زیست مستبدانه چه نسبتی با حیات دینی دارد؟
سیامک صفاتی

 شگفت انگیز است که چرا حکومتهای دینی که مُصر بر تلائم دین و سیاست اند و بر اجرای احکام شریعت توسط حکومت و همچنین بر  اِعمال فضایل اخلاقی در جامعه پافشاری می کنند، جوامع خویش را عملا بر خلاف آموزه های متون مقدس و یا در تضاد با اصول اخلاقی و ارزشهای انسانی اداره می نمایند؟ مگر غیر از این است که آفات و رذائل اخلاقی چون ریا، تزویر، دروغ، ظلم، تبعیض، تکبر، استبداد و خرافات و بسیاری دیگر منافی دینداری و خلاف فطرت و توصیه های عالمان دینی و مانع رشد و بلوغ و تعالی انسانی است و دین همانند سایر پدیده های بشری چون علم و فلسفه و ... بر این مدار  قرار گرفته تا ضمن کمک به شناخت و آگاهی از خود و جهان، به زنگار زدائی از آینه ی دل و به هر چه بهتر شدن انسان و جامعه ی بشری یاری رسانَد، ولیکن با این همه چرا ساختارها، نهادها، فرصت ها، امکانات، رفتارها، قوانین و حتی حکومت به گونه ای تنظیم، تعبیه و برقرار شده و می شود که رذائل توسعه یابد نه فضائل.

استبداد یا خودرأیی که بزرگترین رذیلتهاست در جوامع و حکومتها وجوامع مدعی دینداری حضوری بسیار پررنگ دارد، این مقوله را نه تنها باید دشمن انسان تلقی نمود بلکه بزرگترین دشمن دینی قلمداد می شود که آنان به نمایندگی از آن در رأس قدرت قرا ر گرفته اند، چرا ؟ بدین دلیل که منش و روش استبدادی مهیب ترین آفات و بیماری ها و آسیب ها را هم در عرصه ی قدرت و هم درخوی فرد فرد آحاد جامعه پدید می آورد، زیست مستبدانه در عرصه ی قدرت هیچ روزنه و زمینه ای برای نظارت، نقد و پاسخگویی در مقابل مردم باقی ننهاده  و نمی نهد. البته ممکن است از مظاهر و نهادهای به اصطلاح دموکراتیک جهت نشان دادن وجهه ی مردمی و مشروعیت خود استفاده کند اما در عمل با ایجاد هزینه های فراوان و مهندسی نهادهای مزبور و همچنین اِعمال فشار و سرکوب مخالفان و اِرعاب و تهدید دگراندیشان و تشکیل نهادهای موازی و همچنین نهادهای انتصابی عملا امکان نقد، نظارت، پاسخگویی و عزل حاکمانِ ناکارآمد و نالایق را از آنان سلب  نماید.                                                                                                                                                                    عدم چرخش آزاد و برابر قدرت بدلیل ساختار متصلب و تمامیت خواهانه ی حکومت های دینی مبتنی بر زیست مستبدانه منجر به عدم ورود انسانهای فرهیخته، شایسته و توانمند که فهم و خوانش دیگر از ایدئولوژی مستقر دارند در زمین قدرت می گردد، این رویکرد منجر به جامعه ایی بسته، تک صدایی و تبعیض آمیز می گردد که نتیجه ی آن فقر، نابرابری، شکاف طبقاتی، برقراری رانت و حق ویژه برای حاکمان مستبد و اعوان و انصارشان و فساد و خشونت خواهد بود.                                                                                                                قدرت استبدادی خود را مافوق قانون تصور می نماید به این دلیل که اگر در جامعه ای قانون مبنا و محور باشد ثبات، امنیت و پیش بینی پذیری و گشایش امکان تحقق می یابد، در این صورت آنان نخواهند توانست نامحدود و نامشروط عمل و حکومت کنند و همچنین با وجود ثبات و امنیت واستقرار قانون ملزم اند تا  جهت اداره ی امور طرح و برنامه ارائه نمایند و مضافا در خصوص عملکرد خود نیز باید پاسخگو باشند، اما مسئله ی اساسی تر زمانی روی می دهد که دو گانگی فی مابین قانون موضوعه و قانون شریعت حادث شود و یا نمایندگانی وارد مجلس شوند که منتخبین واقعی ملت نباشند و به دلیل فقدان دانش و تخصص و توانمندی و عدم آگاهی از مطالبات، خواست ها و نیازهای راستین مردم و عدم آگاهی از سیر شتابناک تحولات منطقه ای و جهانی قوانینی تصویب نمایند که نه تنها مشکلی را رفع نخواهد کرد بلکه مشکلی بر مشکلات پیشین خواهد افزود، لذا مشاهده می نماییم که تداوم وضع موجود با حاکمیت و قوانین و نهادهایی که خود را منطبق و مطابق نیازهای روزافزون جامعه نمی نمایند چه فجایع و آثار مخربی به بار خواهد آورد که البته این وضعیت باید به نفع نیروهای تحول خواه و نهادهای انتخابی تغییر یابد تا  مشکلات به تدریج حل شود.                                                                                                علماء وحاکمان دینی بدلیل اینکه خود را ولی و سرپرست مردم می دانند و مردم را صغیر و مهجور تلقی می کنند که امکان تشخیص خوب از بد خود را ندارند ، امکان رشد و بلوغ را از افراد سلب می نمایند در صورتی که تنها در شرایط و فضای آزاد و در اثر اعتماد به مردم ودر پی آزمون و خطا و در فرایند کوشش و کنش و بازیگری اجتماعی شرایط رشد و بلوغ ذهنی و فکری فراهم می گردد، نتیجه ناگزیر عدم باور به قدرت مردم در رشد و به کمال رساندن خود، این خواهد گردید که قدرت قضاوت وداوری در تمیز خوب از بد و حساسیت و دغدغه مندی به وضعیت جامعه و احساس مسئولیت به حقوق و تکالیف خود و دیگران از  مردم سلب  گردیده و یا بسیار کمرنگ می شود.                                                                                                                                                               تفکر استبدادی از سازمان یابی و تشکل یابی مردم در غالب احزاب، جامعه مدنی، سندیکاها، اتحادیه های مستقل جلو گیری می کند تا امکان قدرت یابی و همبستگی افراد را بگیرد، چرا که در این صورت مورد نظارت و پرسش مستمر مردم قرار خواهد گرفت و موازنه قوا از قدرت مطلقش خواهد کاست و دیگر اوست که خود را باید با قدرت مردم هماهنگ کند و به آنها پاسخگو باشد. لذا مشاهده می کنیم که در نبود جامعه مدنی پویا و احزاب مستقل و توانمند و سندیکاها و اتحادیه های مستقل و نیرومند، جامعه اتمیزه، منفرد، متفرق و کم توان در پیگیری مطالباتش خواهد شد و نتیجه ی آن افسردگی، یأس، استیصال و پرخاشگری می شود.

وجود استبداد به دلیل ماهیت آن که باعث تمرکز و تجمیع قدرت، ثروت و منزلت در اختیار فرد، افراد یا طبقه ای خاص می گردد باعث می شود تا مردم برای  نزدیک شدن به کانون قدرت و برخورداری از مواهب و مناصب ماسک به چهره بزنند، دروغ بگویند، ریا بورزند و خود حقیقی شان را پنهان نمایند، تملق و چاپلوسی پیشه کنند و تن به هر ذلتی بدهند لذا می بینیم که چگونه استبداد شخصیت و سرشت انسان ها را خُرد و متلاشی می سازد و امکان رشد و زندگی سالم و انسانی را از آنان سلب می نماید.                                                                                                      شاخص ترین ویژگی انسان و فصل ممیزه ی انسان از حیوان قدرت تعقل و عقل ورزی اوست، اما حکومت و جامعه ی استبدادی نمی گذارد تا عقل آدمی بصورت مستقل، خود بنیاد و منتقدانه به فعالیت بپردازد زیرا پیشاپیش برای عقل محدوده و خطوط قرمز تعیین می نماید که در حیطه ایی که حکومت تعیین می کند یا شرع عنوان می کند و یا از مقدسات تلقی می شود امکان پرسشگری و نقد و تحلیل ندارد لذا می بینیم که  این منش و روش به منزله ی نفی عقل می باشد چرا که سرشت عقل یعنی پرسشگری، سیالیت، تکثر، جستجوگری، نوآوری و عدم ایستایی چنانچه ما با پرسش  و نو آوری مخالفت کنیم با عقل مخالفت ورزیده ایم زیرا خدایی که عقل را در فرایند تاریخی آن آفریده، به ماهیتش و به تفاوتها، اختلافات، کثرت، پرسشگری و همه ی دستآوردهای ناگزیر آن وقوف داشته است.                                                                                                                 آیا ترس و هراس از اغیار جزء رذائل اخلاقی محسوب نمی شود، اما فشار و سرکوب موجب ترس می شود و ترس، قدرت، جسارت و نیروی اعتماد به نفس و مقاومت و پایداری انسان ها را تضعیف می نماید، لذا می بینیم انسانها برای رهایی از فشارهای جسمی و روانی و برای در امان ماندن از سرکوب و مجازات خود واقعی شان را پنهان می کنند و افکار و عقاید خود را مطرح نمی نمایند. با ادامه روند موجود استبداد به حیات خود ادامه می دهد، نتیجه ی قطعی و ناگزیر این نگرش مسدود شدن راه تعالی، توسعه و پیشرفت می باشد چرا که راه توسعه از میدان دادن به همه ی اندیشمندان، دلسوزان و انسان های آزاده و توانمند و متعهد به ارزشهای انسانی و دغدغه مند به حقوق دیگران می گذرد.                                                                                       تفکر استبدادی، دین، ایده، نظر و عقیده ی خود را کامل ترین و بهترین دین و ایده می داند و بدین سبب عنصر زمان را نادیده می گیرد و با  نا دیده انگاشتن تکثر موجود در جهان وعالَم انسانی و برای تحقق سریع و جهان گستر آن، به محو و سرکوب سایر گرایشات می پردازد تا با تلقی وارونه از وحدت، جوامع انسانی را به آرمان هایش رهنمون گردد. اگر بپذیریم که انسان ها ناکامل و ناقصند، پس ایده، تحلیل، تفسیر و طی طریق آنان چه در امور دینی و چه غیر آن همواره ناکامل باقی خواهد ماند. لذا اینکه بر اساس تحلیلی ناقص از انسانی ناقص انحصار، تمامیت، خود یقین پنداری، خود شیفتگی، تنگ نظری و جزمیت پیشه کنیم بسیار فاجعه آمیز خواهد شد چرا که آغاز ظلم، تبعیض، حذف، تکفیر، تفسیق، تضییق، فساد و خشونت خواهد شد.                                                                                                              لذا چنانچه تفکر و زیست استبدادی با این وسعت از رذائل و نتایج مخرب و آثار منفی همراه است که ماهیت و سرشت آدمی را منکوب و سرکوب می سازد و از رشد و شکوفایی استعداد های انسانی باز می دارد و از پیشرفت و توسعه ی جامعه انسانی جلوگیری می کند، به چه دلیل باید با دین که به زعم متون مقدس باعث آزادی از هر نوع سلطه گری و سلطه پذیری می شود و رهاننده ی آدمی از هر زندان درونی و بیرونی است و جملگی انسان ها را خالی از جبر و زور به خداگونگی دعوت میکند، تقارن و تلائم داشته باشد. وقت آن رسیده که استبداد، فرد سالاری، طبقه سالاری و زیست مستبدانه را در همه ی ابعاد و زمینه های حیات فردی و اجتماعی کنار بگذاریم، خاصه در حیات دینی.                                                                                                      

 گیرم که بود دین تو کامل                                           از کاملیش تو را چه حاصل                                                                                            

منبع:پژواک ایران


فهرست مطالب سیامک صفاتی در سایت پژواک ایران 

*حق مقاومت در مقابل زور و ستم و بیداد، حقی طبیعی و الهی  [2024 Jan] 
*ترا چنانکه تویی هر نظر کجا بیند  [2023 Dec] 
* وضع ما که بهتر شود  [2023 Sep] 
*وقتی انسان و خدا قربانی حکومت دینی می‌شوند، حکومت دینی برای چیست؟  [2023 Aug] 
* دین پرستی یا زیست انسانی توحیدی  [2023 Jul] 
*توحید، کثرت و جباریت  [2022 Oct] 
*قانون، در قفسِ قانون  [2019 Nov] 
*تا فقه نشینان سرزمین پارس  [2019 Jun] 
* از خود بیگانگی، یکی از بزرگترین نتایج تحمیل   [2019 May] 
*نکاتی در خصوص توسعه طلبی ایدئولوژی فقهی ‏   [2019 Mar] 
*شیوه های مهار غرایز در زیست جمعی   [2019 Feb] 
*‏چرا اقلیت وقتی به قدرت می رسند گذشته خود را فراموش می کنند؟‎  [2018 Dec] 
*سخنی کوتاه در خصوص قرآن   [2018 Dec] 
*نقدی بر پیوند دین و حکومت   [2018 Nov] 
* سخنی کوتاه در خصوص مجازات قصاص و اعدام   [2018 Oct] 
*هستی در مسیر خود آگاهی  [2018 Aug] 
*عالیجنابان باور کنید   [2018 Aug] 
*پرسشی چند در خصوص ایدئولوژی آخرالزمانی   [2018 Aug] 
*زیست مستبدانه چه نسبتی با حیات دینی دارد؟   [2018 Aug] 
*رویکردی به تبار شناسی خلقت انسان در قرآن  [2018 Jul] 
*انسان فراتر از ادیان   [2018 Jul] 
*عدم تحول فهم به معنی مرگ خدا   [2018 Jul] 
*آیا حفظ نظام اوجب واجبات است؟   [2018 Jun] 
*آیا ما به مقام انسانیت رسیدیم؟   [2018 Jun] 
*‏آیا پیشوایان دینی مقدس و معصومند؟   [2018 May] 
*چه نسبتی بین دموکراسی و زیست موحدانه برقرار است؟  [2018 May] 
*‏ آیا جمهوری اسلامی وبه عبارتی مردمسالاری دینی، در مرحله ایده، آزمون و عمل ‏موفقیت آمیز بوده است؟  [2018 May]