اگر تحریم‌ها رفع شوند، ایران به وضعیت نسبتا عادی بازمی‌گردد؟
فرامرز داور

جمهوری اسلامی ایران و دولت «جو بایدن»، رئیس‌جمهور آمریکا، سرگرم مذاکرات غیرمستقیم در وین هستند که هدف تهران از آن رفع تحریم‌های دوره ریاست‌جمهوری «دونالد ترامپ» و هدف واشنگتن اعمال مجدد محدودیت بر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی است که از آن با عنوان «احیای توافق اتمی برجام» یاد می‌شود.

در حال حاضر دو طرف بر انجام این کار توافق دارند، اما مسائل متعددی از جمله تحریم‌هایی که جمهوری اسلامی بر رفع آن‌ها اصرار دارد و محدودیت‌هایی که آمریکا می‌خواهد دوباره اعمال شوند، مانع توافق فوری شده‌اند.

هر دو طرف می‌گویند که راهی دشوار برای «احیای برجام» در پیش است. اما اگر جمهوری اسلامی موفق شود یک بار دیگر تحریم‌های ایالات متحده را رفع کند، این دوره چه تفاوتی با رفع تحریم‌های حدود ۵ سال پیش دارد؟

**

حتی اگر تحریم‌های اتمی ثانویه آمریکا، یعنی بر افراد و نهادهای غیرآمریکایی، دوباره در دولت بایدن رفع شوند، وضعیت بازگشت شرکت‌ها و‌ موسسات بین‌المللی به ایران فراهم نیست. اوضاع با ۵ سال پیش تفاوت‌هایی جدی کرده است.

تحریم‌ها یک بار در دی ماه ۱۳۹۴ رفع شدند و با روی کار آمدن ترامپ در اردیبهشت ۱۳۹۷ بازگشتند. احتمال رفع دوباره این تحریم‌ها نه در میان شهروندان ایرانی شوق آفریده‌‌اند و نه بازار و شرکای سنتی جمهوری اسلامی همانند دفعه قبل اشتیاقی به آن نشان می‌دهند.

برجام دیگر تضمین عدم بازگشت تحریم نیست

در متن توافق برجام به پیشنهاد جمهوری اسلامی آمده بود که اگر تحریم‌ها به هر دلیل دوباره اعمال شدند، قراردادهایی که در دوره رفع تحریم با ایران امضا شده بودند، همچنان معتبر خواهند بود و بازگشت تحریم روی آن‌ها اثر نخواهد گذاشت، اما این بند از برجام در عمل غیرقابل اجرا شد و دیگر همانند دفعه اول تضمین محسوب نمی‌شود.

وقتی ترامپ ایالات متحده را از برجام خارج کرد، بازگشت تحریم‌ها در دو مرحله پیش‌بینی‌ شده بود که مرحله اول سه ماه و مرحله دوم شش ماه طول می‌کشید. در این مدت افراد و شرکت‌هایی که با ایران قرارداد داشتند، می‌توانستند بدون محدودیت به کار خود ادامه دهند.

شرکت‌های اروپایی و شرقی همانند پالایشگاه‌های هند، چین و کره جنوبی هم که از اساس با بازگشت تحریم‌های ثانویه آمریکا مخالف بودند، اعلام کرده بودند که آن را به رسمیت نمی‌شناسند.

ایالات متحده همزمان با تصمیم به اعمال تحریم‌های نفتی جمهوری اسلامی اعلام کرده بود که برای جلوگیری از بالارفتن قیمت نفت که در عمل مدتی تحریم‌ها را به نفع مقام‌های ایرانی می‌کرد، معافیت‌هایی هم به خریداران نفت ایران داده بود، اما بر خلاف همه این پیش‌بینی‌ها، شرکای تجاری و نفتی ایران به سرعت به اجرای قراردادهای خود خاتمه دادند و از بیم تحریم و جریمه ایالات متحده، پیش از موعد اعلام‌شده، همکاری با جمهوری اسلامی پایان گرفت.

تحمیل هزینه‌های بزرگ به قراردادهای کوچک

با توجه به این که دوره قبلی رفع تحریم‌ها فقط ۱۷ ماه معتبر ماند و بخشی از برجام که قراردادهای دوره رفع تحریم‌ها را معاف از جریمه پیش‌بینی کرده بود، هرگز اجرا نشد، شرکای سابق جمهوری اسلامی بابت اجبار به قطع همکاری خود دچار ضررهای مالی و اعتباری شدند. تحمل این ضرر برای شرکت‌های خردتر و کوچک‌تر که قراردادهای سبک‌تری هم داشته‌اند، سنگین‌تر است.

در صورت رفع مجدد تحریم‌ها، در خطرسنجی Risk assessment مجددی که برای بازگشت احتمالی به ایران و همکاری مجدد انجام می‌دهند، خطری مشابه آنچه را یک بار اتفاق افتاد، در نظر خواهند گرفت. این باعث می‌شود که شرکت‌های آسیب پذیرتر از بازگشت خودداری کنند یا مفاد تازه را در قراردادهای خود بگنجاند که هزینه‌های آن متوجه طرف ایرانی شود و در صورت بازگشت دوباره تحریم‌ها، این شرکت‌ها ضرر و زیان محتمل خود را به حساب ایران پوشش دهند.

بیمه و حل اختلاف؛ افزایش هزینه‌های طرف ایرانی

موسسات بزرگ و سرمایه‌گذاران عمده بین‌المللی، در خطرسنجی بازگشت به ایران و همکاری با جمهوری اسلامی نوعا محافظه‌کارتر از دوره قبلی رفع تحریم‌ها خواهند بود و بی‌تردید هزینه این قراردادها به حساب طرف ایرانی از دفعه گذشته بیشتر خواهد بود. یکی از هزینه‌های قطعا افزایش‌یافته این دوره، نرخ بیمه قراردادها با جمهوری اسلامی است.

به فرض رفع دوباره تحریم‌ها، شرکت‌هایی که می‌خواهند با ایران همکاری کنند احتمال بازگشت تحریم‌ها را در بندهای قراردادی خود قرار خواهند داد و هزینه‌های تحمیلی از جمله داوری در زمان بروز اختلاف ناشی از تحریم را پیش‌بینی خواهند کرد. این وضع باعث گران‌تر شدن قیمت تمام‌شده همکاری برای هر دو طرف است.

برای ملموس شدن وضعیت فعلی جمهوری اسلامی، راننده‌ای را در نظر بگیرید که یک اتومبیل را اجاره می‌کند. اگر این راننده طی دوره اجاره هر بار تصادف کند و خساراتی را به شرکت اجاره‌دهنده وارد کند، دفعه بعدی که می‌خواهد اتومبیل اجاره کند، نرخ بیمه او به دلیل سابقه قبلی‌اش‌ افزایش پیدا می‌کند و به دلیل این که او در شمار افراد پرخطر محسوب می‌شود، نرخ اجاره هم بیشتر خواهد بود.

حمایت بخشی از نظام از فعالیت غیرشفاف مالی

بر خلاف دفعه گذشته که همزمان با رفع تحریم‌ها، نظام جمهوری اسلامی انگیزه‌ای برای پیوستن به مقررات «گروه ویژه اقدام مالی» یا «اف‌ای‌تی‌اف» داشت و توانست با اقدامات مقدماتی از فهرست سیاه آن خارج شود، اکنون ماه‌هاست که دوباره به این فهرست بازگشته است. رعایت توصیه‌های این گروه برای مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریسم به اختلاف و شکافی عمیق در میان حکمرانان جمهوری اسلامی منجر شده است.

مقام‌های مخالف پیوستن به مقررات اف‌ای‌تی‌اف، آن را در تضاد با سیاست‌های جمهوری اسلامی از جمله کمک به گروه‌های شبه نظامی منطقه عنوان می‌کنند. به بیان دیگر بخشی از حاکمیت در ایران رسما خود را نیازمند دور زدن مقررات پولشویی می‌دانند و بر ضرورت «غیرشفاف» ماندن نقل و انتقالات مالی تاکید دارند.

این رویکرد در تصمیم بازگشت به محیط کسب و کار و سرمایه‌گذاری در ایران برای شرکت های بین‌المللی اهمیت دارد. با توجه به وخیم‌تر شدن وضع ایران از نظر رتبه شفافیت مالی و مقابله با پولشویی، ریسک شرکت‌ها برای بازگشت به ایران قطعا افزایش یافته است و به همین دلیل انگیزه آن‌ها برای اقداماتی مشابه دوره پیشین رفع تحریم کمتر خواهد بود.

توجه به قراردادهای سرمایه‌گذاری در دوره پیشین رفع تحریم‌ها که وضعیت ایران بهتر از امروز بود، نشان می‌دهد که همان دوره هم شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران اندکی، با تردید فراوان، به ایران رفتند و‌ «تفاهم‌های همکاری» هرگز به «قرارداد» منجر نشدند.

ایران اکنون دارای بالاترین رتبه پولشویی است. معنی این وضعیت این است که در صورت همکاری با جمهوری اسلامی و استفاده از نظام بانکی و مالی آن خطر درگیر شدن ناخواسته در جرایم مرتبط با پولشویی بسیار زیاد است.

حتی اگر شرکت‌های کوچک با پذیرفتن خطر همکاری با ایران دوباره به بازار این کشور بازگردند، شرکت‌های بزرگ بین‌المللی که رقم قراردادهای آن‌ها بزرگتر است و اتفاقا حضور آن‌ها در اقتصاد پس از دوران تحریم است که تعیین‌کننده است، بسیار محدود خواهد بود.

بازگشت به وضع نسبتا عادی تنها پس از متعهد شدن ایران به رعایت مقررات ضدپولشویی و طی شدن مدت زمان طولانی و اطمینان از عدم تکرار وضعیت دوره ترامپ خواهد بود.

خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های بی‌سابقه علیه جمهوری اسلامی ضربه‌ای بسیار بزرگ به اعتماد سرمایه‌گذاران و موسسات بین‌المللی برای کار در ایران بوده است که اثرات آن تا سال‌ها پابرجا خواهد بود.

بر این مبنا، در صورت رفع دوباره تحریم های آمریکا احتمال بازگشت سرمایه‌گذاران عمده از جمله در صنایع نفت و گاز که ایران به آن احتیاج فراوانی دارد، کم است.

آنچه که احتمال دارد جمهوری اسلامی شاهد باشد، قراردادهای تجاری کوچک با ماهیت عمدتا فروش کالاهای مصرفی ‌‌با هزینه‌های بیشتر از ۵ سال گذشته خواهد بود.

جمهوری اسلامی با رفتار تحریک‌آمیز خود که در خروج آمریکا از برجام نقش غیرقابل انکاری داشت، فرصتی تاریخی در دوره ریاست‌جمهوری «باراک اوباما» را از دست داد که جبران آن با هزینه شهروندان ایرانی تا سال‌ها ممکن نیست.

منبع:ایران وایر


فهرست مطالب فرامرز داور در سایت پژواک ایران 

*پیشنهاد تعقیب بین‌المللی مقام‌های جمهوری اسلامی  [2024 Mar] 
* خامنه‌ای «کسالت دارند» و خاتمی «نزد وزیر اطلاعات گریه کرده»  [2024 Jan] 
*ماموران ک‌گ‌ب در ایران؛ جولان با اسناد جعلی در تهران  [2023 Dec] 
* کاخ شاه ایران، ۵۰ سال پیش از حمله حماس به اسراییل  [2023 Oct] 
*میدان آرش؛ ثروتی که کویت و عربستان منکر سهم ایران شدند   [2023 Sep] 
* خودداری جمهوری اسلامی از ارسال نظر به دیوان لاهه درباره اشغال فلسطین   [2023 Aug] 
*قراردادهای ننگین؛ عراق با گاز و پول ایران چه کرد؟   [2023 Jul] 
*ظریف پیشنهاد کرده بود ایران اعلامیه خروج از ان‌پی‌تی بدهد  [2023 Jun] 
* ورود احتمالی پول از عربستان، نشانه سرمایه‌گذاری خارجی یا دفع خطرات ایران؟  [2023 Jun] 
* هیرمند و هامون؛ اختلاف طالبان و جمهوری اسلامی از کجا می‌آید؟   [2023 May] 
*راهنمای تحریم‌های ایران دوره بایدن؛ تشدید چشمگیر تحریم تا اسفند ۱۴۰۱  [2023 Mar] 
*رفتار پرخطر در فردو؛ بازگشت پنهان کاری‌های اتمی ایران   [2023 Feb] 
*جمهوری اسلامی گرفتار در تله دیگر مسکو  [2022 Nov] 
* انفجار آمیا؛ ابعاد تازه دعوای آرژانتین با دو متهم بلندپایه در دولت رئیسی  [2022 Feb] 
*آیا پرونده سرنگونی هواپیمای اوکراینی با موشک‌های سپاه به دیوان لاهه می‌رود؟   [2022 Jan] 
* عواقب استفاده از هلال احمر ایران به نفع یکی از طرف‌های جنگ در خارج  [2022 Jan] 
*چرا چین به دنبال نجات برجام است؟   [2021 Dec] 
*تجهیزات واکسن در چمدان دیپلماتیک سفیر؛ سخنان مخبر چه پیامدی برای ایران دارد؟   [2021 Dec] 
* روسیه چگونه ایران را در تقسیم دریای خزر تنها گذاشت؟   [2021 Nov] 
*درخواست عجیب ظریف از وزیر دفاع   [2021 Sep] 
*دوربین‌ها شکسته، ذخایر اورانیوم افزایش یافته؛ گزارش بسیار منفی آژانس درباره ایران  [2021 Sep] 
*تمدید توافق ایران با آژانس، بازبینی یک پرونده حساس و قدیمی   [2021 May] 
*بمبی که ساخته نشد؛ اسناد اتمی سرقت‌شده از جمهوری اسلامی در یک کتاب   [2021 May] 
*دلیل ارزیابی متفاوت ایران و اروپا از واژه «پیشرفت» در مذاکرات وین چیست؟   [2021 May] 
*خشم سپاه، کینه روسیه؛ آثار مصاحبه ظریف بر آینده او   [2021 Apr] 
*اگر تحریم‌ها رفع شوند، ایران به وضعیت نسبتا عادی بازمی‌گردد؟   [2021 Apr] 
*۱۰ ابهام در گزارش جدید ایران درباره سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی  [2021 Mar] 
* صفحه نخست » حقایق تازه کشف‌شده درباره شلیک به هواپیمای اوکراینی   [2021 Feb] 
*چرا عکس ظریف با رهبران طالبان تکان‌دهنده است؟   [2021 Feb] 
*پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران؛ خرید جنگ‌افزار راحت‌تر است یا دارو؟   [2020 Oct] 
*اسرار جنگ؛ کمک نظامی آمریکا به ایران، سه برابر کمک به عراق  [2020 Sep] 
*طراح مکانیسم ماشه شورای امنیت علیه ایران، لاوروف، وزیر خارجه روسیه بود  [2020 Aug] 
*اسدالله اسدی؛ محاکمه در اروپا با اتهامی که در جمهوری اسلامی حکم اعدام دارد   [2020 Jul] 
*شورای عالی امنیت ملی چه چیزی درباره انفجار در نطنز می‌داند که نمی‌خواهد بگوید؟   [2020 Jul] 
*خاطرات جان بولتون؛ اشتباه محاسباتی تهران و خطری که گذشت   [2020 Jun] 
*ایران و یکی از منفی‌ترین گزارش‌های آژانس در دو دهه گذشته  [2020 Jun] 
*شیوع کرونا و نمایش پیکر فرسوده نظام جمهوری اسلامی   [2020 Mar] 
*پیامد رد پیشنهاد آمریکا در کنترل کرونا برای ایران چیست؟   [2020 Mar] 
*مسوول سرنگونی مرگبار هواپیما بر فراز تهران کیست؟   [2020 Jan] 
*کمتر از یک روز پس از انتشار این پیام، سردار سلیمانی در عراق ترور شد   [2020 Jan] 
*فرهنگ اصطلاحات جمهوری اسلامی در اشاره به اعتراضات   [2019 Nov] 
*اقدام بی‌سابقه امریکا برای مقابله با ایران   [2019 Oct] 
*اتهام امریکا به بانک هالک ترکیه: تبدیل پول ایران به طلا به بهانه خرید دارو و غذا   [2019 Oct] 
*دیدار مرد خنجردار با آیت‌الله خامنه‌ای و محکوم شدن ایران به پرداخت غرامت   [2019 Aug] 
*سپاه پاسداران چگونه مصونیت دیپلماتیک ایران در آمریکا را از بین برد؟   [2019 Jul] 
*نامه‌نگاری‌های اوباما با خامنه‌ای؛ جزئیات نامه‌های «فدایت شوم» چه بود؟   [2019 May] 
*معنی مهم رد پیشنهاد ظریف برای تبادل زندانی با امریکا چیست؟   [2019 Apr] 
*مهلت خطرناک گروه ویژه اقدام مالی به ایران   [2019 Feb] 
*تحریم ایرانی‌های دخیل در باج‌گیری با بیت کوین از سوی آمریکا   [2018 Dec]