داده‌کاوی بیش از پنج ماه مسمومیت مشکوک در مدارس ایران
محمود عظیمایی
تا پایان ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۲، از ۳۹۴ مدرسه در ایران گزارش‌هایی در مورد مسمومیت دانش‌آموزان منتشر شده است که از این تعداد، ۲۸۴ گزارش مربوط به سال ۱۴۰۱ است.
آخرین مورد مسمومیت در سال گذشته روز ۲۳ اسفند از دبستان دخترانۀ «برکت» در شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی منتشر شد. از فردای آن روز مدارس به استقبال تعطیلات پایان سال و نوروز رفتند و خبری از مسمومیت‌ها نبود تا بازگشایی مدارس در ۱۴ فروردین ۱۴۰۲ که اولین مورد مسمومیت در سال جدید از مدرسه متوسطه دوره اول دخترانه ۲۲ بهمن شهر نقده در آذربایجان غربی گزارش شد.
بعد از آن روند افزایشی مسمومیت‌ها در مدارس شروع شد که به دست‌کم ۱۵ مدرسه در یک روز هم رسید. اگرچه در مقایسه با اسفند سال گذشته تعداد مسمومیت‌ها کمتر شده، اما این روند هنوز متوقف نشده و حتی به نظر می‌آید الگوی مسمومیت‌ها از نظر پراکندگی جغرافیایی و تکرارها در قیاس با سال گذشته تغییر هم کرده است.
مسمومیت‌های مشکوک در مدارس؛ آمار و داده‌ها چه می‌گویند؟
همان‌طور که در بخش اول بررسی آماری مسمومیت‌های مشکوک در مدارس ایران بیان شد، چارچوب پروژه جمع‌آوری داده‌های این وقایع گزارش «تأییدشده» را گزارشی تعریف می‌کرد که از طریق یکی از منابع خبریِ رسمی و مجوز‌دار داخل ایران منتشر شده بود.
در ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ متن ایمیلی از دبیرخانه هیئت نظارت بر مطبوعات در حساب کاربری «وحید‌آنلاین» منتشر شد که از ممنوعیت جدی انتشار هر نوع خبر دربارۀ مسمومیت در مدارس خبر می‌داد. از فردای آن روز هیچ اثری از اخبار مشابه در رسانه‌های داخلی که تا پیش از آن به‌جدیت اخبار مسمومیت‌ها را پیگیری می‌کردند، دیده نشد.
آمار و داده‌ها
تا پایان دوم اردیبهشت امسال، ۱۱۰ گزارش تأییدشده از مسمومیت دانش‌آموزان در سال جدید در این پروژه به ثبت رسیده است.
بالاترین تعداد مسمومیت‌های امسال در استان‌های کردستان، آذربایجان غربی و کرمانشاه بوده است. این در حالی است که در سال گذشته قم و تهران در بالای جدول قرار داشتند و استان قم در سال جدید فقط یک مورد مسمومیت داشته است.
در ۱۴۰۲ در ۱۵ استان هیچ مسمومیتی گزارش نشده است. نکتۀ قابل‌تامل دیگری که از این داده‌ها به چشم می‌آید این است که استان سیستان و بلوچستان، که اعتراضات عمومی در چند ماه گذشته در آن بدون وقفه ادامه داشته، در کل این پنج ماه که از شروع مسمومیت‌های مدارس گذشته است، فقط یک مورد تأییدشده در این داده‌ها دارد.
روند مسمومیت‌های مشکوک مدارس در کل کشور
تکرار مسمومیت در مدارس در سال ۱۴۰۲ نیز روند افزایشی به خود گرفته است. ۱۰ مدرسه از ۱۱۰ مدرسه‌ای که در ۱۴۰۲ گزارش تأییدشدۀ مسمومیت داشته‌اند، مدارسی هستند که پارسال هم گزارش مسمومیت داشتند. در کل این پنج ماه، سه مدرسه با سه تکرار و ۱۷ مدرسه با دو تکرار مسمومیت در این داده‌ها به چشم می‌خورد:
مدارس با سه بار تکرار مسمومیت:
- متوسطه دوم دخترانه شاهد رضویه قم (۱۶و ۱۷ و ۲۶ بهمن)
- متوسطه دوم دخترانه احمدیه بروجرد (۲ و ۳ و ۶ اسفند)
- متوسطه دوم دخترانه معراج اردبیل (۱۰ اسفند و ۱۹ و ۲۷ فروردین)
مدارس با دو بار تکرار مسمومیت:
- متوسطه دوم دخترانه فاطمیه قم (۸ و ۱۰ بهمن)
- هنرستان دخترانه نور قم (۹ و ۲۲ آذر)
- دبستان دخترانه فرشتگان بروجرد (۷ و ۸ اسفند)
- متوسطه اول دخترانه استقلال کوهجان (۱۴ اسفند و ۱۶ فروردین)
- متوسطه اول دخترانه امت تهرانپارس (۱۰ اسفند و ۳۰ فروردین)
- متوسطه دوم دخترانه بهاران اردبیل (۱۹ و ۲۹ فروردین)
- متوسطه دوم دخترانه خیام پردیس (۹ اسفند و ۱۹ فروردین)
- دبستان دخترانه دادمان اردبیل (۱۰ اسفند و ۱۹ فروردین)
- دبستان دخترانه دین و دانش اردبیل (۱۰ اسفند و ۱۹ فروردین)
- متوسطه اول دخترانه رضوان فردیس (۱۰ اسفند و ۲۹ فروردین)
- متوسطه اول دخترانه شهید خلبان ذاکر اردبیل (۱۰ اسفند و ۱۹ فروردین)
- متوسطه دوم دخترانه عفاف اردبیل (۱۰ اسفند و ۱۹ فروردین)
- متوسطه دوم دخترانه هاجر هفتکل (۱۳ اسفند و ۱۹ فروردین)
- هنرستان دخترانه ابرار تهران (۲۹ فروردین و ۹ اردیبهشت)
- متوسطه دوم دخترانه بنت‌الهدی سقز (۲۰ فروردین و ۱۱ اردیبهشت)
- متوسطه اول دخترانه معراج سقز (۲۰ فروردین و ۱۱ اردیبهشت)
- متوسطه دوم دخترانه نسیبه سنندج (۲۸ فروردین و ۴ اردیبهشت)
- روند مسمومیت‌ها به‌تفکیک جنسیت مرکز آموزشی
در طول پنج ماهی که از آغاز مسمومیت‌های مدارس گذشته، دست‌کم پنج مدرسۀ تیزهوشان فرزانگان، هشت مدرسۀ نمونۀ دولتی، ۱۱ مدرسۀ شاهد، ۱۱ مدرسۀ غیردولتی (غیرانتفاعی) و ۹ مدرسۀ هیئت‌امنایی در این داده‌ها ثبت شده است (تاکید بر «دست‌کم» به این دلیل است که گاهی نام و مشخصات کامل مدرسه در گزارش‌ها نیست و از منابع دیگر هم به دست نیامده است).
ادامۀ مسمومیت‌های مشکوک در مدارس ایران در حالی است که در طول این مدت حکومت و مقامات رسمی کشور توضیحات متناقضی از دلایل این مسمومیت‌ها ارائه داده‌اند.
در آخرین مورد، وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی با انتشار بیانیه‌ای مفصل مدعی شد که مواد سمی در هیچ یک از مدارس کشور پخش نشده است، افراد متعددی شناسایی و احضار و یا بازدداشت شده‌اند و این‌که «قطعاً» شبکۀ انتشار مواد مسموم در کشور وجود نداشته است.
وقایع‌نگار اقدامات و واکنش‌های رسمی:
۲۶ بهمن ۱۴۰۱:
- فرماندار قم: موردی از آلودگی و مسمومیت در خون و نمونه‌های گرفته‌شده مشاهده نشده است.
- وزارت بهداشت: تشکیل کمیتۀ علمی بررسی وضعیت مسمومیت دانش‌آموزان قم
- وزیر بهداشت: عامل مسمومیت دانش‌آموزان قمی میکروبی نیست.
۷ اسفند ۱۴۰۱:
- معاون وزیر بهداشت: «مشخص شد افرادی دوست داشتند که تمام مدارس، به‌خصوص مدارس دخترانه، تعطیل شوند.»
- سخنگوی وزارت بهداشت: «نتایج قابل استنادی دربارۀ علل بیرونی مسمومیت دانش‌آموزان قم در دسترس نیست.»
- ساعاتی بعد معاون وزیر گفت عامدانه‌بودن مسمومیت‌ها مورد تأیید او نیست و مدعی شد نقل‌قول دقیقی از سخنان او انجام نشده است.
- مطرح شدن نام گروه هزاره‌گرا در سخنان فاضل میبدی در گفت‌وگو با شبکۀ شرق: «عمدی‌بودن این ماجرا واقعیت دارد. گفته می‌شود گروهی موسوم به هزاره‌گرا مسئول این مسمومیت‌های سریالی در مدارس هستند. این گروه و تفکر معتقد است که دختران نباید درس بخوانند یا نهایتاً باید تا سوم دبستان درس بخوانند. این جریان یک جریان مذهبی و ضد مدرنیته است.»
۸ اسفند ۱۴۰۱:
- فاضل میبدی اظهاراتش را تکذیب کرد.
۹ اسفند ۱۴۰۱:
- رئیس کمیسیون آموزش مجلس (علیرضا منادی سفیدان): گاز N2 عامل مسمومیت بوده است. این سم بلافاصله در بدن از بین خواهد رفت و به صورت ترکیبی و تلفیقی بوده و به همین دلیل تشخیص آن دشوار است.
۱۰ اسفند ۱۴۰۱:
- وزیر آموزش و پرورش: اطلاع‌رسانی دربارۀ مسمومیت‌ها به وزارت کشور محول شد.
- مأموریت رئیس‌جمهور به وزیر کشور برای ریشه‌یابی سریع مسمومیت دانش‌آموزان
- وزیر کشور: دستگیری افرادی در ارتباط با مسمومیت دانش‌آموزان صحت ندارد.
۱۱ اسفند ۱۴۰۱:
- فرهنگستان علوم خواستار مشخص‌شدن علل و عوامل حوادث اخیر در مدارس شد.
۱۲ اسفند ۱۴۰۱:
- رئیس‌جمهور: مسئله‌سازی مسمومیت دانش‌آموزان مدارس ترفند دشمن برای ناامیدی مردم است.
- رانندۀ یک تانکر سوخت به اتهام ایجاد مسمومیت با پارک تانکر در مجاورت مدرسه دستگیر شد.
۱۳ اسفند ۱۴۰۱:
- وزیر کشور: نمونه‌های مشکوکی در تحقیقات یافت شده که در حال بررسی است.
۱۴ اسفند ۱۴۰۱:
- جلسۀ پرحاشیۀ مجلس به درگیری لفظی نمایندگان خلخال، خرم‌آباد و مشهد در مورد مسمومیت‌های مدارس منجر
خامنه‌ای: اگر مسمومیت دانش‌آموزان اثبات شود، عاملانش مجازات شوند
۱۵ اسفند ۱۴۰۱:
- خامنه‌ای: مسمومیت دانش‌آموزان یک جنایت بزرگ است.
- محسنی اژه‌ای (رئیس قوه قضاییه): اقدام عاملان مسمومیت دانش‌آموزان مصداق افساد فی‌الأرض است.
- اطلاعیه فرماندهی کل انتظامی (فراجا): بررسی تخصصی برای شناسایی و دستگیری عوامل دست‌اندرکار مسمومیت دانش‌آموزان دختر در دستور کار فوری پلیس قرار دارد. افزایش گشت‌های ویژه و تخصصی ثابت و سیار در اطراف مدارس و خوابگاه‌های دانشجویی
- معاون وزیر بهداشت : مادۀ محرکی که دانش‌آموزان با آن مواجه شدند از نوع خطرناک نبوده است.
- بیانیۀ شمارۀ دو وزارت کشور: مواد سمی خطرناک در دانش‌آموزان یافت نشد. شایعه‌پردازان تحت پیگرد قرار گرفتند.
- بیانیۀ مرجع ملی حقوق کودک در محکومیت مسموم‌کردن دانش‌آموزان
-
چرا خامنه‌ای در مورد مسمومیت دانش‌آموزان حرفی از «دشمن» نزد؟
۱۶ اسفند ۱۴۰۱:
- دادستان تهران: تشکیل دو شعبۀ ویژه در دادسرای تهران برای برخورد با ترویج شایعات دربارۀ مسمومیت‌ها
- معاون وزیر کشور: دستگیری افراد مرتبط با مسمومیت دانش‌آموزان در پنج استان؛ برخی موارد جنبۀ غیرمعاندانه داشته است.
- جلسۀ کمیسیون امنیت ملی کشور دربارۀ مسمومیت‌ها در مدارس
- بیانیه شماره ۳ وزارت کشور: «سه نفر از دستگیرشدگان دارای سوء‌سابقه ازجمله فعالیت در اغتشاشات اخیر هستند. یکی از اعضای این تیم ضمن انتقال مواد تحریک‌کننده از طریق فرزند خود به داخل مدرسه و انتشار آن در بین دانش‌آموزان، پس از بروز بدحالی تعدادی از دانش‌آموزان بلافاصله به تهیۀ فیلم از آنان در داخل مدرسه و بیمارستان اقدام کرده و صحنۀ بدحالی دانش‌آموزان را برای رسانه‌های معاند ارسال می‌کند تا در راستای سناریوی ایجاد هراس و دلهره در ملت عزیز و دانش آموزان و به تعطیلی کشاندن مدارس بهره برداری شود.»
- سخنگوی فراجا: دستگیری پنج نفر از عوامل در فارس.
« افراد بازداشت‌شده دو مرد ۵۰ و ۲۲ ساله و سه خانم بوده‌اند که یکی از آنان دانش‌آموز مردودی ۲۱ ساله بوده است. این افراد به صورت تیمی اقدامات خود را انجام می‌داده‌اند و طی روزهای اخیر با پرتاب گاز نیتروژن به داخل هفت مدرسه در شهرستان لارستان باعث مسمومیت ۵۳ نفر از دانش‌آموزان شده بودند. سردار منتظرالمهدی با بیان این‌که سه خانم دستگیرشده ضمن انجام اقدامات از آن فیلمبرداری و به شبکه‌های معاند ارسال می‌کرده‌اند، گفت: متهمان در تحقیقات انگیزۀ خود از این اقدامات را ایجاد جو بدبینی نسبت به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و همچنین ایجاد فضای ناامنی در مدارس اعلام کردند.»
۱۷ اسفند ۱۴۰۱:
- رئیس کل دادگستری کردستان: سه نفر از شایعه‌پراکنان در خصوص مسمومیت در سنندج دستگیر شدند.
- معاون فرماندهی انتظامی خراسان شمالی: بازداشت یک نفر در بجنورد به علت فروش مواد محترقۀ بدبو
۲۰ اسفند ۱۴۰۱:
- غلامعلی افروز: اتفاقات برخی مدارس دخترانه ناشی از حساسیت روانشناختی است.
- ستاد حقوق بشر اسلامی ایران: کمتر از ۱۰ درصد دانش‌آموزان مادۀ محرک استنشاق کرده‌اند.
۲۱ اسفند ۱۴۰۱:
- کارگروه حقیقت‌یاب مجلس تشکیل جلسه داد.
۲۳ اسفند ۱۴۰۱:
- سخنگوی قوه قضاییه: در مورد مسمومیت دانش‌آموزان بهتر است از کلمۀ بدحالی استفاده کنیم.
۲۴ اسفند ۱۴۰۱:
- ۱۱۸ نفر دستگیر شدند.
۲۷ اسفند ۱۴۰۱:
- بازداشت دو نفر در قم و اعتراف تلویزیونی
۲۱ فروردین ۱۴۰۲:
- منع انتشار اخبار مسمومیت در مدارس توسط هیئت نظارت بر مطبوعات
۳۱ فروردین ۱۴۰۲:
- عامل ارسال تصاویر (از بیمارستان) مسمومیت دانش‌آموزان به رسانه‌های معاند در قزوین بازداشت شد.
۸ اردیبهشت ۱۴۰۲:
- بیانیۀ وزارت اطلاعات: «مواد سمی در هیچ یک از مدارس کشور پخش نشده است؛ افراد متعددی شناسایی، احضار یا بازداشت شدند؛ قطعاً شبکۀ انتشار مواد مسموم در کشور وجود نداشته است.»
منبع:رادیو فردا