هما در آستانه صعود یا در حال سقوط؟
بابک تقوایی
Image copyrightBABAK TAGVAEEImage captionایران ایر دو فروند ایرباس ۳۱۰ سری ۳۰۴ در خدمت دارد. اخیرا این هواپیما که در تصویر میبینید با رجیستر EP-IBK از رده خارج شد
هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران؛ ایران ایر یا هما هم اکنون روی کاغذ ناوگانی متشکل از ۳۹ فروند هواپیما دارد (بدون در نظر گرفتن هواپیماهای از رده خارج شده مثل ناوگان ۷۴۷) اما از این تعداد تنها ۲۱ فروند عملیاتی هستند که اکثر آنها بیش از ۲۵ سال سن دارند. این در حالی است که این شرکت در سال ۱۳۵۷ دارای ۲۶ فروند هواپیمای عملیاتی بود که قدیمیترین آنها ۱۰ سال سن داشت و میانگین سنی ناوگان زیر ۷ سال بود. ناوگانی که قرار بود در سال ۱۳۶۰ به ۳۰ فروند و سپس در سال ۱۳۶۲ به ۴۰ فروند برسد.
تاریخچه کامل هما پس از انقلاب را اینجا بخوانید.
ناوگان پروازی کنونی ایران ایر متشکل از هشت فروند ایرباس ۳۰۰ در سه مدل، یک فروند ایرباس ۳۱۰، پنج فروند ایرباس ۳۲۰، سه فروند فوکر ۱۰۰ و پنج فروند ام دی ۸۲ استیجاری است، در کنار یک فروند هواپیمای باربری بوئینگ ۷۴۷ که بیشتر روزهای سال به علت نبود مشتری و پرواز در گوشهای پارک است.
Image copyrightBABAK TAGHVAEEImage captionروزگاری ناوگان بوئینگ ۷۲۷ میانبرد ایران ایر نماد پیشرفت این شرکت بود، پس از فرود اضطراری این بوئینگ ۷۲۷ (که در تصویر میبینید) بدون ارابه فرود در سال ۱۳۹۰، بتدریج تعداد دو فروند بوئینگ ۷۲۷ باقیمانده این شرکت از مجموع ۹ فروندی که در سال ۱۳۵۷ داشت در سال ۱۳۹۱ از رده خارج شدند
شرکت بوئینگ در سال ۱۳۹۳ اقدام به لغو تحریم لوازم یدکی برای تمامی بوئینگهای خریداری شده پیش از انقلاب کرد، اما امروز حتی یک فروند از این بوئینگها در خدمت ایران ایر نیست تا لغو این تحریم اثر مثبتی داشته باشد.
پروازهای داخلی
هواپیماهای عملیاتی این شرکت در حال حاضر سه فروند فوکر ۱۰۰، چهار فروند ایرباس ۳۰۰ و پنج فروند ام دی ۸۲ استیجاری فرسوده هستند که پس از از رده خارج کردن ناوگان بوئینگ ۷۲۷ در سال ۱۳۹۱ اجاره شدند. کمبود هواپیما سبب شده است که از ناوگان شش فروندی ایرباس ۳۲۰ این شرکت که عمدتا در پرواز به مقاصدی مثل دوحه، کویت، دوبی، کراچی ، بغداد، نجف و بمبئی استفاده میشدند بیش از پیش در پروازهای داخلی استفاده شود و حتی یکی از آنها که از سال ۱۳۹۰ از رده پروازی خارج بود در سال جاری دوباره راه اندازی شده و پس از تعمیر در مهرماه ۱۳۹۵ به خدمت بازگردانده شده است.
Image copyrightBABAK TAGHAVEEImage captionهواپیمای جنجالی EP-ICD که به خاطر رنگ آمیزی روی سکان عمودی و عبارت بزرگ Cargo در ماهوارههای جاسوسی آمریکا در فرودگاه دمشق در سال ۱۳۹۰ رصد شد و آمریکا فشار زیادی را به ایران ایر برای در اختیار دادن این بوئینگ ۷۴۷ باربری به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح برای حمل تسلیحات و کمکهای دارویی وارد کرد
پروازهای بینالمللی
برای پروازهای بینالمللی به مقاصد اروپایی تنها چهار فروند ایرباس بی ۴ سری ۶۰۵ آر و دو فروند ایرباس ۳۱۰ موجود هستند. دو فروند ایرباس ۳۱۰ موجود عمدتا برای پرواز به مقاصدی مثل بیروت، دوبی، رم، لندن، میلان و وین استفاده میشدند اما یک فروند از آنها روز ششم مهر در فرودگاه امام خمینی تهران به یک فروند ایرباس ۳۴۰ ماهان برخورد کرد که سبب آسیب شدید سازهای به هواپیما شد و آن را زمینگیر کرد.
بازسازی ناوگان ایران ایر رویا یا واقعیت؟
پس از توافق هستهای رسانههای داخلی و بینالمللی اخبار خرید گسترده هواپیماهای مسافربری برای شرکت ایران ایر را با آب و تاب مخابره کردند، اما این موضوع بررسی نشد که آیا این خریدها محدود به تفاهمنامههای تبلیغاتی هستند یا در نهایت منجر به بازسازی ایران ایر خواهند شد.
Image copyrightBABAK TAGHVAEEImage captionیکی از ۸ فروند بوئینگ ۷۴۷ ای که ایران ایر در سالهای اخیر از رده خارج کرد. این هواپیما با رجیستر EP-IAM ساخت سال ۱۹۷۹ بود
ایران ایر اکنون شرکتی است که به سه دلیل تحریم، ضعف مدیریت و مشکلات داخلی فقط ۲۱ فروند هواییمای پروازی دارد که اکثرا فرسوده هستند و به دلیل کمبود هواپیما برای پروازهای داخلی و خارجی این شرکت تبدیل به پرتاخیرترین شرکت هواپیمایی ایران پس از ایران ایرتور شده است، مسیرهای پردرآمد بین المللیاش را به مقاصد آسیایی از دست داده و با مشکلات مالی برای پرداخت دستمزد کارکنان خود دست و پنجه نرم میکند.
پس از توافق هستهای و لغو شماری از تحریمهای بینالمللی، ایران ایر برای بازسازی ناوگان پروازی کوتاهبرد و برد بلند خود سعی در خرید هواپیماهای مسافربری کرد و ابتدا با ایرباس و ATR (زیرمجموعه ایرباس درایتالیا و سازنده هواپیماهای ۵۰ نفره) و سپس با بوئینگ شروع به مذاکرات و انعقاد تفاهمنامه کرد. اما گذر زمان نشان داد که به دلایل مختلف امکان جلب اعتماد سرمایهگذاران بینالمللی برای تامین بودجه و اخذ وام برای خرید این هواپیماها فعلا امکانپذیر نیست.
Image copyrightBABAK TAGHVAEEImage captionامروز چهار فروند ایرباس ۳۰۰ سری ۶۰۰ ایران ایر (Airbus A۳۰۰B۴-۶۰۵R) ستون فقرات ناوگان پروازهای بینالمللی و بخصوص اروپایی این شرکت را تشکیل میدهند. این چهار هواپیما بین ۲۲ تا ۲۴ سال سن دارند. هواپیمای EP-IBA که در تصویر میبینید در حال حاضر در حال تعمیر اساسی در تاسیسات مهندسی ایران ایر در مهرآباد است
خرید از ایرباس
پس از ماهها مذاکره بین مدیران ایران ایر و شرکت ایرباس و نشر اخبار ضد و نقیض در رسانهها، در نهایت در جریان سفر حسن روحانی، رئیس جمهورایران به فرانسه و ملاقات او با فرانسوا اولاند، رئیس جمهور این کشور در روز ۸ بهمن ماه سال ۱۳۹۴، تفاهمنامهای برای خرید ۱۱۸ فروند هواپیمای ایرباس به ارزش مجموعا ۲۵ میلیارد دلار امضا شد. این ١١٨ هواپیما متشکل بودند از:
۴۵ فروند ایرباس ۳۲۰ و ۳۲۱ میان پیکر و تک راهرو، ۴۵ فروند ایرباس ۳۳۰ برای جایگزین کردن ناوگان فرسوده و پهن پیکر ایرباس ۳۰۰ و ۳۱۰، شانزده فروند ایرباس ۳۵۰ و دوازده فروند ایرباس ۳۸۰ برای پروازهای بینالمللی به جای ناوگان بوئینگ ۷۴۷ ایران ایر.
همزمان تفاهمنامهای هم برای خرید ۲۰ فروند ای تی آر ۷۲ سری ۶۰۰ با شرکت ای تی آر منعقد شد، برای خرید هواپیماهای جت ملخی (Turboprop) مدرن مناسب برای جایگزینی ناوگان فرسوده فوکر ۱۰۰ ایران ایر در مسیرهای داخلی و کوتاهبرد.
البته خرید این هواپیما نیز منتقدانی دارد زیرا آن را برای فرودگاههای در ارتفاع بالا از سطح دریا و آب و هوای گرم و خشک ایران مناسب نمیبینند اما برای جایگزینی ناوگان فوکر ۱۰۰ ایران ایر، این هواپیما با حداقل قطعات آمریکایی تنها گزینه موجود است.
Image copyrightBABAK TAGHVAEEImage captionEP-IBJ یکی از چهار ایرباس ۳۰۰ فرسودهای است که شرکت قشم ایر در اواسط دهه ۱۳۸۰ از شرکت انور ایر ترکیه خرید و در نهایت به ایران ایر رسید. امروز هنوز سه فروند از آنها با میانگین سنی ۳۳ سال در پروازهای داخلی مسیرهای پر پرواز استفاده میشوند
خرید از بوئینگ
ماهها پس از امضای تفاهمنامه با ایرباس و ای تی آر برای خرید ۱۳۸ فروند هواپیما که بعدا با کاهش ۱۲ فروند از آنها (لغو برنامه خرید ایرباس ۳۸۰) به ۱۲۶ فروند رسید، ایران رسما از بوئینگ درخواست خرید ۱۰۹ فروند هواپیما کرد. پس از کش و قوسهای فراوان با این درخواست موافقت شد و بر اساس آن نخستین فروند از هواپیماها باید در سال ۲۰۱۷ تحویل داده میشدند و آخرین فروند از آنها در سال ۲۰۲۵.
این ۱۰۹ فروند هواپیما به ارزش ۲۷ میلیارد دلار متشکل از ۳۴ فروند هواپیمای پهن پیکر شامل ۱۵ فروند بوئینگ ۷۷۷ سری ۳۰۰ ئی آر، پانزده فروند بوئینگ ۷۷۷ سری ۹۰۰ و چهار فروند بوئینگ ۷۴۷ سری ۸۰۰ به همراه چهل فروند هواپیمای بدنه باریک بوئینگ ۷۳۷ مکس بود. قرار بود شش فروند بوئینگ ۷۳۷ ان جی هم به صورت نو تحویل ایران ایر گردند (مجموعا ۸۰ فروند هواپیمای نو به ارزش ۱۷.۶ میلیارد دلار) و ۲۹ فروند بوئینگ ۷۳۷ ان جی هم بصورت اجاره به شرط تملیک از سال ۲۰۱۷ تحویل ایران گردند (به ارزش ۹.۴ میلیارد دلار).
شرکت بوئینگ ۲۳ تیرماه امسال برای نخستین بار به طور رسمی مذاکره با ایران برای فروش هواپیماهای مسافربری را تأیید کرد. بر اساس بیانیه رسمی بوئینگ، ۸۰ فروند هواپیمای مسافربری به ارزش ۱۷.۶ میلیارد دلار قرار به ایران فروخته شود و دیگر حرفی از اجاره به شرط تملیک ۲۹ فروند بوئنیگ ۷۳۷ دیگر به میان نیامد.
Image copyrightBABAK TAGHVAEEImage captionبوئینگهای ۷۴۷ اس پی ایران ایر که در سالهای اخیر در مسیرهای آسیایی استفاده میشدند در سه سال گذشته از رده خارج شدند. خرید چهار فروند ایرباس ۳۳۰ جدید ایران ایر برای پر کردن خلاء این هواپیما و برقراری دوباره مسیرهای آسیایی است
اما یک هفته پیش از آن (۱۷ تیر) سال ۱۳۹۵، نمایندگان کنگره آمریکا درخواست کردند برای فروش این هواپیماها به ایران محدودیتهایی اعمال شود تا به گفته آنها، از این هواپیماها برای حمایت از "تروریسم" استفاده نشوند.
راه حلی موقت برای بازسازی ناوگان
به دنبال برنامه از رده خارج کردن دو فروند بوئینگ ۷۴۷ ایران ایر در اردیبهشت و خرداد سال ۱۳۹۵، ایران ایر تصمیم به خرید دو فروند ایرباس ۳۳۰ سری ۲۴۳ شرکت هواپیمایی امارات گرفت که بتازگی بازنشست شده بودند. مذاکراتی صورت گرفت اما در نهایت به علت عدم تخصیص اعتبار توسط بانکهای داخلی به بهانه بلاتکلیفی برنامه خصوصیسازی هما، این خرید صورت نگرفت و در نهایت پس از بازنشستگی دو فروند بوئینگ ۷۴۷، ایران ایر مسیرهای آسیایی خود را از دست داد و این مسیرها را به شرکت "خصوصی" هواپیمایی ماهان واگذار کرد.
ایران ایر همچنین برای خرید ۱۰۶ فروند ایرباس که تفاهمنامه اولیه آن در سفر حسن روحانی به فرانسه امضا شده بود، با مشکل تامین بودجه مواجه شد که علت آن بیاعتمادی به شرایط اقتصادی و سیاسی ایران و همچنین عدم ریسک پذیری موسسههای سرمایهگذاری غربی بود.
Image copyrightBABAK TAGHVAEEImage captionبوئینگهای ۷۴۷ اس پی ایران ایر که در سالهای اخیر در مسیرهای آسیایی استفاده میشدند در سه سال گذشته از رده خارج شدند. خرید چهار فروند ایرباس ۳۳۰ جدید ایران ایر برای پر کردن خلاء این هواپیما و برقراری دوباره مسیرهای آسیایی است
این مشکل تا به امروز حل نشده و تنها خرید بیست فروند هواپیمای منطقهای ای تی آر ۷۲ سری ۶۰۰ به علت زمینگیری ناوگان فوکر ۱۰۰ ایران ایر با جدیت دنبال شده است. در اولین روزهای مهر امسال شرکت ای تی آر یک فروند از این هواپیما را به ایران آورد تا در چند مسیر داخلی پرواز کرده و آزمایش شود.
در هفتههای گذشته اخبار ضد و نقیضی از توافق ایران ایر و ایرباس برای خرید فوری ۱۷ فروند هواپیمای ایرباس ۳۲۰ و ۳۳۰ نو از سوی طرفین مذاکره شنیده شد اما عباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بینالمللی وزارت امور خارجه تحویل هواپیماها دو هفته پیش گفت تحویل هواپیماها به "تاخیر" خواهد افتاد.
اکنون اصغر فخریه کاشان قائم مقام وزیر راه و شهرسازی میگوید قرارداد خرید هواپیما ازشرکتهای بوئینگ و ایرباس به تفاهم نهایی نزدیک شده است و "تا پایان امسال به طور قطع تعدادی از هواپیماهای ایرباس و بوئینگ وارد ایران میشوند."
چنانچه این خرید به نتیجه برسد، مشکل تامین هواپیماهای پهن پیکر برای پروازهای اروپایی و آسیایی ایران ایر موقتا حل میشود.
Image copyrightBABAK TAGHVAEEImage captionEP-IBD یکی از چهار فروند ایرباس ۳۰۰ سری ۶۰۰ ایران ایر است که در پروازهای بینالمللی استفاده میشوند. این هواپیما در ماه گذشته به مقاصد بین المللی مثل آمستردام، پاریس، هامبورگ، فرانکفورت، دمشق، میلان و گوتنبرگ پرواز داشته است
نگرانی دولت آمریکا از فروش هواپیماهای بوئینگ به ایران
شرکت هواپیمایی ملی ایران (هما) که پس از انقلاب هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران نام گرفت نه تنها نتوانسته شکوه گذشته خود را حفظ کند، بلکه در آستانه ورشکستگی قرار دارد و اگر حمایتهای دولتی نبود تا به امروز ورشکسته شده بود. این سوال همواره وجود داشته است که عوامل این پسرفت و عقبماندگی مهمترین شرکت هواپیمایی ایران چیست. آیا تحریم های بینالمللی مسبب این بحران هستند؟
یکی از نگرانیهای آمریکا حضور نظامی ایران در سوریه است. با اینکه انتقال بار و نیرو عمدتا با هواپیماهای ترابری ایلیوشین ۷۶ نیروی هوایی سپاه و ارتش ایران و نیروی هوایی روسیه (مستقر در تهران) و شرکت هواپیمایی سوریه انجام گرفته (به همراه ۸ فروند سی ۱۳۰ نیروی هوایی ارتش) اما در مواقعی که این هواپیماها در ماموریتهای دیگری بودند از هواپیماهای مسافربری برای انتقال نیرو به سوریه استفاده شده است.
Image copyrightBABAK TAGHVAEEImage captionیکی از ایرباس های ۳۳۰ سری ۲۴۳ شرکت هواپیمایی امارات با ۱۴ سال سن که در سال جاری از رده خارج شد، مشابه دو فروندی که قرار بود ایران ایر خریداری کند
به دنبال تهدید های آمریکا، شرکت هواپیمایی ایران ایر از در اختیار قرار دادن هواپیماهایش برای استفاده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سپاه پاسداران برای انتقال تسلیحات و نیرو خودداری کرد و علت آن نیز عکسبرداری و شناسایی ماهوارههای آمریکایی از تنها بوئینگ ۷۴۷ ترابری ایران ایر با شماره ثبت کشوری EP-ICD در حال تخلیه بار در فرودگاه دمشق در سال ۱۳۹۰ بود.
آمریکا تحریمهای گستردهای را هم برای تامین لوازم یدکی هواپیماهای جت منطقهای BAe-۱۴۶ و RJ.۱۰۰ و RJ.۸۵ ساخت انگلستان متعلق به شرکت ماهان در سراسر دنیا وضع کرده که آن هم پس از استفاده از این هواپیماها برای انتقال بار و نیرو به سوریه بوده است.
Image copyrightBABAK TAGHVAEEImage captionستون فقرات ناوگان هواپیماهای منطقهای ایران ایر، فوکر ۱۰۰ هلندی بود که امروز به علت تحریمها تنها سه فروند از آن پروازی است و ایران ایر را با مشکل تامین هواپیما برای مسیرهای داخلی مواجه کرده است
با وجود اینکه از سال ۱۳۹۱ شرکت هواپیمایی ایران ایر هیچ هواپیمایی را برای انجام پروازهای نظامی به سوریه در اختیار ارتش و سپاه قرار نداده است، باز هم کنگره و دولت آمریکا خواستار اضافه کردن بندهای پیشگیرانه از انتقال این هواپیماها به شرکت هواپیمایی ماهان بودند.
________________________________________________________________________________________________________________
* بابک تقوایی، پژوهشگر، خبرنگار و عکاس هوایی و نویسنده سه کتاب در باره تاریخ نیروی هوایی و هوانیروز ایران است به نامهای "نیروی هوایی مدرن ایران"، "ببرهای ایرانی در جنگ" و "سلحشوران صحرا؛ هوانیروز در جنگ".
او فعالیت حرفهای خود را با نوشتن مقالاتی در باره نیروی هوایی در سال ۱۳۸۵ شروع و بعد به عنوان خبرنگار هوانوردی با نشریات ایرانی و انگلیسی همکاری کرد. او تا سال ۱۳۹۱ خبرنگار و عکاس ماهنامه صنایع هوایی سازمان نیروهای مسلح بود و به عنوان خبرنگار و پژوهشگر تاریخ هوانوردی با سایر نشریات فارسی زبان چون مجله صف (ارگان سازمان عقیدتی سیاسی ارتش) و دو ماهنامه هواپیما و جنگ افزار همکاری داشت. در سال ۱۳۹۰ مرکز پژوهشهای نظری نیروی هوایی ارتش از او به عنوان پژوهشگر تاریخ هوانوردی دعوت به همکاری کرد و یکی از مسئولان پروژه شناسنامه تفصیلی نیروی هوایی ایران بود.
بابک تقوایی بیش از ۳۰۰ مقاله در مورد نیروهای هوایی ایران، عراق، لیبی، روسیه، اوکراین و نبرد علیه تروریسم در خاورمیانه در مجلات هوانوردی انگلیسی، فرانسوی، روسی و یونانی به چاپ رسانده است. او اکنون تحلیلگر، خبرنگار و عکاس مجله هوانوردی نظامی به نام کمبت ایرکرافت (Combat Aircraft) و همچنین خبرنگار ویژه انتشارات شپارد است.
منبع:بی بی سی