شورای عالی امنیت ملی چه چیزی درباره انفجار در نطنز می‌داند که نمی‌خواهد بگوید؟
فرامرز داور
انفجار در مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران که ساختمان آن یک سوله در نزدیکی مرکز غنی‌سازی اورانیوم نطنز است، نیمه‌شب پنجشنبه دوازدهم تیر ۱۳۹۹ به وقوع پیوست. این مرکز برخلاف تاسیسات اصلی اتمی غنی‌سازی ایران، روی زمین قرار دارد و به دلیل اینکه صرفا ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم در آن مونتاژ می‌شود، فاقد مواد رادیواکتیو است که انفجار آن باعث آلودگی اتمی می‌شود. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید کرده است که هیچ ماده اتمی در این مرکز وجود نداشته است.
توسعه مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران یکی از اولین اقداماتی بود که جمهوری اسلامی ایران در روزهای اول خروج آمریکا از توافق برجام و بازگشت تحریم‌های ایالات‌متحده انجام داد. آیت‌الله «علی خامنه‌ای» بیست‌وهفت روز پس از خروج ایالات‌متحده از برجام گفت: «ملت و دولت ایران تحمل نمی‌کند هم تحریم شود و هم حبس هسته‌ای باشد، سازمان انرژی هسته‌ای موظف است سریعا آمادگی لازم برای رسیدن به ۱۹۰ هزار سو را فعلا در چارچوب برجام فراهم کند و برخی مقدمات دیگر را که رییس‌جمهور دستور داده از فردا آغاز کند.»
«علی‌اکبر صالحی»، رییس سازمان انرژی اتمی ایران در ۱۶خرداد۱۳۹۷ دو روز پس از فرمان آیت‌الله خامنه‌ای برای افزایش ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم، در مرکز مونتاژ سانتریفیوژ حاضر شد و ابراز امیدواری کرد کل سالن‌های مرکز مونتاژ تا یک ماه آینده تکمیل شود.
صالحی در گفت‌وگویی که از آن محل با صداوسیمای جمهوری اسلامی انجام داد گفت: «بعد از دستور مقام معظم رهبری برای آماده‌سازی مقدمات کار در این مرکز، فعالیت‌ها به‌طور سریع و جدی آغاز شد و ظرف ۴۸ ساعت محلی که الان مشاهده می‌کنید به این شکل درآمد. در سالن‌های مونتاژ سانتریفیوژ، روتورها و تجهیزات دیگر تست‌های دقیق می‌شوند و در سالن بزرگ‌تری که در جنب این سالن در حال ساخت است و تا یک ماه دیگر تکمیل می‌شود، این ظرفیت وجود دارد که تا ۶۰ سانتریفیوژ تست کنترل آن به‌طور کامل انجام شود. این محل که الان در آن قرار داریم یک سوله متروکه بود.»
دو سال پس از آن فرمان و اقدامات سازمان انرژی اتمی، یکی از سالن‌های مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران دچار انفجار شده است.
در ساعات ابتدایی حادثه برخی از گمانه‌زنی‌های درباره احتمال یک حمله هوایی یا حمله با هواپیماهای بدون سرنشین مطرح بود اما پس از انتشار عکس محل، روشن شد که منشا حادثه انفجار از درون ساختمان بوده است. خبرگزاری رویترز از قول سه مقام ایرانی این حادثه را حمله سایبری به مرکز مونتاژ سانتریفیوژهای ایران خوانده است. هیچ کشور و یا گروه شناخته‌شده‌ای جز یک گروه فاقد سابقه روشن با نام «یوزپلنگان وطن» مسئولیت این انفجار را به عهده نگرفته است. گروهی به نام «یوزپلنگان وطن» در بیانیه‌ای که به رسانه‌ها فرستاده‌اند مدعی شده‌اند از مخالفانی هستند که در دستگاه امنیتی حضور و فعالیت دارند و مسئولیت انفجار نطنز را برعهده گرفته‌اند.
با توجه به اینکه ایران حادثه انفجار را «امنیتی» خوانده احتمال تصادفی بودن آن یا بروز سانحه غیرعمد کاهش پیدا می‌کند. محل انفجار یک مرکز فاقد مواد اتمی و رادیواکتیو و روی زمین است که کسی هم در زمان حادثه یعنی نیمه‌شب در آن حضور نداشته این احتمال را تقویت می‌کند که عاملان آن درصدد یک عملیات پرتلفات انسانی نبوده‌اند یا دست‌کم چنین توانی نداشته‌اند.
انفجار مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران در دهمین سالگرد شناسایی ویروس استاکس نت رخ داده که با آلوده کردن کامپیوترهای مراکز اتمی ایران سعی در ایجاد اخلال در برنامه اتمی داشت. استاکس نت در اوج تحریم‌های بین‌المللی علیه برنامه اتمی جمهوری اسلامی ایران و هم‌زمان با شروع غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم وارد شبکه ایران شد. این ویروس تلاش داشت تا هم‌زمان با تحریم‌های بین‌المللی با ورود به مرکز غنی‌سازی اورانیوم نطنز سرعت پیشروی جمهوری اسلامی در برنامه غنی‌سازی را بگیرد.
ده سال پس از شناسایی استاکس و اوج تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی، مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران شاهد انفجاری بوده است که مقام‌های ایرانی آن را «امنیتی» خوانده‌اند. هم‌زمانی این انفجار با تحریم‌های بی‌سابقه آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران و ابراز نگرانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از کاهش همکاری جمهوری اسلامی از بروز دوباره فشارهای پیدا و پنهان به ایران برای کاستن از سرعت برنامه هسته‌ای خبر می‌دهد؟
مقام‌های جمهوری اسلامی ایران که به‌طورمعمول عامل هر حادثه از این نوع را اسرائیل و آمریکا و به‌تازگی عربستان سعودی معرفی می‌کنند، از متهم کردن رسمی دیگر کشورها خودداری کرده‌اند اما خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی در یادداشتی که نام نویسنده ندارد و می‌توان آن را هشدار غیررسمی ایران تلقی کرد با یادآوری انفجار اخیر در مخزن گازی در نزدیکی تاسیسات نظامی پارچین، قطعنامه تازه صادر شده شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران توصیه به تغییر سیاست جمهوری اسلامی کرده است.
این یادداشت می‌گوید که «جمهوری اسلامی ایران تاکنون با هوشمندی و درایت راهبردی تلاش کرده ضمن دفاع از مواضع اصولی و منافع ملی خود از تشدید بحران و شکل‌گیری شرایط و موقعیت‌های غیرقابل‌پیش‌بینی جلوگیری کند اما درصورتی‌که نشانه‌هایی از عبور کشورهای معاند به‌ویژه رژیم صهیونیستی و آمریکا از خطوط قرمز جمهوری اسلامی که امنیت، منافع و آرامش مردم ایران است به هر شکلی بروز و ظهور یابد به‌طورقطع راهبرد مواجهه و مقابله با وضعیت جدید می‌بایست مورد تجدیدنظر اساسی قرار بگیرد.»
کمتر از ۴۸ ساعت پس از انفجار در مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران، «محمدجواد ظریف» در نامه‌ای به مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با انتقاد از نقش سه کشور اروپایی عضو توافق هسته‌ای در صادر شدن قطعنامه اخیر شورای حکام آژانس، خواستار فعال شدن سازوکار حل اختلاف در برجام شده است که می‌تواند به معنی عملی شدن بخشی از تهدیدی باشد که در آن یادداشت آمده است.
ایران یک بار دیگر پس از خروج آمریکا از توافق این سازوکار را فعال کرد که سرانجام به کاهش تدریجی تعهداتش در برجام منجر شد به شکلی که دیگر اکنون خود را به هیچ بخش عملیاتی برجام متعهد نمی‌داند و فقط بخش‌های نظارتی آن را اجرا می‌کند.
درخواست فعال شدن مجدد سازوکار حل اختلاف در برجام می‌تواند به معنی مقدمه کاهش همکاری‌های نظارتی ایران با آژانس و واکنشی هم‌زمان به صدور قطعنامه شورای حکام و انفجار در مرکز مونتاژ سانتریفیوژ در نطنز و مقدمه دور تازه‌ای از بحران‌ها باشد.
منبع:ایران وایر