جای پای ترکیه در غزه؛ محور «خطرناک‌تر» از ایران و حماس شکل می‌گیرد؟
از زمان آغاز حملهٔ گروه افراطی حماس به خاک اسرائیل در ۱۵ مهر ۱۴۰۳ که منجر به جنگ این کشور در باریکهٔ غزه شد، اسرائیل تمامی کوشش خود را به کار برد تا مانع ایفای نقشی از سوی ترکیه در روند مذاکراتی شود که از سوی آمریکا، مصر و قطر برای آتش‌بس یا خاتمه این جنگ در جریان بود.
اسرائیل، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، را هم‌سو با اخوان المسلمین می‌خواند و به میزبانی ترکیه از رهبران اصلی حماس در ترکیه اشاره دارد؛ گروهی که از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا تروریستی شناخته می‌شود اما اردوغان، حماس را یک گروه جنگجو برای احقاق حقوق فلسطینی‌ها به رمست می‌شناسد.
اردوغان که مناسبات کشورش با اسرائیل از بهار ۲۰۱۰ دستخوش بحران‌های پیاپی بوده است، در جنگ اخیر غزه، بنیامین نتانیاهو را «هیتلر» نامید و ابراز آمادگی کرد تا در دیوان کیفری بین‌المللی لاهه، در کنار آفریقای جنوبی، در شمار شاکیان نتانیاهو و وزیر دفاع وقت اسرائیل قرار گیرد.
با این حال، اردوغان ۲۱ مهر امسال در کنار دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، تمیم بن‌حمد آل ثانی، امیر قطر، و عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، یکی از امضاکنندگان ضامن طرح صلح آمریکا برای پایان این جنگ بود.
تحلیلگران اسرائیلی می‌گویند در حالی که جنگ طولانی اخیر در غزه و منطقه برای شکست دادن گروه افراطی حماس و حامی عمدهٔ آن، جمهوری اسلامی ایران بود، اکنون رجب طیب اردوغان و ترکیه دارند جای پای خود را در نوار غزه محکم می‌کنند؛ امری که از نظر این تحلیلگران می‌تواند از «محور ایران و حماس»، «خطرناک‌تر باشد» به‌ویژه که ترکیه را عامل روی کار آوردن حکومت جدید در سوریه و تکیهگاه احمد الشرع در دمشق نیز می‌دانند.
با این حال، برخی بازرگانان اسرائیلی ابراز امیدواری می‌کنند نقش ترکیه در غزه، به بهبود مناسبات ترکیه با کشورشان منجر شود.
آتش‌بس غزه؛ فرصت اسرائیل برای ترمیم وجهۀ بین‌المللی؟
اعتماد ترامپ به اردوغان
به نوشته سایت وای.نت، در حالی که اردوغان رؤیای خود برای مداخله و حضور در غزه را در حال تحقق می‌بیند، اسرائیل آن را یک «کابوس» تلقی می‌کند.
دونالد ترامپ در نشست سران کشورهای جهان در روز ۲۱ مهر در شرم‌الشیخ مصر، رجب طیب اردوغان را بار دیگر «دوست نزدیک» و «متحد قوی» خود نامید و گفت هر درخواستی که او از رهبر ترکیه کرده است، محقق شده و اردوغان هرگز او را مأیوس نکرده است.
چند روز پیش از آن نشست نیز دونالد ترامپ هنگام میزبانی از اردوغان در کاخ سفید، بر اهمیت مناسبات آمریکا با ترکیه و احتمال موافقت با فروش جنگنده‌های اف۳۵ به این کشورِ عضو ناتو تأکید کرد؛ وعده‌ای که نگرانی‌هایی در اسرائیل برانگیخته است.
اردوغان پس از شرکت در نشست شرم‌الشیخ پیاپی گفته که نسبت به اجرای تعهدات اسرائیل در زمینهٔ آتش‌بس در غزه شک دارد و باید «مراقب بود» که به این تعهدات پایبند باشد.
او افزود «بسیار مهم است که آمریکا به فشار بر اسرائیل ادامه دهد».
ترکیه بلافاصله پس از تضمین طرح صلح آمریکا برای غزه تیمی تشکیل داد تا به عنوان بخشی از کارگروه بین‌المللی به یافتن اجساد گروگان‌های کشته‌شدهٔ اسرائیلی در دست حماس کمک کند.
اردوغان گفته است که خود نیز راهی غزه خواهد شد و به حامیانش در آنکارا گفت: بعد از من شما هم خواهید رفت.
به گفتهٔ گالیا لیندن‌شتراوس، محقق مرکز مطالعات ملی اسرائیل، در آشفته‌بازار جنگ در خاورمیانه، روابط آمریکا و ترکیه به اوج خود رسیده و ترامپ امیدوار است که اردوغان کمی در منطقه نظم برقرار کند.
این پژوهشگر می‌افزاید: ترامپ بر این باور است که ترکیه از توان کافی برای ایجاد فشار بر حماس برخوردار است و فشار هم‌زمان ترکیه و قطر، که هر دو حامی حماس بودند، موجب دستیابی به توافق اخیر برای پایان جنگ غزه شده است.
خانم لیندن‌اشتراوس به سایت روزنامهٔ یدیعوت آحرونوت گفت؛ درست است که ارتش ترکیه قابلیت‌های حرفه‌ای دارد و در برقراری صلح و نیروهای ناظر بین‌المللی تجربه اندوخته، اما از این نظر که ترکیه هم عملاً و هم در سخنان رهبرانش رفتار و گفتاری بسیار خصمانه در قبال اسرائیل دارد، اسرائیل مایل نبود که ترکیه بخشی از طرح‌های «روز بعد از جنگ برای غزه باشد» و دادن اجازه به ایفای نقش به ترکیه «خلاف منافع اسرائیل است».
خانم لیندن‌اشتراوس به مقامات اسرائیلی توصیه می‌کند که نگذارند ترکیه و نظامیان آن در غزه نقش زیادی ایفا کنند. او از این سناریوی فرضی ابراز نگرانی می‌کند که حتی یک درگیری ناخواسته بین اسرائیل و این نیروها در غزه منجر به یک معضل حاد شود. این محقق بر این باور است که هرچه ترکیه و قطر بیشتر درگیر غزه باشند، بیرون راندن حماس از حکومت دشوارتر خواهد شد.
«هنر معامله‌گری»؛ طرح ترامپ برای صلح در غزه چگونه شکل گرفت؟
«ترکیه در صورت عمل مستقل زیان خواهد دید»
از سوی دیگر، رامی دانیل، کارشناس امور ترکیه در مرکز مطالعات امنیت ملی اسرائیل، معتقد است که این ترامپ بود که اردوغان را به ایفای نقش فعال در سرنگون کردن حماس کشانده و موافقت ترکیه با درخواست آمریکا، قواعد بازی را تغییر داده است.
آقای دانیل می‌گوید اردوغان از مدت‌ها پیش خواهان ایفای نقش در غزه بود، به حماس کمک زیادی کرد، اسرائیل را محکوم می‌کرد و خواهان آن بود که کشورهای دیگر را در محکومیت اسرائیل با خود همراه کند و حتی مناسبات تجاری ترکیه با اسرائیل را قطع کرد، اما سرانجام در اهدافش ناکام ماند، کشورهای زیادی به ترکیه نپیوستند و تلاش نهایی اردوغان برای شکست دادن اسرائیل، موفق نشد.
کارشناسان شبکهٔ کان اسرائیل روز ۲۶ مهر گفتند برخلاف ترکیه و قطر، غیبت رهبران امارات و عربستان در نشست شرم‌الشیخ گواه آن بود که این دو کشور نیز نمی‌خواهند قولی در زمینه تعهد به بازسازی غزه بدهند و مایل نیستند سرمایه‌شان «بر باد برود».
رامی دانیل نیز معتقد است که غیر از امارات، مصر نیز مانند اسرائیل و بسیاری از رهبران خاورمیانه با حماس مخالف است و مواضع این کشورها در مجموع به اسرائیل نزدیک‌تر است تا ترکیه، و اگر اردوغان بخواهد برخلاف روند جهانی و منطقه‌ای عمل کند، ممکن است این اصرارش به زیان ترکیه تمام شود.
با این حال، رامی دانیل هم معتقد است ترکیه که در مرحلهٔ نخست طرح ترامپ برای غزه نقش مثبت داشته، در مراحل بعدی این طرح، به دلیل جاه‌طلبی‌های اردوغان، به بازیگری مشکل‌ساز برای اسرائیل تبدیل خواهد شد و تلاش خواهد کرد تا حماس را دست‌کم به عنوان یک عامل سیاسی در غزه حفظ کند.
ترکیه و اسرائیل به سمت تقابل مستقیم و جدی می‌روند؟
«فاجعه راهبردی»
تسوی هاوزر، نمایندهٔ پیشین کنست، ۲۶ مهر در مقاله‌ای در سایت روزنامهٔ «اسرائیل‌هیوم» نوشت اسرائیل می‌تواند به خود بابت دستاوردهای چشمگیر نظامی‌اش در جنگ دو سال اخیر در غزه و منطقه در هفت جبهه ببالد اما اکنون با یک «فاجعهٔ راهبردی» روبه‌روست.
دکتر هاوزر نوشت دوران جدیدی که محور ترکیه- قطر در خاورمیانه مسلط خواهد بود و با «کوته‌بینی آمریکا در قبال منطقه» در حال شکل گرفتن است، هم باید موجب نگرانی اسرائیل باشد هم مصر، عربستان سعودی، امارات و حتی یونان.
به نوشتهٔ این سیاستمدار، تا جایی که به اسرائیل مربوط می‌شود، هیچ تفاوت بنیادینی میان مواضع و نگاه روحانیون حاکم بر ایران و اخوان المسلمین در ترکیه و قطر وجود ندارد؛ هر دو وجود یک دولت یهودی در منطقه را دوست ندارند و حتی قلباً هم ممکن است حق حیات اسرائیل را انکار کنند.
او افزود: در حالی که جمهوری اسلامی ایران از راه ضدیت با غرب و با کاربرد خشونت و تلاش دستیابی به توان هسته‌ای برای تحقق اهدافش تلاش کرده، محور ترکیه- قطر متحد غرب است، ترکیه عضو ناتو است و قطر هم به تازگی از توافق امنیتی راهبردی با آمریکا برخوردار شده است، اما این دو حکومت نیز در گسترش مخالفت‌ها در جامعهٔ بین‌المللی با اسرائیل سهیم بوده‌اند. این محور نیازی به دستیابی به سلاح هسته‌ای هم ندارد چرا که دارای یک عقبهٔ دفاعی هسته‌ای مبتنی بر مناسبات نزدیک خود با پاکستان هسته‌ای است.
تسوی هاوزر معتقد است که ترامپ به اردوغان «بیش از نتانیاهو» برای ایجاد ثبات در خاورمیانه اعتماد دارد و سخن از یک روند راهبردی پیگیر است که آمریکا قدرت خود در منطقه را به کشوری مانند ترکیه تفویض می‌کند؛ امری که در مورد غزه برای حماس هم «رضایت‌بخش» است.
به نوشتهٔ یعکوو لاپین در سندیکای ملی یهود که ۲۴ مهر در روزنامهٔ «مکور ریشون» بازتاب یافت، رؤیای ترکیه تحت حکومت اردوغان، جایگزین کردن این کشور با ایران در منطقه بوده و توافق اخیر در مورد غزه او را به این رؤیا نزدیک کرده است.
الی کارمون، محقق مرکز مبارزه با ترور در دانشگاه رایخمن اسرائیل، نیز می‌گوید اردوغان شخصاً مسئول وخامت ۱۵ سالهٔ روابط ترکیه با اسرائیل بوده؛ او دارای «احساسات قوی ضد اسرائیلی است».
عودد عیلام، رئیس پیشین بخش مبارزه با ترور در موساد، نیز معتقد است که اسرائیل نباید «جاه‌طلبی‌های اردوغان» را نادیده بگیرد و حتی یونان و قبرس باید نگران باشند.
دست دوستی دراز کردن به سوی اردوغان؟
از سوی دیگر، اوریئل لین روز ۲۷ مهر در معاریو نوشت توافق آمریکا برای صلح در غزه که با دخالت بین‌المللی به‌دست آمد و موجب رهایی یک‌جای هر ۲۰ گروگان زندهٔ اسرائیلی از دست حماس شد، «تاریخی» بود و اذعان مشترک جهان اسلام و عرب به حق حیاتی اسرائیل برای بقای خود در مرزهای مطمئن.
به نوشتهٔ آقای لین، که سال‌ها رئیس اتاق بازرگانی اسرائیل و ترکیه بود، این توافق فرصت نادری برای سیاست خارجی اسرائیل ایجاد کرده و تبدیل «ظرفیت عظیم نهفته» در این توافق به عمل، نیازمند ترکیبی از «بینش، دوراندیشی و خویشتنداری» از سوی اسرائیل است.
او معتقد است که اسرائیل باید «بدون شرمساری» و «به جای اظهارات غیرمسئولانه»، روابط با ترکیه را بهبود بخشد به‌ویژه که در مورد سوریه نیز نظر به حمایت ترکیه از حکومت جدید دمشق، منافع زیادی دارد.
اوریئل لین معتقد است که ترکیه دارای وزن منطقه‌ای هم‌طراز با ایران، با همان جمعیت مشابهٔ ۹۰ میلیون نفری و دارای یک ارتش قوی عضو ناتو و کشوری با زیرساخت‌های صنعتی است.
با وجود امیدواری بازرگانان اسرائیلی به بهبود روابط کشورشان با ترکیه، بحران پیشین قطع روابط ترکیه و اسرائیل بر سر ماجرای کشتی «ماوی مرمره» در بهار ۲۰۱۰، پس از چند سال با میانجی‌گری دولت وقت باراک اوباما به پایان رسید، در حالی که دونالد ترامپ آشکارا تمایل چندانی به میانجی‌گری بین اسرائیل و ترکیه نشان نداده است.
منبع:رادیو فردا