اعدام پدیده ای مثبت یاراهکاری منفیست؟
احسان فتاحی
با اجرای هر بار حکم اعدام در ایران، بحثهای مربوط به اجرای این حکم و مخالفتها با آن از هر سو شنیده میشود، اما پس از مدتی تمامی این بحثها پایان گرفته و تا پرونده اعدام بعدی سکوتی سخت در این میان حکمفرما است.
موافقان و مخالفان اعدام هر کدام دیدگاهی دارند و با استناد به قانون، مسائل مذهبی و یا پژوهشهای انجام شده، در تلاشند تا طرف مقابل را مجاب کنند.
براساس قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ مجازات قصاص در ایران قانونی است.
موافقان اعدام معتقدند که کردار قاتل و متجاوز در بسیاری موارد ارادی است و نمیتوان بر این تصور بود که او به دلیل شرایط خاص و به طور 'غیر ارادی' دست به چنین نابهنجاریهای زده است. اما در مقابل این دیدگاه مخالفان اعدام میگویند هر نوع کردار ناهنجار یک 'واکنش' است و فرد در چنین شرایطی توان مهار کردن احساساتش را ندارد و نمی تواند بر کردار و رفتارش مسلط باشد.
در همین حال گروهی از پژوهشگران با این استدلال که قانون قصاص از منطق زندگی قبیلهای و عشیرهای میآید و با ساختار جامعه متمدن متفاوت است، خواستار توقف اجرای احکام اعدام هستند. این گروه و برخی فعالان حقوق بشر، با این نگاه که قانون نباید تلافیگر باشد، میگویند مقابله به مثل، قانونگذار را با گناهکار همسان میکند.
مخالفان اعدام معتقدند که اعدام، از میزان بزهکاری در جامعه نمیکاهد؛ بلکه با بهبود شرایط اقتصادی، تربیتی و اجتماعی و احترام به مرز رفتار انسانی است که میتوان باعث کاهش بزهکاری شد.
به گفته فعالان مخالف اعدام، ایران بالاترین نرخ سرانه مجازات اعدام در جهان را دارد و اجرای گسترده احکام اعدام یکی از مسائل مورد انتقاد آنها و گروههای زیادی از مخالفان حکومت ایران است.
این در حالی است که موافقان اعدام معتقدند اعدام عبرتی است برای دیگران. مجید ابهری، متخصص علوم رفتاری در این خصوص به سایت عبرت نیوز گفته مجازات اعدام محور بازدارندگی، پیشگیری و تنبیه دارد.
به عقیده بعضی از مقامات قوه قضائیه ایران، مجازات اعدام به علت ترسی که در روحیه افراد ایجاد میکند، تاثیر روانی عمیقی در جامعه دارد که حتی اگر هم اجرا نشود می تواند تضمینی برای آرامش افکار عمومی باشد و از این نقطه نظر اهمیت فوق العاده در سیاست کیفری خواهد داشت.
علیرضا شریف یزدی، مدیر گروه جامعه شناسی پژوهشکده خانواده نیز در اظهار نظری در خصوص اعدام گفته "نگاهی وجود دارد که اعدام را ابزاری برای تنبیه مجرمان و بیدار کردن دیگران دانسته و ابزاری برای پیشگیری از جرم، که فرد ستم دیده با مجازات خاطی احساس امنیت میکند. اما امروزه در بیشتر کشورهای جهان اعدام را روش مناسبی برای مجازات نمیدادند و آن را مربوط به دوران پیشین میداند، اما با توجه به شرایط و قوانین موجود در ایران عدام جز قوانین الزامی است."
اصولا قصاص از دین یهود نشات گرفته تا به اسلام رسیده است و هدف آن جلوگیری از زیاده روی و انتقام جویی بوده است.
موافقان اعدام با اشاره به آیات ١٧٨ و ۱۷۹ سوره بقره می گویند این حکمی الهی است در قرآن هم صراحتا به آن اشاره شده است.
عفو مجرم در آیه ۱۷۸ سوره بقره مطرح شده است. این آیه اشاره به آن دارد که اگر عفو کنید بهتر است و قانون قصاص یک رحمت است که هر کس که از قصاص بخواهد جلوتر برود (باعث خونریزی بیشتر شود)، دچار عذاب خداوندی میشود.
در آیه ١٧٩ سوره بقره آمده است: "ای صاحبان خرد برای شما در قصاص حیات و زندگی است، اگر که تقوا پیشه کنید."
اما برخی از فعالان حقوق بشر معتقدند اجرای حکم اعدام از کینه ورزی نشات میگیرد، این در حالی است که گروهی از حقوقدانان چنین نظریهای را رد میکنند. آنها میگویند به علت نبود آموزش بخشش در ایران، خانوادهای که در وضعیت شاکی است، دو راه دارد؛ یا گذشت که مجرم آزاد میشود و ممکن است برای آن خانواده در آینده مشکل آفرینی کند، یا این که تنها گزینه پیش روی را انتخاب کند و درخواست قصاص دهد.
به گفته یک حقوقدان "در جامعهای که با بخشش به ترسو بودن متهم میشوی و یا اگر در قبال مرگ عزیرت، پول دریافت کنی، به عنوان فردی مادی انگشت نمای محله و اقوام خواهی شد، راهکار پیش رو این خانواده چیست؟"
الف (فرزند یک مقتول که نخواست اسم کامل او فاش شود) یکی از هزاران نفر خانواده مقتولان در ایران است و از خانوادههایی که قاتل پدر را بخشیدند، اما از آنجایی که قوانین حمایتی در ایران بی توجه به حقوق چنین خانوادههایی است، این خانواده پس از آزادی قاتل با مشکلات عدیدهای مواجه شد.
او میگوید: "پدر که رفته بود، با کشتن یکی دیگر او زنده نمیشد، با اینکه عموهایم موافق نبودند، همه تلاشمان را کردیم و بخشیدیم، اما وقتی قاتل آزاد شد، زندگی ما سخت تر از قبل شد، بارها مزاحم ما شد، باعث رعب و وحشت من و خانواده میشد، تا آنجایی که مجبور شدیم محلهمان را عوض کنیم، ما کار بدی نکردیم بخشیدیم، اما هیچ کس نباید از ما حمایت کند؟"
اعدام در ملاعام
براساس اعلام قوه قضائیه "حکم اعدام در ملا عام توسط قاضی صادر میشود، و قاضی تمام جوانب امور را سنجیده است."
در حالی که اختلاف نظرها در خصوص اجرای حکم اعدام بسیار زیاد است، اما در خصوص اعدام در ملاعام به شکلی اتفاق نظر بیشتری وجود دارد.
به اعتقاد کارشناسان، اعدام در ملاعام باعث 'درونی سازی' خشونت میشود. اعدام در ملاعام پس از مدتی تاثیر روانیاش را از دست میدهد و مردم با نگاه کردن به آن از صحنه خشونت لذت میبرند و یا نسبت به آن بی تفاوت می شوند.
علی غفرانی، قرآن پژوه، نیز با انتقاد از اجرای حکم اعدام در ملاعام گفته است که حضور افراد در سحرگاه اعدام ملاک درستی برای تاثیر گذاری اعدام در ملاعام نیست، این کنجکاوری بشر در مورد مرگ و زندگی است که باعث جذابیت آن برای افراد میشود.
دارا کریمی نژاد ،مدرس دانشگاه نیز در سایت استان در این خصوص نوشته است: "این کار تقویت روحیه قساوت، انتقام، نفرت و حتی گرایش به ارتکاب جرم است. با برگزاری چنین مراسمی در اجتماع به این نتیجه میرسیم که مسئولان در این زمینه، کار کارشناسی نکردهاند. در واقع اگرچه کسانی که این حکم را برای مجرمان صادر میکنند، از نظر علم قضات و مقام حقوقی مسلط بر کار هستند، اما قطعا تخصصی در زمینه روانشناسی و جامعهشناسی ندارند."
در استفتایی که سایت شفقنا از آیت الله موسوی اردبیلی در خصوص اعدام در ملاعام داشته، این مرجع تقلید گفته است: "باید اجرای حد در حضور جمعی ،که اقل آن سه نفر است صورت بگیرد. البته در بعضی موارد به حسب دلیل خاصی کم تر از سه نفر کفایت میکند ولی حضور مردم جزء لاینفک اجرای حدود نیست و چنانچه حضور مردم مفسده داشته باشد به طور پنهانی اجرای حد می شود و چنانچه حضور بعضی از افراد به مصلحت نباشد، از حضور آنان جلوگیری میشود.
منبع:پژواک ایران