اظهارات علی اکبر صالحی، آخرین وزیر خارجه دولت احمدی نژاد، در گفتگو با شبکه خبری العالم و تائید “آغاز تماسهای سیاسی محرمانه ایران و آمریکا، پیش از بروی کار آمدن دولت روحانی”، تنها بخش کوچکی از حقایق پشت پرده توافق اتمی مابین دو کشور را آشکار میسازد. پیش از انتشار گزارش جامع تری از سوی خبرگزاری آمریکایی اسوشیتد پرس پیرامون جزئیات تماسهای محرمانه دو کشور، چهار ماه قبل روزنامه بریتانیایی گاردین بخش دیگری از این تماسها را که با حضور نمانید گان سیاسی و اطلاعاتی لندن در کشور عمان صورت گرفته منتشر ساخته بود. منابع رسانه ای اصولگرایان و نظامیان جمهوری اسلامی، منجمله “خبرگزاری تسنیم”، و همچنین پایگاه خبری “ایران هسته ای” ضمن انتشار بخشی از تماسها مدعی شده اند که ظریف با سوار شدن به قطار مذاکرات که پیش از او براه افتاده بود، از حول حلیم در دیگ افتاده و در حراجی دست آورد های اتمی، بمراتب بیش از انتظارات آمریکا گشاده دستی کرده است. در واکنش به تحولات داخلی اخیر که حاکی از بالا گرفتن رقابت قدرت مابین شاخه های حاکمیت پیش از انجام انتخابات مجلس اسلامی است، قشقاوی معاون وزیر خارجه جمهوری اسلامی روز پنجشنبه ضمن حمایت از تلاشهای مسؤولان دیپلماسی رژیم، توصیه کرد : “بجای مچ گیری از وزارت خارجه از آنها دستگیری کنید”!

 

گزارشهای منابع آمریکایی حاکی از پوشیده نگاه داشتن موضوع تماسهای محرمانه حتی از متحدان آن کشور تا قبل از به نتیجه رسیدن مذاکرات اولیه با تهران است. منجمله گفته شده که دولت اسرائیل نیز تنها در 30 ماه سپتامبر سال گذشته و طی دیدار اوباما با نتان یاهو در کاخ سفید وی را در جریان تماسها قرار داده است. نخست وزیر اسرائیل که بشدت از توافق اتمی آمریکا با ایران ناراضی است، طی سخنرانی خود در مجمع عمومی، آنرا “معامله قرن” و روحانی را “گوسفندی در لباس گرگ” خواند. منابع اسرائیلی بلافاصله بعد از علنی شدن تماسهای محرمانه ایران و آمریکا اعلام داشتند که از ابتدای تابستان سال گذشته در جریان این دیدار های محرمانه قرار داشته اند. سیستمهای اطلاعاتی اسرائیل آمد و رفت های نمایندگان جمهوری اسلامی در منطقه را از نزدیک تعقیب میکنند.

 

بریتانیا نیز از ابتدا در جریان تماسهای محرمانه آمریکا و ایران قرار داشته و کاردار غیر مقیم کنونی بریتانیا در ایران، آقای آجار شارما که از دیپلماتهای جوان و هندی تبار بریتانیا است یکی از واسطه های اولیه انجام این دیدار های محسوب میشود. تنها فرانسه ممکن است تا مدتی از جریان ملاقاتهای اولیه دور نگاه داشته شده باشد. واکنش منفی و غیر منتظره لورن فابیوس وزیر خارجه فرانسه به طرح توافق موقت اتمی در ژنو که میرفت تا مذاکرات تهران – واشنگتن را به شکست کامل بکشد، میتوان به موضوع عقب ماندن فرانسه از توافقهای محرمانه نسبت داد.

یکی از عمده ترین نکاتی که در رابطه با تماسهای محرمانه ایران و آمریکا برای مردم ایران دارای اهمیت است، تاثیر سیاستهای خارجی بر تحولات داخلی کشور و آمدن و رفتن دولتها و دولتمردانی است که در ظاهرا با رای و نظر آنها صورت میگیرد، حال آنکه در شرایط خاص تحولات سیاسی پشت صحنه، مسیر هدایت آراء مردم و نتایج انتخابات را از پیش تعیین میکنند. صالحی در گفتگو با العالم مدعی شده که مذاکرات محرمانه با آمریکا دو سال و نیم، تا سه سال پیش با ابتکار او و طرح درخواست وی از رهبر جمهوری اسلامی برای انجام مذاکرات صورت گرفت و آقای خامنه ای با قرار دادن چهار شرط و تاکید بر این که ” آمریکایی های قابل اعتماد نیستند و با آنها اتمام حجت میکنیم” با انجام مذاکرات محرمانه موافقت کرد.

 

تلاش آقای صالحی، بدون اشاره به سه شرط از چهار شرط ادعایی، برای جدا نگاه داشتن آقای خامنه ای از مذاکرات محرمانه با آمریکا است حال آنکه از زمان بروی کار آمدن دولت اوباما در سال 2009، آقای خامنه ای مستقیما در جریان تمام تماسهای پنهانی با آمریکا قرار داشته و وزیر خارجه وقت ( صالحی) در برهه ای ( به زبان تمثیلی آقای خاتمی ) تنها تدارکات چی بخشی از خدمات مربوط انجام مذاکرات بوده و نه مبتکر آن. سابقه تماسهای سیاسی پنهان مابین رهبران انقلاب اسلامی با آمریکا، به پیش از سقوط حکومت پادشاهی ایران و به قدرت رسیدن رژیم انقلابی در سال ۵۷ و عمدتا زمان حضور آیت الله خمینی در پاریس بازمیگردد دور بعدی تماسهای سیاسی ایران و نمایندگان ( دولت بعدی) آمریکا بعد از شکست طرح حمله نظامی آمریکا در طبس برای آزاد ساختن ۵۲ دیپلمات اسیر آمریکایی صورت گرفت. جمهوری اسلامی ترجیح میداد برای معامله با رییس دولت قدرتمند تری از کارتر، رییس جمهور وقت آمریکا، وارد مذاکره شود. بعد از ماهها مذاکرات پنهان مابین نمایندگان ریگان-نامزد جمهوری خواه ریاست جمهوری، با نمایندگان آیت الله خمینی دیپلماتهای آمریکایی بعد از ۴۴۴ روز اسارت تنها ۲۰ دقیقه بعد از مراسم تحلیف ریگان آزاد شدند. در صورتی که دیپلماتها پیش از انجام انتخابات آزاد میشدند، این پیروزی میتوانست راه کارتر را برای تجدید انتخاب هموار سازد. اندکی بعد جمهوری اسلامی بخشی از مطالبات خود را از دولت ریگان بصورت سلاح از طریق دولت اسرائیل دریافت کرد و بخش دیگر را بصورت آزاد شدن مبالغی از ذخایر پولی بلوکه شده ایران در بانکهای آمریکایی. ماجرا معروف به «ایران-کونترا» سالها موضوع تحقیق کنگره آمریکا قرار داشت.

 

برک حسین اوباما در آغاز دوران رییس جمهوری خود نزدیکی با کشورهای مسلمان را با سفر به مصر و دیدار از ترکیه آغاز و در رابطه با ایران به نامه نگاری با آقای علی خامنه ای بسنده کرد. اگر چه متن رسمی نامه های اوباما به علی خامنه ای منتشر نشده، اما تردیدی در نامه نگاری رهبر جمهوری اسلامی با رییس جمهور آمریکا باقی نیست. تازه ترین دور از تماسهای سیاسی محرمانه آمریکا با جمهوری اسلامی بعد از دستگیری سه کوهگرد جوان آمریکایی در آخرین روز ماه ژوئیه سال ۲۰۰۹ در مرزهای مشترک مابین کردستان ایران با عراق صورت گرفت و بعد از آزادی دو مرحله ای سه جوان آمریکایی در ۲۱ ماه سپتامبر سال ۲۰۱۱ ، تماسها ی محرمانه به مذاکرات اتمی بسط داده شد. مرحله جدی مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا حدود ۹ ماه پس از اجرای تحریمهای یک جانبه سال ۲۰۱۲ آمریکا و اروپا که به قطع کامل صادرات نفت ایران به قاره قدیم منجر شد آغاز گردید و در هر دو دولت احمدی نژاد و روحانی ادامه یافت. از این لحاظ نقش مستقیم آقای خامنه ای، با وجود تلاشهای آقای صالحی برای پوشاندن آن، در انجام مذاکرات محرمانه با آمریکا قابل انکار نیست.

 

مذاکرات محرمانه اتمی ایران و آمریکا بلافاصله بعد از شکست مذاکرات اتمی با گروه ۵+۱ در آلماتی-۲ قزاقستان آغاز شد. در آن تاریخ دولت احمدی نژاد بر سر کار بود و سعید جلیلی، دبیر وقت شورای امنیت نظام جدا گانه مسئولیت هدایت مذاکرات رسمی را عهده دار بود. ماموریت انجام مذاکره محرمانه در سطح بالا با جمهوری اسلامی به دیپلمات کار کشته آمریکایی و معاون وزارت خارجه آن کشور ویلیام برنز سپرده شد که از نزدیک با تعداد قابل ملاحظه ای از نمایندگان جمهوری اسلامی از نزدیک آشنا بود. در اجرای این ماموریت برنز در راس یک هیات هفت نفره که در آن سولیوان دستیار معاون رییس جمهور آمریکا نیز حضور داشت با یک هواپیمای نظامی راهی مسقط پایتخت عمان شد. برای پنهان نگاه داشتن مذاکرات از چشم رسانه ها و یا عوامل اطلاعاتی کشور های علاقمند، اغلب دیدار ها در کاخ سلطنتی قابوس سلطان عمان صورت گرفت.

 

بعد از ۴ دور مذاکرات محرمانه با نمایندگان جمهوری اسلامی، و همزمان با اعلام اسامی ۸ نامزد حائز صلاحیت شده رییس جمهوری، جان کری وزیر خارجه آمریکا، در پایان ماه اردیبهشت سال ۱۳۹۲ شمسی به بهانه مذاکره پیرامون فروش اسلحه آمریکایی به عمان، راهی مسقط شد. مسقط محل امن تماسهای محرمانه آمریکا و ایران و قابوس واسطه اصلی آن بود.

در لیست نامزدهای حائز شرایط ریاست جمهوری سه تن با سوابق سیاست خارجی دیده میشد: علی اکبر ولایتی که دارای تمایلات اروپایی بود و پیشتر در یک ماموریت سیاسی ناموفق برای حل بحران اتمی با رییس جمهور فرانسه شرکت کرده بود، سعید جلیلی که نزدیک به شش سال عهده دار پرونده اتمی ایران و مخالف سازش بخصوص با آمریکا بود، و حسن روحانی که علاوه بر داشتن سابقه «توافق اتمی سعد آباد» با گروه سه کشور بزرگ اروپایی در پرونده خود، گروه دانش آموختگان آمریکایی موسوم به حلقه نیویورک را نیز در کنار خود داشت. نزدیکی وی با رفسنجانی و انتظار کاهش تنش با کشورهای عرب حاشیه جنوبی خلیج فارس با حمایت و یا وساطت او، جاذبه های انتخاب روحانی برای آمریکا را افزایش میداد. حسن روحانی در سالهای خدمت در مرکز مطالعات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت رژیم، عملا برای خود یک دولت در سایه فراهم آورده و بیش از هر نامزد دیگر انتخابات برای تشکیل یک دولت عملگرا و هدایت مذاکرات اتمی آمادگی داشت.

 

روحانی در جریان مناظرات انتخاباتی، خارج ساختن پرونده اتمی از بن بست و کاهش تحریمها ( سازش با آمریکا) را شعار تبلیغاتی خود قرار داد. از این لحاظ بخت او نزد رهبر جمهوری اسلامی برای به سامان رساندن مذاکرات اتمی بیش از هر یک از دیگر نامزدهای معرفی شده بنظر میرسید. طی یک تحول اعجاب برانگیز، و دقیقا در روز رای گیری، شاهین بخت دیگر نامزدهای انتخابات را محروم ساخت و بر سر حسن روحانی نشست. سلطان قابوس که در کشور خود بخش بزرگی از دیدارهای محرمانه مابین ایران و آمریکا را میزبانی میکرد، اولین میهمان رسمی خارجی روحانی بود و در ابتدای شهریور سال گذشته به این منظور راهی تهران شد. دو ماه بعد از معرفی روحانی به عنوان برنده انتخابات و بلافاصله پس از تحویل دفتر رییس جمهوری به وی، دو دیدار محرمانه دیگر مابین دولتمردان آمریکایی و نمایندگان جمهوری اسلامی تدارک شد. دیدارهای محرمانه نمایندگان دولت روحانی که مسئولیت اداره پرونده اتمی به آنها واگذار شده بود طی ماهها اوت و اکتبر در عمان و نیویورک ادامه یافت. از جانب امریکا این مذاکرات محرمانه را ویلیام برنز و سولیوان هدایت میکردند. سپس خانم وندی شرمن نیز که با عباس عراقچی طرف مذاکره مستقیم است به گفتگوهای محرمانه پیوست. طی یکی از این مذاکرات محرمانه خانم رایس نیز که زمانی نماینده آمریکا در سازمان ملل بود و اوباما قصد داشت وی را به وزارت خارجه بگمارد، در گفتگوها شرکت کرد. خانم رایس اینک مشاور امنیت ملی رییس جمهور آمریکا است. تفاوت مشهود در ترکیب نمایندگان اعزامی ایران به ملاقاتهای محرمانه در دوران روحانی، راحتی آنها در استفاده از زبان انگلیسی بود. دور تازه مذاکرات محرمانه سیاسی با آمریکا تا ماه مارس ( انتهای فروردین سال جاری ) ادامه داشته و هر زمان سرعت پیشرفت مذاکرات اتمی به دلیل تحولات داخلی ایران و یا رویداد های منطقه ای کاهش یابد، دیدار های محرمانه آمریکا و جمهوری اسلامی از سرگرفته میشد. این روال همچنان در حاشیه مذاکرات رسمی معتبر است. طرفهای امریکایی مذاکرات محرمانه ، ویلیام برنز و سالیوان، همچنان در جریان برگزاری مذاکرات رسمی مابین ایران و گروه 1+5 در کنار این گفتگو ها قرار دارند تا در صورت به بن بست رسیدن بر سر یکی از موضوعات، برای گره گشایی تجارب خود را بکار گیرند. طی آخرین دور مذاکرات رسمی در ژنو نام این دو نماینده ارشد سیاسی در لیست مذاکره کنند گان آمریکایی قرار نگرفته بود و حتی اقامتگاه آنها نیز در محلی متفاوت با نمایندگان رسمی در نظر گرفته شده بود. دیپلماسی خط دوم ( پنهان) طی 34 سال گذشته مابین عوامل جمهوری اسلامی و آمریکا برقرار بوده، در حالی که تهران و واشنگتن تا دو ماه پیش حتی انجام تماسهای سه سال اخیر را که همچنان ادامه دارد انکار میکردند. با این توضحیات میتوان به یکی ازدلایل فرود آمدن پنهانی سه شنبه گذشته یک فروند هواپیمای مسافری آمریکا در فرودگاه دور از انظار مهرآباد- و نه فرودگاه خمینی در ساوه، پی برد. جمهوری اسلامی مدعی شده که سرنشین هواپیما برادر رییس جمهور غنا بوده-خبری که غنا آنرا رسما تکذیب کرد. منابع مستقل معتقد اند، در اجرای بخشی از توافق ها پنهانی ایران و آمریکا، هواپیمای یاد شده که توسط بانک آمریکایی «یوتا » ثبت شده، شمشهای طلا و دلار های نقد ایران را به داخل کشور حمل کرده است!