آسیبهای زیست محیطی ایران طی دو دههِ نخستِ حکومت اسلامی - (بخش سوّم)
کریم قصیم

گسترش بيابانها و كوير
 
 در زمستان سال 1377 هستیم. حدود 14سال پيش شماري از كارشناسان و اهل فن، به سفارش «دفتر طرح و مشاورهٌ نخست وزير»، مجموعه جالب و پرمحتوايي فراهم كردند كه تحت عنوان«كويرهاي ايران»درتيرماه همانسال(1364) انتشار يافت. محمدجواد عاصمي، رئيس وقت اين «دفتر طرح»،در مقدمه‌يي كه براين كتاب نوشته بود، «مشكل كوير و حاشيه‌نشينان» آن را صرفاً يك ضايعهٌ ناشي از سياستهاي زمان شاه معرّفي مي‌كند:
    «حدود 21درصد [يعني 65،34ميليون هكتار] اراضي مملكت ما را مناطق كويري و بياباني تشكيل مي‌دهند. كارشناسان بر اين عقيده‌اند كه كويرهاي كشور در حال گسترش است. در حالي كه در سطح جهاني مهار و عمران و آبادي اراضي كويري
سابقهٌ 150ساله دارد، در [رژيم] گذشته، با وجود امكانات وسيع مالي و حتّي حضور متخصصيّن با‌صلاحيّت در اين امور در كشور، دولتها مشكل كوير و حاشيه‌نشينان كوير را به دست فراموشي سپرده و به تناسب روند گسترش و وسعت كوير اقدامات مؤثري صورت نداده‌اند.»
 
در صفحهٌ 27همين كتاب، كه آشكارا از داده‌ها و مطالعه‌هاي قبل از انقلاب بهره برده، به پديدهٌ ويرانگر شنهاي روان و وسعت آن هم اشاره مي‌رود:
 
    «در كلّ، سطح اراضي شنهاي روان در كشور را بالغ بر 3 ميليون هكتار  برآورد كرده‌اند كه بخش جزئي از آن تثبيت گرديده است».
 
در جايي ديگر(ص49) نيز، رقم مربوط به فرسايش سالانهٌ خاك در ايران پيش از انقلاب يادآوري مي شود. فرسايش خاك ـ‌توسط باد يا آب‌ـ به‌لحاظ زیستبومی(اكولوژيك) مي‌تواند موجب افزايش بيابانها و كوير شود و به‌همين جهت نوعي شاخص به شمارمی رود:
 
«بنا بر آمار وزارت آب و برق سابق در سال1353 در كشور ما سالانه نزديك به 80ميليون تن خاك از اراضي كشور تحت فرسايش قرارگرفته و ازجا كنده مي‌شود».
 
 
 
حال، برفرض که سرزنش رویکردها و سیاستهای رژيم شاه درست بوده باشند، ولي «رئيس دفتر مشاوره نخست وزير»خميني، 7سال پس از استقرار ولايت فقيه، حتماً مي‌دانست كه در اين موارد نيز خُسرانهاي رژيم شيخ درهمان دههٌ نخست به‌مراتب شديدتر شده و همهٌ خسارتهاي رژيم پیش را تحت‌الشّعاع قرارداده است، اما هرآینه از این واقعیت تلخ بی خبر مانده بود جا داشت دستکم به آمار و ارقام منتشره در جمهوری اسلامی نظری می انداخت  آن وقت در می یافت که:
 
«خاك فرسايش يافته، كه حاوي هزاران تن كود و مواد غذايي است، به سالانه بيش از 2ميليارد تن در سطح كشور مي‌رسد…سالانه حدود 100 هزار هكتار از مراتع كشور به دلايل مختلف به سوي بياباني شدن سوق پيدا مي‌كنند.»  (كيهان سال، جلد اول، ص 67، 1364)
 
 
 
طیّ سالهایی که خمینی عمدآً جنگ خانمانسوز 8 ساله را ادامه می داد، سیاستهای ویرانگر «مکتبی» نیز عامل ضعف و فتور فزاینده منابع طبیعی شده بودند. اساساً بی اعتنائی فاحش به کلیه محورهای محیط زیست، عدم رسیدگی به مسآله خاک و جنگل و کل پوشش سبز کشور، بعلاوه بهره گیری مضاعف و گاه غارت این منابع(توسط انسان و دام) موجب کاهش روزافزون ظرفیّتهای مولده منابع مزبور شده بود. در واقع خاک زمینهای زراعی و مرتعی و جنگلی آشکارا روندی مخرّب داشتند و می فرسودند. نتیجه این بود که سطح بسیار وسیعی از خاکهای کشور از قوّت افتاده بودند، پوک و سبک از جا کنده می شدند و در باد و آب از دست می رفتند! پیامد این روال مخرّب تاکنون(1377)، طبعاً افزایش بیش از پیش بیابانها و گسترش عرصه های لم یزرع در استانهای خشک و نیمه خشگ کشور بوده است.
 
 پس از پایان جنگ، رفته رفته گزارش و شرح انواع آسیب و خرابی فزاینده محیط زیست به صفحات مطبوعات راه یافت، بیشتر به همّت کارشناسان زیست محیطی و دلسوزان محیط زیست ایران. پیشینه کسب آگاهیها در دوران جمهوری اسلامی بدین صورت بود: در پی نخستین آمارگیریها و برآوردهای ناقص - که مقارن برنامه پنجساله اول (1369) صورت گرفت، دامنه تکاندهنده افزایش عرصه های کویری کشور آشکار شد.  آن زمان خودشان هم جا می خوردند و وزیر مربوطه دراین مورد به خامنه ای نامه نوشت:
 
«سالانه حدود یک میلیون هکتار از مراتع کشور به اراضی کویری و شنزارها تبدیل و غیرقابل استفاده می شوند.»
 
(به نقل از نامه وزیرجهاد سازندگی [!] به خامنه ای - سال 69- مندرج در روزنامه اطلاعات 11 اسفند 1370)
 
 
 
در طول سال 1372 ، دیگر اغلب گزارشهای مربوط به وسعت اراضی کویری و عرصه های بیابانی و افزایش آنها حاوی آمار و ارقام مهیب و بی سابقه اند. یک نمونه:
 
« 50 میلیون هکتار از اراضی مملکت بیابانی و کویری است. از این مقدار 13 میلیون هکتار در گیرودار شنهای روان و بادهای سوزان قرار دارد و 6 میلیون هکتار آن به وجه خطرناکی تهدید نابودی دارند.»(روزنامه رسالت، 15 اسفند 1372)
 
به عبارت دیگر، دریک ظرف زمانی کمتر از ده سال، برغم افزایش همزمان جمعیّت کشور ،با نرخ رشد بسیار سنگین سالانه 3،4 الی 3،9 درصد، و لذا رشد سریع نیاز داخلی به مواد غذائی و طبعاً لزوم گسترش زمینهای زراعی و توسعه کشاورزی ، برعکس ، مساحت کویری کشور و خشکستانهای لم یزرع از حدود 21 درصد در سال 1364 به حدود 33 درصد (پایان 1372) می رسد. یعنی وسعت بی سابقه بیابانها و افت شدید عرصه های کاشت و برداشت. همین است که بخش رو به افزایشی از غلاّت، مانند گندم و... و سایر محصولات کشاورزی، می باید با پرداخت ارز از خارج کشور ، به خصوص از "شیطان بزرگ" خریداری شود!
 
 
 
افزایش شنهای روان ، ضمن ضایع کردن عرصه های کشاورزی و مزارع، اغلب موجب پوشاندن  سطح باغها، چشمه ها و چاهها و قناتهای آب ، خطوط مواصلاتی، جاده ها ، لوله های گاز و نفت رسانی، تآسیسات صنعتی و گاه کل روستاها و حاشیه شهرها می شود، در زمانی کوتاه لطماتی بسیار سنگین به اقتصاد و امکانات سکونت و کار و زندگی مردم محل وارد می کند. یکی از مهمترین خسرانها که به تکرار رخ می نماید تخریب روستاها و افزایش مهاجرت است: رفته رفته شمار کثیری از روستاهای اطراف کویر - به علت فقدان برنامه و عدم سرمایه گذاری جهت مقابله با فرسایش خاک و هجوم ماسه ها و شنهای روان، ناگزیر تخلیه می شوند و ساکنان آنها ناگزیر راه مهاجرت پیش می گیرند:
 
   « بیش از 80 درصد روستاهای حاشیه کویر تخلیه شده اند»
 
                        (همشهری، 16 مهر 1374)
 
این فاجعه همه جانبه اقتصادی و اجتماعی،  مناطق وسیعی از چند استان خشک و نیمه خشک کشور را فرا می گیرد. هرساله سرزمینهای وسیعی از استانهای سیستان، بلوچستان، کرمان، بوشهر، خوزستان ، خراسان و  به ویژه یزد و تا حدودی نیز اصفهان ،درمعرض هجوم شنهای روان قرار می گیرند و بیابانها و داس کویر بیش از پیش به جان آبادیها و عرصه های کشاورزی و روستائی این استانها می افتد. دراین جا به عنوان نمونه، فشرده به وضعیّت استان یزد اشاره می کنیم:
 
 این استان با 7/2 میلیون هکتار مساحت در فلات مرکزی و حوزه میانی کشور قرار دارد، بین چند کویر سوزان - سیاه کوه، دره انجیر، ابرقو، ساغند، مروس و کویر تله حمید - محصور است. بنابرآمار رسمی 98 درصد از مساحت این استان عرصه دولتی است و علی القاعده می باید شامل طرحها و برنامه های عمرانی ، یا دستکم اقدامات احیاء و جلوگیری از تخریب عرصه واقع شود. اما در اثر حُسن توجه «اسلام عزیز» به گسترش بیابان و هجوم شنهای روان،کار به جائی کشیده که روزنامه رسالت ، مورّخ 16 اسفند 1372 چنین اطلاع رسانی می کند: « 92 درصد عرصه استان یزد کویری یا در حال کویری شدن است.»
 
دوسال بعد یکی از کارشناسان قدیمی، طیّ مقاله ای تحت عنوان « خشکستانزائی در کشور»، مندرج در نشریه سیاسی- اقتصادی اطلاعات، شماره 100، دیماه 74، شمار آبادیهای از بین رفته استان یزد را چنین تخمین می زند:
 
« نزدیک به 40 درصد از مجموع آبادیهای کویری استان یزد از جمعیّت خالی گشته و متروک شده است.»
 
با توجه به ارزیابی همین کارشناس که هرپارچه آبادی دارای تآسیسات سرمایه ای مانند قنات و چشمه، دستکم 5 هکتار زمین مزروعی، 5 دستگاه خانه دهقانی، ساختمانهای عمومی و جاده و غیره بوده است، با هرقیمتی هم محاسبه شود باز خسارتهای وارده به مردم استان یزد سر به میلیاردها [دلار] می زند....
 
و این وضع وخیم و خسرانهای سنگین، کم و بیش شامل دیگر استانهای حاشیه کویر و زندگی و اقتصاد مردم آن مناطق نیز می شود. علاوه بر این ، هر مورد تخلیه روستای حاشیه کویر  به نوبه خود برنامه مقابله با بیابان زائی را نیز دشوارتر می کند و عوارض مرکّب چند وجهی به بار می آورد که رویهم تآثیر مخرّب می گذارند. در روزنامه همشهری، مورّخ 16 مهر 1374 ، از قول اهل فنّ چنین می خوانیم:
 
« در دو دهه اخیر، به خاطر گسترش پدیده مخرّب بیابان زائی و نیز برخی عوامل اقتصادی و اجتماعی دیگر بیش از 80 درصد روستاهای حاشیه کویر تخلیه شده اند. کارشناسان تآکید کرده اند که تخلیه روستاهای حاشیه کویر ضمن آن که معلول پدیده بیابان زائی است، به خاطر آن که امکان مقابله با این پدیده را کاهش می دهد، خود عامل برای گسترش آن بوده و از این نظر لازمست مراکز دست اندرکار برای احیای حیات و معیشت انسانی در حاشیه کویر تلاش کنند.»
 
صحبت از «مراکز دست اندرکار» در ارتباط با برخی «طرحهای بیابان زدائی» است که از اوائل برنامه پنجساله دوّم زیر فشار شرایط و تحت نظارت مراجع بین المللی کمک دهنده به اجراء درمی آیند، منتها به صورت و ترتیباتی که بیشتر مصداق «دوصد گفته با نیم کردار» بودند. تا آن موقع رژیم حتّا برنامه مدوّن و طرح اجرائی هم در دست نداشته است. واقعیّتی که چند سال بعد در روزنامه اطلاعات 17 فروردین 1376 بدان اشاره می رود:
 
« ضرورت اجرای عملیّات تثبیت شنهای روان و بیابان زدائی تحت برنامه های مدوّن از شروع برنامه پنجساله اول احساس شده و با تهیه طرحهای بیابان زدائی از ابتدای برنامه پنجساله دوم [سال 73] به مرحله اجرا درآمده است.»
 
این اقدامات، طبقه روال و رویّه معمول آخوندی، با یک موج گسترده و فراگیر تبلیغات و گنده گوئی - از همان نوع "سدسازیهای سردار سازندگی" - همراه می شود، ولی لابه لای مطالب روزنامه ها، و نیز با محک و میزان فرسایش خاک، می توان دریافت که عیار مدعاها چه قدر و اندازه فسادها تا کجاست:
 
 
« چرا کسانی که آمار عملیات بعضاً بی ثمر احیای کویر را ارائه می نمایند نامی از آمارهای سرسام آور و اسفبار تخریبات ارائه نمی کنند؟....
 
چرا آن حضراتی که آمارهای دهن پرکن حفظ و احیاء را شجاعانه سرمی دهند، برای یک بار هم که شده افتخار ترتیب یک پیک نیک فاتحانه بر "مزار" منابع به اصطلاح احیاء شده را به خود نمی دهند؟ .... آری متآسفانه بایستی گفت طی یک سیکل عجیب و غریب، منابع طبیعی یک دفعه به تویوتاهای دو کابینه ای تبدیل می شوند که در تحرکات روزمره و "انساندوستانه" خود مواد مخدّر را از مرز وارد این منطقه می کنند و این تنها نتیجه ای است که [از عملیات احیاء] عاید مردم محروم می گردد.»
 
  (ازنامه یک فرد محلی به روزنامه رسالت، 3 خرداد 1373، در باره اجرای «طرح بیابان زدائی تربت حیدریه»)
 
 
 
یک سال پس از شروع این «عملیّات» ، ارقام فرسایش خاک کماکان از شدیدترشدن بحران خبر می دهند:
 
« آمارها از تخریب سالانه حدود 2/5 میلیارد تن خاک ...حکایت می کنند.»
 
 (همشهری، 16 مهر 74)
 
درهمین سال جمعی از کارشناسان محیط زیست در سفر به حاشیه کویر از فاجعه تخلیه روستاها در اثر هجوم شنهای روان و پیشرفت بیابان خبر می دهند، ولی مقامهای دولتی کماکان به هشدارهای کارشناسان بی توجه اند ...و بیشتر بر طبل تبلیغات می کوبند:
 
« اقداماتی که در کشور ما برای مقابله با بیابان زائی صورت گرفته یکی از موارد بسیار موفق در سطح جهان بوده است.» (همشهری، 13 تیر 74)
 
 
 
درعین حال اساتید دانشگاهی و متخصصان قدیمی این عرصه ، ورای هیاهوی تبلیغاتی "کارگزاران" ، واقعیتها را در نظر دارند و هشدار می دهند:
 
« رئیس کمیته تخصصی بیابان زدائی در انجمن متخصصان محیط زیست ایران، طیّ گفت و گوئی با خبرنگار ما، سیاستهای جاری برای مقابله با معضل بیابان زائی را نابسنده، مغشوش، پراکنده و بعضاً نادرست توصیف کرد و خواستار طرح جامع مقابله با بیابان زائی، با مشارکت مردم و کلیه سازمانهای ذیربط شد.» (همشهری، همان شماره 13 تیر 74)
 
 
 
روشن است که تدوین و اجرای «طرح جامع بیابان زدائی»،که هم اصول و موازین علمی آن از مدتها پیش شناخته شده و هم جهت اجرای آن در سطح کشور ، از سه دهه پیش به این سو کارشناسان با تجربه و مجرّب وجود داشته است، مستلزم الویت قائل شدن برای سیاستهای زیست محیطی در سطح ملی ، استقرار مدیریت علمی در رآس امور، اختصاص سرمایه کافی و حذف فساد و ارتشاء اداری - اجرائی است. اگر تحقق این مختصات در حوزه امکانات نظام و دولتهای جابر و فاسد ولایت فقیه می بود، کار به این جا نمی کشید که چند سال پس از شروع و اجرای «طرحهای بیابان زدائی» ، بازهم اخبار فاجعه بار مربوطه با یک سطر در گوشه روزنامه ای از سرباز شوند و کسی هم جوابگوی این ظایعه ملی نباشد:
 
 
 
 « هرسال یک درصد از مساحت کشور ایران [یعنی 1/56 میلیون هکتار] به بیابان تبدیل می شود.»(همشهری، 2 تیر 75)
 
 
 
گرچه در سالهای اخیر هیآتهای دولت آخوندی مرتب به این و آن کنفرانس رفت و آمد دارند، تحت عنوان « کمکهای برنامه زیست محیطی ملل متحد» مبالغ معتنابهی ارز  از مراجع بین المللی اخذ می کنند و... بخصوص در پی روی کارآمدن خاتمی/ معصومه ابتکار  کار تبلیغات بالا گرفته و حتی "تجربه های موفق ایران اسلامی در کویرزدائی در اجلاس شهرداران جهان در تهران تشریح می شود"(همشهری 12 مهر 76)
 
 
 
 ولی بنابه قول اساتید دانشگاهی و دلسوزان محیط زیست زمینهای بارور و خاکهای کشور کماکان، بل با شتاب بیشتر، می فرسایند و از بین می روند.گفته شده که آمار و ارقام سقوط کیفیّت خاکهای ایران در رآس جهانی نمودارهای فرسایش خاک است:
 
 
 
« مدیر بخش آبخیزداری سازمان جهاد سازندگی استان اصفهان میزان فرسایش خاک در کشور را درمقطع کنونی 5 میلیارد تن در سال ذکر کرد.»
 
 (روزنامه جمهوری اسلامی، 1 دیماه 1377)
 
 
                                           آلودگي شديد آبها
 
 
ترديدي نيست كه خواندن خبر زير براي هر ايراني ميهن‌دوستي دردآور است:
 
«خليج فارس آلوده‌ترين درياي جهان است. رئيس مركز تحقيقات محيط زيست دريايي جزيره هرمز گفت: براساس آمار و شواهد موجود خليج فارس 07درصد آلوده‌تر از آلوده ترين درياهاي جهان و سواحل آن 10برابر آلوده‌تر از سواحل درياهاي مشابه است. عمدهٌ آلودگيهاي محيط زيست دريايي ناشي از آلودگي نفتي است كه از طريق كشتيها، حوادث، تردّد شناورها، نَشت طبيعي چاههاي نفتي خليج فارس و لوله‌هاي انتقال نفت و سكوهاي نفتي صورت مي‌گيرد.» (همشهري، 26آذر77)
 
طبعاً از خبر آلودگي شديد درياي خزر هم  نمي توان متأثر نشد و بي‌خيال گذشت:
 
«مدير كل محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست در گفتگو با خبرنگار ما افزود روند آلودگي درياي خزر و پيش‌بيني دانشمندان مبني بر دامنه‌دارتر شدن آلودگي اين دريا موجب شد علاوه بر برخي سازمانهاي جهاني، دولتمردان 5كشور ايران، آذربايجان، روسيه، قزاقستان و تركمنستان براي حفظ محيط زيست اين درياچه به تكاپو افتند… درياي خزر در اثر وارد شدن سموم و مواد زائده و انباشته شدن تدريجي آنها در طول ساليان گذشته و تجمع اين سموم در چرخهٌ غذايي محيط، وضعيت نگران كننده‌يي پيدا كرده  است. طي نيمه اول سال1997 ميلادي حدود 850ميليون متر مكعب فضولات بيش از 40كارخانه و پالايشگاه و هم‌چنين فضولات شهر باكو در اين منطقه به درياي خزر ريخته شده است.»
 
 (همشهري، 19شهريور77)
 
تشویش مردم در مورد آلودگیهای خزر - با شهرها و مراکز  پرجمعیّت ساحلی - خیلی
 
بیشترست، چون بارها شنیده و خوانده اند که آلودگیهای فزاینده به سواحل ایران روی می آورند:
 
« رانده شدن مقادیر زیادی آلودگی نفتی و توده های به هم فشرده قیر از کشورهای حاشیه دریای خزر به سواحل شمال کشور ، ساکنان شهرهای ساحلی مازندران را نگران کرده است.» (خبرگزاری ایرنا، 19 آبان 1376)
 
 دولت اسلامی و جارچیان حرفه ای اش تقصیر را فقط گردن «مسئولان نفت باکو» می اندازند. ولی نقش پاسیو و بعضاً بی کاره هیآتهای نمایندگی جمهوری اسلامی در کنفرانسهای خزر و... قابل پرده پوشی نیست. وانگهی گندیدن محیط تالابی و دریاچه های سراسر ایران را دیگر نمی شود به پای دیگران نوشت:
 
«دبیرکل کنوانسیون رامسر که به دعوت رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به ایران سفر کرده است، پس از یک بازدید 3 ساعته از تالاب انزلی، این تالاب را رو به نابودی دانست و گفت: تالاب انزلی که مانند یک سیل بند عمل می کند، ذخیره گاه آب شیرینی است که امکان زادآوری و تخم ریزی ماهیان دریای خزر را فراهم می کند. اما حیات این تالاب به علت ورود فاضلابها، سموم و زباله ها با خطر رو به روست.»(همشهری، 26 فروردین 77)
 
آلودگیهای آبی در موارد دیگر هم غلظت و وخامت شدیدی نشان می دهند. به گزارش یک کارشناس هیدرولوژی (همشهری 26 خرداد 75):
 
«در دریاچه هامون که با 4 هزار کیلومتر مربع مساحت و 5 مترعمق، از پهناورترین دریاچه های آب شیرین سراسر فلات ایران محسوب می شود،به دلیل وجود آلودگیهای مختلف، هزاران پرنده مهاجر و ماهیان تلف شده اند....
 
حجم زیاد لجنهای حاشیه دریاچه زریوار مریوان و مواد شیمیائی که از طریق نفوذ زباله ها و پسابها همراه آب باران وارد دریاچه شده، باعث نابودی بسیاری آبزیان بوده است...»
 
آیا می توان دو دهه افزایش مداوم آلودگیهای گوناگون در آبهای سطحی (چشمه ها، رودخانه ها و دریاچه ها و...) داخل کشور و سرایت انواع و اقسام سموم مرگبار ، انگلها و میکربها به منابع آبهای زیرزمینی ، قناتها و چاهها را ندیده گرفت و پیدایش ناپاکیهای بیماریزا و خطرناک درآبهای آشامیدنی، حتا در آبهای لوله کشی شهرها، و بروز امراض عفونی و کشنده در مناطق پرجمعیّت کشور را عادی شمرد؟  در واقع امر، چنین وضعیتی شرح وقوع یک جنایت زیست محیطی در سطح ملی است. خرابی اوضاع اکنون به جائی کشیده که قطبهای پرجمعیّت کشور ، مانند تهران بزرگ با جمعیّت فعلی ساکنان حدود 15 میلیون نفر، درمعرض مخاطرات جدّی قرار دارند:
 
 «آب تهران یک بار مصرف است و تبدیل آن به حجمی عظیم از فاضلاب موجب بروز خطرات و مشکلاتی شده است. به دلیل نفوذ فاضلابها به منابع تآمین آب و در نهایت آلوده شدن آنها، تهران بزرگ در آستانه وقوع یک بحران زیست محیطی قرار گرفته است... هم اکنون حدود 10 رودخانه فصلی در سطح شهر تهران جریان دارد ولی چون شبکه فاضلاب شهری وجود ندارد، آب این رودخانه ها با فاضلابها و روان آبهای آلوده شهری مخلوط می شوند و به پساب آلوده و بی فایده ای تبدیل می شوند که در آخر به سمت جنوب شهر روان می شوند و متآسفانه در مزارع کشاورزی و به ویژه سبزیکاریهای جنوب تهران مورد استفاده قرار می گیرند.... تحقیقات بهداشتی نشان می دهد که بیش از 30 مورد از امراض شایع از طریق فاضلاب انتقال می یابد و حتا در دراز مدت همین فاضلابها موجب سرطان می شوند.» (همشهری، 1 تیر 77)
 
 
 
این وضعیت وخیم نه تصادفی بوده و نه موقتی. خود به خود یا مثلاً در پی بارندگی و ...رفع نمی شده است. دستکم یک دهه است که کارشناسان و گروههای پزشکی به این آلودگیهای فزاینده و عواقب سنگین آن برای بهداشت مردم توجه و هشدار داده اند. مسآله "فقدان ضابطه قانونی" هم دربین نبوده است. ماده 46 از قانون توزیع عادلانه آب، مصوّب 16 اسفند 1361 صراحت داشته که :
 
« آلوده ساختن آب ممنوع است. مسئولیّت پیشگیری و ممانعت و جلوگیری از آلودگی منابع آب به سازمان حفاظت محیط زیست محوّل می شود.»
 
از تاریخ 24 آذرماه 63 نیز «آئیننامه جلوگیری از آلودگی آب» ابلاغ شده و توسط مصوّبه جدید و کاملتری در 22 ماده،(که می بایست برموازین بین المللی منطبق باشد) موّرخه 16 خرداد 73 ، جایگزین شده است. بنابراین برغم قوانین و ضوابط اجرائی مدوّن و وقوف ارگانها و مسئولان ذیربط ،  آلودگیها بیشتر می شوند! پس از پایان جنگ مسآله عواقب آلودگی آبها به رسانه ها می کشد:
 
«نهرهای پرآب و بسیار آلوده فیروزآباد و سرخه حصار از جمله کانونهای آلودگی در تهران هستند. فاضلابها و زهرابهای جاری در این نهرها سرانجام یا به منابع زیرزمینی نفوذ می کنند و یا برای آبیاری به اراضی کشاورزی هدایت می شوند... براساس بررسیهای انجام شده در مورد انواع سبزیهای کشت شده در جنوب تهران، میزان آلودگی آنها دست کم 4 و حداکثر 60 برابر حد مجاز و استاندارد آن است.» (اطلاعات، 19 آذر1367)
 
این نوع بحثها بعد از چندماه مجدداً به محاق می روند. ولی آلودگیها تاکنون باقی می مانند  و افزایش می یابند. طیف آنها به ترتیب زیر قابل دسته بندی اند:
 
·         انواع باکتری دار و میکروارگانسمهای بیماریزا،
 
·         مواد شیمیائی مضرّ : نیتراتها، هیدروکربورها، سموم دفع آفات، کودهای شیمیائی، دترژنها،
 
·         مواد سمّی چون آرسنیک، کادمیوم، سیانید، سرب، جیوه، سلنیوم و...
 
·         مواد رادیو اکتیو فراتر از حد معمولی در طبیعت،
 
 
 
منشاء این آلودگیها:فاضلابهای شهری، زباله ها(به ویژه زباله های بیمارستانی)، پسابهای کشاورزی و صنعتی ، آلودگیهای شیمیائی و نفتی و...
 
درسال 1369 قانون «تشکیل شرکتهای آب و فاضلاب» به تصویب می رسد و «تآمین آب سالم و بهداشتی قابل آشامیدن» درشهرها و نیز «دفع اصولی و بهداشتی و تصفیه فاضلابها» به عهده شرکتهای مزبور گذاشته می شود. ولی فاصله مصوّبه و اجرای اسلامی تاسیاست و سرمایه گذاری کلان جهت حفظ محیط زیست طبیعی/ شهری کشور مصداق همان فاصله زمین و آسمانست. فاکت زیر ثابت می کند که دامنه جغرافیائی آلودگی آبها از همان دهه پیش شمول کشوری داشته و این حکومت دانسته کاری صورت نداده است:
 
«حدود 70 درصد از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی کشور در معرض انواع آلودگی شیمیائی و بیولوژیکی قرار دارند. این آلودگیها ناشی از سموم شیمیائی، صنعتی و کشاورزی است و درصورت عدم سرمایه گذاری و پیشگیری از آلودگی، هزینه تصفیه آب مشروب در چند دهه آینده به پنج برابر میزان فعلی خواهد رسید. در حال حاضر 6/1 میلیارد مترمکعب فاضلاب خانگی و مقادیر قابل توجهی فاضلابهای صنعتی وارد منابع آبهای سطحی و زیرزمینی می شود...»
 
 (معاونت امور آب و فاضلاب شهری وزارت نیرو،کیهان 8 اردیبهشت 1370)
 
این روند "اسلامی" همین طور ادامه پیدا می کند. سال به سال اخبار تکان دهنده ای از مرگ و میر میلیونها ماهی و آبزیان دیگر در روزنامه ها درج می شود، تخریب و آلودگیهای روزافزون رودخانه های سراسر کشور گزارش می شود... ولی حاکمان و مقامهای مسئول گوششان به هشدارها نیست. چند نمونه:
 
- «آلودگی و مسمومیّت آب رودخانه کنگیر در ایوان غرب ایلام باعث مرگ هزاران ماهی و دیگر آبزیان شد.» (همشهری، 23 خرداد 1372)
 
- «نبود دستگاههای تصفیه فاضلاب در کارخانه های قند بیستون و مرودشت و تخلیه پساب سمّی به رودخانه های گاماسیاب و کر، عامل مرگ میلیونها قطعه ماهی اعلام شد...» (همشهری،23 مهر73)
 
- «درگذشته نه چندان دور رودخانه های شمال یکی از منابع مهم صیدماهی، تآمین آب زراعی و آب ُشرب روستاهای حاشیه آن را تشکیل می دادند و بِرکه ها دارای ماهیهای فراوان بودند، ولی امروزه رودخانه ها رایجترین محل دفع زباله و پخش فاضلابهای شهری، صنعتی و کشاورزی شده است و به ندرت در رودخانه ها و برکه ها می توان ماهی یافت.» (ماهنامه آبزیان، مهر73)
 
درتابستان سال 1374 اتفاق بسیار وخیمی می افتد: ناگهان هزاران نفر ازمردم تبریز در اثر مسمومیّت "آب آشامیدنی" شهر بیمار و بستری می شوند. خبراین فاجعه از بخش فارسی رادیوهای خارجی نیز پخش می شود. مسئولان حکومت اسلامی ابتدا تکذیب می کنند، ولی بعد که یک فشار اجتماعی بروز می کند و قضییه بالا می گیرد... حضرات به صورت رسوائی اذعان می کنند که مصیبت از آلودگی آبهای آشامیدنی تبریز ناشی بوده است:
 
« سرپرست هیآت بازرسی کل کشور، با اشاره به آلودگی آب مشروب شهر تبریز ، که در مردادماه گذشته موجب شیوع بیماری در شهر تبریز شده و هزاران نفر درجریان آن دچار مسمومیّت شده بودند، افزود: بر اساس بررسیهای انجام شده آلودگی آب ُشرب شهر در اثر ورود فاضلاب به شبکه آبیاری بوده است.»(روزنامه سلام، 2 مهر1374)
 
در همه شهرهای کشور کم و بیش مشابه این نوع آلودگیها پیش می آیند ولی اخبار مربوطه کمتر در رسانه های تحت کنترل منعکس می شود. با وجود این، دم خروس  در نامه های اهالی محل به مطبوعات (شهرهای شمال کشور) بیرون می زند. چنین می خوانیم:
 
- « سالهاست فاضلاب کارخانجات و منازل اکثر خانه های شهر رشت به رودخانه امین الضرب تخلیه می شود که از وسط شهر می گذرد و به تالاب انزلی می ریزد... جلوگیری مسئولان تاکنونن در حدّ حرف باقی مانده، زیرا تغییری در تبدیل و جداسازی اگوها و فاضلاب کارخانه ها و تصفیه پسابها صورت نگرفته است.»
 
(روزنامه جمهوری اسلامی، 13 آبان 74)
 
- « رودخانه بابل رود، که درمسیر خود از شهرهای بابل، امیرکلا و بابلسر و مناطق متعدد روستائی عبور می کند، به وسیله انواع فاضلابهای خانگی، رستورانها، گرمابه ها، کشتارگاه و بیمارستان[!] که دراین رودخانه تخلیه می شوند آلوده می شود. معمولاً فاضلابها پس از تخلیه به رودخانه ها، باعث کاهش اکسیژن می شوند و تهی شدن آب رودخانه از اکسیژن باعث مرگ و میر ماهیان می شود. تعدادی از واحدهای صنعتی شامل کارخانه فیبر بابلسر و تعدادی مرغداری و گاوداری در حاشیه رودخانه قرار دارند که فاضلابهای خود را بدون این که از سیستم تصفیه فاضلابی استفاده نمایند، مستقیماً به رودخانه می ریزنند. علاوه براین، هرساله مقدار بسیار زیادی کودها و سموم کشاورزی که با آب باران شسته می شوند، از زمینهای اطراف وارد آب این رودخانه می شوند.» (رسالت، 6 آبان 74)
 
در شهر رشت وقتی خبرنگاران سراغ «شرکت آب و فاضلاب»استان گیلان می روند و علل تغییر رنگ و ناپاکی آب شبکه لوله کشی شهر را جویا می شوند، مدیرعامل مربوطه نخست طفره می رود ولی درمقابل اصرارخبرنگاران، خیلی عادی مقرّ می آید که اکثراً تصفیه ای در کار نیست و گاه حتا آب و فاضلاب به صورت مخلوط [!] در شبکه جاری می شود:
 
« عدم وجود تصفیه خانه های کافی برای آب و کمبود شدید مخاذن ذخیره موجب می شود تا از اکثر منابع تولید، که چاهها هستند، به ناچار آب را به طور مستقیم به شبکه لوله کشی شهر پمپاژ نماییم... کراراً دیده شده که فاضلاب با َنشت منبع وارد چاه شده و انگلها از طریق آب چاه وارد شبکه لوله کشی گردیده است.»
 
(مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب گیلان، روزنامه ابرار، 14 آبان 74)
 
در چنین اوضاعی و بر بستر زیربنای وخیم بهداشتی کشور، سران نظام و حکومت ولایت فقیه مرتب مردم را به افزایش نفوس و عظمت "امت اسلامی" فرامی خوانند! با رشد سرسام آور جمعیّت تهران بزرگ ، خطر بروز و شیوع امراض عفونی ناشی از آلودگیهای آبهای جاری و زیرزمینی و منابع اولیّه آب شهر تهران روز به روز شدّت و افزایش می گیرد:
 
- « ساخت و سازهای غیرمجاز، انبوهی زباله و فاضلاب را به رودخانه کرج سرازیر کرده است. به نظر کارشناسان محیط زیست، با ادامه این روند در آینده ای نه چندان دور رودخانه کرج امکان خود پالایشی را از دست خواهد داد و درآن صورت مجهزترین تصفیه خانه ها نیز قادر به پاکیزه سازی و تصفیه بهداشتی آب رودخانه نخواهد بود.» (همشهری، 7 تیر74)
 
- « برای نجات دریاچه سد لتیان از آلودگی و انگلهای خطرناک همین امروز و به سرعت باید اقدام کرد که فردا خیلی دیر است.» (همشهری، 6 آبان 74)
 
برای جلوگیری از آلودگیها یا مقابله با آنها، از مدتها پیش راهکارها و طرحهای لازمه کاملاً مشخص و معیّن شده اند. بارها کارشناسان و اساتید دانشگاه حتی در حضور رسانه ها به راه حلهّای مورد توافق توجه داده اند:
 
·         شهرها باید سیستمهای جمع آوری، تصفیه و بازیافت فاضلابهای گوناگون داشته باشند،
 
·         کارخانجات به دستگاههای لازم برای تصفیه پسابها مجهز شوند، یا از فن آوریهای مدرن بدون پساب بهره بگیرند،
 
·         زباله ها به صورت علمی و مطمئن دفن و بازیافت شوند،
 
·         مصرف کودها و سموم شیمیائی در کشاورزی کاهش یابد و روشهای اکولوژیک جایگزین شود،
 
·         کنترل دقیق و مداوم استانداردهای آب آشامیدنی شهرها به طور قطع انجام گیرد،
 
·         و روشهای نوینتر بررسی و جایگزین شوند.
 
ولی طی این دوره سیاه 20 ساله هیچوقت رفع بحران آلودگی آبهای کشور به طور جدّی در دستورکار قرار نداشته ، در حالی که هم علم و عالم مربوطه در دسترس بوده و هم "مقامهای مسئول" بیش از اندازه به کنفرانسها و سمینارهای بین المللی رفت و آمد داشته اند. منتها نه الوّیت سیاستهای کلان، برنامه ریزیها و سرمایه گذاریهای دولتی بر حفظ محیط زیست و حراست از منابع حیاتی ُملک و  ِملت استوار بوده و نه حتی رسیدگی و نظارت به درستی انجام گرفته است.
 
پس از 27 سال از شروع تحقیقات*  و گذشت 20 سال"انقلاب اسلامی"هنوز امور مربوطه به بهداشت محیط به صورت زیرجریان دارد :
 
« تمامی عفونتهای بیمارستانی را به رودخانه سرخه حصار می ریزند و به دلیل عدم نظارت مسئولان محیط زیست کلیه کارخانه های اطراف سرخه حصار  فاضلاب خود را توسط یک کانال وارد روخانه می کنند.» (یک پیشه ور محلی به خبرنگار روزنامه همشهری، 31 شهریور 77)
 
***                                                                                                                                            سابقه و سیر شکسته شدن یک "طلسم" !
 
درسال 1365 سرانجام طرح فاضلاب شهر تهران(از بایگانی) روی میز می آید  و مورد بازنگری قرار می گیرد.در پی تآسیس «شرکتهای آب و فاضلاب»، کار احداث کانالیزاسیون تهران و شهرهای دیگر بالاخره از سال 1373 به جریان می افتد. طی دو سال نخست تبلیغات وسیعی به راه می افتد و زیر پوشش همین هیاهو "پول سازی" شروع می شود: ابتدا شرکتهای مذکور را که تماما ً با امکانات ، پرسنل، بودجه و اموال بیت المال (مشارکت شهردای تهران و وزارت نیرو) تآسیس شده بودند ، درتعیین مبلغ و پیش فروش و اخذ حق انشعاب شبکه فاضلاب آینده مجاز می شمارند و عملاً آنها را به موسسات انتفاعی تبدیل می کنند. دوسال پس از آغاز این پروژه، رفسنجانی با فیس و افاده اعلام می کند:
 
« طلسم اصلاح سیستم انتقال و تصفیه فاضلاب تهران شکسته شد و یک مساله غیرقابل اجرا در تفکر گذشتگان[؟] امروز حل شد و به مرحله اجرا درآمد.» (روزنامه جمهوری اسلامی، 27 دی 75)
 
جالب است که در همین روزهای "طلسم شکنی" رفسنجانی، مردم جنوب و شمال شهر تهران به شدّت گرفتار مساله جوشش و جاری شدن فاضلاب هستند:
 
« هم اکنون سطح آبهای آلوده به حدّی بالا آمده است که در برخی مناطق جنوبی شهر فاضلاب از زمین می جوشد.» (همشهری، 26 دی 75)
 
« درشمال شهر نیز به علت ازدیاد جمعیّت و مصرف زیاد آب، سنگلاخی بودن زمین و جذب نشدن آبهای سطحی، فاضلاب جاری است. » (همشهری،25 آذر 75)
 
و حالا، در سال 77 نیز کماکان همان وضع وخیم و ضد بهداشتی ادامه دارد: « تهران فاقد شبکه فاضلاب شهری است. به همین دلیل، فاضلاب برخی خانه ها و مناطق به سطح شهر بالا می آید و در خیابانها جاری می شود.. مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب تهران می گوید: میزان قابل توجهی از منابع تآمین آب تهران از آبهای سطحی است که از کرج ، لار و لتیان دریافت و تصفیه می شود و حدود 30 درصد از مصرف آب تهران نیز از منابع زیرزمینی تامین می شود که این بخش بیش از همه در معرض آلوده شدن به فاضلابهای خانگی و صنعتی قرار دارد.» (همشهری، 3 تیر 77)
 
اگر چه فهم و بیان این معضلات هیچ تازگی ندارد، ولی علی القاعده جدّی گرفتن تنها همین جوانبِ بارها گفته شده ی کار ایجاب می کرد که طرح مهم و بنیادی مزبور در الویّتهای برنامه و بودجه شهردای و وزارت نیرو و... قرارگیرد و با تآمین اعتبار مکفی و شتاب اجرائی لازم  پیگیری شود. اما جالب است که مدیران شرکتهای مذکور، که به اقتضای موقعیت از گرفتن سالانه دهها میلیارد تومان حق انشعاب از مردم گزارش داده اند، درعین حال کمبود اعتبارات مالی را به عنوان سدّ راه پیشرفت و سرعت فعالیّت اجرائی عنوان نموده اند! در سال 74شکوه می کنند که : « در حال حاضر تنها مشکلی که با آن مواجه هستیم کمبود اعتبارات و نقدینگی لازم جهت اجرای پروژه [کانالیزاسیون فاضلاب] می باشد.» (معاون اجرائی شبکه فاضلاب تهران، رسالت 29 شهریور 74)
 
 اما با هیاهوی "خودکفاشدن" و خود نماییهای رفسنجانی در آستانه افتتاح این شبکه، از درآمدهای عظیم حق انشعاب خبر می دهند: « پیش بینی می شود امسال از محل فروش حق انشعاب[ فقط درتهران] 30 میلیارد تومان درآمد داشته باشیم.» (روزنامه سلام، 23 مهر 75). درعین حال انعکلاس سر و صدای اعتراض مردم نسبت به این اخاذیها نشان می دهد که اگر اجرای این پروژه برای شهر تهران آبی نداشته لاکن برای مجریان آن کلی نان داشته است: «حکایت سازمان آب و فاضلاب تهران، مانند بسیاری از اداره ها، سازمانها و نهادهایی است که با مردم سروکار دارند. چون می خواهند خودکفا باشند، با مراجعه کنندگان چند لا پهنا حساب می کنند... عمده رقمهای درشت فرار مالیاتی هم متعلق به همین شرکتهاست.» (روزنامه سلام، 23 مهر 75)
 
با تجربه و شناختی که مردم از این حکومت جابر و فاسد دارند معلومست که "اجرای طرح" با درآمدهای سنگین و رنگین البته به دهن حضرات مزه کرده است و پروژه هرسال کندتر می شود و تاریخ اتمام آن به گروگان دخل شرکت تبدیل می گردد. درآغاز مدعی بودند که احداث شبکه 10 سال به درازا می کشد. 2 سال بعد از «محدوده 25 ساله طرح جامع تهران» (جمهوری اسلامی، 27 دی 75) خبردادند. اما درسال 76، مجله صنعت حمل و نقل، شماره مردادماه، از قول محافل علمی و کارشناسی خاطرنشان کرد با این سرعتی که کارها دارند: « احداث شبکه فاضلاب تهران 40 سال زمان می برد.»   و امسال (1377) هم خود مدیرعامل شرکت نوعی محاسبه اخوندیی را اعلام کرد: «تجزیه و تحلیل عملکردها نشان می دهد که متاسفانه تاکنون تنها 2 درصد از عملیات اجرای طرح عظیم احداث شبکه جمع آوری و تصفیه فاضلاب تهران، که از سال 73 آغازگشته، اجرا شده است. پیش بینیهای حتی خوشبینانه حاکی از آنست که برای به آخررساندن این طرح ، با روند کنونی، باید 50 سال دیگر کوشش کرد... تخصیص اندک اعتبارات مالی و پرداخت نابهنگام آن از جمله موانع و دلائل کندی فعالیتهای اجرائی است.» (همشهری، 3تیر77) - البته "با روند کنونی" یعنی 2 درصد اجرا ظرف 4 سال، هنوز 196 سال دیگر وقت لازم دارند! به نظر می رسد اضطرار مردم شهر به سود دزد و داروغه تمام شده باشد. ولی آژیر خطر نیز به صدا درآمده است: «گفته می شود به دلیل نفوذ فاضلاب به منابع تآمین آب و درنهایت آلوده شدن آنها، تهران بزرگ در آستانه وقوع یک بحران زیست محیطی قرار گرفته است. روزانه صدها هزار لیتر پساب خانگی و صنعتی و حتّا بیمارستانی در تهران رها می شود که این میزان فاضلاب به دلیل نبود شبکه جمع آوری و تصفیه به منابع آبهای زیررزمینی نفوذ کرده و با محدود شدن این منابع، برداشت آب سالم و بهداشتی هروز دشوارتر می شود.»
 
 (هشدار کارشناسان در همشهری، 1 تیر1377)
 
***                                                      
 
در اين رساله (که درسه بخش بازنویسی و ارائه شد)، به ملاحظهٌ درجه وخامت و اهميت موضوع، به شرح فشرده محورهاي فوق اكتفا كرديم. مسائل مبرم ديگري، دررآس آنها رشد نگران‌كننده جمعيّت كشور در دو دهه گذشته، كه نقش منفي و مهمّي در تشدید و تخریب فراگردهاي محيط‌زيستي داشته، همين‌طور خرابی دریاچه ها و تالابها و نابودي حيات وحش و گونه‌هاي كمياب و بسيار ارزشمند گياهي و مي‌توانستند بررسی شوند. اما محدوديّت وقت و امکانات مانع از آن بود كه به همه موضوعات مزبور برسيم. يك نكته ناگفته نماند كه همهٌ محورهاي محیط زیست  درنهايت به همديگر بسته و پيوسته‌اند. به ویژه افزایش جمعیّت / همزمان تن زدن از سرمایه گذاریهای کلان برای احیاء منابع طبیعی و سمتگیری به سوی توسعه پایدار محیط زیست و اقتصاد کشور / درعین حال سرسری گرفتن حفاظت و احیای منابع طبیعی آب و خاک و جنگل و... برغم هرگزافه گویی و افاظه کلام سران نظام، به طور قطع نتیجه و حاصلی جز  تشدید تخریب و ویرانگری زیست محیطی در همه محورها نخواهد داشت. از آن جا که هرجامعه آزاد و بهروزي طبعاً به سلامت و پاكيزگي و پایداری كل زیستبوم و محيط زيستش نياز دارد، پس با عنایت به مصالح نسلهاي كنوني و آينده ایران، هم به صرفهٌ اقتصادي است و هم مقرون به نتيجه كه طرحهاي همه جانبه تحول و بهبود محيط زيست در برنامه‌ريزيهاي كلان ملي ادغام گردندو هرچه زودتر درجهت«توسعه پايدار»و اکولوژیک ایران راهگشايي شود. اين مهم، اما، در ظرفيت و توان نظام ، حکومت و دولت اسلامی/ ولايت فقيهی/ حاکم نيست، بل حذف و پشت سرگذاشتن آن  پيش‌شرط رهائی مؤثر تواناييهاي انساني و تمام سرمايه‌هاي ملی و ذخایر نیروئی- در علم و کار و هنر  و آزادی- ايران و ایرانیان است. به اميد آن روز .
 
بازنویسی همراه با تصحیح و تغییر جزئی ،کریم قصیم، آلمان ، اوائل اردیبهشت 1395
 
______________________________________________  
 
* حدود 27 سال پیش (یعنی زمان شاه)، پژوهشهای انجام شده از سوی سازمان بهداشت جهانی و برنامه عمران  ملل متحد درسالهای 50- 51 خورشیدی نشان داده بود که میزان شیوع امراض روده ای و انگلی در شهر تهران خیلی بیش از استانداردهای قابل قبول است. علت این وضعیّت را مصرف آبهای آلوده و رواج روشهای غیر بهداشتی دفع فاضلاب دانسته و راه حل را در احداث شبکه فاضلاب اعلام کرده بودند. مطالعات نهائی توسط مهندسان مشاور تا سالهای آخر پیش از انقلاب ادامه می یابد امّا متآسفانه با روی کار آمدن خمینی طرحهای مربوطه به کلی از دستور خارج می شوند. 
 
 
 

منبع:پژواک ایران


کریم قصیم

فهرست مطالب کریم قصیم در سایت پژواک ایران 

*سی سال بعد از فروپاشی دیوار برلین گفت و‌شنود با دکتر کریم قصیم   [2020 Nov] 
*خاتمی، کارنامه تخریب و آلودگی (چهار سال نخست)  [2019 Jun] 
*سیاست مماشات با فاشیسم – 29- پیدائی و پویش دهه سی قرن بیستم  [2018 Sep] 
*به مناسبت پنجاهمین سالگرد بهارپراگ و پایان آن- پژوهش و نگارش: کریم قصیم  [2018 Aug] 
*سیاست مماشات با فاشیسم - ۲۳ / پیدائی و پویش دهه سی قرن بیستم   [2018 Jun] 
*سیاست مماشات با فاشیسم – ۲۰– پیدائی و پویش دهه سی قرن بیستم  [2018 May] 
*به مناسبت روزجهانی کار و کارگر  [2018 Apr] 
*به یاد دکترآدمیت ، دردهمین سالگرد سفر ابدی اش   [2018 Apr] 
*کرم شبتابی در خیل بردگان  [2018 Feb] 
*دو‌‌‌پرسش ازکریم قصیم در گفتگو با روشنفکر   [2016 Sep] 
*آسیبهای زیست محیطی ایران طی دو دههِ نخستِ حکومت اسلامی - (بخش سوّم)  [2016 Apr] 
*آسیبهای زیست محیطی ایران طی دو دههِ نخستِ حکومت اسلامی - (بخش دوّم)   [2016 Apr] 
* آسیبهای زیست محیطی ایران طی دو دهه نخست حکومت اسلامی - (بخش یکم)  [2016 Apr] 
*مارگارت میچرلیش-آینده نقش از زنان دارد-مترجم:  [2016 Mar] 
*درسوگ عباس فریاد مشترکم!   [2016 Jan] 
*تالاب انزلي جان می کند، به دادش برسید!  [2015 Aug] 
*دریغست ایران که ویران شود  [2015 Jul] 
*شاهکار سردار ویرانگری (2)  ("آزاد راه تهران- شمال"، تخریب و غارتگری عرصه های جنگلی و دیگرعواقب زیست محیطی ) [2015 Jul] 
*شاهکار سردار ویرانگری (1) ( [2015 Jun] 
*بحران پيش‌بيني‌شده و رژيم درمانده* - در قدمت بحران آب و بن بست حاکمیّت -  [2015 Jun] 
*شتاب تخریب و تاراج جنگلهای ایران  [2015 Jun] 
*تداوم بحران کم آبی و بي‌عملي فاجعه‌بار رژيم  [2015 Jun] 
*در سوگ تالابهای ایران . . .   [2015 Jun] 
*زنگ خطر بحران كم آبي(2)  [2015 Jun] 
*بحران کم آبی ایران- سه دهه جرم ملی مسئولان جمهوری اسلامی  [2015 Jun] 
*مرگ و مير جنگلهاي زاگرس با جمهوری اسلامی شروع شد  [2015 May] 
*هامون، آه هامون... زنده بمان!  [2015 May] 
*ديناميسم فاجعه ، از نگاهِ 20 سال پیش!  [2015 May] 
*سه هشدار در باب آلودگی آبهای ُشرب آلودگي آبهاي آشاميدني کریم قصیم. شماره 3   [2015 May] 
*جمهوری اسلامی = سه دهه قتل و غارت جنگلها  [2015 May] 
*سی سال افزایش فرسايش خاك   [2015 May] 
* پیرامون مساله هژمونی (بحثی دردیسکورس جنبش چپ)  [2015 Apr] 
*پیرامون مساله هژمونی (7) (بحثی دردیسکورس جنبش چپ) [2015 Mar] 
*پیرامون مساله هژمونی (6) (بحثی دردیسکورس جنبش چپ)  [2015 Mar] 
*پیرامون مساله هژمونی (5) (بحثی دردیسکورس جنبش چپ) [2015 Mar] 
*پیرامون مساله هژمونی (4) (بحثی دردیسکورس جنبش چپ) [2015 Mar] 
*پیرامون مساله هژمونی (3) (بحثی دردیسکورس جنبش چپ) [2015 Mar] 
*پیرامون مساله هژمونی (2) (بحثی دردیسکورس جنبش چپ) [2015 Mar] 
*پیرامون مساله هژمونی  (بحثی دردیسکورس جنبش چپ) [2015 Mar] 
*قدرشناسی مسعود رجوی یا انتقام کشی؟ (3)  [2015 Feb] 
*قدرشناسی مسعود رجوی یا...؟ (2)  [2015 Feb] 
* قدر شناسی مسعود رجوی یا...؟ (1)  [2015 Feb] 
*گفت و شنود با دکتر کریم قصیم (۳)اوضاع عوض شده، عوض شده، عوض شده...  [2014 Nov] 
*بادهای تند تاریخ(بخش پایانی)  [2014 Nov] 
*بادهای تند تاریخ (3) ( به مناسبت 25 امین سالگرد فروپاشی دیوار برلین و...) [2014 Nov] 
*بادهای تند تاریخ (۲)  [2014 Oct] 
*بادهای تند تاریخ*(1)  [2014 Oct] 
*گفت و شنود با دکتر کریم قصیم (۲) امرِ واقع‌(فاکت)، بایستی تاوانش پرداخته شود  [2014 Oct] 
* تاکید و هشدار - آبان ۱۳۵۷  [2014 Oct] 
*گفت‌ و ‌شنود با دکتر کریم قصیم (۱ ) آزادیِ نظر را به بهایِ «احترامِ شخصی» نباید فروخت   [2014 Sep] 
*خشونت و قدرت در فلسفه سياسي هانا آرنت(3)  [2014 Jul] 
* خشونت و قدرت در فلسفه سياسي هانا آرنت (2)  [2014 Jul] 
*خشونت و قدرت در فلسفه سياسي هانا آرنت(1)  [2014 Jul] 
*هشداری از سر خیرخواهی و اصلاح طلبی   [2014 Apr] 
*زندگی ساده ما و انحطاط آن آقا !   [2014 Feb] 
*اقتدار و عرصۀ ناخودآگاه  [2014 Feb] 
*برای اطلاع رسانی و ثبت در سینه تاریخ : هشداری عبث؟   [2013 Nov] 
*سربسته !  [2013 Nov] 
*خطاب به آنها که بی دنده و ترمز «واکنشی» شده اند  [2013 Nov] 
*چماق هتّاکی و قطعنامه و توطئه، چرا؟  [2013 Oct] 
*اهمیت نقد بی پرده سیاسی برای خروج از بحران  [2013 Oct] 
*استعفای ما آزمایش آنهاست !   [2013 Sep] 
*متن استعفا نامه محمدرضا روحانی و کریم قصیم از شورای ملی مقاومت ملی ایران محمدرضا روحانی  [2013 Sep] 
*توجه دادن به آنان که در خطر اخته فکری اند   [2013 Sep] 
*«پهلوانی» یک پهلوان!  [2013 Aug] 
*شورش علیه آن «پیامها» برحق است!  [2013 Aug] 
*مصاحبهء شتابزده با کریم قصیم   [2013 Aug] 
* بازی با شکافهای بالا شورا شکنی بوده و هست! (برگرفته ازیک گفت و گوی فیسبوکی نیمه شب July 10, 2013) [2013 Jul] 
*عذرخواهی از آقای ایرج شکری  [2013 Jul] 
*خامنه اي آمر جنايت و.... اوباما؟  [2013 Jun] 
*برائت ازمشركين تكليف شرعي است! بشتابيد, دستجمي اش صواب بيشتري دارد!   [2013 Jun] 
*در رابطه با اطلاعیه‌ی شورا  [2013 Jun] 
*استعفاء از يك تشكيلات سياسي خود يك اقدام سياسي است  [2013 Jun] 
*چهارشنبه سوري , فرازي درخشان از پيكارآزادي  [2010 Mar] 
*شكست «رهبري» برغم حضور مردمي (22 بهمن و چند پرسش و پاسخ) [2010 Feb] 
* اقتدار و عرصه ناخودآگاه  [2010 Feb] 
*سابقه اصل تفکیک / مضمون اصلی لائیسیته  [2010 Feb] 
*ناقوس مرگ استبداد (7)  يادداشت هفتگی [2010 Jan] 
*ناقوس مرگ استبداد – 6 – يادداشت هفتگي  [2010 Jan] 
*ناقوس مرگ استبداد – 5 –  يادداشت هفتگي كريم قصيم [2010 Jan] 
*ناقوس مرگ استبداد – 4  [2010 Jan] 
* پيام ضعف نه, پيام قدرت، نكاتي در باره « مصاحبه» ايرج مصداقي راجع به مجاهدين/ عراق   [2009 Dec] 
*ناقوس مرگ استبداد(2)  يادداشت هفتگي كريم قصيم [2009 Dec] 
*ناقوس مرگ استبداد  [2009 Dec] 
*سياوشان پيروز به اشرف بازگشتند  [2009 Oct] 
*خيانت بزرگ، گفتگو با دکتر کریم قصیم در مورد حمله به اشرف  [2009 Aug] 
*جنايت و خيانت بزرگ   [2009 Jul] 
*تعليق ِ سياست اَپيزمنت (مماشات)  [2009 Jul] 
*گفتگو با دکتر کريم قصيم، دفاع از اشرف را گسترش دهيم  [2009 Apr] 
*” بَدان را ز بد دست كوته كنيم ”  [2009 Apr] 
*تداعي : پاسخ هيتلر به روزولت  [2009 Mar] 
*بارکش غول بیابان  [2008 Oct] 
*به ياد دكتر فريدون آدميت  [2008 Apr]