»

جمعیت هلال احمر ایران همان زمان در واکنش به گفته‌های سرتیپ قاسمی گفته بود: «اگر فرد یا نهادی از نشان و لباس جمعیت هلال‌احمر ایران استفاده کرده، قطعا بدون هماهنگی بوده است.» در اظهارات صالحی، گرچه به صورت واضح درباره نحوه «ایجاد امکانات هلال احمر ایران برای انقلابیون لیبی» توضیحی داده نشده، اما مشخص است که هلال احمر تحت نظر نیروی قدس وارد لیبی شده بوده و احتمال اینکه از این نیروهای امدادی و نشان و علامت‌های آن سوءاستفاده نظامی شده بود، منتفی نیست.

چرا هلال احمر نمی‌تواند به نفع طرف‌های جنگ کار کند؟

بر اساس کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو و پروتکل‌های الحاقی مصوب سال ۱۳۲۸ آن، اعضای سازمان صلیب سرخ و جمعیت هلال احمر، نیروی امدادی بی‌طرف در جنگ و نبردهای مسلحانه هستند و به‌هیچ‌وجه نباید در امور نظامی به نفع یا به ضرر یکی از طرفین جنگ اقدام کنند.

اظهارات صالحی نشان می‌دهد که هلال احمر ایران از سوی نیروی قدس برای کمک به «انقلابیون لیبی» که بخشی از نیروهای درگیری جنگ مسلحانه در لیبی بوده‌اند، وارد این کشور شده‌اند و ضرورتا اصل بی‌طرفی را رعایت نمی‌کرده‌اند.

ایران از آذر ۱۳۳۴، عضو کنوانسیون‌های ژنو شده و از آنجا که جمهوری اسلامی از این الحاق بیرون نرفته، رعایت اصول کنوانسیون‌های ژنو که در ردیف قوانین ملی ایران است، لازم‌الاجراست.

نیروهای جمعیت هلال احمر ایران که نام آن پیش از انقلاب اسلامی «شیروخورشید سرخ» بوده و سپس به هلال احمر تغییر نام داده است، طبق کنوانسیون چهارگانه ژنو باید در مخاصمات مسلحانه بی‌طرف باشد؛ چرا که ماموریت این نیروها اساسا حمایت از جان انسان‌ها و کمک به آن‌ها از جمله در زمان درگیری‌های نظامی بدون تبعیض و اعمال هرگونه اولویت‌بندی بر اساس نگاه سیاسی و نظامی است.

امدادگران و پزشکان از جمله اعضای جمعیت صلیب سرخ در کشورهای جهان یا هلال احمر ایران نباید خدمتشان به تقویت نظامی بخشی از نیروهای درگیر منجر شود و به همین دلیل هم در جنگ‌ها آزادانه فعالیت می‌کنند و هدف جنگی برای هیچ‌کدام از طرف‌های درگیری محسوب نمی‌شوند.

سوءاستفاده از نشان و علامت‌های امدادی هلال احمر یا وارد شدن نیروهای امداد و پزشکی جمعیت هلال احمر به نفع یکی از طرف‌های جنگ، این اصل فوق‌العاده مهم را زیر سوال می‌برد.

وضع کنونی در صورت استمرار، به مرور نیروهای امدادی را در خطری قرار می‌دهد که هدف جنگی شوند که تخلف و اقدام غیرقانونی است؛ به نحوی که می‌تواند «جنایت جنگی» با قابلیت پیگرد بین‌المللی متخلف باشد.

اثبات چنین اقدامی از سوی نیروی قدس سپاه پاسداران یعنی درگیر کردن امدادگران جمعیت هلال احمر به نفع یکی از طرف‌های درگیری یا استفاده از علامت‌ها و نشان‌های امدادی برای سربازان و نظامیان، با هدف فریبِ بخشی از نیروهای درگیر که می‌تواند بدون اطلاع نیروهای امدادی صورت گیرد، صدمه جبران‌ناپذیری به اعتبار جمعیت هلال احمر ایران وارد می‌کند.