خیابان انقلاب تهران، روبهروی دانشگاه و کوچههای اطراف آن، در و دیوار مملو از آگهیهای تبلیغاتی است که به رهگذران پیشنهاد میدهد تنها با یک تماس تلفنی، صاحب پایاننامه دانشگاهی یا مقالهای علمی شوند. همانجا آدمهایی را هم میبینید که روی تابلویی که در دستشان گرفتهاند، نوشته شده: «پایاننامه، تحقیق و مقاله آیاسآی انجام میشود.»
چند سالیست خرید و فروش پایاننامه و مقالات علمی به جزیی جداییناپذیر از روال تحصیلی بسیاری از دانشجویان ایرانی تبدیل شده و حالا کمتر کسی از وجود چنین خدماتی تعجب میکند. کارشناسی، ارشد یا دکترا هم فرقی ندارد. پایاننامه هر مقطعی را که بخواهید در همه رشتهها میتوان خرید.
بسیاری از مقامهای سیاسی اما صحبت از رواج تجارت علم در جامعه را تلاش دشمنان برای توقف حرکت علمی معرفی میکنند.
بهتازگی رهبر جمهوری اسلامی در دیدار با «نخبگان علمی جوان» با اشاره غیرمستقیم به پدیده خرید و فروش پایاننامه گفته است: «فردی را به اسم دانشمند به کشور دعوت میکنند و او با انتشار عکس تابلوی فروش پایاننامهها در ایران، جوانان نخبه کشور را بدنام میکند. آیا اینگونه افراد واقعا دانشمندند؟»
اعتراض علی خامنهای متوجه ریچارد استون مدیر بخش بینالملل مجله ساینس است که با انتشار مقالهای به بازار خرید و فروش پایاننامه و مقالات پژوهشی در ایران پرداخته بود.
گزارش ساینس چه گفته بود؟
چهارشنبه ۲۴ شهریور ۹۵ یادداشتی از ریچارد استون، در پایگاه اینترنتی مجله ساینس منتشر شد که موضوع آن خرید و فروش پایاننامه و مقالات پژوهشی در ایران بود، با تصویر مردی که پلاکارد به دست در خیابان انقلاب و در چند قدمی دانشگاه تهران، مشغول تبلیغ برای یکی از موسسههای فروش پایاننامه و مقاله است.
استون مینویسد: «از ابتدای انقلاب ایران، دولت دانشگاههای آزاد و پیام نور را ایجاد کرد که هر کدام صدها شعبه در کشور دارند. بسیاری از سیاستمداران و دولتمردان میخواستند مدارک عالی بگیرند و نیاز داشتند که کسی برایشان مقاله و پایاننامه بنویسد. کسب این مدارک برای به دست آوردن پستهای مهم لازم است و حقوق و مزایای کارمندان دولت هم از همین طریق افزایش مییابد. حالا دیگر گرفتن این مدارک مد است.»
همچنین از بهزاد آشتیانی که از اساتید دانشگاه صنعتی شریف است نقل میکند: «۳۳۰ هزار لینک از صفحات فارسی در فضای وب برای فروش پایاننامه و مقالات علمی وجود دارد.»
مدیر بخش بینالملل مجله ساینس با همکاری یک خانم بازیگر توانسته با یکی از دفترهای فروش پایاننامه ارتباط بگیرد. او این شرکتها را «تنها عضوی از یک ارتش تمام عیار» معرفی میکند که به کار فروش علم در ایران مشغول هستند و میگوید: «در سال ۲۰۱۴ یکی از اعضای فرهنگستان علوم ایران تخمین زد که سالانه پنج هزار پایاننامه که تقریبا ۱۰ درصد کل پایاننامههای کارشناسی ارشد و دکتری در ایران است، از فروشندگان خریداری میشود.»
این گزارش واکنشهای زیادی در داخل ایران به دنبال داشت.
از جمله محمدرضا مخبر دزفولی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، پس از جلسه این شورا با هدف رسیدگی به بحث فروش پایاننامه و نوشتن مقالات آیاسآی گفت که فروش پایاننامه و مقالات علمی یک جریان سازمان یافته و طراحی شده با پشتیبانی خارجیهاست.
میتوان حدس زد که واکنشهایی از این جنس ناشی از اثر احتمالی آن گزارش در بازتاب وضعیت نظام آموزش عالی در سطح بینالمللی باشد.
این درحالی است که آنچه نادیده گرفته میشود، تبعات اجتماعی عادی شدن استفاده از پایاننامهها و مقالات خریداری شده برای گرفتن مدارک تحصیلی است.
سعید پیوندی، جامعهشناس مقیم پاریس، سقوط کیفی آموزش عالی ایران و بیاعتباری واقعی و نمادین دنیای آکادمیک را پیامدهای اصلی این وضعیت نابهنجار و آسیبزا میداند و به رادیو زمانه میگوید: «دانشگاه که میبایست نماد صداقت و اصالت علمی در جامعه باشد خود در فساد دست و پا میزند.»
نحوه خرید و چند و چون قیمتها
یکی از موسسههای فروش پایاننامه که حوالی میدان انقلاب قرار دارد در یک گفتوگوی تلفنی درباره روند خرید یک پایاننامه به رادیو زمانه میگوید: «اول دانشجو موضوع پروژه را تعیین میکند و این موضوع با توجه به رشته دانشجو به کارشناس مربوط ارجاع میشود تا پروپوزال پایاننامه را آماده کند. بعد که دانشجو عنوان پایاننامه را با استاد راهنما هماهنگ کرد، پیشپرداختی میگیریم و نگارش را انجام میدهیم.»
مدیر این موسسه درباره کیفیت علمی پایاننامهها تضمین میدهد و میگوید: «اگر بخواهید تحقیق حرف تازهای داشته باشد کمی بر هزینه افزوده میشود. پایاننامه دکترا متوسط بین شش تا ۹ میلیون و کارشناسی ارشد حدود دو میلیون، کمتر یا بیشتر. هزینهها با توجه به حجم کار، پرسشنامهها، روش تحقیق و سختی موضوع متغیر است. کارشناسی که کار را مینویسد قیمت نهایی را میدهد.»
او تاکید میکند که تمام فرآیند پروژه، پله به پله بهشکلی که مد نظر مشتری است جلو میرود و دانشجو در جریان تمامی مراحل پیشرفت کار قرار میگیرد.
با چند دقیقه جستوجو در گوگل میشود حجم انبوه اطلاعاتی را دید که فرد را برای خرید پایاننامه یا مقاله راهنمایی میکنند و به سادگی مخاطب را به موسسهها و دفاتر حرفهای فروش وصل میکنند. برخی از آنها حتی رزومه هم مینویسند یا امکانات چاپ مقاله در «مجلات حرفهای» را فراهم میکنند.
بسیاری از این پایاننامهفروشیها در ظاهر موسسههای کمک آموزشی هستند اما آنچه در عمل میکنند این است که در پایان دوره تحصیلات به دانشجو کمک میکنند تا «کابوس» پایاننامه نوشتن و جلسه دفاع را پشت سر بگذارد. و این باوری پذیرفته شده است، چه برای فروشندگان و چه برای خریداران این خدمات آموزشی.
در اینباره اما سعید پیوندی معتقد است خرید و فروش پایاننامه و کارهای پژوهشی مصداق گستردگی فساد در محیطهای علمیست و آنچه که هولناک و مخوف است، عادی شدن فساد در جامعه است.
به گفته این جامعهشناس، عدم استقلال دانشگاه، سانسور و دخالت نهادهای غیردانشگاهی و فشار از بالا سبب شده سیستم ایمنی اخلاقی و آکادمیک در زندگی دانشگاهی بسیار آسیبپذیر بشود و بورسیههای تقلبی یا استخدامهای غیرمجاز و تحمیلی با استفاده از رانت سیاسی مثال خوبی برای سنجش میزان توانایی دانشگاه در دفاع از استقلال خود است.
سعید پیوندی: اینجا سخن بر سر پروندههای چند هزار میلیاردی نیست. فساد به مکانها و نهادهایی راه یافته که میبایست نماد اخلاق هنجاری، دینی یا عمومی باشند. میزان سالم یا ناسالم بودن بودن یک جامعه از جمله به تصویر و جایگاه فساد در ذهنیت افراد و در فرهنگ جامعه هم مربوط میشود. در جامعهای که فساد حالت «آنومیک» پیدا کرده دانشگاه هم به تدریج به این بیماری واگیردار «آلوده» شده است.
به امید پیدا کردن شغل
بسیاری از دانشجویان، پایاننامه خریدن را تنها راه عبور از فضای درس و مشق دانشگاه به دنیای کسب و کار میدانند.
آنها میگویند: «ما باید دانشگاه برویم تا یک روز بتوانیم کاری پیدا کنیم و پایاننامه هم چیزیست که بالاخره باید آن را جمع و جور کرد.»
زهرا، فارغاتحصیل رشته صنایع دستی از دانشگاه تهران است. از ابتدا رشته تحصیلیاش را دوست نداشته اما چون حوصله دوباره کنکور دادن و پشت در دانشگاه ماندن را نداشته، رفته است سر کلاس و منتظر مانده تا چهار سال دوره لیسانش تمام شود.
او به رادیو زمانه میگوید: «از درسها چیزی سر در نیاوردم که بتوانم چیزی بنویسم. اصلا نمیدانستیم چه کار بکنیم برای نوشتن پایاننامه. من اهل کارهای دستی و عملی هستم و نوشتن برایم مقدور نیست. از روی همین تراکتهای توی خیابان یک جایی پیدا کردم و قضیه را تمام کردم. روز دفاع خیلی استرس داشتم اما اتفاق خاصی نیفتاد. میخواستم زودتر یک کاری پیدا کنم.»
به نظر میرسد بیانگیزه بودن دانشجویان نسبت به رشتههایی که در آن تحصیل میکنند و آشنا نبودن با روشهای تحقیق از عمده دلایل استفاده از پایاننامههای تجاری است.
سایتهای زیادی وجود دارند که «بانک اطلاعات پایاننامه» دارند. پایاننامهها را میتوان مجانی دانلود کرد و برای پایاننامههای «متفاوت» هم باید مبلغی را کارت به کارت کنید تا «ادمین سایت» پایاننامه را ایمیل کند.
در مقابل، دفترها و موسسههای فروش پایاننامه، اعتبار و کیفیت پایاننامههای اینترنتی را قبول ندارند. موسسهای که در ساختمانی تجاری نزدیک به دانشگاه تهران فعالیت میکند، درباره استفاده از پایاننامههای اینترنتی به رادیو زمانه میگوید: «اصلا سراغ پایاننامههای دانلودی نباید رفت. کار حاضر و آماده جواب نمیدهد. چون تکراریست یا نمره خوبی نمیگیرید و یا دستتان رو میشود.»
همین موسسه قیمت پایاننامه برای کارشناسی را ۷۵۰ هزار تومان و کارشناسی ارشد را یک و نیم میلیون تومان اعلام میکند و میگوید: «اگر هدف شما این است که چیزی یاد بگیرید و دفاع خوبی بکنید، باید از اول همه چیزش را هماهنگ کنیم و مرتب هم با کارمند ما در تماس باشید.»