چنین گفت رُستم به اسفنديار
مختار شلالوند



این داستان با اشاره به یادمان‌های دوران کودکی و نوجوانی، و شادیانه‌ها و شاهنامه‌خوانی‌های آن ایام، رزم رستم دستان و اسفندیار جوان را به تصویر می‌کِشد.
اسفندیار، پسر گشتاسپ، در تاریخ اسطوره‌ای و حماسی ایران، قهرمان جنگ‌های مقدس کیش زرتشتی است که بیشتر برای نبرد سوگ‌انگیزش با رستم، شناخته می‌شود. پرشورترین رویداد در کارنامهٔ اسفندیار، رزم او با رستم است که یکی از درازترین و از دید ادبی برجسته‌ترین بخش‌های شاهنامه است.
وی چنانکه خواهیم دید، توسط رستم(و با رهنمایی سیمرغ) با تیر درخت گز که به چشمانش برخورد کرد به خاک می‌افتد.
ــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ
روزگاری که شادی حرف اول را می‌زد
پیش از تولد من خانواده ما غربت‌نشین شهرهای جنوب، و در انتها اندیمشک، شده بودند، درآن روزگار از دنیای مجاز و دوستان مجازی خبری نبود، دیدارها واقعی، رو در رو، و اغلب سرزده صورت می‌گرفت، چقدر هم خوب بود، بویژه به هنگام شادی، اگرچه ناشادی‌های زندگی هم، در آمدوشد بودند و چون شَرِ نا‌خواسته، نابه هنگام روی سرت آوار می‌شدند. با این حال، این شادی بود که حرف اول را می‌زد، هنوز هم می‌زند. شادی اصل است، برای همین، در جستجویش به هر دری می‌زنیم و مَقدمش را عزیز می‌داریم. خلاصه، بودیم و «شادیانه» هم بود.
...
هنگام گِردآمدن دوستان و آشنایان، فقط کافی بود یه[یک] خوش صدای با صفائی هم باشد، نمی‌دونی چگونه، یه پیت حلبی، به زیبائی، جُور یک دُهل را می‌کشید و در یک‌چشم‌بهم‌زدن همه چیز آماده، و حیاط دَرندَشت‌مان را به میدان رقص بدَل می‌کرد. در آن معرکه، بینا بینا و بزران(که جملگی از ترانه‌های لکی هستند و مایه‌های اصلی رقص را تشکیل می‌دهند)، همه را به وَجد می‌آورد. صدایِ جاندار «بینا» و «بَزران» با وقارِ رقصِ وزینِ «سنگین سماع» چشمها را خیره می‌کرد.
...
همسایه ما «نامدار حسنوند» از پشت بام روبرو دست تکان می‌داد و «خاله زهرا» در کنارش با صدای آهنگین‌، «کِل» شادی می‌زد.
اکنون از آن انسان‌های نیک جز خاطره‌ای باقی نمانده‌است. نامداران رفتند و زهرا ها دیگر هلهله سرنمی‌دهند و «کِل» نمی‌زنند. انگار شادی هم گران‌سَر شده و خودش را می‌گیرد.
...
در ایامی که از آن حرف می‌زنم، گاه شاهنامه‌خوانی(شاهنامه‌خوانی‌‌ های شبانه علی مراد) به خانه‌ ما سرک کشیده جا بازمی‌کرد، تا شب‌های طولانی را کوتاه‌تر کند.
با بودن زنده یاد علی مراد(عامو عله)، که خود دلاوری ستبر و بلند‌بالا بود، داستان‌های شاهنامه جان می‌گرفت و جان و دل همه را همسو می‌کرد.
ــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ
اسفندیار روئین‌تن
اسفندیار پسر گشتاسب، مانند آشیل، سردار یونانی و زیگفرید(زیگورد)، اسطوره نروژی، روئین‌تن بود، یعنی زخم هیچ شمشیر و نیزه و سنانی، بر او کارگر نبود. وی بنا به رهنمود زرتشت در رود مقدس شنا کرده، تمام پیکرش روئین‌تن می‌شود، غیر از چشمانش که هنگام شنا، بسته شده و همچنان آسیب‌پذیر باقی می‌مانَد. باقی می‌ماند تا افسانه جاودانگی انسان، این آرزوی دیرینه بشر، همچنان بسته و سر به مُهر بمانَد.
گشتاسب، بارها اسفندیار دلاور را به جنگ دشمنان فرستاده و او پیروزمند بازگشته بود، بارها به اسفندیار وعده تاج و تخت داده و هربار پیمان‌شکنی کرده بود. اسفندیار که خود را شایسته اورنگ شاهی می‌دید، هربار از پدر خواستار تاج وتخت می‌شد، اما گشتاسب با ترفندی دیگر او را به جنگی تازه می‌فرستاد.
...
گشتاسب یک‌بار او را برای تسخیر قلعه «روئین دژ» می‌فرستد، که از جمله آزمون‌های دشوار بود و به هفت خوان اسفندیار معروف شده‌است. آزمایشی سخت به همان دشواری هفت خان رستم.
اسفندیار این بار هم پس از پشت سر گذاشتن هفت خان، به قلعه روئین‌دژ (محل نگهداری زندانیان ایرانی) می‌رسد، آن را تسخیر کرده، خواهران خود را از بند زندان آزاد می‌کند و دیگر بار پیروزمند به امید تاج و تخت پیش پدر بازمی‌گردد. اما گشتاسب این بار نیز از سپردن تاج شاهی به اسفندیار خودداری می‌کند.
کابوسِ از دست دادن تخت شاهی، گشتاسب را رها نمی‌کند، ناچار پیشگویان و اخترشناسان را فرامی‌خواند و به مشورت و چاره‌جوئی می‌پردازد و آخر سر درمی‌یابد، سرنوشت اسفندیار چنان رقم خورده که به دست رستم کشته می‌شود.
ــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ
رستم دست بسته نمی‌رود
گشتاسب با این آگاهی، به دنبال بهانه‌ای تازه می‌گردد، تا مگر اسفندیار دلیر را به مصاف رستم بفرستد. پس او را به نزد خود فرا خوانده، با نیرنگی تازه می‌فریبد و می‌گوید: «اسفندیار بدان که رستم، دچار نخوت و خود‌بینی شده و نافرمانی می‌کند. به سیستان برو و او را با دست بسته به دربار بیاور. کز آن پس صاحب تاج خواهی شد و پادشاهی سزاوار تو خواهد بود و می‌توانی بی دغدغه بر تخت شاهی تکیه کنی!»
گشتاسب با این نقشه اهریمنی، که چیزی جز بدرقه پسر به کام مرگ نیست، جان اسفندیار را به خاطر تاج و تخت به تاراج می‌دهد.
اسفندیار جوان ناتوان از درکِ پندارِ نا پاکِ پدر، شرط وی را پذیرفته با سپاهی به همراهی فرزندان و نزدیکان خود به زابل رفته، به نزدیک منزلگه رستم خیمه زده و پیام گشتاسب را بوسیله پسرش بهمن برای رستم می‌فرستد.
بهمن با استقبال گرم رستم روبرو می‌شود. پس از آن، فرمان گشتاسب(به بند کشیدن رستم و بردنش به بارگاه شاه) را به وی تقدیم می‌کند و این نهایت خفت و ذلت برای رستم بود که البته آن پهلوان نمی‌توانست بپذیرد...
...
هنگام شاهنامه‌خوانی(که پیشتر اشاره کردم)، نقالِ داستانِ پر فراز و فرود اسفندیار، ناگهان همچو رستم، دگرگون می‌شد.
من هنوز لحن گفتارِ عامو عله را بیاد دارم که با غرور تمام می‌گفت «یه هرنه ماو» یعنی «این هرگزعملی نیست»، « روسم وَ دسِ بسی؟» (رستم با دست بسته؟)
وی بعد از مکثی طولانی، سر از شاهنامه برگرفته، چشم در چشم ما می‌دوخت و می‌گفت: «روسم دس بَسریا نِمَه چو»(رستم دست بسته نخواهد رفت).
بعد با نگاهی پرسش‌گرانه، رای تو را نیز جویا می‌شد، که به نظر شما، آیا رستم می‌بایست تسلیم خواست گشتاسب نابکار شود؟ یا تن به این خِفَت نداده، همچنان آزادگی را پاس بدارد؟
این جا هرکس رای و موضع خود را درمی‌یافت. نقال داستان، گوئی خود رستم بود بی‌کم‌وکاست، و زیر بار آن خفت و تسلیم نمی‌رفت.
گویی سخن فردوسی و حرف عامو عَله(علی مراد) و رای شنونده همه بر هم، منطبق و یکی می‌شدند. سپس نقال با صدای پُر آهنگش، سخن و رای همه را از زبان رستم چنین بیان می‌کرد: «نبندد مرا دست، چرخ بلند»
چنین گفت رستم به اسفندیار
که کردار ماند ز ما یادگار
کنون داده باش و بشنو سخن
ازین نامبردار مرد کهن
که گوید برو دست رستم ببند
نبندد مرا دست، چرخ بلند
...
گشتاسب از اوّل هم می‌دانست، که رستم با تمام دلبستگی و علاقه‌اش به اسفندیار تسلیم شرط او نمی‌شود. پیام دلجویانه و درعین‌حال تهدیدآمیز اسفندیار که بوسیله بهمن، به رستم ابلاغ شد، مضمونی جز تباهی و تسلیم نداشت، چرا؟ چون به بند کشیدن رستم نام نیک و آزادگی او را خدشه‌دار می‌کرد، بعلاوه، اگر آن تهمتن تسلیم می‌شد و بند و زنجیر را می‌پذیرفت، قادر به مقابله با نیات شوم گشتاسب نبود.
...
به روایت فردوسی، سیمرغ چاره‌گر، رستم را از رویارویی با اسفندیار منع کرده و برایش فاش می‌سازد، که نبرد با اسفندیار، شگون ندارد و هر آن کس او را بکشد، روزگارش جز به سیاهی و رنج نخواهد گذشت، عمرش نیز به زودی بسر خواهد آمد.
از همین رو رستم، همه تلاش خود را می‌کند تا درگیری روی ندهد، اما تمامی رایزنی‌ها و پیشنهادهایش توسط اسفندیار به ریشخند گرفته شده و نتیجه‌ای بدست نمی‌آورد.
القصه، نیرنگ گشتاسب به نتیجه می‌رسد و آن دو پهلوان با هم گل‌آویز می‌شوند.
روز اول رزم از سحر تا دیرگاه، به درازا می‌کشد و فراوان سنان و نیزه و گرزِگران بر سر و روی هم می‌کوبند، هنگام غروب، تهمتن، خسته از زخم‌های بیشمار و همچنین نا امید از توان بازوان خویش از اسفندیار می‌خواهد بقیه نبرد را سحرگاه روز بعد ادامه دهند.
رستم به نزد سپاه باز می‌گردد، با تنی زخم دار و خسته. او حتی به فکر گریز از رزمگاه هم می‌افتد که زال پریشان‌حال، پَر سیمرغ را آتش می‌زند و او را به یاری می‌طلبد.
سیمرغ بی درنگ زخم‌های رستم را درمان کرده، و راز چشمان اسفندیار را به او، یادآورشده، به رستم می‌گوید که اسفندیار روئین تن است و تنها جای آسیب پذیرش چشمان اوست، تنها چاره کار، تیری دو شاخه از درخت گز است و آن درخت در چین و با آب انار پرورش یافته‌است.
سپس، سیمرغ با پرواز بلندش به همراه زال مسافت دور را می‌پیماید و تیر دو شاخهِ چوب گز را بر می‌گزینند و چنانکه سیمرغ می‌خواهد، آن را به کمک آتش راست کرده و برآن چند پَر پرنده نشاندند تا تیر گز آماده پرتاب شود.
سحرگاهِ روز بعد تهمتن با تنی آزاد و آراسته به سازوبرگ نبرد، در میدان کارزار ظاهر می‌شود. اسفندیار جوان از پیکر سالم و بی زخم رستم شگفت‌زده شده و درمی‌یابد زخم‌های رستم با کمک و چاره‌جوئی و مداوای زال بهبود یافته و دوباره عازم کارزار شده‌است.
روزِ دوم رزم، رستم، بار دیگر از در دوستی وارد شده و اسفندیار را از کارزار منع می‌کند.
زدل دور کن شهریارا تو کین
مکن دیو را با خرد همنشین
ولی او هیچ حرفی غیر از دستور گشتاسب را نمی‌پذیرد و جواب رستم را با تمسخر می‌دهد، دراین هنگام تیری به سوی رستم می‌اندازد که بر ترک رستم می‌نشیند[...]
یکی تیر بر ترک رستم بزد
چنان کز کمان سواران سزد
رستم که دیگر هیچ امیدی به آشتی ندارد، با اندوه، دست به کمان برده و تیر برگزیده را به زه می‌گذارد و چشمان اسفندیار را نشانه می‌رود.
تهمتن گَز اندر کمان راند زود
بر آنسان که سیمرغ فرموده بود
بزد تیر بر چشم اسفندیار
سیه شد جهان پیش آن نامدار
اسفندیار گُرد، به زمین درمی‌غلتد و روزگار پیش چشمانش تیره و تارمی‌گردد، او در این هنگام به نیرنگ گشتاسب و دامی را که او پیش پایش نهاده، اعتراف می‌کند. در واپسین سخنانش از رستم می‌خواهد، بهمن پسرش را نزد خود نگه دارد، فنون رزم و سپاهیگری و کمانداری به او بیاموزد. رستم که غرق ماتم و خیس اندوه شده بود خواست اسفندیار را می‌پذیرد و …(...)...

منبع:پژواک ایران


مختار شلالوند

فهرست مطالب مختار شلالوند در سایت پژواک ایران 

*آنچه که دیدی بگو، آنچه شنیدی بگو  [2023 Jun] 
* ای باد اگر به گلشن اَحباب بگذری...   [2023 May] 
*پاسخ به خانواده حمید نوری  [2022 Dec] 
* اصلاح طلب،اصولگرا دیگه تمامه ماجرا  [2022 Oct] 
*ارثیه ای که از خمینی،به احمدی نژاد و اینک به نمایندگان ضد خلقی مجلس رسیده.  [2022 Sep] 
*نگاهی از «کارخانه آدمکشی» رژیم  [2022 Sep] 
*تلاش‌های همسوی رجوی و حمید نوری در پرونده برادرم حمزه  [2022 Jul] 
*دادگاه حمید نوریَ و داستان شهادت یک ساک  [2022 Feb] 
*دادگاه حمید نوری و پژواک فریاد دادخواهان  [2022 Jan] 
*«من قهرمان یا چنین چیزی نبودم»  [2022 Jan] 
*حمید نوری و«نه زیستن نه مرگ»  [2021 Oct] 
*«نه زیستن نه مرگ» زبان می‌گشاید  [2021 Sep] 
*دستگیری حمید نوری و دادگاه وی، محک آزمایش همه ما  [2021 Aug] 
*خانواده‌های دادخواه بین دو سنگ آسیاب  [2021 Jul] 
*خط دادن به وکلای حمید نوری، اوج بی شرمی است  [2021 Jun] 
*مهدی تقوایی- یکی داستانیست پر از اشک چشم  [2021 May] 
*محاکمه حمید نوری ، محک دوری و نزدیکی به جنبش دادخواهی  [2020 Dec] 
*درباره «عظمت» ناشناخته ایرج مصداقی  [2020 Nov] 
*بمباران اندیمشک  [2020 Nov] 
*آستانبوسی و چاکرمنشی یک عنصر فرومایه  [2020 Sep] 
*آقای هادی خرسندی از شما انتظار می رود  [2020 Aug] 
* جنازه های سیاسی سر بر می دارند   [2020 Jul] 
*مهدی تقوائی و برخی از رنج هایش  [2020 Mar] 
*ورشکستگی ایدئولوژیکی رهبری مجاهدین  [2020 Feb] 
*باز داشت حمید نوری و دلواپسان آشار و نهان  [2019 Dec] 
*سخنی از سر درد  [2019 Nov] 
*«همیشه به یادت هستم مقاومت»   [2019 Nov] 
*از تاریخ هیچ درسی نگرفتید  [2019 Nov] 
*کار گر قهرمان  [2019 Aug] 
*طاقت سر کردن شب   [2019 Jun] 
*روزی روزگاری؛ از بندرعباس تا تهران  [2019 Mar] 
*شمخانی و قتلی که در سال ۵۹ مرتکب شد  [2019 Jan] 
*دارجنگه غم های درخت بلوط [2019 Jan] 
*شرمی از مظلمه خون سیاووشش باد  [2019 Jan] 
*سیاوش‌کُشی، رسم دیرین روزگار  [2018 Oct] 
*چنین گفت رُستم به اسفنديار   [2018 Aug] 
* مامان عمو تفنگ نداشت  [2018 May] 
* خیمه شب بازانِ شهرِ ما ‏   [2018 Apr] 
*بازهم ۶۷  [2017 Sep] 
* تابستان ۶۷ هنوز میسوزد و دود می کند   [2017 Aug] 
*پناهنده  [2017 Jun] 
*دوستی‌های بی‌مانندش   [2017 Apr] 
*«زندان یونسکو» و درختان تنومندش  [2016 Oct] 
*قاتلانی که با خمینی به جهنم رفتند  [2016 Sep] 
*فایل صوتی آیت‌الله منتظری و مفتشان عقیده  [2016 Aug] 
* «یه مرد بود یه مرد»  [2016 Jan] 
*دل نوشته ای برای دوست نازنین عباس رحیمی که همچنان زندگی را می سراید  [2015 Dec] 
*قتلعام شصت و هفت و گل‌هائی که پَرپَر شدند  [2015 Aug] 
*تهمت و افترا دیگر اثر ندارد  [2015 Apr] 
* دیگی که برای من نجوشد، سر سگ در آن بجوشد!  [2015 Apr] 
*ردیه نویسان  [2015 Feb] 
*اسیر کشی سال شصت و هفت، درد ها و درس ها  [2014 Sep] 
*گزارش ۹۳ و انتظاری که بر آورده نشد  [2014 Aug] 
*مادر و چشمان پر از اندوهش  [2014 May] 
*نامه سرگشاده ایرج مصداقی و شرح یک درد.  [2013 Jul] 
*کوچه خاطره ها و طوطی داش اکل (یادی از آقا رضا و گلهای زیبائی که در دهه شصت پژمردند)  [2013 Feb] 
*«حاج‌آقا رضا» پایش را از گلیم‌اش دراز تر می‌کند  [2012 Jul] 
*اوین ویران شوی   [2012 Jun] 
*کُچیرِ سر به دار  [2012 May] 
*مادر کوگی به فرزندان دلاورش پیوست   [2011 Nov] 
*به بھانه ی انتشار کتاب رقص ققنوس ھا و آواز خاکستر  [2011 Sep] 
*پيکار با تبعيض جنسي ، خانم آندره ميشل ترجمه‌ي زنده ياد محمد جعفر پوينده در گرامی داشت 8 مارس روز جهانی زن  [2011 Mar] 
*که می رویم به داغ بلند بالائی  [2010 Jan] 
*کمال؛ به خاک افتاده عشق، یادی از کمال رفعت صفائی  [2009 Dec]