گفتگو با نیلوفر بیضایی در آستانه يازدهمين سالگرد کشتار پروانه و داريوش فروهر ـ یک پرونده، دو قتل

بمناسبت بزرگداشت یازدهمین سال کشتار فروهرها، خانم نیلوفر بیضایی با زبانی ساده و شیوه ای درخور تحسین نحوه این قتل را به روی صحنه آورده که در طول اجرا در شهرهای مختلف با استقبال هموطنان مواجه شده است. در این رابطه با خانم بیضایی به گفتگو می نشینیم:

ی. صفایی:خانم بیضایی کلید این تفکر چگونه خورده شد و چه عاملی با عث شد که این احساس در شما بوجود بیآید تا شیوه ی این قتل را بروی صحنه بیآورید؟ نقش خانم پرستو فروهر در انگیزه ی شما و طرح این سناریو چه بود؟

نیلوفر بیضایی:زمانی که قتل ها ی زنجیره ای در ایران اتفاق افتاد، من هم مثل بسیاری از مردم شدیدا تحت تاثیر قرار گرفتم. برای اینکه می دیدم بخشی از روشنفکری جامعه ما، آن بخش که در دراز مدت دارای پتانسیل تاثیرگذاری در فرهنگ و سیاست ماست، یکی یکی و به شکل فجیعی دارد از بین میرود.  ولی هنوز فکر اینکه بخواهم در این مورد، یک نمایشنامه کار کنم شکل نگرفته بود. این فکر چند سال بعد یعنی با یک فاصله زمانی ایجاد شد و بخصوص بعد از اینکه من بازمانده گان این جانباختگان را دنبال کردم. در مورد فروهرها، پرستو فروهر دخترشان به عنوان یکی از بازمانده های پیگیر قتل ها در این سالها که نه فقط در پیگیری پرونده ی قتل پدر ومادرش،  بلکه اصولا در  دادخواهی کشته شدگان قتل های زنجیره ای بسیار فعال شد. او هم در کار هنری و هم در زندگی بیرونی عملا یک رسالتی را بر دوش خودش دید که این رسالت دیگه مربوط به شخص او یا فقط خانواده ی او نبود بلکه می خواست که به کل جامعه بمربوط می شد. من تحت تاثیر این حضور قرار گرفتم . در عین حال فروهرها یک زوج بودند، یک زن وشوهر بودند که هر دو عمری کار سیاسی کرده بودند. ما در تاریخ سیاسی مان زنانی که اینقدر حضورشون برجسته باشه مثل خانم پروانه فروهر، کم داشتیم. بخصوص اینکه شخصیت خانم فروهر جنبه های دیگری نیز داشت. ایشان یک شاعر نیز بود. ما در این نمایش شعرهایش استفاده کردیم . اصولا حضور این زوج و تاثیری که میتوانستند دراین فضا بگذارند، در عین حال میزان شقاوتی که در قتل آنها از سوی دستگاه امنیتی صورت گرفت ، تمام اینها مسائلی بود که یکدفعه در جایی من را به این فکر رساند که باید این موضوع رابروی صحنه بیاورم. با پرستو فروهر صحبت کردم و به او توضیح دادم که به کلیه ی اسناد و مدارکی که در اختیار دارد ، برای نوشتن متن نیاز دارم. او نیز با خلوص نیت تمام این اسناد را در اختیار من گذاشت. من نزدیک به شش ماه بخانه پرستو می رفتم و تمام عکسها، اسناد و دست نوشته ها و هرچه که در مورد زندگی فروهرها جمع کرده بود، در اختیار من گذاشت .

ی. صفایی:در هر حال حاضر پس از اینکه این نمایشنامه در چندین شهر و کشور برگزار شده، احساس و نگاه تماشاگران و همینطور خودتان در مورد این نمایش چه بوده است؟

نیلوفر بیضایی:بهرحال زمانی که من تئاتر رو کار می کنم همیشه با این هدف و با این تصمیم کار می کنم که موضوعی که این تئاتر مطرح می کنه بتواند با تماشاگر رابطه برقرار کند و بتواند در او امکان تعمق ایجاد کند. من نمیخواهم فقط احساس بربیانگیزم، نمیخواهم حس همدردی ایجاد کنم چون این حس ها، حس های شخصی آدم هاست که هر چند محترم است، اما لحظه ای است. این نکته می تواند به خودی خود خوب باشد ولی من در تئاتر دوست ندارم که فقط با حس آدم ها بازی بخواهد بشود.  این حس برانگیخته می شود برای اینکه فاجعه بسیار وحشتناک است. در عین حال اینکه این پرسش ها برای خودم بود که کسانی که این قتلها را انجام دادند چگونه این توانایی را داشتند که 24 ضربه چاقو به یک نفر بزنند؟ چه میزان از باور و ایدئولوژی باید ذهن آدمی را بسته باشد که  فکر کند جنایتی که انجام می دهد، کار درستی است.  در اینجا از یکسو پرسپکتیو قاتلین است و از سوی دیگر پرسپکتیو  قربانیان . من سعی کردم در این کار همه اینها را منتقل بکنم.

ی. صفایی:با چه واکنش هایی مواجه شدید؟

نیلوفر بیضایی:واکنش های متفاوتی را دیدم که فکر میکنم دقیقا همین تفاوت واکنش ها بسیار مهم است. بخشی از تماشاگران ما را که کم هم نیستند، کسانی تشکیل می دهند که از این واقعه کم اطلاع یا حتی بی اطلاع بودند. این بخش بیان می کرد که اطلاعات بیشتری کسب کرده و با عمق فاجعه با دیدن کار آشناتر شده است. همچنین کسانی نیز بودند که فکر می کردند چیزی بر دانسته هایشان افزوده نشده است. تماشاگرانی بودند که به من گفتند این کار دارای یک تعادل فوق العاده میان ایجاد و برانگیختن حس و قدرت تعقل بوده و در عین حال جنبه ها و ظرافتهای ناشناخته ای را حتی برای کسانی که از این ماجرا اطلاعات زیادی داشتند، گشوده است. مهم این است که در مقابل یک تئاتر بی تفاوت نباشد. مهم این است که امکان بحث و تبادل نظر بوجود بیآید و اینکه دریافتهای تماشاگران بتواند میان خود آنها به گفتگو گذاشته بشود. من معمولا در سئوال و جواب های بعد از نمایش دوست دارم که این امکان بوجود بیاید تا هم با ما دیالگوگ بر قرار بشود و هم بین خود تماشاگران که تا به حال خیلی مثبت بوده.

ی. صفایی:یعنی در واقع میشود گفت که این کار شما موفقیت آمیز بوده است.

نیلوفر بیضایی:این را بقیه باید بگویند، آدم در مورد کار خودش نمیتواند بگوید که موفقیت آمیز بوده یا نه. ولی بهرحال من خیلی نشانه های بسیار مثبتی می بینم. می توانم بگویم که اکثر کسانی که با آنها برخورد کرده ام، کار را دوست داشتند.

ی. صفایی:خانم بیضایی لطف کنید برای خوانندگان روشن کنید که آیا در فکر این هستید که کارهایتان و بویژه این کار آخر بصورت سی دی در اختیار مردم قرار بگیرد، بویژه در ایران؟

نیلوفر بیضایی:تا به حال این کار را نکردیم. آلان در مورد این کار به دلیل اینکه برای ما بسیار از ایران پیغام میآید و از طرق مختلف از ما خواسته می شود، یک چیزی حدود سه یا چهار دقیقه آن را روی یوتوب گذاشتیم. بهرحال در ایران میدونند که این نمایشنامه روی صحنه است، دوست دارند که فیلم این کار را ببینند. امیدوارم که امکانی بوجود بیآید که این فیلم به داخل ایران برده شود و تعداد بیشتری بتوانند آن را ببینند.

ی. صفایی:یعنی در تدارک این هستید که این کار بصورت سی دی بیرون بیآید؟

نیلوفر بیضایی:بله....بله

ی. صفایی:آیا در تدارک تهیه سی دی از کارهای قبلی تان هم هستید که مردم بتوانند به آنها دسترسی  داشته باشد؟

نیلوفر بیضایی:در مورد کارهای قبلی، من فکر می کنم شاید در طول زمان قسمت های کوتاهی را روی یوتوپ بگذاریم. بسیاری از اینها ضبط های خوبی نداره و من برایم مهمه که کفیت خوب باشد. تئاتر اصولا باید در اجرای زنده بدیده شود. خود من زیاد دوست ندارم که تئاتر فیلمبرداری شود. ولی بهرحال حالا که این امکان نیست فکر کردیم که اون رو از طریق فیلم بوجود بیآوریم تا تعداد بیشتری استفاده کنند.

ی. صفایی:خانم بیضایی بعد از این کار آیا کار جدیدی در دست تهیه دارید؟

نیلوفر بیضایی:فعلا اجراهای همین کار قرار است تا اواسط سال آینده ادامه پیدا کند. در مرحله ی بعدی پروژه های مختلفی دارم و باید ببینم شرایطم امکان کدام کار را اجازه میدهد. طرحهای بسیاری دارم که تا صد در صد نشده، دوست ندارم در مورد آنها صحبت کنم. من در این پانزده سال تقریبا هر سال یک کار به صحنه برده ام که این تداوم با توجه به شرایط دشوار کاری ما در خارج از کشور برای خودم هم تعجب آور است.

ی. صفایی:خیلی ممنون از شما خانم بیضایی

نیلوفر بیضایی:خواهش می کنم  

پیوست:در لینک های زیر قسمت هایی از اجرای این نمایش و نیز مصاحبه ی نیلوفر بیضایی با صدای امریکا را میتوانید مشاهده کنید: