بابک تقوایی – استقلال و آزادی دو شعار و هدفی بود که نظام جمهوری اسلامی پس از انقلاب ۵۷ از رسیدن به آن همواره سخن می‌گوید.

مسئولین لشکری و کشوری و بخصوص در نیروی هوایی ارتش ایران در این چهار دهه با ذکر این جمله کلیشه‌ای «در زمان طاغوت ما حتی پیچ یک هواپیما را نمی‌توانستیم باز کنیم، حالا با خروج آمریکایی‌ها خودکفا شده‌ایم» همواره سعی می‌کردند تا دستاوردی که آن را قطع وابستگی به بیگانه نامیده‌اند به رخ مخالفان خود بکشند و خود را مقتدر نشان دهند. مسئولین دولتی و دفاعی جمهوری اسلامی از تعمیر اساسی هواپیماها و هلی‌کوپترها، ساخت قطعات، و حتی طراحی و ساخت کامل آنها به‌طور بومی از دستاوردهای خودکفایی در صنعت دفاعی و نظامی سخن به میان آورده‌اند. اما این سوال وجود دارد، چقدر این خودکفایی و قطع وابستگی حقیقت دارد. پاسخ این سوال را در این مقاله خواهید یافت.

از تلاش برای خودکفایی تا تلاش برای فریب

دکترین نظامی ایران در پیش از انقلاب ۵۷ همواره بر محور خودکفایی نیروهای مسلح در امر طراحی و تولید انواع تسلیحات و ادوات جنگی می‌چرخید در همین راستای خودکفایی بزرگترین مراکز بومی تعمیر و نگهداری هواپیما و هلی‌کوپتر با نام‌های صها (صنایع هوایی ایران) و پنها (پشتیبانی و نوسازی هلی‌کوپترهای ایران) در سال‌های آخر دهه ۱۳۴۰ هجری شمسی در فرودگاه مهرآباد پایه‌گذاری شدند و تا سال ۱۳۵۷ تمامی بازدیدهای دوره‌ای و تعمیرات رده دپویی هواپیماها و هلی‌کوپترهای نظامی  و غیر نظامی و موتورهای موجود در کشور را به‌طور کاملا بومی و با استفاده از نیروی انسانی کاملا ایرانی به انجام می‌رساندند و حتی برای تعمیر اساسی و بازآمادگی کاملا بومی هواپیماهایی چون اف-۱۴ تامکت و بوئینگ ۷۴۷ تا سال ۱۳۶۰ برنامه‌ریزی کرده بودند. اما وقوع انقلاب ۵۷ در انجام تمامی این پروژه‌ها وقفه ایجاد کرد و مانع خودکفایی کامل ایران در عرصه صنعت هوایی گردید، شرکت هسا (هواپیماسازی ایران) در شاهین‌شهر اصفهان دایر شده بود تا به ساخت و مونتاژ هواپیمای جنگنده اف-۱۶ و هلی‌کوپتر بل ۲۱۴ اس‌تی بپردازد، کار ساخت و توسعه‌اش متوقف شد، صنایع پهپادسازی ایران کار تاسیس‌اش با وقفه مواجه شد و بسیاری از پروژه‌های نظامی و دفاعی دیگر که تنها در راستای نیل به هدف خودکفایی در سال‌های پیش از انقلاب تصویب شده بودند متوقف شده و یا ادامه آنها با کندی صورت گرفت.

پس از وقوع انقلاب نیروهای حامی آیت‌الله خمینی ارتش بخصوص در نیروی هوایی که عمدتا از میان همافران بودند به رهبری فردی به اسم عطاء‌الله بازرگان در زمانی که به دلیل تحریم امکان خرید تجهیزات و قطعات جدید برای هواپیماهای نیروی هوایی ممکن نبود اقدام به تلاش جهت طراحی و ساخت قطعات به‌طور بومی کردند و پروژه‌های اقلام هوانوردی از جمله تسلیحات هواپایه زیادی را تعریف کردند که در اغلب موارد به علت ضعف تکنولوژی و عدم وجود دانش طراحی با شکست مواجه شد در حالی که موارد موفق بسیار انگشت‌شمار بودند مثل پروژه سجیل (نصب موشک زمین به هوای هاک بر روی جنگنده رهگیر اف-۱۴ تامکت).

پس از پایان جنگ ایران و عراق و با تاسیس معاونت‌های جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی در نیروهای سه‌گانه ارتش ایران، روند پروژه‌های دفاعی از تلاش برای تامین نیاز‌های دفاعی کشور به تلاش برای خودنمایی و فریب آنچه دشمن خوانده می‌شد تبدیل شد و به همین دلیل بیشتر پروژه‌ها به یک یا دو پیش‌نمونه منتهی شده که در رژه‌های روز پیروزی انقلاب، روز ارتش و هفته دفاع مقدس به نمایش عمومی گذاشته می‌شد و پس از آن رژه‌ها راهی انبار‌ها می‌شدند. اگر هم پروژه موفقی وجود داشت این امر با کمک دانش وارد شده از کشورهای خارجی به عنوان مثال آفریقای جنوبی (پروژه‌های مجتمع اوج نهاجا و متصا)، پاکستان (پروژه سیمرغ و تبدیل اف-۵ آ به بی) و یا چین (پروژه قائم و نصب موشک ضد کشتی سی ۸۰۱ و سی ۸۰۲ بر روی جنگنده اف-۴ فانتوم ۲ و پروژه راه ابریشم ۲ برای ارتقای هواپیمای اف-۵) صورت می‌گرفت.

پروژه‌های تقریبا موفق نیز با بزرگ‌نمایی بیش از اندازه به عنوان دستاوردهای ۱۰۰% بومی به نمایش عمومی گذاشته می‌شدند، مثلا بازسازی اف-۵ای‌های سانحه دیده ویتنامی و ایرانی را به عنوان ساخت و طراحی جنگنده آذرخش به رسانه‌ها معرفی نموده و یا پروژه صاعقه ۸۰ برای ارتقا آیرودینامیکی جنگنده اف-۵ را به عنوان طراحی و ساخت بومی یک جنگنده معرفی کردند. هدف از این فریب قدرت‌نمایی و جنگ روانی بود علیه آنچه دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه ای ایران نامیده می‌شد.

از تلاش برای فریب تا فرصت برای سوء استفاده مالی

در سال ۱۳۸۵ پس از درخواست جمعی از مسئولین وزارت دفاع نیروهای مسلح (عمدتا از میان فرماندهان سابق سپاه) و گلایه آنها از کمبودهای موجود در صنعت دفاعی کشور به دستور رهبر جمهوری اسلامی، سیدعلی خامنه‌ای، پروژه‌های معاونت‌های جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی نیروهای مسلح ارتش ایران به شرکت‌ها و صنایع تابعه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح منتقل گردید تا به مرحله تولید انبوه برسند. بسیاری از این پروژه‌ها موفق بودند اما به دلیل کمبودهای تکنولوژی موجود در نیروهای مسلح ارتش امکان پیشرفت در طرح‌هاشان وجود نداشت.

پس از انتقال پروژه‌ها به صنایع دفاع، سوء استفاده مسئولین دفاعی کشور از بودجه‌های تحقیق و توسعه آنها بیش از پیش تشدید یافت که این مهم تنها با کمک افزایش تهدیدهای نظامی علیه ایران صورت پذیرفت. به عنوان مثال در مراسم رونمایی از سومین اف-۵ای بازسازی شده نیروی هوایی در شرکت هسا، تصویر تهیه شده از آن با کمک فتوشاپ و توسط یکی از گرافیست‌های صها به نام «ع» با مشورت مدیر پروژه، مهندس حسن پروانه تغییر یافت به‌طوری که بال هواپیما به روی بدنه منتقل شد تا ظاهر هواپیما با اف-۵ تفاوت داشته باشد و به نظر برسد که پروژه آذرخش منتهی به ساخت یک جنگنده جدید شده است نه بازسازی یک اف-۵ای از رده خارج ویتنامی. این تصویر جعلی توسط خبرگزاری فارس در ابتدا منتشر گردید. همچنین پس از دو سکانه کردن اف-۵ای‌های نیروی هوایی در جریان پروژه صاعقه، ۷ مراسم در جریان تحویل هر ۷ فروند اف-۵ به نیروی هوایی در سال‌های ۱۳۸۴ الی ۱۳۹۴ برگزار شد و در تمامی مراسم‌ها خبر از راه‌اندازی خط تولید انبوه جنگنده صاعقه داده شد!

به تدریج هدف فریب رسانه‌ای مسئولین دفاعی کشور نه تنها دشمنان نظام جمهوری اسلامی و مردم بلکه مسئولین کشوری و لشکری را نیز در بر گرفت تا از آن طریق سود هنگفت و بی‌شماری را برای آنچه بعدا «مافیای صنعت دفاعی کشور» نامیده شد فراهم آورد.

مافیای صنعت دفاعی ایران

رونمایی از پروژه‌های جعلی که تنها به منظور جذب بودجه‌های دفاعی و نظامی تعریف و تصویب می‌شدند آن هم به صورت پر سر و صدا بارها در سال‌های بین ۱۳۸۵ الی ۱۳۸۸ رخ داد. اما اوج فساد در صنعت دفاعی ایران بخصوص در سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح وابسته به وزارت دفاع در دور دوم ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد صورت گرفت و در این راستا حلقه‌ای از نزدیکان و معتمدین به دولت به رهبری سرتیپ پاسدار احمد وحیدی به پست‌های حساس دفاعی رسیدند؛ حلقه‌ای که «مافیای صنعت دفاعی ایران» نیز نامیده شد.

این مافیا با سوء استفاده از تنش‌های ایجاد شده در منطقه ناشی از برنامه هسته‌ای ایران اقدام به طرح ده‌ها پروژه نظامی و دفاعی در راستای برطرف کردن نیاز بیش از پیش نیروهای مسلح ارتش ایران به تسلیحات جدید نمود. هر بار که سپاه پاسداران اقدام به انجام آزمایش موشکی می‌نمود و در مقابل کشورهای حاشیه خلیج فارس اقدام به خریدهای تسلیحاتی به دنبال پروژه ایران‌هراسی غرب می‌کردند، نیازهای نیروهای مسلح ایران به تسلیحات جدید بیشتر می‌شد و اینجا بود که این مافیا در پوشش تامین نیازهای این نیروها میلیاردها تومان بودجه تحقیقاتی از طریق نهاد ریاست جمهوری و یا از سوی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به تحقیق و توسعه پروژه‌های دفاعی جذب کرد، بودجه‌هایی که تنها ۱۰ الی ۳۰ درصد آنها صرف تکمیل یک پیش‌نمونه ظاهری و نمایشی جهت به نمایش درآوردن در نمایشگاه‌های صنعت دفاعی به مسئولین جمهوری اسلامی و در مراسم‌های نمایشی به مردم ایران می‌شد و سایر آنها مورد سوء استفاده مالی مسئولین واقع می‌گشت.

یکی از معروف‌ترین این پروژه‌ها، پروژه طراحی و ساخت جنگنده رادارگریز و نسل ۵ با نام قاهر ۳۱۳ توسط شرکت صنایع هوایی ایران، صها بود که بیش از ۸ میلیارد تومان در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ برای تحقیق و توسعه نخستین پیش‌نمونه آن صرف شد در حالی که تنها کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان برای ساخت یک ماکت غیر قابل پرواز از آن هزینه شد، ماکتی که حتی عدم دقت کافی در طراحی و ساخت آن، و همچنین استفاده از نمایشگرها و آلات دقیق متعلق به هواپیماهای سبک و فوق سبک ملخی آموزشی در کابین آن موجب تمسخر کارشناسان رسانه‌ها و نشریات نظامی و دفاعی ایرانی و خارجی گردید.

هلی‌کوپترهای جعلی

اگرچه انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ منجر به تغییراتی در میان مسئولین وزارت دفاع گردید و حتی در یک مورد مهندس حسن پروانه مدیرعامل شرکت صها و مسئول پروژه قاهر ۳۱۳ از کار برکنار شد، اما فساد همچنان در این ارگان‌ها ادامه یافت به‌طوری که در شهریور ۱۳۹۳ محمد علی احمد آبادی مدیرعامل شرکت پنها خبر از طراحی سه نوع هلی‌کوپتر برای تامین نیازهای آتی کشور از جمله دو هلی‌کوپتر نیمه سنگین هما با قابلیت حمل ۱۴ سرنشین و سبک صبا با قابلیت حمل ۸ سرنشین داد.

در همان سال ۱۳۹۳، ماکتی مفهومی از طرح هلی‌کوپتر صبا توسط شرکت پنها در نمایشگاه‌های داخلی به نمایش عموم گذاشته شد، در حالی که تصاویر منتشر شده از نخستین هلی‌کوپتر صبا ۲۴۸ تکمیلی در سال جاری نشان‌دهنده آن است که این هلی‌کوپتر هیچ شباهتی به ماکت مفهومی اولیه آن هلی‌کوپتر ندارد و در عوض شبیه به هلی‌کوپتر ایتالیایی آگوستا۱۰۹ می‌باشد.

در حالی که در کشورهای دارای تکنولوژی ساخت هلی‌کوپتر، طراحی و ساخت یک هلی‌کوپتر از ابتدا تا پرواز نخستین پیش نمونه آن در بهترین حالت یک دهه به طول می انجامد، کار ساخت نخستین پیش نمونه صبا ۲۴۸ با کمک بدنه و قطعات یک  فروند آگوستا ۱۰۹ سانحه دیده شرکت خدمات هلی‌کوپتری تارا (در ۱۱ مهر سال ۱۳۹۴ دچار سانحه شد و بدنه آن توسط پنها خریداری شد) تنها ۸ ماه به طول انجامید آن هم توسط تیمی به ریاست فردی که فاقد هرگونه تحصیلات لازم در صنعت هوافضا بوده و تخصصش IT و امنیت شبکه است.

پیشتر نیز شرکت پنها مدعی طراحی صفر تا صد و ساخت هلی‌کوپترهای سبک شده بود. در این راستا یک فروند هلی‌کوپتر دست‌ساز RotorWay Exec 162F که تا سال ۲۰۱۱ در آمریکا به شکل کیت ساخته می‌شد بارها در غرفه پنها در نمایشگاه‌های مختلف به عنوان دستاورد پنها به بازدیدکنندگان نمایش داده شده است. هلی‌کوپتری که بر اساس اسناد سازمان هواپیمایی کشوری با علامت ثبت کشوری UL-AHT توسط فردی به نام سیدجواد هاشمی تهرانی در سال ۱۳۸۵ به کشور وارد شد و در نهایت در سال ۱۳۸۷ توسط شرکت پنها مصادره شد و تنها دو سال بعد با رنگ‌آمیزی جدید و درج نام پنها بر روی آن به عنوان هلی‌کوپتر طراحی و ساخته شده توسط پنها در نمایشگاه‌ها و مراسم‌های مختلف رونمایی شد و با کمک آن میلیون‌ها تومان بودجه تحقیقاتی دریافت شد.

در مواردی دیگر دو فروند هلی‌کوپتر سبک شوایزر ۳۰۰سی که پنها ادعای طراحی و ساخت آنها را داشت، اما در حقیقت هر دو فروند پیشتر متعلق به نیروی هوایی سپاه بودند که در نتیجه دو سانحه از رده خارج شده بودند و شرکت پنها تنها اقدام به بازسازی آنها نموده بود اما در راستای جذب بودجه تحقیقات و توسعه برای پروژه طراحی و ساخت آن آنها را به عنوان محصول خود در نمایشگاه‌های هوایی کیش سال ۱۳۸۹، ۱۳۹۱، ۱۳۹۳ و ۱۳۹۵ به نمایش درآورد.

اخبار ضد و نقیض در سازمان صنایع هوایی و شرکت پنها نشان دهنده برنامه‌ریزی جهت رونمایی از دو هلی‌کوپتر به ظاهر بومی هما (یک فروند هلی‌کوپتر بل ۴۱۲ ساخت آمریکا بازسازی شده توسط پنها اما مجهز به دماغه کامپوزیتی) و صبا در دهه فجر سال جاری در حد فاصل روزهای ۱۴ الی ۱۹ بهمن وجود دارد تا در راستای تبلیغات روانی علیه آنچه مسئولین دفاعی کشور دشمن می‌نامند و همچنین تقویت روحیه مردم ایران مورد بهره‌برداری واقع شوند.

حتی در صورت تمایل طراحی و ساخت هلی‌کوپتر کاملا بومی توسط شرکت پنها، به دلیل عقب‌ماندگی تکنولوژی ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به واسطه سوء مدیریت و تحریم‌های جهانی، رسیدن به این هدف ممکن نیست. ناتوانی در ساخت موتور هلی‌کوپتر و حتی ملخ آن و بسیاری از قطعات آن در ایران دلایلی است که به عنوان مثال هلی‌کوپترهای بومی شاهد ۲۷۸ و ۲۸۵ طراحی شده توسط صنایع شاهد نیروی هوافضای سپاه و ساخته شده توسط شرکت هسا (هواپیماسازی ایران) دارای موتور و ملخ و سامانه‌های آلات دقیق، کنترل و… هلی‌کوپترهای آمریکایی بل ۲۰۶ می‌باشند.

برخلاف تصور مبارزه و مقابله با فساد در صنعت دفاعی و نظامی ایران پس از انتخابات سال ۱۳۹۲ بخصوص پس از برکناری افرادی از جمله حسن پروانه، مافیای صنعت دفاعی کشور و بخصوص مدیران فاسد در این صنعت به اقدامات خود ادامه داده و امروز شاهد ادامه یافتن پروژه‌هایی که تنها در راستای سوء استفاده مالی تعریف شده بودند چون «قاهر ۳۱۳» و «پهپاد حماسه» هستیم.

————————————————————–

*بابک تقوایی، پژوهشگر و خبرنگار و عکاس هوایی و نویسنده سه کتاب درباره تاریخ نیروی هوایی و هوانیروز ارتش ایران است. او فعالیت حرفه‌ای خود را با نوشتن مقالاتی درباره نیروی هوایی در سال ۱۳۸۵ شروع و مدتی بعد در سال ۱۳۸۷ به عنوان خبرنگار هوانوردی با نشریات ایرانی و انگلیسی شروع به همکاری کرد. او تا سال ۱۳۹۱ خبرنگار و عکاس ماهنامه صنایع هوایی سازمان نیروهای مسلح و مشاور یکی از شرکت‌های تابعه صها (صنایع هوایی ایران) بود که مسئولیت ارتقا و تسلیح جنگنده‌های اف-۴  و میراژ اف.۱ نیروی هوایی را برعهده داشت. وی در طول فعالیت حرفه‌ای خود در عرصه خبرنگاری و نویسندگی با نشریات دیگر فارسی‌زبان چون مجله صف (ارگان سازمان عقیدتی سیاسی ارتش) همکاری داشت. همچنین به دعوت مرکز پژوهش‌های نظری نیروی هوایی ارتش به عنوان پژوهشگر تاریخ هوانوردی یکی از مسئولان پروژه تاریخ شناسنامه تفصیلی نیروی هوایی ایران انتخاب گردید.
بابک تقوایی صدها مقاله در مورد نبردهای هوایی در خاورمیانه و شمال آفریقا و اوکراین و همچنین نیروهای هوایی ایران، عراق، لیبی، روسیه، اوکراین و نبرد علیه تروریسم در خاورمیانه در مجلات هوانوردی انگلیسی، فرانسوی، روسی، ایتالیایی و یونانی به چاپ رسانده است. او اکنون تحلیلگر، خبرنگار و عکاس مجله هوانوردی نظامی به نام کمبت ایرکرافت (Combat Aircraft) و همچنین خبرنگار ویژه انتشارات شپارد است.