با مرگ فیدل کاسترو، یک بحث داغ و اغراق آمیز راجع به شخصیت کاسترو و زندگی در کوبا، از سوی موافقان و مخالفان، در گرفت. بدون وارد شدن در جزئیات موضوع بحث ها، شکل و روش این بحث ها ویژگی ناامید کننده ای دارند.

 

نقد کردن و زیر سوال بردن، یک پدیده و یا شخصیت، در بحث ما بسیار حساس و ناسور است. پس از اینهمه تجربه سیاسی هنوز برای ما روشن نیست که حرکت به سوی حقیقت با شک کردن و زیر پرسش بردن شروع می شود.

پس از انقلاب بزرگ فرانسه و انقلاب اکتبر روسیه بسیاری از اندیشمندان این پرسش را مطرح کردند، آیا اینهمه قهر لازم بود؟ آیا این همه خون نتیجه ای هم داد؟ آیا راه حل دیگری نبود؟ آیا می توان به بهانه عدالت اجتماعی و دشمن خارجی، آزادی را فدا کرد؟

پس از اینهمه ضربه خوردن از داوری های مرامی، ایدئولوژیک و جانبداری های قبیله گرایانه، وقتی پرسش می شود: آیا یک رهبر سیاسی هر چند قابل، حق دارد پنجاه سال رهبری یک کشور را قبضه کند؟ آیا در کشوری پس از نیم قرن یک رهبر سیاسی برجسته تربیت نمی شود که جانشین رهبری که فرتوت شود، دلیلی بر نارسایی این سیستم رهبری نیست؟

انقلاب فرانسه، انقلاب اکتبر، انقلاب کوبا و انقلاب بهمن ایران، با شوری وصف ناپذیر، با امیدی بزرگ به وقوع پیوست، ولی بسیاری از انقلابیون و توده ها به زودی ناامید شدند و همه این انقلاب ها به خشونتی وحشتناک و فساد و فقری جانکاه انجامید. آیا کنجکاوی در چگونگی این شروع و این پایان انقلاب ها کنجکاوی و بررسی چند و چون این تحولات و شخصیت های موثر در آنها، جایز نیست؟

آیا در تحلیل اجتماع و مسائل اجتماعی و عملکرد انسانها باید به نیات و یا گفتار آنها استناد کنیم و یا پیامد عملکرد آنها؟ آیا دخالت بیگانگان همانگونه که شوروی، کوبا و رهبران جمهوری اسلامی ایران ادعای می کنند توجیه ای برای خشونت غیرانسانی و بی کفایتی، سوء مدیریت، فساد و فقر است؟ آیا همه تقصیر را به گردن دشمنان خارجی انداختن حربه رژیم های خودکامگی، بی کفایتی، فساد و تنگ نظر که جلوی شکوفائی یک ملت را گرفته اند نیست؟ این دشمن خارجی برای شوروی، برای کوبا و برای جمهوری اسلامی که ساختارهای بسیار مشابه داشتند مشترک است.

هر سه نظام شوروی، کوبا و جمهوری اسلامی رهبرهایی داشتند که فصل الختام بودند. مجلس و دادگاه ها و مجریانی که مجری رهنمود رهبر بودند. مردم یا بی تفاوت بودند و یا ریاکارانه و یا از ترس حمایت می کردند. آیا پرسشی بجا نیست اگر پرسیده شود، چرا این نظام ها گردن به رای آزاد مردم نمی دادند و نمی دهند؟

 

نظام شوروی و کوبا هرچند با مردم خود نامهربان بودند ولی با دیکتاتورهائی مثل صدام، قذافی، خمینی و خامنه ای بسیار مهربان بودند. این مصداق کامل پیران گفته مردم ماست: کبوتر با کبوتر باز با باز، کند همجنس با همجنس پرواز. آیا اینها همجنس بودند ولی ما با تفکر گروهی و چشمبند ایدئولوژیک این همجنسی را نمی دیدیم و یا می بخشیدیم؟

فروپاشی اردوگاه سوسیالیستی، پیدایش حکومت هایی چون پول پوت، انور خوجه، چائوشسکو، فقر و فساد در این حکومت ها، به حق این حکومت ها زیر سوال برده و این پرسش را مطرح می کند، آیا نیل به رفاه همگانی بدون آزادی ممکن است؟ آیا می توان آزادی را فدای رفاه و یا رفاه را فدای آزادی کرد؟

عدم موفقیت سوسیالیسم، به حق پرسش های درباره فردگرائی (Individualism)، جمع‌گرائی (Collectivism)، حقانیت قهر و انقلاب و چگونگی رسیدن به رفاه و سعادت عمومی را مطرح کرده است. این راه علیرغم خون دادن از زمان اسپارتاکوس و مزدک تا امروز، هنوز ناشناخته و نادانسته بسیار دارد، از اینرو بحث ها باید فروتنانه تر و پژوهشگرانه تر باشد. هیچکس انحصار حقیقت را ندارد.

شاید دیگر وقت آن رسیده باشد، با قطب نمائی بهتر و انسانی تر، با داوری بیطرفانه تر، با شناخت بهتر از ناآگاهی و ضعف هایمان، با تکیه بر واقعیت ها بجای منافع فرقه ای و گروهی خودمان، با بهتر گوش کردن به یکدیگر و رواداری جو بحث ها را سازنده تر و از این راه به پختگی سیاسی خود و دیگران کمک کنیم.

۸ مهر ماه ۱۳۹۵

احد قربانی دهناری

گوتنبرگ، سوئد