ساعت ٢٢ شب، پایگاه عریج در نزدیکى غرب موصل. کاروان سرهنگ رائد شاکر جودت، فرمانده کل پلیس فدرال عراق برای حرکت به سوى بادوش آماده مى‌شود. منطقه‌اى در شمال بخش غربى موصل که قرارگاه و پشت جبهه نیروهاى ویژه واکنش سریع است.

در دل سیاهى شب فرودگاه موصل و چند محله را پشت سر می‌گذاریم که از گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) پس گرفته شده‌اند. به موازات رودخانه دجله که حرکت مى کنیم مى توانیم از اینطرف، چراغ خانه ها و خیابانهاى شرق موصل را ببینیم. نیروهاى عراقى دى ماه سال گذشته بعد از نبردى چهار ماهه کنترل شرق شهر را بدست گرفتند. سرگرد عیسى که همراه ماست به آنسو اشاره مى کند و مى گوید: "ببین چطور زندگى دوباره آنجا جان گرفته"! بعد آهى مى کشد و زمزمه مى کند "البته با هزینه گزاف".

پایگاه عریج محل ذخیره نفت و گاز بود که دو سال پیش داعش کنترل آن را به دست آورد. پلیس زمستان سال قبل آن را پس گرفت. حالا بخشی از نیروهای آمریکایی که با پلیس عراق همکاری دارند اینجا مستقر هستند. به گفته فرمانده پلیس عراق، داعش نه تنها گاز و نفت این پایگاه را قاچاقی می‌فروخت که از آهن‌ مخازن هم برای ساخت خودروی زرهی استفاده می‌کرد

جنگ براى پس گرفتن غرب موصل سه ماه پیش آغاز شد، اما همچنان در جریان است. خیابان‌هاى اینسو غرق تاریکى است. تک و توک مى شود چراغى روشن جلوى در مغازه یا خانه اى دید. ما قبلا از این محله ها در روز روشن هم عبور کرده ایم، اما در سیاهى شب و سکوتى که در کوچه ها حکمفرماست، فضا خوفناکتر به نظر مى رسد؛ مخصوصا وقتى مى دانید که اعضای داعش چند محله آنطرفتر هنوز هستند و شاید همین گوشه و کنار کمین کرده باشند. شبیخون از راه تونلهاى وسیعى که داعش در دو و نیم سال گذشته زیر موصل از فرودگاه گرفته تا مرکز شهر کنده، یکى از ترفندهایى است که این گروه براى ضربه زدن به نیروهاى عراقى مدام از آن استفاده کرده و مى کند.

 

نمونه خودروهایی که داعش با تکه‌های آهن طراحی و رنگ‌آمیزی کرده و برای حمله انتحاری استفاده می‌کند. در هر خودرو یک صندلی است برای سفر یک نفره و یک طرفه به جهان دیگر

در راه از بى سیم داخل ماشین صداى سرهنگ رائد را مى شنویم که به همه نیروها هشدار مى دهد: "حواستان باشد، امشب بخاطر طوفان شنى که انتظار مى رود، دید خوب نخواهد بود و دشمن ممکن است به خطوط دفاعیتان حمله کند."

با اینکه هوا تاریک است، خرابی‌ها را می‌توان در نور خودروهاى زرهى کاروان دید. لاشه سوخته خودروهاى انتحارى داعش چند قدم به چند قدم دیده می‌شود. ژنرال حیدر که کنار دست راننده نشسته مى گوید که گاهى بیش از بیست خودروى انتحارى همزمان نیروهایش را در نزدیکى منطقه قدیمى موصل هدف قرار داده است. او می‌گوید: "الان نسبت به شروع عملیات موصل دیگر انتحاری‌ها را قبل از رسیدن به نیروهایمان منهدم مى کنیم. هم نیروهاى ائتلاف بالاى موصل پهباد دارند و هم ما. علاوه بر این داعش در مقایسه با قبل کمتر خودروى انتحارى مى فرستند چون راهش بسته است."

عکس از داخل خودروی انتحاری داعش. خودروها طورى طراحى شده كه فرد تا جاى ممكن تا رسيدن به هدف از مرگ در امان باشد که بتواند در مقصد مورد نظر دکمه انفجار را بزند

نیروهاى عراقى هر محله اى که وارد مى شوند سر کوچه ها و بیشتر خیابانهاى فرعى را با بلوکهاى سیمانى یا خودروهاى بزرگتر مى بندند و همین هم ظاهرا باعث شده داعش کمتر بتواند از خودروهای بمگذاری شده انتحاری استفاده کند.

با اینحال از زمان شروع عملیات دست کم ٢٧٠ خودروى انتحارى به نیروهاى پلیس فدرال حمله کرده اند. در اینطرف و آنطرف خیابان هنوز جسد تکه پاره شده چندین حمله کننده انتحارى دیده مى شود.

از کمى دورتر گهگاه صداى انفجار و شلیک گلوله به گوش مى رسد و دوباره سکوت برقرار می‌شود. اعضای گروه داعش حالا تقریبا بطور کامل در مرکز بخش غربى موصل محاصره شده اند. اما اینجا کسى هنوز دقیق نمى داند که جنگ چه موقع تمام خواهد شد. دو روز دیگر؟ یک هفته دیگر؟ یا یک ماه بیشتر؟

هر خودرویی که سوار شدیم شیشه آن با گلوله شکسته شده بود. شیشه‌ها ضد گلوله است اما اگر زیر ماشین مین منفجر شود احتمال سالم ماندن نزدیک صفر است

تلاش بر این بود که تا قبل از شروع ماه رمضان آزادى کامل موصل اعلام شود، اما به نظر می‌رسد که این کار عملى نخواهد بود.

به بادوش که مى رسیم ژنرال ثامر فرمانده نیروهاى واکنش سریع به پیشواز مى آید: "منتظر رسیدن تیم ضد ترور هستیم تا جلسه را برگزار کنیم."

جلسه براى برنامه ریزى مرحله بعدى عملیات است و هماهنگى بین نیروهایى که در جبهه هاى مختلف، اما در مساحتی نه چندان بزرگ مشغول جنگند. فرماندهان همه تیم ها که مى رسند بحث براى گام بعدى شروع مى شود. چند افسر ارتش آمریکا هم که نقش مشاور را ایفا مى کنند در جلسه حضور دارند. جلسه در خانه اى بزرگ با معمارى خاص خانه هاى عراقی و گچبری‌هاى طلایى برگزار مى شود که گویا صاحبش از اعضاى داعش بوده و در همین جنگ کشته شده. بر روى دیوار چند نقشه نظامى غرب موصل نصب شده است. ژنرال عبدالامیر، فرمانده ارتش و مسول کل عملیات موصل بر روى نقشه محدوده عملیات تیمهاى پلیس فدرال، ارتش، نیروهاى ویژه واکنش سریع و نیروهاى ضد تروریسم را نشان مى دهد. هر یک جمله در میان صحبت از وضعیت غیرنظامى ها مى شود. اینکه در هر محله چه تعداد مانده اند و حفظ امنیتشان چقدر ممکن است.

وجود صدها هزار غیرنظامى در موصل نبرد براى پس گرفتن آنرا از همه جنگ‌هایى که تا کنون علیه داعش بوده متمایز مى‌کند. جنگ موصل شبیه به هیچ عملیاتى که در سه سال اخیر از نزدیک در عراق و بخش‌هایى از سوریه شاهد بوده ام نیست. در بیشتر این مناطق بمباران‌هاى هوایى شدید نقش مهمى را براى باز کردن راه نیروها ایفا کرده، اما به کار گرفتن چنین روشی در موصل چندان مقدور نیست چون تعداد زیادی غیرنظامى درآن ساکن هستند. با این حال در غرب موصل در مقایسه با شرق آن ویرانى ها چشمگیر است و حاکى از بکارگیرى بمبارانهاى بیشتر. به طور مثال از خانه هاى دو کوچه محله طیران که روز ورود نیروهاى عراقى ما از آنها به عنوان سپر براى فیلم بردارى استفاده مى کردیم حالا به تلى از ویرانه تبدیل شده و دیگر اثرى از آن خانه ها وجود ندارد. تنها بنایى که نصفه نیمه سرپا مانده مسجدى کوچکى است که تعدادى از اعضای داعش آنروز در آن کمین کرده بودند.

از زمانى که نیروهاى عراقى وارد بخش غربى موصل شدند بیش از ۵۲۰ هزار نفر شهر را ترک کرده اند. ما شاهد خروج بعضى از آنها از نزدیک بودیم. بیشتر خانواده‌ها از خطر گیر افتادن در میان آتش دو طرف مى گفتند و خمپاره باران‌هاى گروه داعش. بعضى هم زخمى شده بودند. از آنجا که کوچه ها بسته است، بسیارى با پاى پیاده خود را به نیروهاى امنیتى رسانده بودند. رقم دقیقى از کشته شده هاى غیرنظامى در نبرد موصل منتشر نشده، اما گزارش‌ها درباره یکى از بمباران‌هاى ائتلاف از کشته شدن حدود صد نفر غالبا زن و کودک حکایت مى کند.

با اینکه ارتش با ریختن اعلامیه از هواپیما بارها از ساکنان شهر خواسته در زیرزمین‌ها بمانند، خیلی‌ها تنها چند روز در آن شرایط دوام آورده اند.

از طرفى در بعضى محله ها اعضای داعش خانواده ها را گروگان مى گیرند یا از خانه هاى آنها به عنوان سنگر استفاده مى کنند. خود ما در دو بارى که با هلى کوپتر جنگى بر فراز موصل پرواز کردیم، شاهد بودیم که چطور اعضای داعش با همراه کردن زن و بچه ها مانع از این مى شدند که هدف نیروهاى عراقى یا ائتلاف قرار بگیرند.

اما مشکل فقط این هم نیست. با گذشت هفت ماه از نبرد براى پس گرفتن موصل، هنوز معلوم نیست چند نفر از اعضای داعش در شهر مانده‌اند. ژنرال رائد تعریف مى کرد که یک بار در یکى از محلات غرب موصل تصور مى کردند که تنها با ۱۵۰ تا حداکثر ۳۰۰ عضو داعش مواجه خواهند بود، اما بعد از شانزده روز جنگ شبانه روزى، چیزى حدود ١٨٠٠ عضو داعش را کشته بودند. او می‌گوید: "متاسفانه اطلاعات ما و ائتلاف از داخل موصل بسیار ضعیف بود و هست و این ضعف خطرناکى است."

نیروهای پلیس عراق در حال نجات یکی از هم‌رزمان

چهار محله تا 'آزادى موصل'

آن شب بحث بر سر طرح حمله جدید بود. حمله براى پس گرفتن تنها محله هایی که همچنان در دست داعش است. دو محله نسبتا بزرگ، یکى محله زنجیلى و دیگرى منطقه قدیمى شهر معروف به موصل قدیم و محله‌های کوچکتر باب سنجار و شفا.

روى نقشه، این دو محله در مقایسه با نقاطى که از داعش گرفته شده بسیار کوچک به نظر مى آید. مى گویم: پس در این شرایط چیزى به پایان کار نمانده و به سرعت این دو محله هم تصرف خواهند شد نه؟

ژنرال عباس جبورى، فرمانده ارشد نیروهاى واکنش سریع لبخندى مى زند و جواب مى دهد: "چهار تا محله مانده اما دو تا که سخت‌ترین است. نمى شود پیش بینى کرد که چقدر طول می کشد چرا که انتظار مى رود سنگین‌ترین نبرد در همین دو محله باشد."

محله زنجیلى بعد از حمله آمریکا به عراق و سقوط صدام یکى از مهمترین مناطقى بود که القاعده در آن فعالیت مى کرد. این محله در دو سال گذشته در اختیار گروه داعش بوده. در گذشته در موصل بخصوص نیروهاى خارجى ظاهرا در این بخش بیشتر از محله هاى دیگر اقامت داشتند. علاوه بر اینکه به گفته فرماندهان، اعضای گروه داعش با پیشروى نیروهاى عراقى خانواده های خود را به مناطق مرکزى تر منتقل کرده اند و حالا بیشترشان در موصل قدیمى و زنجیلى و شفا در محاصره اند.

البته منابع امنیتى پلیس فدرال مى گویند که تعداد چشمگیرى از اعضای داعش شبانه از رودخانه به سمت شرقى و از آنجا به ترکیه یا سوریه گریخته اند، اما بى‌بى‌سى به طور مستقل نمى تواند این اخبار را تأیید کند.

چند خانواده اى که از این محله ها موفق به فرار شده بودند به ما گفتند که دیده اند اعضای داعش جلیقه هاى نجات را از انبار ارتش و مغازه هاى ورزشى جمع مى کنند.

"خیلى راه فرارى هم نمانده. اگر هم بخواهند فرار کنند حالا محاصره تنگ تر شده" این را سرهنگ سمیر زکى، فرمانده واحد هوانیروز عراق در این عملیات مى گوید و ادامه مى دهد: "اول برنامه این بود که مثل فلوجه راهى باشد که اینها به صحرا فرار کنند، اما عملى نشد."

استراتژى و نقشه جنگ موصل از همان روزهاى قبل از شروع تا کنون بارها تغییر کرده. طرحى که سرهنگ سمیر از آن صحبت مى کند یکى از طرح هاى اولیه است که بر اساس آن قرار بود به نوعى راه فرار براى اعضای داعش گذاشته شود تا بتوانند به سوریه یا سمت تلعفر بروند و در نتیجه نیروهاى عراقى با مقاومت کمترى مواجه شوند. اما این طرح کمى مانده به شروع عملیات تغییر کرد. آن موقع بعضى فرماندهان عراقى گفتند که ایران و نیروهاى شیعه نزدیک به آن مخالف این طرح بودند چرا که فرار اعضای داعش به نواحى مرزى سوریه، جنگ در جریان در آن کشور را براى ارتش سوریه و نیروهاى تحت حمایت ایران سختتر مى کرد. گرچه به دنبال تغییر نقشه عملیات و تصمیم به محاصره داعش در موصل، آمریکایی‌ها هم از آن حمایت کردند. سرهنگ جوزف مارتین فرمانده ارشد نیروهاى زمینى ائتلاف بارها در طول عملیات تاکید کرد که اعضای گروه داعش و بخصوص آنهایی که از کشورهای دیگر آمده‌اند، در موصل دو راه بیشتر ندارند: یا بمیرند یا تسلیم شوند.

با اینکه این طرح مورد انتقاد بعضى از فرماندهان نظامى مانند سرهنگ نجم جبورى، فرمانده ارتش در عملیات نینوا بود در نهایت اما تا حد زیادى اجرا شد. به نظر سرهنگ جبورى دنبال کردن داعش در صحرا به مراتب آسانتر از جنگ با آن در شهرى پر از ساکنان غیرنظامى بود.

اکنون هر قدر که حلقه محاصره تنگتر مى شود، به نظر جنگ هم به مراحل سخترش مى رسد.

I

این موانع قرار است حرکت خودروهای انتحاری را کندتر کند

سرهنگ رائد وضعیت را اینطور پیش بینى مى کند: "آنها کلا کشته شدن را فخر مى دانند و الان هم مطمئنند که خواهند مرد، در نتیجه تا آخرین لحظه خواهند جنگید."

در چند روز اخیر نیروهاى عراقى در غرب موصل بیشتر از قبل با حملات شیمیایى داعش مواجه شده اند. این سلاحهاى شیمیایى که غالبا ترکیب گاز خردل دارند دست سازند، اما باز هم براى نیروها و غیرنظامی‌هایی که مستقیم با آن در تماس قرار می‌گیرند خطرناک است و مى تواند باعث مرگ آنها شود، بخصوص همان لحظات اول اصابت خمپاره هاى حاوى این مواد.

به گفته سرهنگ رائد، اعضای داعش در هفته هاى اخیر از سلاحهاى دیگرى هم استفاده کرده‌اند که تا کنون استفاده نکرده بودند، از جمله پدافند هوایى.

از طرفى منطقه قدیمى موصل به خودى خود کاملا استراتژى متفاوتى را از کل نبرد نیاز دارد. این تکه شهر تنها چند خیابان ماشین رو دارد. بقیه همه کوچه هاى باریکى است که هیچ خودرویى نمى تواند وارد آنها شود. بنابراین خودروهاى زرهى و تانکها در این منطقه قابل استفاده نیستند. البته این کوچه ها حرکت خودروهاى انتحارى را هم غیرممکن مى کند و انتظار مى رود که موتور سیکلت جاى آنها را بگیرد. این درحالی است که نیروهاى عراقى باید با پاى پیاده وارد این کوچه ها شوند.

اما آنچه وضع را سختتر مى کند باز هم وضعیت غیرنظامی‌ها است. خانواده ملاز، پزشک زنى که با خانواده اش بعد از بیست روز ماندن در زیرزمین خانه از محله نزدیک بافت قدیمى موصل فرار کرده بودند، مى گفتند که کمبود آذوقه روز به روز بیشتر حس مى شود. اعضای داعش هر آنچه در مغازه مانده را انبار مى کنند. از رب گوجه تا شکر و قیمت مواد خوراکى را به شدت بالا برده اند. رفتارشان هم خشن‌تر شده. جیلان، دختر خانواده تعریف مى کرد که نه تنها چند عضو داعش وارد خانه شان شده بودند و از پشت بامشان به عنوان سنگر استفاده مى کردند، بلکه آنها را تهدید کرده بودند که اگر بخواهند از محله فرار کنند کشته خواهند شد. در نهایت اما با نزدیک شدن نیروهاى امنیتى به آن محله، نیروهای داعش آنجا را ترک و به منطقه قدیمى عقب نشینى کرده بودند.

سختى کار را سرهنگ جان هاوبیکر، فرمانده تیم آمریکایى همراه پلیس فدرال اینطور بازگو مى کند: "مشکل اینجاست که هر قدر کندتر حرکت کنیم، مردم بیشتر از وجود داعش زجر خواهند کشید و هر قدر تندتر پیش برویم باز احتمال تلفات غیرنظامى بالاتر مى رود."

این نکته در جلسه آنشب مدام از زبان فرماندهان حاضر در جمع تکرار مى شد. در نهایت بعد از چند ساعت بحث، نقشه مرحله آخر جنگ موصل تا حد زیادى شکل گرفت. چهره ها خسته و درهم کشیده. "باید کار را تمام کنیم اما با بیشترین ضربه به دشمن و کمترین تلفات نیروهای خودمان و مردم. باید سعى کنیم تا جاى ممکن راه امن باز کنیم چه از رودخانه و چه خشکى. اما هر چه هست باید کار را یکسره کنیم". این را انتهاى جلسه سرهنگ رائد مى گوید و بقیه هم تایید مى کنند.

دوباره به راه مى افتیم که به پایگاه برگردیم. با عبور از همان کوچه هاى تاریک و از میان همان ویرانه ها. حالا ساعت ٣ بامداد است. راننده رادیو را در مسیر روشن مى کند. فرکانس روى رادیو صداى موصل تنظیم شده. رادیویى که مردم از مناطق تحت کنترل داعش با آن زیاد تماس مى گیرند. البته با پذیرفتن خطر بسیار زیاد. چرا که داشتن تلفن خودش به تنهایى مى تواند حکم مرگ باشد. داعش در این مدت بسیارى را به اتهام اطلاع رسانى به نیروهاى امنیتى کشته و هنوز هم شبکه اعماق منسوب به داعش اخبارى از این دست را از محلات آزاد نشده موصل پخش مى کند.

گوینده رادیو به شنونده اى که تماس گرفته سلام مى گوید و از او مى پرسد: "از کجا تماس مى گیرى"؟ مرد با صدایى که کمى مى لرزد مى گوید که از باب سنجار تماس گرفته: "من یک بار رفتم بالاى پشت بام و فکر کنم نور ماشین‌هاى نظامى را دیدم. بگو که واقعا دارند مى آیند نجاتمان دهند! ما هیچ راه ارتباطى دیگری نداریم. به نیروها بگویید در این ساختمان بلند در کوچه (...) تعداد زیادى خانواده غیر داعشى جمع شده و منتظر آنها هستیم. بگویید این خانه را نزنند. ما ده دوازده خانواده ایم."

گوینده آدرس دقیقتر را مى پرسد و تأیید مى کند که مرد درست دیده، نیروهاى عراقى نزدیک محله شان هستند.

صداى مرد مى لرزد و به گریه مى افتد: "بخدا مى گفتند ها اما ما دیگر باور نمى کردیم. خیلیهایمان باور نمى کردیم. بگویید بیایند. فقط بیایند و ما را خلاص کنند."

ما همچنان در حال گذر از ویرانه هاى شهریم. گوینده رادیو شماره تلفن هاى برنامه "موصل آزاد" را تکرار مى کند و مى گوید "آزادى نزدیک است. دوام بیاورید و با ما تماس بگیرید و از جاى دشمن بگویید. برادرانتان دارند براى نجات شما مى آیند."

منبع:بی بی سی