تاریخ تصویری خاوران از ۱۳۶۰ تا امروز؛ زندانی کردن کشته‌گان
منیره برادران
منیره براداران، زندانی سیاسی دهه شصت و نویسنده کتاب‌هایی درباره زندان و شکنجه، تاریخچه تصاویری کمتر دیده شده از گورستان خاوران را ارایه کرده است.
پیش از اعدام‌های تابستان ۱۳۶۷ و ایجاد گورهای جمعی، خاوران محل دفن انفرادی اعدامیان سیاسی بود
جمعه ۶ خرداد ۱۴۰۱، صحنه شومی در انتظار خانواده‌های خاوران است: نرده‌های سبزرنگ گورستان جای خود را به دیواری بتونی داده که در امتداد آن بالا رفته است.
آنها به تجربه دریافته‌اند که هر تغییری در این محوطه پیش درآمد هجومی دیگر به حقوق آنها و مردگان‌شان و در راستای از بین بردن سند جنایت دهه ۶۰ و تابستان ۶۷ است.
خانواده‌ها نگرانند دیوارکشی بتونی اطراف این محوطه بخشی از "تخریب تدریجی" سال‌های گذشته باشد. به نظر می‌رسد حکومت تصمیم گرفته تا کشته‌گان را هم زندانی کند.
۶ خرداد ۱۴۰۱
دیماه هولناک۱۳۸۷: هجوم به خانه‌ها، شبیخون به گورستان
تلاش رژیم برای تخریب گورستان خاوران، سابقه طولانی دارد. هولناک‌ترین آن در دی ماه ۱۳۸۷ اتفاق افتاد.
خانواده‌ها با خاوران ویران روبرو شدند.
بولدوزرها شبانه در چند نوبت آنجا را با خاک یکسان کرده بودند.
تجمع پیش از تخریب سال ۱۳۸۷
از چندی پیش از آن، نگرانی‌هایی وجود داشت، اخباری مبنی بر تبدیل این گورستان به "پارک" و "مرکز فرهنگی". اما شبیخون در چنین ابعادی قابل تصور نبود.
این اقدام در ادامه سیاست تشدید فشار و آزار به خانواده‌ها صورت گرفت که از تابستان آن سال تشدید شده بود، با اعمال فشار، بازداشت، احضار، بستن راه‌های ورود به خاوران، جلوگیری از برگزاری مراسم یادبود چه در خانه‌ها و چه در خاوران، که می‌رفت به تجمعاتی بزرگ تبدیل شود.
در ورودی اصلی خاوران که در سال‌های اخیر قفل شده است
در گزارش منصوره بهکیش از آن سال می خوانیم: "در بیستمین سالگرد در سال ١٣٨٧ با پادگانی کردن خاوران، نگذاشتند مراسم برگزار شود".
تخریب خاوران اندوهی سنگین بر خانواده‌ها آوار کرد. به کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متوسل شدند: "از شما مى‌خواهیم که با استفاده از کلیه اختیارت و امکا‌ن‌های خود از ویرانى و نابودى این گورستان که سند جنایتى بزرگ است و نماد حافظه‌ى تاریخی مردم ایران، به فوریت پیشگیرى کنید."
تجمع پیش از تخریب سال ۱۳۸۷
فدراسیون بین المللی جامعه های حقوق بشر، جامعه دفاع از حقوق بشر در ایران، سازمان عفو بین‌الملل، کمپین بین‌المللی حقوق بشر و دیگر سازمان‌های حقوق بشر ایرانی و سازمان‌های سیاسی در کنار خانواده‌های خاوران ایستادند و اقدام مجرمانه جمهوری اسلامی را محکوم کردند.
خاوران مجازی برای مقابله با این اقدام ، با راه اندازی سایتی که مشخصات و عکس آرمیدگان خاوران، آن تعدادی از اعدامشدگان را که خانواده هایشان گزارش کرده اند، در خود ثبت کرده است.
یک سال پس از تخریب ۱۳۸۷
اطلاعات این بانک داده‌ها از آرمیدگان خاوران اما زمانی کامل خواهد شد که دسترسی به اسناد امنیتی زندان‌ها ممکن شود.
و امروز، این دیوار بتونی بار دیگر پرسش‌ها و نگرانی‌هایی را در بین خانواده ها به وجود آورده است. تصمیم گیرندگان امنیتی چه در سر دارند؟ دیوار کشیده‌اند که این تکه خاکی که حقیقت را در سینه‌اش نهان دارد، حقیقت بی‌دادگاه‌های دهه ۶۰، اعدام‌های جمعی تابستان ۶۷ و هیئت مرگ، از دیده‌ها پنهان بماند؟
انگار دیوار بتونی کافی نبود، بر ستون بلند جلوی درب خاوران دوربین‌های مداربسته هم کار گذاشته‌اند. از چه می‌ترسند؟ در آن محل پرت و نسبتا دور از رهگذر چه کسانی را قرار است در دیدرس و کنترل داشته باشند؟ ایجاد ارعاب در بین خانواده‌ها؟ یا تسکینی بر وحشت و کابوس‌های شبانه خودشان؟
تاریخ مردگان مرتد
خاوران پیش از ۱۳۶۷؛ در آن سوی دیوار قبرستان ارامنه آغاز می‌شود
در جمهوری اسلامی مجازات مرتد و دگراندیش بعد از کشتن هم ادامه می یابد. مرتد و دگراندیش چپ همچنان "نجس" می‌ماند و اجازه دفن در گورستان‌های مسلمانان را ندارد.
با شروع اعدام‌های جمعی در تابستان ۶۰ اعدام شدگان چپ و نیز تعدادی از مجاهدین در تهران به گورستان پرت و دورافتاده خاوران تبعید شدند.
آنجا بخشی از گورستانی است که به بهایی‌ها اختصاص دارد.
خانواده زندانیان سیاسی اعدام شده در دهه هفتاد
بر اساس شماره ردیف‌های روی دیوار، خانواده‌ها به تقریب از محل دفن عزیزانشان مطلع می‌شدند و با علامتی یا سنگی که هر بار با شکسته‌اش مواجه می‌شدند، آنجا را علامت‌گذاری می‌کردند.
اینها پیش از اعدام‌های دسته جمعی تابستان ۶۷ بود، که اطلاعاتی در باره این اعدام‌ها و محل دفن به خانواده‌ها داده نشد.
آنها با اطلاعاتی که خود بدست آوردند، دانستند که عزیزانشان در خاوران در گورهای در دو کانال جمعی خاک شده‌اند.
در ایران خاوران‌ها وجود دارد: گورهای بی‌نام و نشان از مردگان طردشده در گوشه و کنار گورستان‌های شهرستان‌ها به جا مانده یا تخریب شده.
از خاکسپاری در باغچه خانه تا آیین مواجهه با گورجمعی
در سال ۶۰ گاه خانواده‌ها ناچار شدند عزیزشان را در باغچه خانه به خاک بسپارند.
اینکه خاوران سمبلی شد بر آن همه جنایت و بی‌حرمتی بر کشتگان، به همت مادران و پدران و خانواده‌های خاوران بود که آنجا را رها نکردند.
فروردین ۱۳۹۳
در تمام این چهار دهه هم و غم آنها بوده که این مکان، که حقیقت در خاکش پنهان است، حفظ شود.
از همان تیر ۶۰ که دریافتند عزیزانشان در آنجا دفن شده‌اند، این خاک را که از حداقل امکانات یگ گورستان معمولی بی‌بهره بود، مکانی کردند برای سوگواری و یادآوری.
با کشتار ۶۷ حضور در آنجا گسترده‌تر و در مناسبت‌هایی حالت تجمع پیدا کرد همراه با آدابی، مثل پخش گل روی زمین، راه‌پیمائی دور محوطه، خواندن سرود و گاه سخنرانی. اسامی اعدام شدگان ۶۷ را جمع‌آوری کردند و در همان زمان از این کشتار بزرگ پرده برداشتند.
مرداد ۱۳۶۷؛ نخستین تصاویر از گورهای دسته جمعی را شماری از خانواده‌ها تهیه کردند و برای چاپ به خارج کشور فرستادند
آنها همچنین حضورشان را با نامه به مقامات مسئول ایران و نهادهای بین‌المللی و تجمع مقابل ادارات اعلام کردند.
دادخواهی بیان روشن تری یافت.
در سفر گالیندوپل به ایران در بهمن ١٣٦٨ جلوی دفتر سازمان ملل تجمع کردند و خواستار ملاقات با او شدند. تجمع شان با خشونت ماموران مواجه شد. در سال ١٣٨١ به گزارشگران کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد نامه نوشتند.
خاوران در ۱۳۹۵؛ از آن سوی درختان گلستان جاوید محل دفن متوفیان بهایی آغاز می‌شود
پرسشی که در نامه‌شان خطاب به وزیر دادگستری دی ماه ١٣٦٧ نوشتند، پرسشی تاریخی است که سپری نمی‌شود و بیش از آنکه امید بستن به دستگاه‌های حکومتی باشد، به عنوان اعلام جرم، خواست مسئولیت پذیری و هسته دادخواهی ماندگار می‌ماند.
"ما سوال می‌کنیم: کدام قانون اجازه داده است که حکم اعدام دسته جمعی صادر کنند ..... ما علیه مسئولین این فاجعه دردناک اعلام جرم می کنیم و خواهان آن هستیم که اینان بازداشت و در یک محکمه علنی محاکمه گردند".
جمعه شهریور ۱۴۰۰، خانواده‌ها با درهای بسته مواجه شدند
دور تازه تخریب‌ها و مقاومت
اردیبهشت سال گذشته بود که خانواده‌های خاوران با چند قبر جدید بر روی کانالی که گفته می‌شود پیکر اعدامشدگان چپ تابستان ۶۷ دسته جمعی در آن دفن شده، مواجه شدند.
در این گورستان تبعیدی بعد از تابستان ۶۷ دفنی صورت نگرفته بود.
اردیبهشت ۱۴۰۰ حکومت چند خانواده بهایی را مجبور کرد دو نفر از متوفیانشان را در قبرهایی حفر شده در محل گورهای جمعی زندانیان سیاسی دفن کنند
قبرهای جدید مربوط به شهروندان بهایی بود که معلوم شد خانواده‌های آنها را مجبور به این کار کرده بودند. سیمین فهندژ، نماینده جامعه بهائیان در سازمان ملل به بی‌بی‌سی فارسی گفت: "بهاییان نمی‌خواهند که به کسی بی‌احترامی کرده باشند. چون درد خاکسپاری بدون احترام را چشیده‌اند".
این اقدام با اعتراض‌های وسیع روبرو شد. خانواده‌های خاوران در نامه به شهردار نوشتند:
"خاوران یادمان عزیزان از دست رفته ماست. مصرانه از شما می‌خواهیم از اعمال اجبار بر هموطنان بهایی برای خاکسپاری عزیزان متوفیشان در قطعه گورستان جمعی خودداری کنید و نمک بر زخم کهنه ما نپاشید".
خانواده‌های اعدامیان سیاسی دهه شصت در جمعه آخر سال ۱۳۹۹
جمعی از فرزندان اعدامشدگان دهه ۶۰ هم بیانیه‌ای اعتراضی منتشر کرده و متذکر شدند:
"خاوران نه تنها جغرافیای ما بلکه تاریخ مشترک تمام حذف‌شدگان و مبارزان راه عدالت و آزادی است. ما از مردم ایران درخواست می‌کنیم تا نسبت به این تعرض به اجساد خاک شده در خاوران خاموش نمانند. ما هم سرنوشت هستیم چرا که رهایی همچون دادخواهی امری جمعی است."
نهادهای حقوق بشر ایرانی و بین‌المللی هم حسایت نشان دادند. نتیجه عقب‌نشینی رژیم بود تا زمان هجوم بعدی.
منبع:بی بی سی
