کتاب "اطلس مهاجرت ایرانیان"، به قلم نادر وهابی، دارنده دکتری در جامعه شناسی سیاسی، جامعه شناس و استاد راهنما در دانشگاه تولوز در فرانسه، دراواخر خرداد 1399 ( ژوئن 2020) در دسترس خوانندگان، محققان و علاقمندان به موضوعات مربوط به انسان مهاجر، تبعید ، پناهنده سیاسی و  جمعیت ایرانیان در جهان قرار گرفته است.

این کتاب، نخستین بار در سال1391( 2012 ) به فرانسه تحت عنوان، Atlas de la diaspora iranienne،  توسط انتشارات "کرتلا" در پاریس به بازار امد و به عنوان مرجع در همه کتابخانه های دانشگاه در فرانسه و برخی کشورهای فرانسه زبان در دسترس محققان و علاقه مندان به مسایل مهاجرت ایرانیان قرار گرفت. هشت سال بعد، پس از بروز رسانی آمار ها و ارقام ها تا پایان 2018 میلادی، به همت خانم دکتر "فروغ سهیلی" به زبان پارسی باز گردانده شده است.

کتاب، در ۱۷۶ صفحه، در اندازه ی "وزیری"، با کاغذ خوب و با کیفیت بسیار بالا، بوسیله ی انتشارات "خرد و اندیشه"، در پاریس، به زینت چاپ آراسته شد. به این ترتیب، منبع ارزشمندی، با تمرکز بر موضوعیت "انسان مهاجر ایرانی و پراکندگی اش در جغرافیای سیاسی جهان" بر منابع زبان پارسی افزوده شده است.

 این کتاب، حاصل دو/۲دهه کار علمی و تلاش و تحقیقات میدانی نویسنده ی اثر، در کشور های مختلف اروپایی ( آلمان، فرانسه، بلژیک، انگلستان، مجارستان) و سایر نقاط جهان ( ترکیه، امریکا و کانادا) ، در مورد علل و چگونگی موضوع مهاجرت و چرایی ها و چگونگی "پراکندگی مهاجران ایرانی" در جهان است، که طی آن با کنکاش علمی،با دقت و امانتداری، بر این بخش مهم سیمای ایرانیان مهاجر، نور و دانش و دانایی تابانده شد ه است.

از برگ های آغشته به رنج و درد پنهان و آشکار مهاجرین در جریان مهاجرت و نیز در مهاجرت، که جانمایه ی این کتاب است، با درنگ، میگذریم، و با مرور "مقدمه ی نافذ و متین" مدیر تحقیقات و استاد دانشگاه علوم سیاسی پاریس، خانم "کاترین  ویتول دو وندان"، محتویات کتاب را مورد توجه قرار میدهیم.

کتاب در دو/۲ بخش، وهر بخش، شش/۶ فصل دارد. دو چکیده بخش یک و دو و نیز یک کتاب شناسی کامل در پایان کتاب، انگیزه مرا برای فراگیری دانش بیشتر دراین زمینه بالا برده است.

 کتاب، با تجزیه و تحلیل جامعه شناختی از جامعه ی مهاجرین ایرانی،همراه با نقشه ها و نمودار ها و جدول های پراکندگی ایرانیان در خارج از کشور است،که در نوع خود نمونه بی نظیر و نادری است.

نویسنده تلاش دارد به پرسش های زیردر کتاب پاسخ دهد :

در آستانه پنجمین دهه پس از استقرار جمهوری اسلامی ایران،  درباره سیل مهاجرت ایرانیان چه می توان گفت؟‌  توزیع جمعیّت ایرانیان در جهان چگونه است؟‌ آیا به درستی می توان رقم دقیق مهاجران ایرانی را اعلام داشت؟‌ این کتاب می کوشد با مطالعه کمّی مهاجرت ایرانیان براساس دو دهه پژوهش، به این پرسش ها پاسخ گوید.

ایشان، در کنکاش علمی خود، دلایلی را مورد شناسایی و توجه  قرار داده و بر شمرده اند،که بسیار قابل تامل است، فصل اول کتاب به دلایل این مهاجرت غظیم تخصص داده شده است.

در زمره دلایل ساختاری، جامعه شناس، با دقت خاصی با اتکا به تحقیبقات میدانی یک یک را بر می شمرد :   

1، ساختار غیر دموکراتیک حاکمیت (بر آمده از انقلاب بهمن ۱۳۵۷) ایران

2، هشت سال جنگ ایران و عراق

3، دگرگونی های جمعیتی ایران ( از 36 میلیون در استانه انقلاب به 81 میلیون در سال 1998)

4، دخالت (سازمانیافته و فرا قانونی) مذهب در زندگی روزمره ی مردم

5، -رشد(و توسعه ی)شهر نشینی

6، توسعه آمیزش عالی و خروج نخبگان برای ادامه تحصیل در ایران

باید تاکید نمایم، در زمره دلایل ساختاری، نویسنده از منابع غنی ادبیات کلاسیک ایران ( پیوند جامعه شناسی با  ادبیات) هم غافل نبوده است. در صفحه 5، به سراغ استاد سخن، سعدی، در حکایت 6،  گلستان، رفته است و تحت عنوان، "ترک دیار، یار و جلای وطن از حاکم ستمگر" ، داستانی را نقل می کند که بسیار عبرت آموزاست. به باور نویسنده، سعدی یک جامعه شناس و روانشناس برجسته است.  

در کنارعوامل ساختاری فوق، نویسنده به ابعاد فردی نیاز انسان ها درمیل  به مهاجرت غافل نیست. او به شاخص های توسعه انسانی ( آموزش رایگان، بهداشت رایگان، برخورداری از شغل مناسب با شخصیت خود.....) ونیزناکامی افراد در توسعه ی انسانی و تامین آزادی های لازم برای انتخاب شیوی زندگی خاص خود تاکید دارد.

بخش نخست، با اتکا به دلایل ساختاری و فردی، نتیجه گرفته می شود که مادامی که ساختار غیردمکراتیک فعلی در ایران وجود دارد، مهاجرت به گونه ای قانونمند باز تولید جامعه شناختی می شود.

 این دلایل از این جهت قابل تامل اند، که به جای سطحی نگری و تحریک احساسات، کتاب تلاش دارد خواننده را  ضمن اشنا نمودن به عمق مسایل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران ، خواننده را أسلوب های تفکر علمی اشنا سازد.

بخش دوم کتاب، با دقت بی نظیری یک یک کشورها و تحول جمعیت ایرانیان در آنان در چهاردهه گذشته مورد مطالعه واقع می شود. با مطالعه ی کمی مهاجران ایرانی،  بر اساس دو/۲ دهه پژوهش و با اتکا بر برخی منابع رسمی که در این کتاب معرفی شده اند، جمعیت مهاجران ایرانی، تا پایان سال ۲۰۱۸ میلادی، بیش از "پنج ملیون" نفر برآورد می شود که رقمی معادل "شش در صد" جمعیت کل ایران را شامل می شود که در خارج از ایران زندگی می کنند. این جمعیت عظیم در "هشت قطب جذب مهاجرتی" ، به ترتیب اولویت کمی، به صورت زیر پراکنده شده اند :

1، کشورهای همسایه بویژه ترکیه، عراق و حوزه ی خلیج فارس(حدود2736719  نفر)

2، -آمریکای شمالی ( ایالات متحد ه امریکا و کاناد)  (حدود 1163789  نفر)

3، -اروپای مرکزی، غربی، شرقی و اسکاندیناوی (حدود742914 نفر)

4، خاور میانه ( اسرائیل، لبنان، سوریه، .....) (حدود153163 نفر)

5، خاور دور(ژاپن، کره جنوبی، مالزی، ....) ( حدود 165677 نفر)

6، اقیانوسیه(استرالیا و نیوزیلند)  حدود 87264 نفر)

7، آمریکای لاتین ( حدود 30000 نفر)

8، آفریقا(مصر،آفریقای جنوبی، سنگال و..) (حدود 5000  نفر)

ضمنن، در صفحات ۱۶۱ تا۱۶۸ کتاب، فرهنگ نامه ی مهاجرت،که مشتمل بر۳۴۰ -سیصدو چهل واژه ی علمی است، اضافه شده، که بر غنای علمی کتاب افزوده شده است.

تلاش و کوشش نویسنده ی کتاب، که بی هیچ چشمداشتی و به پشتوانه ی احساس مسئولیت علمی و اخلاقی، در یک تحقیق علمی و ای بسا، غمگسارانه، سرنوشت هموطنان مهاجرش را،  برای نخستین بار،آنهم در این ابعاد مورد کاوش قرار داد، ضمن اینکه برای هر وجدان انسانی قابل ستایش است، از سوی دیگر، تصویر کاملن عینی از گسترش و توزیع جمعیت ایرانیان مهاجر،در خارج از کشور را ارائه داده است.

 به این ترتیب با استناد به این کتاب، میتوان این نتیجه را گرفت و اعلام نمود که؛ در آغاز پنجمین دهه استقرار الیگارشی فاسد جمهوری اسلامی حاکم بر ایران، مهاجرت ایرانیان از جهات مختلف داخلی و بیرونی، میتواند و باید یک مهاجرت موثر، نامیده شود.

به قول انسان فرهیخته آقای باقر مرتضوی، که چاب کتاب را مسئولانه دنبال نمود، وجود این کتاب در خانه ی هر مهاجر سیاسی ضروری است، و من هم به نوبه خود، خواندن این کتاب را برای هر انسان علاقمند و در گیر با مسائل سیاسی ایران را ، با تاکید، پیشنهاد میکنم. زیرا، در این زمینه و با این گستردگی، تابحال کاری انجام نشده بود، و کتاب در واقع، یک بانک اطلاعاتی، منحصر و نادری است.

با آرزوی موفقیت علمی بیشتر، برای دکتر نادر وهابی

ا مهر-علینژاد، کلن، پنجشنبه ۰۹/۰۷/۲۰۲۰

گفتگوی نشریه ماهنامه صلح با دکتر وهابی را در آدرس زیر می‌توانید بخوانید:‌

https://www.peace-mark.org/53-16

منبع:پژواک ایران