رود نیل از کوه ها ، بلندی ها ، و از سرچشمه های افریقای مرکزی ، شکل گرفته است . مسافتی بالغ بر 6000 کیلومتر ، یعنی طولی برابر با 1/7 ( یک هفتم ) محیط کره زمین  طی کرده ، و چون ماری رقصان و افسونگر ، سرزمین های وسیعی را شکافته ، تا به دریای مدیترانه منتهی گردد .   از نظر مصریان باستان ، این رود همواره موهبتی آسمانی محسوب و جنبه ای حیاتی داشت. این رود شاهرگ کلیه جوامعی را تشکیل میداد ، که درکرانه های آن پراکنده بودند . تمدن مصر کهن ، ثمره همین رود بود . درکرانه های نیل ، درسمت شرق و غرب آن ، در باندی به پهنای 20 کیلومتر و
دربرخی اراضی  2 تا 3 کیلومتر ، زمینی حاصلخیز شکل گرفت  که به انسانها اجازه میداد از بزرگترین نعمتها درکنار این رود برخوردار و از برکت آن بهره جویی کنند . یکی از بزرگترین آن نعمتها تمدنی بود طلایی که در سپیده دم شکوفایی تاریخ بشریت بظهور رسید . همطراز با تمدن مصر باستان ، تمدنهای بین النهرین شکل گرفتند ، که حیطه نفوذ آنها کرانه های رودهای دجله و فرات بودند .

اما چرا تمدنهای بین النهرین ، میراثی ببزرگی مصر باستان بجا نگذاردند را باید در عدم اعتقاد آنها به مومیایی کردن بدن ، استحکامات آرامگاهها ، و اشکال دیگری از باورها که به دنیای پس از مرگ داشتند ، دید . میراثی که بین النهرینی ها بجا گذاردند ، درمقایسه با انسجام میراث مصریان ، تقریبا" 99 در صد ، ازبین رفته هستند . اما باید دانست که ماشین بخار ، لکوموتیو ، هواپیما ، و همین خودرویی که سوار آن میشویم ، ریشه در ابداعات بین النهرینی ها دارند. آنها به برتری آهن نسبت به مفرغ پی بردند . تکامل و طلایه ای ، که بربنیان کشف آهن ، چرخ و ارابه ، روی داد ، مدیون بین النهرینی ها میباشند .  خط و حروف الفبای صوتی که درجمیع کشورهای جهان مرسوم است ، نیز از ابداعات بین النهرینی ها بود ، که حتی خط تصویری هیراگلیف را هم تحت الشعاع قرار داد . اما اینجا قصد ما بیشتر پرداختن به تاریخ مصر است و در فرصتی دیگر به میراث بین النهرین خواهیم پرداخت .

 دجله و فرات را رها سازیم و مجددا" به نیل بازگردیم .
نیل متحد کننده تمام بخش های مصرعلیا و سفلی ، در فاصله ای بالغ بر 1000 کیلومتر از سرزمین های جنوبی سد کنونی اسوان گرفته ، که تا دریای مدیترانه گستردگی داشت ، بود . نیل شاهرگ حیاتی این سرزمینها و مادر همه مصریان بشمار میرفت . از نیل بعنوان بزرگراه آبی نیز استفاده میگردید که منجر به گسترش پیشرفته ترین فنون حمل و نقل و کشتی سازی شد . مصر نه فقط یکی از اولین تمدنهای باستان ، بلکه طولانیترین آنها نیز بود . این مهم ، یک علت اساسی داشت که عمدتا" به موقعییت جغرافیایی آن وابسته میشد .  سرزمینی پرت و مستقل ، میان دوصحرا ، که آنرا بطرزی معجزه آسا ، از گزند و یورشهای اقوام وحشی مصون نگاه میداشت . هیچ تهدیدی - نه از جانب صحرای متروک غرب نیل ، و نه از صحرای شرق نیل ، و نه از طرف دریای سرخ - نمیتوانست سامان بخود گیرد .

جمعیت مصر ، در دره نیل ، درآن دوران ، بالغ بر 5 میلیون نفر میگردید. این ازدحام و تراکم ، نسبت به دوایر دیگر ، بسیار زیاد و دلیلی دیگر بر رشد و تکامل فنون و تکنولوژی ، و استفاده بهینه از نیل ، و بالابودن رفاه نسبی بود .
طغیان های سالانه نیل ، بطور منظم ، چون تپشی زندگی آفرین ، نبض حیات را در مصر به حرکت درمی آورد . براساس گل و لایی که طغیانها ، درکرانه های نیل باقی میگذاردند ، زمین ها را بسیار حاصلخیز میکرد . حاصلخیزترین و پررونق ترین این سرزمین ها ، نواحی دلتای نیل ، مشرف به مدیترانه میگردید ، که اولین قدرتهای بزرگ را در بطن خویش، پرورش می داد و پایتختی نیرومند را شکل و سازمان می بخشید .

 7500  سال قبل :     دوران پیش از سلسله های معروف . کشاورزی و چوپانی اولین آثار شکوفای خود را در کرانه های حاصلخیز رود نیل بظهور میرساند . دراین دوران نظام برده داری تعمق می یافت .

 4200   سال قبل :     مصر تغییرات سیاسی بزرگی را تجربه میکند . قحطی ، منجر به شورشهای گسترده ای در سراسر مصر میگردد . کاهنان و اشراف ، قدرتمندتر از فرعون شده ، مصر را به مناطق مستقل و خودمختار تجزیه میکنند .

4160  سال قبل :     فرمانروایان محلی ، منطقه هراکلوپولیس را در 10 کیلومتری جنوب فیوم و 50 کیلومتری جنوب ممفیس ( 80 کیلومتری جنوب قاهره ) تصاحب مینکنند . (هراکلوپولیس نامی بود که بعدها پس از حمله اسکندر و یونانی ها برآن شهر نهادند)

 

 

 

1- عصای سلطنتی : عصای چوپانی ، ابزار اداره کردن و مدیریت فکری جامعه، قدرت مقننه و قضایی

2 - شلاق سلطنتی : شلاق گندم کوب ، ابزار کشاورزی و ارتزاق ، ابزار زور ، قدرت مجریه ، ارتش و قشون  

 

 

3552 سال قبل :     همانگونه که سخن رفت ، اَحموس یا توتموس اول ، هیکسوس ها را از مصر بیرون راند و مجددا" مصر را متحد کرد . این روند منجر به آغاز سلطنت جدید شد ، تا چهره  مصر ، رنگ دیگری بخود گیرد . این زمان ، آمون - رع ، خدای مشترک همه مصریان ، از جنوب تا شمال ، بازسازی گردید . توتموس اول ، از سلسله هجدهم ، در ضمن ، پدر هاتشپ سوت ، زن جسور تاریخ ، که بعدا" فرعون شد ، بود .
دراین دوره آرامگاهها ، دیگر بشکل هرم ساخته نمیشدند . دراین برهه زمانی بود که دره سلاطین شکل میگیرد . آرامگاهها و پرستشگاهها شکل عوض کرده و بصورت ابنیه ستوندار ، کاملا" سنگی ، با مجسمه هایی عظیم ، در می آیند . دره سلاطین ، هنوز ، با تظاهری اعجاب انگیز ، به منطقه ، روحی یکپارچه بخشیده است .
زنی که به مقام فرعونی رسید
3478  سال قبل :     هاتشپ سوت ( دختر آفتاب ) ، پس از سلطنت کوتاه شوهر و برادر مریضش ، توتموس دوم ، سلطنت را تصاحب میکند . درمصر ، درهیچ دوره ای ، و مطلقا" رسم نبود ، زنی فرعون شود . ولی او این سد را شکست . هاتشپ سوت ، ابتدا در قالب نایب السلطنه ، سپس بعنوان اولین فرعون زن ، در تاریخ مصر ، تاج زرّین مزین به مار کبرا را برسر میگذارد . وی در جلسات رسمی ، حتی ریش طلایی مخصوص فراعنه را بر چانه میگذاشت .
توتموس دوم ، قبل از مرگ ، وصیتنامه ای تنظیم کرده بود ، که برطبق آن ، پسر خود ، توتموس سوم را ، جانشین خویش سازد . توتموس سوم ، از زنی حرمسرایی بود ، و نه فرزندی از ملکه وقت ، هاتشپ سوت . بنابراین هاتشپ سوت ( که فرزند پسر نداشت و تنها صاحب سه دختر بود ) ، پس از مرگ شوهر خود ، فرعون توتموس دوم ، بعنوان نایب السلطنه ، اتنخاب و نبض امور را در دست میگیرد . قرار گردید هاتشپ سوت ، تا زمانیکه توتموس سوم ( که کودکی بیش نبود ) به سن بلوغ و قانونی رسد ، بر مسند صدارت بنشیند .  اما او با کمک قدرتمندان دربار ، سلطنت را قبضه مینماید . هاتشپ سوت مدعی بود ، که از طرف خدا ، آمون - رع ، مأموریت یافته است ،  تا بر مصر سلطنت کند .
وی بمدت 22 سال با اقتداری که از یک مرد نیز بعید بود ، حکومت نمود . سنموت ، مهندس معمار و گسترش دهنده ابنیه کارناک و دره سلاطین ، پایگاه روانی و معشوق هاتشپ سوت بشمار میرفت .

3458  سال قبل :     توتموس سوم ( ناپسری و برادرزاده هاتشپ سوت ) که بموجب وصیتنامه توتموس دوم ، وارث قانونی سلطنت بود ، با رشد به سنین بالا و با قتل سنموت ( که با نفوذترین و مقتدرترین فرد مصر ، که درضمن ، پشتیبان و مشاور هاتشپ سوت بود ) ، بدست عوامل خود ، در مبارزات پشت پرده ، پیروز شده ، و نبض قدرت را بدست میاورد .  این زمان هاتشپ سوت ، بدلیل بالا بودن سن ، توان برابری با توتموس سوم را ، که جوانی خوش بنیه بود ، نداشت .

3456  سال قبل :     هاتشپ سوت ، فرعون شکست خورده ، در سن 48 سالگی، اقدام به خودکشی میکند .

 

        
               
توتموس سوم ، که در آن ایام ،  33 سال سن داشت ، خود را فرعون اعلان میدارد .
او در اتحاد بخش های مصر علیا و سفلی و سرزمین هایی که در زمان هاتشپ سوت ، از دست رفته بودند ، قدمهای مؤثر نظامی برمیدارد . در دوره حکومت هاتشپ سوت ، بدلیل اینکه او از نظامیگری گریزان بود ، سرزمین های مختلفی ، از انقیاد مصر خارج شده بودند .

        
کلیه آثار مربوط به فرعون اخناتون و ملکه نفرتی تی ، توسط پیروان آمون،
از تاریخ پاک گردیدند . اما آثار زیر و برخی نمونه ها ،
و از زیر خروارها خاک کشف شدند .  

 

 اخناتون  

3323  سال قبل :     هورم هب ، سردار ارتش مصر و از مقربین اخناتون ، که از یک خانواده معمولی و روستایی بود ، بر تخت سلطنت نشسته و فرعون میگردد . او بنیان گذار سلسله نوزدهم بود . هورم هب ، پدر رامسس اول ، جد ستی اول ،  و پدر جد رامسس دوم ملقب به رامسس بزرگ بود

3294  سال قبل :     ستی اول به سلطنت میرسد .

3280  سال قبل :     رامسس دوم ( رامسس کبیر ) ، پسر ستی اول بر تخت سلطنت جلوس کرده ،  و تاج زرین را بر سر میگذارد  (احتمالا" در سن 17 سالگی) . رامسس دستور ساخت معبدی را میدهد که بطور یکپارچه از سنگ در دل کوهی سنگی نزدیکی اسوان واقع گردیده. این معبد اکنون ابوسیمبل نامیده میشود . در مدخل این معبد یا پرستشگاه افسانه ای ، چهار پیکر عظیم و غول آسا ، از رامسس دوم بچشم میخورند که در آنزمان در دل هر ببننده و در دل کلیه دشمنانی که از مقابل آنها عبور میکردند ، دلهره می آفرید . این محل به آن خاطر درآنجا انتخاب شده بود ، زیرا بیشترین تهدیدها و دشمنان مصر از جنوب بسمت شمال سرازیر میشدند . درون معبد ، و در دل کوه ، ستونها و پیکرها ، عجیب تر و عظیم تر از نمای بیرونی و ورودی می باشند . ساخت این بنای خارق العاده بر دوش 50 هزار برده و تعداد کثیری سنگ تراش ماهر و غیر ماهر و منجمله معماران زبر دست بوده است . ساخت این معجزه و تراش طاقت فرسای آنها بمدت 32 سال طول  کشید .   
       


رامسس دوم 67 سال یعنی طولانیترین زمان را با اقتداری فزاینده بر مصر حکومت کرد . بالغ بر 90 سال عمر نمود و 170 فرزند از خود بجا گذارد ، که 111 نفر آنها پسر بودند . با چینین کثرتی از فرزندان ، رامسس ، برخی از آنها را ، اگرچه همه در دربار و در محیط های خاص خود زندگی میکردند ، هیچگاه در طول عمر ندید. ملکه مصر در حقیقت نفرتاری بود . حجاری شده و نقش برجسته وی در میان چهار پیکر رامسس در مدخل معبد ابوسیمبل بچشم میخورد .
درزمان رامسس برخی حروف صدادار، یا الفبا ، وارد خط هیراگلیف شدند . بطور نمونه میتوان به نام  و طرز نوشتن رامسس اشاره کرد .
رامسس در حقیقت رع - م - سس ، تلفظ میگردید . رع یعنی خدای خورشید . در نوشتار بجای رع ، تصویر خورشید نمادین میشد ، بجای میم از حروفی شبیه " ام " لاتین استفاده میگردید که تاجی بالاو چسبیده به آن  قرار داشت ، و دو" سین "  آخر رامسس را با حروفی مینوشتند که شبیه دوعصا بود . این حروفها که در زمان رامسس تازه وارد خط هیراگلیف شدند در واقع الهام گرفته از حروف رایج بین النهرینی ها بودند .
رامسس در سال 3275 ، قادش را فتح کرد و فتوحات دیگر او آنقدر فراوان بودند که در زمان او مصر به منتها علیه وسعت خود رسید .  ارتش مصر در زمان رامسس دوم ، از مقتدرترین نیروهای نظامی تشکیل میشد . ارتش دارای هنگی بود مشتمل بر ارابه رانان که از مخوف ترین ابزارهای جنگی بشمار میرفتند . چند هزار ارابه جنگی مجهز به تیغه هایی چون ساطور،  قادر بودند با نیروهایی ده برابر خود بمقابله پردازند و پیروز گردند . ارابه های جنگی ارتش مصر، در آن زمان ، مانند تانک های رزمی کنونی در عملیات جنگی ،  کاربردی استراتژیک داشتند .   
 موسی در زمان رامسس دوم چشم به جهان گشود و 37 سال از رامسس کوچکتر بود . در دورۀ جوانی رامسس ، ملکه وقت مصر ( البته نه نفرتاری ) ، موسی نوزاد را که از قوم بنی اسرائیل بود ، در یک سبد ، طی یک گردش تفریحی روی آبهای نیل ، یافت . چون عقیم بود ، در دربار ، بنام فرزند خود بزرگ کرد ، تا به سن نوجوانی رسید . البته ملکه هیچگاه تا آخر عمر پی نبرد که موسی از اعقاب قوم بنی اسرائیل میباشد . خود موسی نیز نمیدانست ، ریشه قومی او از کجا سرچشمه گرفته است ، و میپنداشت که فرزند مشترک ملکه و فرعون میباشد . بعدها پی برد که اولا" نه فرزند ملکه است و نه فرعون . ضمن اینکه از روی پروفیل چهره خویش دریافت که با بنی اسرائیلیان وجوه مشترک دارد . پس از مرگ ملکه ، موسی در سن 17 سالگی تنها و بی پناه گردید . موسی بدلیل داشتن گرایش به عقاید یکتا پرستی که بی شباهت به یکتا پرستی اخناتون نبود و در مصر ریشه های تاریخی داشت ، از دربار ترد شده و به صحرای سینا پناه برد . او در صحرای سینا و خلوتگاه خود ، آتون را به یهوه تبدیل نمود . سپس داعیه پیامبری کرده و به آزاد کردن و رهبری قوم یهود یا بنی اسرائیل ، از مصر، به سرزمین اجدادی ، همت گمارد . یکی از اصلی ترین انگیزه هایی که حضرت موسی را به قوم یهود نزدیک کرد ، تعلقات قومی وی بودند .
قوم بنی اسرائیل در اثر قحطی محلی ، از سرزمین خود کنعان ، مهاجرت وسالیان قبل ، به مصر سرازیر شده بودند . آنها ، سالها سال ، در منطقه شرقی دلتای نیل ، اسکان داشتند . حکومت مرکزی مصر به این قوم به چشم برده مینگریست . پسران و نیروی کار این قوم بمحض رسیدن به سن بلوغ ، بزور، از خانواده جدا شده و بعنوان برده ، برای کاراجباری ، به مراکز کار بردگان ، ساخت معابد ، معادن سنگ ، تراش طاقت فرسای سنگها و دیگر مراکز گسیل میشدند . این بردگان ، و مجموع بردگان از قومهای دیگر بزحمت تا سن 25 دوام آورده و میتوانستند عمر کنند .
اما چگونه حضرت موسی زندگی مرفه در دربار را رها میکند و به قوم بنی اسرائیل میپیوندد. همانگونه که اشاره گردید زندگی رقت بار قوم او و تعلقاتی که به آنها داشت  ، وی را وادار به اتخاذ  تصمیمی کرد و دراو جاذبه ای  پدید  آورد که سرنوشت  اورا بگونه ای دیگر رقم زد .
قوم بنی اسرائیل ، مانند همه مردمان آنعصر ، بت پرست بوده و به خدایان عدیده ، اعتقادی راسخ داشتند ، که البته این خدایان با خدایان مصریان تفاوتهایی فاحش داشتند . این قوم حتی پس از رهایی از اسارت و مهاجرت یا بازگشت به سرزمین آبااجدادی خود کنعان ، هنوز به خدای یکتا و یهوه ، ایمان نیاورده بودند . آنها صرفا" برای رهایی از قید بندگی و بردگی تلاش میکردند . اما چرا حضرت موسی ، این قوم را برای شناساندن یهوه و ترویج دین خود برگزید، در پرده ابهام باقیست . آیا به این خاطر که آنها بنی اسرائیلی بودند یا به این خاطر که آنها برده بودند . اگر اسارت قوم مد نظر بود ، چگونه آن حمایت شامل حال صدهزار برده اقوام دیگر نمیشد . شاید ارزش اقوام دیگر بپای ارزش بنی اسرائیلی ها نمیرسید . حضرت موسی مدعی بود که برگزیدن قوم بنی اسرائیل ، خواست یهوه بوده است . او فقط مجری آن   وحی  بوده که از طرف یهوه بر وی نازل گردیده است .          

رامسس دوم مومیایی و بازسازی شده

 

3178 سال قبل :     رامسس سوم در نبردهای دریایی به پیروزیهایی دست مییابد
3069  سال قبل :     مصر بار دیگر به دوبخش علیا و سفلی تقسیم میشود .
2945  سال قبل :     لیبیایی ها ، فاتح مصر میگردند . شوشنک ، فرمانده نظامی لیبیایی ، خود را در مصر سفلی ، فرعون می خواند و سپس مصر علیا را تسخیر میکند .