اين روزها موج خشونت و انتقام در گوشه و كنار دنياي اسلام بيداد مي كند؛ از حمله انتقامي اخير گروه "الشباب" به فروشگاهي وابسته به اسرائيل در نايروبي گرفته كه حداقل ۷۲ كشته و حدود سه برابر آن زخمي به جاي گذاشت، تا فاجعه برادركشي در سوريه و استفاده ازبمب شيميائي عليه يكديگر كه تاكنون جان بيش از ۱۴۰ هزار نفر را گرفته است، همچنين بمب گذاري هاي دو گروه سني و شيعه عليه يكديگرو خشونت هاي بي پايان چند سال اخير در عراق كه تلفات آن بيش از تلفات اشغال آن كشور توسط آمريكائيان بوده است و بالاخره خشونت و ترور در پاكستان و عراق و مصر و بسياري ازكشورهاي منطقه.

به ايران خودمان هم كه نگاه مي كنيم، چندان مصون از اين برادركشي ها وخشونت هاي سياسي ديني بر سر قدرت نبوده ايم؛ نمونه اخيرش همين شبيخون به پايگاه اشرف در عراق كه منجر به كشته شدن ۳۵  پناهنده غير مسلح و اسارت ۷ نفر ديگر شد و اخيرا هم صحبت از سالگرد كشتار زندانيان مجاهد و چپ در سال ۱۳۶۷ بود كه هزاران خانواده هموطن را عزادار كرد. به نظر شما چه بايد كرد تا چنين تلافي جوئي هاي تصاعدي مهار شود؟

ببينيد هر چيزي ادب و آدابي دارد كه بايد رعايت كرد، تنها ادب پدر و مادر و معلم نيست كه بايد رعايت شود، ادب دعا كردن هم داريم، اگر ادب دوستي داريم، ادب دشمني هم داريم، ادب انتقام هم داريم! يعني چه؟ يعني چراغ قرمزهائي در برابرماشين فرمان و ترمز بريده ما وجود دارد، وگرنه همين مي شود كه شده!... يعني اگر طرف مقابل شما كافر حربي و منكر خدا هم باشد، نه اصلا قاتل پدر شما هم باشد، بالاخره چون يك انسان است و انسان به صِرف انسان بودن حق و حقوقي دارد ، نمي توان در مورد او همه اصول انساني را زير پاگذاشت. درقرآن آمده: "لقد كرمنا بني آدم" ، يعني ما به بني آدم كرامت داديم، همين كه آدم است، صرفنظر از عقايد و اعمالش، يك سلسله كرامت هائي دارد كه بايد رعايت كرد. آخرآنهائي كه مثل آب خوردن حكم اعدام مي دهند، مگر در منابرشب هاي قدر و شهادت حضرت علي، يك عمربه ما نگفته بودند كه آن امام پس از ضربه خودن از ابن ملجم به بازماندگانش و بقيه مسلمانان وصيت كرد، "مبادا به بهانه كشته شدن من به جان مردم بيفتيد وبگوئيد اميرالمومنين كشته شد، اميرالمومنين كشته شد! ، مبادا قاتل را مُثله كنيد كه من از پيامبرتان شنيدم كه فرمود: از مثله كردن بپرهيزيد، حتي نسبت به سگ درنده، او يك ضربه زده ، فقط حق داريد يك ضربه بزنيد، اگر هم عفو كنيد به نفع خودتان و موجب رضاي خداست"، . مگرصدها بار براي ما نگفته بودند حتي شير يا طعامي را هم كه براي او تهيه كرده بودند، به ضارب داد كه شايد گرسنه ترباشد؟ اين ها را مي گويند ادب دشمني، ادب انتقام، يعني چراغ انتقام هميشه سبز نيست، شما اين حرف را نشنيده ايد؟

چرا من هم بارها در شب هاي ضربت خوردن و شهادت شنيده ام، اما بالاخره "قصاص" هم در قرآن داريم، مگر نداريم؟ خب، اگر در قرآن آمده كه براي شما در قصاص حيات است، پس حيات جامعه به قصاص بستگي دارد و اگر ظاهرش قتل است، باطنش حيات است. اينجور نيست؟

بله حكم قصاص در قرآن آمده است، اما اولا معناي قصاص، نه الزاما كيفر دادن، بلكه اكتفا كردن به كيفر مساوي و پرهيز از زياده روي و تجاوز از حد است، يعني همان دندان دربرابر دندان، چشم در برابر چشم و... كه در تورات هم آمده است، حكم قصاص براي كنترل و متوقف ساختن كشتارهاي افزايشي و انتقامي و اكتفا به اندازه ظلم آمده است، نه تشويق به اجراي آن، ثانيا در هر دو آيه اي كه قرآن اين حكم را مطرح ساخته، يعني آيه ۱۷۸ سوره بقره، وآيه ۴۵ سوره مائده، تاكيد كرده اگر عفوكنيد و بگذريد به نفع خودتان و موجب رضاي خداست. در واقع قرآن اجازه قصاص را داده است تا مجرمين فكر نكنند عقوبتي دركار نيست و صاحبان دم هم، اگر قدرت بخشش ندارند، تشفي خاطر بيابند.

در تبليغات رسانه هاي داخلي وابسته به حاكميت آمده بود كه حمله كنندگان به پايگاه اشرف در عراق فرزندان كساني بودند كه پدرانشان توسط صدام با همكاري مجاهدين كشته شده بودند و در واقع آنان انتقام پدرانشان را از شركاي اين جنايت گرفتند و به حكم قصاص عمل كردند. با استناد به گفته خودتان، گرچه از نظر قرآني بهتر بود عفو مي كردند، اما بالاخره حق داشتند قصاص كنند و ايرادي به آنان وارد نيست.

بگذاريد قبل از پاسخ من اول موضع خودم را روشن كنم تا فكر نكنيد مي خواهم از گروهي دفاع كنم؛ در اين ۳۵ سال گذشته حتي يكروز هم مواضع سياسي ما، منظورم نهضت آزادي است، با مواضع سياسي مجاهدين موافق نبوده ، يك روز هم نبوده كه ما آنها را تاييد، يا آنها ما را تاييد كرده باشند. اين مسئله آنقدر بديهي است كه نيازي به شرح ندارد، حرف بنده بازگشت به اصول مشتركي است كه طرفين ادعاي انتساب به آن را دارند، يعني اسلام و قرآن. وقتي در قرآن (سوره مائده ۸) آمده است كه: "اي مومنان، همواره ايستاده براي خدا و الگوي عدالت باشيد و مبادا دشمني با گروهي شما را به بي عدالتي وادارد، عدالت كنيد كه به تقوا نزديك تراست"، خب، اين هشدارها براي چه موردي آمده است؟ مگر غير از اين است كه بيشترين موارد كاربرد تقوا در قرآن، يا در مورد طلاق است، و يا در ارتباط با مخالفين و دشمنان! با دوستان و همفكران كه نياز به ترمز و تقوائي نداريم. پس دشمني هم ادب و آدابي دارد و دشمن هم حق برخورداري از ادب دارد. وقتي حضرت علي به رهبر دشمنان خود معاويه مي نويسد: " ما را به دنيا آورده اند تا بيازمايند، خدا مرا در رفتار با تو مي آزمايد و تو را با من، و يكي از ما را حجت ديگري قرار داده"(نامه ۵۵) معلوم مي شود، ما در رفتار با دشمنان خود هم در حال امتحان هستيم.

اما در مورد حادثه حمله به پايگاه اشرف، واقعيت اين است كه خبرموثقي از اين ماجرا در دست نيست و طرفين هم ادعاهاي متناقضي مي كنند. حداقل من ازسابقه اين ماجرا در دوران صدام اطلاع موثقي ندارم، اما فرض كنيم همه ادعاهاي حاكميت، صد در صد هم درست باشد ومهاجمان به مقر اشرف، كاملا بي گناه و مظلوم، و ساكنان آن پناهگاه هم صد در صد گناهكار، تروريست و توطئه گر و منافق محارب هم بوده باشند، فرض كه اشكالي ندارد، درست؟ اگر اين فرض صادق هم باشد، بازبه استناد آيه ۹۰ سوره نساء شبيخون زدن و كشتن سي چهل نفرپناهنده غير مسلح زن و مرد و اسير گرفتن تعدادي ديگر با ضوابط قرآني انطباق ندارد.

در اين آيه، دو استثنا براي عمليات انتقامي گذاشته است؛ اول اينكه اگر آنها به قومي پناهنده شدند كه شما ميثاقي با آنها داريد، يعني اگر روابط سياسي بين دو قبيله يا دو كشور، به معناي امروزي، وجود داشته باشد، نمي توان به آنها تعرض كرد، چرا كه حسن روابط ميان دو كشورو احترام گذاشتن به قوانين آنها، به مراتب سودمند تر از انتقام گيري از تعدادي شهروند محكوم خودي است، خودتان برويد اين آيه را بخوانيد تا ببينيد اين هست يا نيست؟ واگر ديديد بله چنين چراغ قرمزي وجود دارد، آنوقت قضاوت كنيد اعزام گروه هاي تروريستي در سال هاي پيش براي اعدام انقلابي باقيماندگان ازگروه هاي برانداز يا مخالفان و مبلغان معاند كه به كشورهاي اروپائي پناهنده شده بودند( شبيه آنچه در رستوران ميكونوس آلمان اتفاق افتاد، و دهها مشابه آن)، كه روابط سياسي جمهوري اسلامي با كشورهاي تحت پيمان را مدتها تيره ساخت و دودش به چشم كل ملت ما رفت، قابل توجيه است يا خير؟ در جريان حمله به پايگاه اشرف هم همين مسئله صدق ميكند، مجاهدين اگر يزيد وابن ملجم و شمرذي الجوشن هم بوده باشند، تبعيت از رفتارامام علي(ع) و امام حسين(ع) پيشكش!  بالاخره از نظر قوانين بين المللي و دولت عراق پناهنده محسوب مي شدند و چند بار هم توسط دولت عراق خلع سلاح شده بودند. خب، نقض و ناديده گرفتن اين پيمان ها كه طرفين به آن تعهد سپرده و امضايش كرده اند، با كدام معيار قابل توجيه است؟

شما مي دانيد كه جمهوری اسلامی ایران و سازمان مجاهدین خلق ایران از سال ۱۳۶۰ در تخاصم کامل بوده اند. در این جنگ تمام عیار، دو طرف رسما چند هزار نفر از همدیگر را کشته اند. سازمان از بمب گذاری و ترور مسئولان جمهوری اسلامی هیچ ابایی نداشته، بدتر از آن، هم پیمان دولت عراق در جنگ علیه ایران و بعد از آن هم بوده است. پس از آن هم، به گفته مقامات جمهوري اسلامي، به جاسوسی به نفع دول امریکا و اسرائیل، به ویژه در امور هسته ای و ترور متخصصان هسته ای ايران نقش داشته است. تا جائي كه من به خاطر دارم، دو طرف هرگز پیمان ترک مخاصمه یا آتش بسي امضا نکرده اند و سازمان بعد از سقوط صدام به ناچار تسلیم آمریکا و ظاهرا خلع سلاح شد، ادامه جاسوسی و برخی شواهد دیگر. مثل بی خبرنگاه داشتن مطلق اعضای سازمان مقیم عراق هم به این امر دامن می زند.با توجه به اين واقعيت ها، حمله ایران یا هم پیمانان عراقیش به پادگان اشرف، که قرار بوده ماهها پیش تحویل دولت عراق شود و قرار نبوده برخي سران سازمان همچنان مقیم آن باشند، حمله دو رقیب متخاصم به یکدیگر است و می باید بر اساس قوانین زمان جنگ و گروههای متخاصم ارزیابی شود، نه قوانین زمان صلح افرادغیرنظامی. آيا فكر نمي كنيد تصویري كه شما از حمله غافلگیرانه به افراد غیرنظامی غیرمسلح مطرح كرديد، منطبق با واقعيت نباشد؟

اين تصوير را من مطرح نمي كنم؛ اين صريح آيه ۹۰ سوره نساء و حكم الهي است و به وضوح نشان مي دهد كه مسئله پناهندگي به گروه ثالث، مربوط به قوانين زمان جنگ با گروه هاي متخاصم مسلح است، نه قوانين زمان صلح با افراد غير نظامي. ما آنقدر دلمان مالامال از احساسات و خاطرات خونين ۳۵ سال گذشته است كه ناخودآگاه نمي خواهيم اين استثنائي را كه خداي بخشنده مهربان براي خاتمه دادن به برادركشي ها به ما هشدار داده اصلا بخوانيم! بله، آيات قبل و بعد آن در مورد كساني كه نه دست از كشتن شما بر مي دارند و نه حاضر مي شوند صلح كنند، البته بسيار شداد و غلاظ و قاطعانه است، بحث من فقط روي شرط پناهندگي بود.

ببينيد ممكن است نفس ما هزاران توجيه شرعي و عرفي براي ريختن خون مخالفين پيدا كند و هر اما و اگري را هم نديده بگيرد، ولي اگر يك لحظه فكر كنيم كه روزي بايد پاسخگوي گرفتن جاني كه خدا داده باشيم، حداقل در تسليم به نفس خود تامل مي كنيم. بگذاريد اين مطلب را هم اضافه كنم كه تهديدآميز ترين آيه اي كه من در قرآن ديده ام، اتفاقا در ارتباط با همين كشتن هاي عمدي مخالفين، بدون انطباق با موازين الهي است. تهديدي به جهنم ابدي، غضب خدا، لعنت او و عذاب عظيم!! آيه ۹۴ نساء را خودتان بخوانيد

اما مهاجمان، به ادعاي سپاه پاسداران ايران، جوانان شيعه عراقي بوده اند و مسئله پناهندگي به كشور ثالث در ميان نبوده است وبرحسب آنچه گفته شده، در كشور خودشان خواسته اند انتقام خون پدرانشان را بگيرند، چگونه ممكن است اين آيه شامل آنها هم بشود؟

ببينيد، از دو حال خارج نيست؛ يا سرنخ دست سپاه بوده، كه دخالت درقوانين كشورديگري محسوب مي شود كه پناهندگي را پذيرفته، يا خير، آنها اصلا خبري هم از ماجرا نداشته اند و اين عمليات صد درصد كار گروه هاي خودسر عراقي بوده است، دراينصورت هم مهاجمين به پيماني كه كشورشان بسته خيانت كرده اند و خودسرانه خلاف تعهدات دولتشان عمل كرده اند. شبيه همان كارهاي خودسرانه اي كه برخي گروه هاي لجام گسيخته در كشورخودمان از ابتداي انقلاب تاكنون، حتي در مواردي عليرغم موافقت ومصالح دولت كرده ومي كنند. صرفنظر از استدلال هاي فقهي كه بالاخره استنباط بشري و بعضا متاثر از حب و بغض هاي تاريخي است، در هرحال اگر از زاويه قرآني به مسئله نگاه كنيد، هيچ توجيهي براي آن نمي يابيد.

اين آقاياني كه به فتواي آنها، جوانان خام و بي تجربه دست به كشتارپناهندگان مي زنند، اگر ادعاي ولايت دارند، بايد بدانند كه امام علي(ع) در عهدنامه معروف به مالك اشتر، به شدت كارگزار خود را از خيانت در عهد و پيمان با دشمن ونقض  پناه وذمه هشدار داده است. بگذاريد من عينا خلاصه اي ازترجمه اين سخن را كه در نامه ۵۳ نهج البلاغه آمده است، براي شما بخوانم: "اگر با دشمن عهد و پيماني بستي يا او را اماني دادي، به عهد خود همه جانبه وفا كن و با رعايت آن، حتي جان خود را سپرتعهدي كه سپرده اي قرار ده، زيرا در ميان مردم، با وجود اختلاف آراء و تفاوت عقايدي كه دارند، هيچيك از فرائض خداوندي به اندازه وفاي به عهد و پيمان مورد توافق نبوده و عظيم شمرده نشده است، مشركين نيزچون عواقب عهد شكني و فريب را به تجربه دريافته بودند، وفاي  به عهد را ميان خود لازم مي شمردند، پس در پناه دادن به دشمن خيانت مكن، پيمان خويش مشكن ودشمنت را فريب مده كه جز نادان شقي در برابر خدا دليري نكند، زير خدا پيمان و پناه دادن (زينهار) خود را به سبب رحمتي كه بربندگان خود دارد امنيتي قرار داده تا در سايه آن زندگي و در جوارش پناه آورند..."

در استناد به آيه ۹۰ سوره نساء، به استثناي دومي هم اشاره كرديد، اما هيچ توضيحي درباره آن نداديد. آن استثنا كدام است؟

استثاي دوم اينست كه اگرآنها موضعي بي طرفي اتخاذ كردند و از مبارزه دست كشيدند، يعني به اصطلاح بريدند و خواستند به زندگي عادي برگردند، نمي توان پذيرش آزادي شان را مشروط به مبارزه با همسنگران سابقشان كرد و يا شبيه آنچه در محاكمات دو چند دقيقه اي سال ۶۷ اتفاق افتاد، قبولي توبه را مشروط به همكاري با اطلاعات وشركت در اعدام محكومان كرد. ، مگر خدا به پيامبرش نگفته به منكران مسلح بگو:" اگر دست ازجنگ بردارند ، گذشته ها پاك مي شود (انفال ۳۸)؟ مگر در سنت پيامبر اسلام و سخنان امام علي نيامده كه در جنگ فراري را تعقيب نكنيد، مجروح را نكشيد، متعرض زنان نشويد، حتي اگربه رهبرانتان دشنام گفتند و آبرويتان ريختند؟ اگر اينها هست، كه هست، پس بالاخره بايد جلوي اين برادركشي ميان يك ملت را به گونه اي گرفت.

پس شما به راه حل ببخش و فراموش كن معتقد هستيد، در حالي كه دو طرف قضيه مصرا بر انتقام پافشاري مي كنند، هم حاكميت قصد قصاص و قلع و قمع همه مجاهدين را دارد و هم آنها معتقدند آمران و عاملان كشتارها، از جمله كشتار سال ۶۷ در زندانها بايد محاكمه و مجازات شوند.

من حرفي از بخشيدن و فراموش كردن نزدم، بالاخره طرفين بر اصولي كه دارند پايبندند، من معتقد به تغيير شيوه هستم. تاكي مي توان آزموده را آزمود؟ نه راه حل براندازي مسلحانه تاكنون جواب داده و در دنياي امروز جواب مي دهد، و نه ناديده گرفتن جمعيتي چند هزار نفري از هموطنان و قصد نابودي آنان جواب داده و مي دهد. ببينيد تاكنون چند صد هزارنفر در بمب گذاري و خشونت هاي ميان شيعه و سني در عراق و پاكستان و بحرين و يمن و سوريه و جاهاي ديگر كشته شده اند؟ آيا شخصيت هاي ۱۴ قرن پيش كه اين برادركشي ها به نام آنها انجام مي شود، هرگز راضي به ريختن خوني به نام خود بوده اند؟ حرف من كوتاه كردن دامنه اين اختلافات و پرداختن به درد مشترك و مسائل مبتلابه ملت ها در دنياي امروزاست.

شما از محاكمه و مجازات آمران و عاملان كشتار ۶۷ در زندانها سخن مي گوئيد؛ آمر اصلي كه از دنيا رفته، عاملان هم فعلا در مسند قدرت اند. پس مادام كه اوضاع اين چنين است، اين انتظار عملي نيست. چنين رسيدگي هائي هم، مثل اسنادي كه سازمانهاي اطلاعاتي در دهه هاي بعد رو مي كنند،  هميشه در عصرها و نسل هاي بعدامكان پيدا مي كند. هرچند عملكرد را هميشه مي توان و بايد هم محكوم كرد و خاطره اش را زنده نگه داشت تا تكرار نگردد. به خصوص اين فاجعه هولناك و باورنكردني را، كه از بس خلاف وجدان و فطرت آدمي بود، همه عاملان و باخبرانش آنرا مخفي كردند و هيچ كس جز مرحوم منتظري جرات نكرد آنرا برملا كند! چرا اگر كاري حق و قانوني است، بايد پنهان نگه داشته شود؟

به هرحال از آنجائي كه دو طرف ادعا مي كنند به حكم قرآن پايبندند، آيه ۸ سوره حجرات راه حل اين مورد را پيش بيني كرده است، مي گويد: "اگردو گروه از مومنان به جان هم افتادند، ميانشان آشتي دهيد، اگر يكي به ديگري تجاوز كرد، با او بجنگيد تا به حكم خدا، يعني آتش بس رضايت دهد، آنگاه (در آرامش) براساس عدالت ميانشان داوري كنيد" يعني در آتش بس است كه معلوم مي شود هركدام در اين اختلاف چقدر موثر يا مقصر بوده اند.

آيا فكر مي نكنيد راه حلي براي تسلي خاطر قربانيان كشتار سال ۶۷ وجود دارد؟ هرچه باشد، خانواده هاي داغديده قربانيان زندان كه گناهي نداشته اند.

منصفانه آنست كه فراموش نكنيم اين يك درگيري و نزاع خانوادگي دو جانبه بوده و طرفين هزاران نفر از يكديگر را به اعتراف خودشان، بلكه با افتخار كشته اند و خانواده هاي بي گناه دو طرف داغديده اند. به نظر بنده هر گونه يكسونگري بي انصافي است، براي شستن اين كينه ها، هيچ راهي جز آنكه طرفين به سهم خود در اين برادركشي ها اعتراف كنند وجود ندارد، بازماندگان بمباران اتمي ناكازاكي و هيروشيما هم بعد از جنگ راه حل ديگري براي انتقام از عاملان آن جنايت پيدا كردند، ماشين هايشان رانمي بينيد كه بازارهاي آمريكا را قبضه كرده؟

بگذايد در انتهاي مصاحبه، با اشاره به كشتار گروه الشباب از مسيحيان مشغول خريد در نايروبي، به انتقام كشتار وسيعي كه دولتشان قبلا از اين گروه كرده بود سئوالي را مطرح سازم، اين كار يادآور همان مثال: "گنه كرد در بلخ آهنگري، به سيستان زدند گردن مسگري" است، آيا از نظر قرآني مي توان انتقام بخشي از يك ملت را از بخشي ديگر گرفت؟

سئوال بسيار مهمي است و تنها به حادثه نايروبي هم خلاصه نمي شود، مگر جريان حمله ۱۲ سال پيش به برج هاي تجارتي نيويورك كه حدود سه هزار كشته به جاي گذاشت، مبتني براستدلالي غير از اين بود؟ آنها هم مي گفتند آمريكائي ها و اسرائيلي ها هزاران هزارهموطن و همدين هاي ما را كشته و آواره كرده اند، حالا كه دستمان به عاملين آن جنايت ها نمي رسد، همشهريان آنها را كه برخوردار از منافع غارت هاي آنها هستند نابود مي كنيم!

اگر در نظامات قبيله اي سابق كه هويت فرد در هويت قبيله گم مي شد و قبيله حكم يك واحد را پيدا مي كرد، چنين انتقام گيري هائي قابل توجيه بود، در جوامع مدني امروزبا استقلال آراء افراد ومفهوم شهروندي نوين، اصلا چنين منطقي مقبول نمي نمايد. مگر چند درصد ملت ما با عملكرد رهبران جمهوري اسلامي موافق هستند كه بايد مجازات دنياي غرب و تنگناهاي اقتصادي موجود را بخاطر عملكردهاي نسنجيده آنها تحمل كنند؟ اگر اين مجازات ها را منصفانه نمي دانيم، چرا همين حكم را نبايد به ملت هاي ديگرتعميم دهيم؟ شما فكر مي كنيد چند درصد ملت آمريكا يا نايروبي با سياست هاي حاكمان خود موافق باشند؟ آيا مطمئن هستيد آن سه هزار نفري كه در برج هاي تجارتي نيويورك كشته شدند، همگي موافق سياست هاي دولتشان بودند؟

اما از نظر قرآني، آيات ۲۴ تا ۲۵ سوره فتح، باطل بودن چنين استدلالي را به وضوح نشان مي دهد؛ در اين آيه از مشيت خدا براي ممانعت از جنگي كه ممكن بود مسلمانان در اوج قدرت خود، ندانسته خون عده اي زن و مرد بي گناه در جبهه دشمن را پايمال كنند ياد كرده است، وقتي در موضع قدرت، تر و خشك را نمي توان باهم سوزاند، در موضع ضعف كه نه مجاز است و نه مصلحت، چرا كه چوبش را چند برابر مي خوريم.