افتتاح دومین میدان بزرگ گازی دریای خزر
دالغا خاتین‌اوغلو
شرکت فرانسوی "توتال" که اکنون دومین میدان بزرگ گازی دریای خزر در آب‌های جمهوری آذربایجان را افتتاح کرده، ژوئن پارسال نیز یک قرارداد عظیم برای توسعه بخش قطری میدان پارس جنوبی، مشترک با ایران، امضا کرده بود.
این شرکت دو روز پیش نیز اولین مجتمع خاورمیانه برای تبدیل ضایعات پلاستیکی به مواد پتروشیمی را در عربستان سعودی افتتاح کرد.
تنها شرکت توتال و سه کشور یادشده نیستند که پروژه‌های انرژی خود را با شتاب توسعه می‌دهند، اما در میانه پیشرفت سریع پروژه‌های نفت و گاز منطقه، ایران کماکان درگیر رکود در پروژه‌های انرژی، چالش فروش نفت و کسری فزاینده برق و گاز است.
در حالی که ایران تنها کشور ساحلی دریای خزر است که هیچ نفت و گازی از آن تولید نمی‌کند، جمهوری آذربایجان چند سالی بعد از راه‌اندازی فاز دوم میدان شاه‌دنیز، بزرگترین میدان گازی دریای خزر، برای صادرات سالانه ۱۶ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه و اروپا، اکنون دومین میدان بزرگ گازی خزر، آبشرون، را نیز با کمک شرکت توتال راه‌اندازی کرد.
نکته اینجاست که میدان آبشرون، عمیق‌ترین میدان دریای خزر، در عمق ۶۰۰ متری آب قرار دارد که ۱۰ برابر عمیق‌تر از پارس جنوبی است و به همین دلیل توسعه آن بسیار دشوار بود. عمیق‌ترین چاه دریای خزر به طول ۷۴۱۱ متر از بستر دریا نیز در همین میدان حفر شده است. میدان آبشرون حاوی ۳۵۰ میلیارد متر مکعب ذخایر گاز و ۴۵ میلیون تن میعانات گازی است.
جمهوری آذربایجان به مدد توسعه میادین جدید گازی، طی نیمه ابتدایی امسال ۵.۷ میلیارد متر مکعب صادرات گاز به اتحادیه اروپا، ۵ میلیارد متر مکعب به ترکیه و ۱.۳ میلیارد متر مکعب به گرجستان داشته و طی توافق‌نامه‌ای که پارسال امضا شد، قرار است صادرات سالانه گاز این کشور به اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۲۶ به ۲۰ تا ۲۵ میلیارد متر مکعب برسد.
جمهوری آذربایجان تقریبا همزمان با ایالات متحده آمریکا اولین تولیدکننده صنعتی نفت در جهان بود و حتی در سال ۱۹۰۰ میلادی نیمی از کل نفت جهان را تولید می‌کرد. اکنون این کشور به یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان گاز منطقه تبدیل شده، به‌طوری که بر اساس آمارهای گمرکی، در نیمه ابتدایی امسال، درآمد صادرات گاز جمهوری آذربایجان برای اولین بار در تاریخ از صادرات نفت‌اش پیشی گرفته است.
اوضاع همسایه‌های ایران
در غرب ایران ترکیه دو ماه پیش یک میدان بزرگ گازی در آب‌هایی به عمق ۲۱۰۰ متر را افتتاح کرد و همسایه دیگر ایران، عراق، هفته گذشته بعد از دو سال مذاکره سخت، نهایتا قرارداد ۲۷ میلیارد دلاری با شرکت توتال برای توسعه پروژه‌های انرژی خود امضا کرد.
در حالی که قطر طی یک‌سال گذشته چندین قرارداد عظیم با شرکت‌های بین‌المللی برای توسعه بخش قطری میدان پارس جنوبی به ارزش ۲۹ میلیارد دلار امضا کرده، هفته گذشته همراه با شرکت توتال وارد توسعه میادین نفت و گاز عراق شد، به‌طوری که سهم توتال از پروژه ۲۷ میلیارد دلاری توسعه میادین نفت و گاز عراق حدود ۴۵ درصد، سهم "قطر انرژی" ۲۵ درصد و بقیه سهم خود شرکت‌های عراقی خواهد بود.
بخشی از این قرارداد، توسعه یک نیروگاه برقی خورشیدی با ظرفیت هزار مگاوات است که دو برابر صادرات کنونی برق ایران به عراق است و عملا دولت بغداد را از واردات برق ایران بی‌نیاز خواهد کرد.
کویت و عربستان نیز از ماه گذشته به رغم تهدیدهای ایران در تدارک توسعه میدان مشترک گازی الدره (آرش) هستند و عمان، دیگر همسایه ایران، ماه گذشته اقدام به امضای سه قرارداد عظیم با شرکت‌های بین‌المللی برای ساخت یک مجتمع عظیم تولید سوخت پاک هیدروژن به ارزش ۲۰ میلیارد دلار کرد.
آن‌طرف، در شرق ایران، هفته گذشته چین آغاز به ساخت یک نیروگاه اتمی ۱۲۰۰ مگاواتی به ارزش ۳.۵ میلیارد دلار برای پاکستان کرده و حتی افغانستانِ تحت کنترل طالبان با کمک شرکت "افچین" چین، هفته گذشته بهره‌برداری از یک میدان نفتی در ایالت سرپل را آغاز کرد.
دیگر همسایه ایران، ترکمنستان، سه روز پیش یک قرارداد عظیم تبدیل ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی به محصول پتروشیمی اوره را با شرکت‌های چینی امضا کرد.
ایران تنها کشور منطقه است که نه در آن خبری از امضای قراردادها و نه راه‌اندازی پروژه‌های جدید شنیده می‌شود.
وضعیت انرژی ایران در آینه آمارهای "بی‌پی"
اخیرا شرکت "بی‌پی" گزارش سالانه خود را منتشر کرد که نشان می‌دهد سال گذشته مصرف گاز ایران برای اولین بار روند نزولی گرفته و ۳.۲ درصد کاهش یافته است.
کسری گاز ایران باعث اوج‌گیری مصرف سوخت‌های آلاینده مازوت و گازوئیل در صنایع و نیروگاه‌ها شده و در مجموع مصرف سوخت‌های نفتی ایران در سال ۲۰۲۲ بیش از ۱۰ درصد نسبت به سال ۲۰۲۱ رشد داشته است.
کسری شدید تولید گاز کشور باعث شده است رشد مصرف محصولات نفتی ایران در سال گذشته ۱۲ برابر رشد سالانه مصرف محصولات نفتی طی یک دهه گذشته باشد.
اوج‌گیری مصرف سوخت‌های آلاینده نه تنها به آلودگی هوای کشور منجر شده، بلکه پارسال انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران با رشدی دو درصدی به ۹۰۵ میلیون تن رسید که نسبت به یک دهه گذشته ۲۵ درصد جهش نشان می‌دهد. ایران هم‌اکنون ششمین تولیدکننده بزرگ گازهای گلخانه‌ای جهان بوده که مهم‌ترین عامل گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی است.
در حوزه انرژی‌های غیرفسیلی، سهم انرژی اتمی و انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی) از تولید برق ایران در سال گذشته هر کدام تنها نیم درصد بوده است.
آمارهای جدید وزارت نیروی دولت ابراهیم رئیسی نیز نشان می‌دهد که در سه ماهه ابتدایی امسال تنها ۲۱ مگاوات نیروگاه خورشیدی و برقی راه‌اندازی شده و تنها ۱.۵ درصد از اهداف تولید انرژی‌های پاک برای کل سال ۱۴۰۲ محقق شده است.
در حالی که رشد طبیعی مصرف برق ایران سالانه ۵ درصد است، آمارهای "بی‌پی" نشان می‌دهد که کل تولید برق ایران در سال گذشته تنها یک درصد رشد داشته است.
ایران در تابستان با کسری جدی برق و در زمستان با کسری شدید گاز مواجه است.
عدم توسعه پروژه‌های انرژی، خصوصا شکست دولت در بهینه‌سازی مصرف انرژی، باعث شده است تراز انرژی ایران هر سال بدتر شود.
برای نمونه شرکت "بی‌پی" می‌گوید، در سال گذشته ایران به خاطر عدم نصب تجهیزات مورد نیاز برای جمع‌آوری گازهای همراهی که از میادین نفتی استخراج می‌شود، ۱۸ میلیارد متر مکعب گاز را در همان مرحله تولید در مشعل‌ها آتش زده و به هدر داده است.
ارزش این حجم از گاز هدر رفته در بازارهای بین‌المللی حدود ۴ میلیارد دلار است و ایران تنها نیازمند ۵ میلیارد دلار سرمایه و همچنین تکنولوژی شرکت‌های غربی است تا جلو مشعل‌سوزی سالانه ۱۸ میلیارد متر مکعب گاز را بگیرد.
دالغا خاتین‌اوغلو
دالغا خاتین‌اوغلو
منبع:دویچه‌وله